Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 412[01].Z3.03

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Ewa Kawczyńska-Kiełbasa Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 412[01].Z3.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji - Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005

2 Recenzenci: mgr inż. Leonia Jadzewicz mgr Krystyna Kielan Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 4 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania Organizacja rachunkowości ubezpieczycieli Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Pośrednictwo ubezpieczeniowe Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Majątek i kapitały zakładu ubezpieczeń Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Lokaty zakładu ubezpieczeń Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Ewidencja składek ubezpieczeniowych i rozrachunków Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Przychody i koszty Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Wynik finansowy Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawozdawczość Materiał nauczania Pytania sprawdzające 67 2

4 Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura 82 3

5 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o podstawach rachunkowości zakładów ubezpieczeniowych i poznaniu specyfiki rachunkowości ubezpieczycieli, zakładając znajomość pojęć i zasad rachunkowości dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą. W poradniku zamieszczono: - wymagania wstępne, w których wyszczególniono jakie umiejętności powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem do realizacji jednostki modułowej, - cele kształcenia, pokazują jakie umiejętności uczeń opanuje po przeprowadzeniu procesu kształcenia, - materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, aby poznać podstawy rachunkowości zakładów ubezpieczeniowych (budowę planu kont, sposób ewidencji operacji gospodarczych, sprawozdawczość finansową jednostek ubezpieczeniowych), - pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń potwierdzających nabycie umiejętności, - ćwiczenia do samodzielnego rozwiązania zawierające: polecenie, sposób wykonania oraz opis niezbędnych materiałów do wykonania ćwiczenia, niektóre z ćwiczeń mogą wymagać pomocy nauczyciela, - sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń, - sprawdzian osiągnięć, znajdujący się po zrealizowaniu wszystkich tematów jednostki modułowej pozwalający ocenić poziom nabytych umiejętności w procesie kształcenia danej jednostki modułowej, - wykaz literatury. Zamiarem autorki było napisanie poradnika, który może służyć jako materiał dydaktyczny do nauczania jednostki modułowej prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli. Schemat układu jednostek modułowych Moduł 412[01].Z3 Specyficzne i szczególne zasady rachunkowości 412[01].Z3.01 Prowadzenie rachunkowości budżetowej 412[01].Z3.02 Prowadzenie Rachunkowości bankowej 412[01].Z3.03 Prowadzenie rachunkowości ubezpieczycieli 412[01].Z3.04 Prowadzenie rachunkowości jednostek organizacyjnych nie prowadzących działalności gospodarczej 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, korzystać z ustawy o rachunkowości, znać zasady rachunkowości, znać zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, sporządzać podstawowe dokumenty księgowe, znać budowę i funkcjonowanie kont księgowych, poprawiać błędy księgowe, posługiwać się terminologią z zakresu rachunkowości, finansów, sprawozdawczości, wykorzystać poznane zasady ewidencji, wyceny, metod amortyzacji omówione w module Ewidencja księgowa działalności przedsiębiorstwa, które są jednakowe także dla specyfiki zakładów ubezpieczeniowych, znać pojęcie inwentaryzacji, metod przeprowadzania, sposobu rozliczeń. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: - określić podstawy prawne działalności ubezpieczeniowej, - określić istotę, zadania i funkcje ubezpieczeń gospodarczych, - scharakteryzować specyfikę rachunkowości ubezpieczeniowej, - posłużyć się planem kont zakładu ubezpieczeń, - zadekretować dokumenty księgowe, - dokonać ewidencji składek ubezpieczeniowych, - zaewidencjonować rozrachunki, - zaewidencjonować koszty akwizycji, odszkodowania, świadczenia oraz inne koszty gospodarcze i przychody techniczne, - zaksięgować operacje dotyczące reasekuracji, - ewidencjonować rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe, lokaty, kapitały, fundusze, - obliczyć margines opłacalności, - ustalić wynik finansowy zakładu ubezpieczeń, - określić strukturę sprawozdania finansowego zakładów ubezpieczeniowych, - scharakteryzować elementy sprawozdania finansowego, - sporządzić sprawozdanie finansowe zakładu ubezpieczeniowego. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Organizacja rachunkowości ubezpieczycieli Materiał nauczania Działalność ubezpieczeniowa jest to wykonywanie czynności związanych z udzieleniem ochrony na wypadek ryzyka skutków zdarzeń losowych. Działalność ubezpieczeniowa funkcjonuje w trzech systemach: - emerytalno-rentowym, - ubezpieczeń zdrowotnych, - ubezpieczeń majątkowych i osobistych stwarzających podstawy rynku ubezpieczeniowego ubezpieczycieli i towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Prowadzenie rachunkowości zakładów ubezpieczeniowych jest uregulowana przede wszystkim ustawą o rachunkowości. Przepisy ustawy o rachunkowości zostały uszczegółowione rozporządzeniem ministra finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń. Specyfika rachunkowości ubezpieczycieli wynika ze specyfiki zakładów ubezpieczeniowych, których działalność jest uregulowana ustawą o działalności ubezpieczeniowej. Ustawa ta określa tryb uzyskiwania koncesji, dozwoloną formę prawną, wymagania kadrowe, dokonywanie lokat, obowiązek określenia kapitału gwarancyjnego i marginesu wypłacalności oraz postępowanie upadłościowe. Rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych dotyczy kategorii ogólnych (majątku trwałego, inwestycji, środków pieniężnych, rozrachunków pozaubezpieczeniowych, kapitałów własnych, funduszów specjalnych, kosztów działalności administracyjnej, podatków), które są ewidencjonowane i rozliczane analogicznie do innych podmiotów gospodarczych. Natomiast działalność podstawowa zakładów ubezpieczeniowych wymaga specjalnych rozwiązań w rachunkowości, które są stosowane tylko na potrzeby tych jednostek. Działalność zakładów ubezpieczeniowych dotyczy ubezpieczeń na życie oraz ubezpieczeń majątkowych i pozostałych osobowych, które stanowią ogólną grupę ubezpieczeń gospodarczych. Część tych ubezpieczeń ma charakter dobrowolny a część obowiązkowy. Ubezpieczający się zawierają umowy z zakładami ubezpieczeniowymi, wpłacają składki ubezpieczeniowe, będące głównym źródłem tworzenia funduszów finansujących działalność ubezpieczeniową. Zgromadzone fundusze zakłady ubezpieczeniowe lokują na rynku finansowym w celu aktualizacji ich wartości oraz pozyskania dodatkowych środków. Ubezpieczenia obowiązkowe dotyczą: - odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, - ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych, - odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego, - odpowiedzialności cywilnej z tytułu wykonywania zawodu, np.: adwokatów, radców prawnych, notariuszy, biegłych rewidentów, doradców podatnika, osób prowadzących biura rachunkowe, pośredników nieruchomości. Ubezpieczenia dobrowolne obejmują: - ubezpieczenia na życie, - pozostałe ubezpieczenia majątkowe. 7

9 Zakłady ubezpieczeniowe obowiązane są stosować wymienione przez ustawę o rachunkowości zasady nadrzędne oraz zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych, które obowiązują także w innych podmiotach: opisu przyjętej polityki rachunkowości, posiadania zakładowego planu kont, opisu komputerowego systemu ewidencji, przestrzegania procedury otwierania i zamykania ksiąg, prowadzenia prawidłowej dokumentacji księgowej, prawidłowego poprawiania błędów, terminowego przeprowadzania inwentaryzacji, wyceny aktywów i pasywów, sporządzania sprawozdań finansowych według załącznika nr 3 do ustawy o rachunkowości, przechowywania dokumentacji. Ubezpieczyciel jako jednostka prowadząca działalność gospodarczą jest odbiorcą i wystawcą dokumentów księgowych. Dokumentami sprzedaży są kopie polis ubezpieczeniowych lub innych dokumentów potwierdzających zawarcie umowy ubezpieczeniowej. Polisy nie są dokumentowane rachunkami powszechnie występującymi w obrocie handlowym. Zakłady ubezpieczeniowe muszą posiadać zakładowy plan kont, który obejmuje wykaz kont księgi głównej z komentarzem, zasady prowadzenia ksiąg pomocniczych i ich powiązania z kontami księgi głównej. Konstrukcja ZPK musi być dostosowana do specyfiki zakładów ubezpieczeniowych i struktury sprawozdań finansowych. Plan kont obejmuje 8 zespołów od 0 do 8: - zespół 0 - Aktywa trwałe, służy do ewidencji rzeczowego majątku trwałego, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji oraz lokat, które w zakładach ubezpieczeniowych muszą być wyodrębnione ze względów kontrolnych, - zespół 1 Środki pieniężne i kredyty, oprócz środków pieniężnych i kredytów służy do ewidencji krótkoterminowych papierów wartościowych, - zespół 2 Rozrachunki i roszczenia, służy do ewidencji rozrachunków poza ubezpieczeniowych oraz dotyczących działalności ubezpieczeniowej (rozrachunki z klientami, pośrednikami, reasekuracyjne), - zespół 3 Materiały, do ewidencji i rozliczania zapasów materiałowych oraz innych składników majątkowych, - zespół 4 w zakładach ubezpieczeniowych nie występuje, - zespół 5 Koszty akwizycji i administracji, do ewidencji podstawowych kosztów działalności zakładów ubezpieczeniowych oraz kosztów administracyjnych, - zespół 6 Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe oraz rozliczenia międzyokresowe, do ewidencji wypłaconych odszkodowań, tworzenia rezerw technicznych, rozliczeń kosztów w czasie, - zespół 7 Przychody działalności ubezpieczeniowej oraz inne przychody i koszty, do ewidencji przychodów z tytułu składek ubezpieczeniowych, z lokat, przeniesienia rezerw, - zespół 8 Kapitały, fundusze, rezerwy i wynik finansowy, do ewidencji kapitałów własnych oraz rezerw, rozliczanych w czasie przychodów. WYKAZ KONT SYNTETYCZNYCH ZAKŁADU UBEZPIECZENIOWEGO Tabela 4.1 Przykładowy wykaz kont syntetycznych Symbol konta Zespół 0 Aktywa trwałe 010 Środki trwałe 020 Wartości niematerialne i prawne 030 Nieruchomości 040 Pożyczki hipoteczne 041 Pozostałe pożyczki Nazwa konta 8

10 043 Dłużne papiery wartościowe 044 Akcje i udziały w innych jednostkach 049 Pozostałe papiery wartościowe 050 Lokaty terminowe w instytucjach finansowych 051 Udziały we wspólnych przedsięwzięciach lokacyjnych 052 Jednostki uczestnictwa w funduszach powierniczych 059 Pozostałe lokaty 060 Umorzenie nieruchomości 064 Odpisy aktualizujące 070 Odpisy umorzeniowe środków trwałych 071 Odpisy umorzeniowe wartości niematerialnych i prawnych 080 Środki trwałe w budowie Zespół 1 Środki pieniężne i kredyty 100 Kasa 131 Rachunek bieżący 134 Inne rachunki bankowe 136 Kredyty bankowe 140 Krótkoterminowe aktywa finansowe 145 Inne środki pieniężne 149 Środki pieniężne w drodze Zespół 2 Rozrachunki i roszczenia 200 Rozrachunki z ubezpieczającymi z tytułu składek 201 Rozrachunki z pośrednikami ubezpieczeniowymi 203 Rozrachunki z tytułu regresów 206 Wniesione kaucje 210 Rozrachunki z cedentami 211 Rozrachunki z reasekuratorami 212 Należności depozytowe od cedentów 213 Zobowiązania depozytowe wobec reasekuratorów 214 Rozrachunki z brokerami reasekuracyjnymi 220 Rozrachunki publicznoprawne 230 Rozrachunki z tytułu wynagrodzeń 234 Inne rozliczenia z pracownikami 239 Pożyczki otrzymane 240 Rozrachunki z tytułu komisarki awaryjnej 241 Rozrachunki z tytułu koasekuracji 248 Rozrachunki i roszczenia funduszu prewencyjnego 249 Pozostałe rozrachunki 250 Należne wpłaty na poczet kapitału 280 Odpisy aktualizujące Zespół 3 Materiały 300 Rozliczenie zakupu 310 Materiały 340 Odchylenia od cen ewidencyjnych materiałów 370 Pozostałe składniki majątku Zespół 4 Koszty według rodzaju i ich rozliczenie Zespół 5 Koszty akwizycji i administracji 9

11 501 Koszty akwizycji 502 Koszty prowizji reasekuracyjnych 503 Otrzymane prowizje reasekuracyjne 520 Pozostałe koszty techniczne 531 Koszty utrzymania nieruchomości 532 Koszty innej działalności lokacyjnej 550 Koszty administracyjne Zespól 6 Odszkodowania i świadczenia ubezpieczeniowe i rozliczenia międzyokresowe 600 Wypłacone odszkodowania i świadczenia z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich 601 Wypłacone odszkodowania i świadczenia z tytułu reasekuracji czynnej 602 Regresy i zwrot odszkodowań 603 Koszty likwidacji szkód i windykacji regresów 610 Udział reasekuratorów w wypłaconych odszkodowaniach i świadczeniach 620 Zmiana stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia 621 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia 630 Zmiana stanu pozostałych rezerw techniczno-ubezpieczeniowych 631 Udział reasekuratorów w zmianie stanu pozostałych rezerw technicznoubezpieczeniowych 632 Zmiana stanu rezerw na wyrównanie szkodowości 640 Rozliczenia międzyokresowe kosztów Zespól 7 Przychody z działalności ubezpieczeniowej oraz inne przychody i koszty 700 Składki z ubezpieczeń bezpośrednich 701 Składki z reasekuracji czynnej 702 Udział reasekuratorów w składkach ubezpieczeniowych 710 Zmiana stanu rezerwy składek ubezpieczeniowych 711 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerw 712 Zmiana stanu rezerw na ryzyko niewygasłe 713 Udział reasekuratorów w zmianie stanu rezerwy na ryzyka niewygasłe 720 Pozostałe przychody techniczne 731 Przychody z nieruchomości 732 Przychody z udziałów i akcji 733 Przychody z pozostałych lokat 734 Sprzedaż lokat 735 Wynik z rewaloryzacji lokat 736 Niezrealizowane straty na lokatach 737 Niezrealizowane zyski z lokat 751 Inne przychody finansowe 752 Inne koszty finansowe 761 Pozostałe przychody operacyjne 762 Pozostałe koszty operacyjne 770 Zyski nadzwyczajne 771 Straty nadzwyczajne Zespół 8 Kapitały, fundusze, rezerwy i wynik finansowy 801 Kapitał akcyjny 802 Kapitał zapasowy 803 Kapitał rezerwowy 10

12 804 Kapitał z aktualizacji wyceny 811 Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia z ubezpieczeń bezpośrednich 812 Udział reasekuratorów w rezerwach na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia 813 Rezerwy na niewypłacone odszkodowania i świadczenia z reasekuracji czynnej 814 Udział retrocesjonariuszy w rezerwach na nie wypłacone odszkodowania 820 Rozliczenie wyniku finansowego 831 Rezerwa składek z ubezpieczeń bezpośrednich 832 Udział reasekuratorów w rezerwie składek ubezpieczeniowych 833 Rezerwa na ryzyka niewygasłe 834 Udział reasekuratorów w rezerwie na ryzyka niewygasłe 835 Rezerwy na wyrównanie szkodowości 836 Pozostałe rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 837 Udział reasekuratorów w pozostałych rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych 842 Inne rezerwy 845 Przychody przyszłych okresów 850 Fundusze specjalne 858 Fundusz prewencyjny 860 Wynik finansowy 861 Wynik techniczny ubezpieczeń 870 Podatek dochodowy i inne obciążenia wyniku finansowego Źródło: opracowanie na podstawie M. Stępień, K Jonas, A. Szkarłat Rachunkowość zakładów ubezpieczeń. Zbiór zadań, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków Zakłady ubezpieczeniowe podlegają przepisom podatkowym: ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych oraz jako pracodawca ustawie o podatku od osób fizycznych. Działalność ubezpieczeniowa jest zwolniona od podatku od towarów i usług. Do sprzedanych usług ubezpieczeń nie dolicza się podatku VAT. Jednak sprzedaż inna niż produktów ubezpieczeniowych podlega opodatkowaniu VAT Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie akty prawne regulują rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych? 2. Jakie są rodzaje ubezpieczeń? 3. Jakie zasady rachunkowości muszą stosować zakłady ubezpieczeniowe? 4. Jakie elementy składają się na księgi rachunkowe zakładów ubezpieczeniowych? 5. Jaka jest struktura planu kont zakładów ubezpieczeniowych? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zasady prowadzenia ksiąg rachunkowych jednostek ubezpieczeniowych. 1. Zasada memoriału w rachunkowości polega na: Podaj datę otwarcia i zamknięcia ksiąg rachunkowych w zakładach ubezpieczeniowych

13 3. Zasada ciągłości bilansowej polega na: Akty prawne regulujące rachunkowość zakładów ubezpieczeniowych to: Konta ksiąg pomocniczych służą do: Podstawowym dokumentem potwierdzającym sprzedaż w jednostkach ubezpieczeniowych jest Poprawa błędu w dokumencie obcym jest możliwa poprzez Konta księgi głównej służą do Ubezpieczenia obowiązkowe obejmują: Ubezpieczenia dobrowolne dotyczą:... Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) -zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z art. 4-8 ustawy o rachunkowości, 3) zapoznać się z rozdziałem drugim ustawy o rachunkowości, 4) zapoznać się z rozporządzeniem ministra finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń, 5) uzupełnić arkusz ćwiczeniowy tekst z lukami, 6) zaprezentować wykonane ćwiczenie, 7) dokonać oceny poprawności. Wyposażenie stanowiska pracy: - literatura punktu 4.1 niniejszego poradnika, - literatura do JM 412[01].Z1.01 Organizowanie rachunkowości w przedsiębiorstwie, - ustawa o rachunkowości, - rozporządzenie ministra finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń, - arkusze ćwiczeniowe zawarte w ćwiczeniu Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić akty prawne regulujące działalność zakładów ubezpieczeniowych 2) scharakteryzować zasady nadrzędne rachunkowości 3) wymienić elementy ksiąg rachunkowych zakładów ubezpieczeniowych 4) określić strukturę planu kont zakładu ubezpieczeniowego 5) sklasyfikować rodzaje ubezpieczeń 6) określić specyfikę rachunkowości ubezpieczeń 12

14 4.2. Pośrednictwo ubezpieczeniowe Materiał nauczania Zakłady ubezpieczeniowe sprzedają swoje usługi miedzy innymi poprzez pośredników. Pośrednictwo polega na wykonywaniu za wynagrodzeniem czynności związanych z zawieraniem umów, inkasowaniem składek, przyjmowaniem wniosków, wykonywaniem innych czynności zleconych przez zakład ubezpieczeń. Pośrednictwem ubezpieczeniowym zajmują się: agenci, brokerzy, akwizytorzy. Pośrednicy są pracownikami zakładów ubezpieczeniowych lub prowadzą swoje samodzielne przedsiębiorstwa. Agent ubezpieczeniowy działa w oparciu o ustawę o działalności ubezpieczeniowej. Jest upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia na rzecz zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Agent otrzymuje pełnomocnictwo od zakładu ubezpieczeń oraz wynagrodzenie prowizyjne za prowadzoną działalność. Agentem ubezpieczeniowym może być osoba fizyczna lub prawna. Osoba fizyczna musi mieć miejsce zamieszkania na terenie RP, posiadać zdolność do czynności prawnych, nie może być karana, musi ukończyć specjalne szkolenie zorganizowane przez zakład ubezpieczeń (określone przez właściwego ministra co do tematyki, zakresu i trybu składnia egzaminów). Agent na wykonywanie czynności pośrednictwa musi uzyskać zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń. Broker ubezpieczeniowy również działa w oparciu o ustawę o działalności ubezpieczeniowej. Jest niezależnym pośrednikiem działającym nieodpłatnie na rzecz ubezpieczającego (osoby, która zawiera z zakładem umowę ubezpieczenia), a nie zakładu ubezpieczeń. Za swoją działalność broker otrzymuje jednak wynagrodzenie, tzw. kurtaż od zakładu z którym została zawarta umowa ubezpieczenia na rzecz ubezpieczającego. Broker nie może pozostawać w stosunku pracy z żadnym zakładem ubezpieczeń, ani być stroną umowy agencyjnej lub pośrednictwa na rzecz określonego zakładu ubezpieczeń. Musi posiadać zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń. Akwizytor jest upoważnionym przedstawicielem zakładu ubezpieczeń, który zawiera umowy ubezpieczenia i zbiera oferty na rzecz danego zakładu ubezpieczeń. Zakłady ubezpieczeń korzystają również z pośrednictwa typu bancassurance pośrednictwo banków w sprzedaży usług ubezpieczeniowych. Koszty wynagrodzenia pośredników są jednym ze znaczących kosztów. Rozrachunki z pośrednikami prowadzone są głównie z tytułu pobranych składek za ubezpieczenia, kosztów poniesionych przez pośredników, które podlegają zwrotowi, wypłaconych odszkodowań, zainkasowanych regresów (roszczeń od osób trzecich, odpowiedzialnych za zdarzenie wywołujące szkodę, za które zostało przez zakład wypłacone odszkodowanie), wypłaty prowizji. Podstawą księgowań są dokumenty kasowe i bankowe oraz rozliczenia agencyjne według poszczególnych rodzajów ubezpieczeń. 13

15 1. Ewidencja składek ubezpieczeniowych pobranych za pośrednictwem agentów 700 Składki przypisane 201 Rozrachunki 100 Kasa z ubezpieczeń bezpośrednich z pośrednikami ubezp. 131 Rachunek bieżący 1., 4. 2., Pozostałe przychody 600 Wypłacone techniczne odszkodowania i świadczenia Rys. 4.1 Ewidencja składek ubezpieczeniowych pobranych przez pośrednika. Źródło własne. Objaśnienia do schematu: 1. naliczenie składki z umowy ubezpieczenia zawartej przez pośrednika 2. wpłata przez pośrednika pobranej składki 3. wpłata przez pośrednika innych kwot wynikających z rozliczeń 4. naliczenie rat składek z tytułu umów zawartych na czas nieokreślony, które ma pobrać pośrednik 5. wpłata pobranych przez pośrednika składek od umów na czas nieokreślony 6. korekta zmniejszająca naliczonej składki 7. wypłata poprzez pośrednika błędnie naliczonych składek 8. rozliczenie pośredników z wypłaconych przez nich odszkodowań 9. zarachowanie odsetek inkasowanych przez pośrednika od nieterminowo zapłaconych składek. 14

16 2. Ewidencja pozostałych rozrachunków z pośrednikami 201 Rozrachunki 249 Pozostałe rozrachunki z pośrednikami ubezp. 501 Koszty akwizycji Wypłacone 602 Regresy i zwrot odszkodowania odszkodowań i świadczenia Kasa 603 Koszty likwidacji 131 Rachunek bieżący szkód i windykacji regresów Rys. 4.2 Ewidencja pozostałych rozrachunków z pośrednikami. Źródło własne. Objaśnienia do schematu: 1. naliczenie należnych pośrednikowi prowizji 2. rozliczenie pośrednika z wypłaconych odszkodowań 3. rozliczenie pośrednika z pobranych regresów naliczonych przez zakład ubezpieczeń 4. regresy i zwroty odszkodowań pobrane przez pośrednika (nie naliczone wcześniej przez zakład ubezpieczeń) 5. naliczenie prowizji dla pośrednika za likwidację szkód i windykację regresów 6. wypłata prowizji pośrednikom Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega pośrednictwo w działalności ubezpieczeniowej? 2. Kto może wykonywać czynności pośrednika ubezpieczeniowego? 3. W jaki sposób ewidencjonuje się typowe operacje dotyczące rozliczenia z pośrednikami? 15

17 Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Dokonaj ewidencji operacji gospodarczych z pośrednikami ubezpieczeniowymi. W zakładzie ubezpieczeń A salda wybranych kont wynoszą: 201 Rozrachunki z pośrednikami ubezpieczeniowymi Wn 3 000,00 Ma 1 400, Kasa 5 000, Rachunek bieżący ,00 Operacje gospodarcze w bieżącym okresie sprawozdawczym: 1. Przypisano składkę ubezpieczeniową z tytułu ubezpieczenia OC i NW 960,00 budynku 2. Agent wpłaca do kasy pobraną od klienta składkę z tytułu polisy OC i NW budynku wysokości I raty 576,00 3. Naliczono prowizję dla agenta ubezpieczeniowego 90,00 4. Pośrednik wpłacił do kasy pobrany regres 1 400,00 5. Rozliczenie pośrednika z pobranych środków na wypłatę odszkodowania 3 000,00 6. Na podstawie zbiorczego zestawienia polis dokonano przypisu składek ,00 7. Wpłata przez pośrednika pobranych składek 9 000,00 8. Naliczono prowizję dla pośrednika 1 000,00 9. Naliczono prowizję dla pośrednika za windykacje regresu 140, WB przelew prowizji pośrednikom 1 230,00 Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) otworzyć konta księgowe, 4) dokonać ewidencji operacji 5) ustalić saldo Rozrachunków z pośrednikami ubezpieczeniowymi, 6) określić znaczenie salda. 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - arkusze papieru, - pisaki. Ćwiczenie 2 Ewidencja pośrednictwa ubezpieczeniowego. W bieżącym miesiącu Agent ubezpieczeniowy zawarł umowy ubezpieczenia AC dwóch samochodów. Składka za jedną polisę zainkasowana została w całości 750,00. Płatność składki drugiej polisy rozłożona została na dwie raty: I rata 720,00, II rata 480,00. Agent zainkasował I ratę. Agent zainkasował także przeterminowaną składkę wraz z odsetkami za ubezpieczenie komunikacyjne OC: składka 700,00, odsetki 50,00. Składka i odsetki zostały wcześniej zarachowane przez zakład ubezpieczeń. Agent zainkasował również regres za odszkodowanie 16

18 wcześniej wypłacone przez zakład ubezpieczeń w wysokości 3 000,00. Za pośrednictwo naliczono agentowi 500,00 prowizji, którą wypłacono przelewem. Sposób wykonania ćwiczenia: Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zgromadzić literaturę, 2) zapoznać się z treścią zadania, 3) ułożyć treść operacji, 4) otworzyć konta, których salda początkowe wynikają z treści, 5) dokonać ewidencji operacji według ułożonej treści, 6) określić znaczenie salda. 7) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia. Wyposażenie stanowiska pracy: - literatura punktu 4.2 poradnika, - kalkulator, - arkusze papieru, - pisaki Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pośrednictwo ubezpieczeniowe? 2) wymienić rodzaje pośrednictwa ubezpieczeniowego? 3) scharakteryzować rodzaje pośrednictwa? 4) ewidencjonować typowe operacje dotyczące pośrednictwa? 17

19 4.3. Majątek i kapitały zakładu ubezpieczeń Materiał nauczania Majątek zakładu ubezpieczeniowego obejmuje aktywa trwałe i obrotowe o charakterze rzeczowym i finansowym. Stanowi formę zabezpieczenia powierzonych środków przez ubezpieczonych i oczekiwań w związku z wypełnieniem zawartych umów ubezpieczeniowych. W porównaniu do majątku innych jednostek gospodarczych majątek zakładów ubezpieczeniowych zawiera podobne składniki, ale ma odmienną strukturę. Największy udział w majątku zakładów ubezpieczeniowych stanowią inwestycje w postaci lokat (zwykle około 70%): w nieruchomości, lokat bankowych, udziałów i akcji w spółkach, jednostek uczestnictwa w funduszach, papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa. Pozostałe składniki majątku to rzeczowe składniki aktywów trwałych (środki trwałe i środki trwałe w budowie), wartości niematerialne i prawne, należności, aktywa pieniężne, krótkoterminowe aktywa finansowe, rozliczenia międzyokresowe czynne. Ich ewidencja jest analogiczna do ewidencji w innych jednostkach. Majątek odzwierciedla wartość kapitałów własnych i obcych. Kapitały własne tworzą: - kapitał podstawowy wniesiony przez akcjonariuszy, podlega wpisowi do rejestru handlowego, zmiany w kapitale mogą być dokonywane zgodnie z przepisami Kodeksu Spółek Handlowych; wysokość kapitału zakładu ubezpieczeniowego nie może być niższa niż najwyższa minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla grup ubezpieczeń, w których zakład prowadzi działalność (dział I ubezpieczenia na życie równowartość euro, dział II pozostałe ubezpieczenia osobowe i ubezpieczenia majątkowe równowartość euro); kapitał podstawowy w zakładach ubezpieczeniowych nosi nazwę kapitału akcyjnego, w towarzystwach Ubezpieczeń Wzajemnych kapitału zakładowego, - kapitał zapasowy tworzony z zysku, obligatoryjnie dokonuje się odpisów z zysku w wysokości 8%, aż do momentu, gdy kapitał zapasowy osiągnie 1/3kapitału akcyjnego, może być tworzony z dopłat akcjonariuszy, z różnicy między ceną emisyjną a nominalną akcji własnych, wykorzystywany jest przede wszystkim na pokrycie straty, - kapitał rezerwowy tworzony w wysokości kwoty równej wartości obniżenia kapitału podstawowego (w kwocie umorzonych akcji), - kapitał z aktualizacji wyceny z aktualizacji wartości majątku. Do kapitałów obcych zalicza się: - zobowiązania podporządkowane - które w razie likwidacji lub upadłości zakładu ubezpieczeń spłacane są po zaspokojeniu innych wierzycieli, - rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe na pokrycie ewentualnych odszkodowań i świadczeń wynikających z zawartych umów ubezpieczeniowych, mają duże znaczenie dla bezpieczeństwa finansowego zakładu ubezpieczeń, - pozostałe rezerwy na podatek dochodowy i inne, - zobowiązania depozytowe reasekuratorów wysokość zdeponowanych przez reasekuratorów (zakłady udzielające ochrony, przejmujące na siebie część ryzyka) aktywów finansowych, - inne zobowiązania wobec ubezpieczających, z tytułu reasekuracji, wobec instytucji finansowych, z tytułu bieżącej działalności, - fundusze specjalne ZFŚS, - rozliczenia międzyokresowe bierne kosztów, przychody przyszłych okresów. 18

20 Ponadto zakład ubezpieczeniowy w momencie ubiegania się o koncesję na działalność ubezpieczeniową musi posiadać fundusz organizacyjny na koszty utworzenia zakładu i sieci przedstawicielstw. Środki tego funduszu są na wyodrębnionym rachunku. W trakcie prowadzenia działalności fundusz ten jest stopniowo umarzany zgodnie z zapisem w statucie. Wartość majątku i kapitałów musi wykazywać równowagę. Usystematyzowane zestawienie tych składników stanowi bilans. Struktura aktywów i pasywów Tabela 4.2 Struktura aktywów i pasywów Aktywa Pasywa A. Wartości niematerialne i prawne B. Lokaty C. Lokaty środków z tytułu ubezpieczeń na życie, gdzie ryzyko ponosi ubezpieczający D. Należności E. Inne składniki aktywów F. Rozliczenia międzyokresowe A. Kapitał własny B. Zobowiązania podporządkowane C. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe D. Udział reasekuratorów w rezerwach techniczno-ubezpieczeniowych E. Pozostałe rezerwy F. Zobowiązania z tytułu depozytów reasekuratorów G. Pozostałe zobowiązania i fundusze specjalne H. Rozliczenia międzyokresowe Źródło: opracowanie własne na podstawie załącznika nr 3 ustawy o rachunkowości Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaka jest struktura majątku zakładu ubezpieczeniowego? 2. Jakie składniki zaliczamy do kapitałów własnych? 3. Jakie składniki zaliczamy do kapitałów obcych? 4. W jaki sposób tworzony jest kapitał podstawowy zakładu ubezpieczeniowego? 5. Co to jest fundusz organizacyjny? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Ustal wartość majątku i kapitałów zakładu ubezpieczeń: Składniki majątku i kapitałów zakładu ubezpieczeniowego przedstawiały się (w tys. zł.): Zobowiązania podporządkowane 250 Zysk z lat ubiegłych 50 Budynki Samochody osobowe 230 Kapitał zapasowy 70 Lokata terminowa 36 miesięczna 100 Gotówka 20 Programy komputerowe 30 Zysk netto 50 Środki na rachunku bankowym 120 Weksle obce 10 Obligacje Skarbu Państwa 2 letnie 500 Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe 600 Zobowiązania wobec ubezpieczających