WYROK SĄDU REJONOWEGO W BIAŁYMSTOKU VI WYDZIAŁ PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH z dnia 29 sierpnia 2012r. w sprawie VIP 42/11

Transkrypt

1 WYROK SĄDU REJONOWEGO W BIAŁYMSTOKU VI WYDZIAŁ PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH z dnia 29 sierpnia 2012r. w sprawie VIP 42/11 Przewodniczący SSR Maciej Łukaszewicz po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2012 r. w Białymstoku na rozprawie sprawy z powództwa X przeciwko Miejskiemu Ośrodkowi Pomocy Rodzinie w Y o dodatkowe wynagrodzenie roczne II. I. Zasądza od pozwanego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Y na rzecz powódki X kwotę 1487,60 zł ( jeden tysiąc czterysta osiemdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt groszy ) brutto Nakazuje pobrać od pozwanego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Y na rzecz Skarbu Państwa ( kasa Sądu Rejonowego w Białymstoku ) kwotę 75 zł ( siedemdziesiąt pięć ) zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu. VI P 42/11 UZASADNIENIE Powódka X wniosła o zasądzenie od pozwanego Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Y kwoty 1487,68 zł tytułem dodatkowego wynagrodzenia rocznego za rok W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż w 2008 r. w związku z urodzeniem dziecka przebywała na urlopie macierzyńskim, wobec czego nie przepracowała faktycznie pełnych 6 miesięcy u pozwanego, lecz 5 miesięcy i 27 dni 177 dni. Sytuację nieotrzymania dodatkowego wynagrodzenia rocznego uznała za krzywdzącą. W odpowiedzi na pozew Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie w Y wniósł o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany podał, że przeszkodą do przyznania powódce tzw. trzynastki było

2 nieprzepracowanie przez nią faktycznie ustawowego minimalnego okresu pracy przyjętego w przepisach. Sąd Rejonowy Sąd Pracy ustalił i zważył, co następuje: Bezspornym w niniejszej sprawie był przebieg zatrudnienia powódki u pozwanego w oparciu o umowę o pracę na czas nieokreślony od dnia r., ostatnio na stanowisku starszego księgowego. Poza sporem były także okoliczności i czas nieobecności powódki w trakcie trwania stosunku pracy w 2008 r., kiedy to powódka od do ( 45 dni ) pozostawała na zwolnieniu lekarskim, a następnie wykorzystała urlop macierzyński w okresie od do dnia r. ( łącznie 140 dni ). Kwestię dodatkowego wynagrodzenia rocznego regulują przepisy ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej ( Dz.U. z 1997, nr 160, poz ). Zgodnie z art. 2. ust. 1 tej ustawy ( zwanej dalej ustawą o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym ) pracownik nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości po przepracowaniu u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. W myśl ust. 2 tego artykułu pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem, że okres ten wynosi co najmniej 6 miesięcy. Art. 2 ust. 3 cytowanej ustawy wymienia sytuacje, kiedy pracownik nabywa prawo do proporcjonalnego wynagrodzenia rocznego pomimo nieprzepracowania u danego pracodawcy 6 miesięcy. Sytuacje to dotyczą dwóch grup przypadków - kiedy pracownik nie przepracował 6 miesięcy z uwagi na to iż jego stosunek pracy trwał krócej oraz kiedy pracownik pozostawał wprawdzie w zatrudnieniu dłużej niż 6 miesięcy, ale faktycznie pracę wykonywał w krótszym okresie. Odnośnie drugiej grupy sytuacji ustawodawca wskazał, że

3 proporcjonalne do okresu przepracowanego dodatkowe wynagrodzenie roczne należne jest osobom, które nie przepracowały 6 miesięcy z uwagi na: - powołanie pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej ( art. 2 ust. 3 pkt 3 ) - korzystanie z urlopu wychowawczego - z urlopu dla poratowania zdrowia - przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego ( art. 2 ust. 3 pkt 6 ). Przepis art. 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym był przedmiotem analizy Sądu Najwyższego. W uchwale z dnia 25 lipca 2003 r., III PZP 7/03 ( OSNP 224/2/26 ) Sąd Najwyższy stwierdził, że warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy jest efektywne przepracowanie u danego pracodawcy pełnego roku kalendarzowego. W uzasadnieniu tejże uchwały podniósł, że sformułowanie przepracowanie w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy oznacza faktyczne, efektywne wykonywanie pracy, a nie tylko pozostawanie w stosunku pracy oraz, że ustawowy katalog przerw w świadczeniu pracy w okresie trwania stosunku pracy, które w zakresie nabycia prawa do proporcjonalnej nagrody równoważą okresy przepracowane jest zamknięty. Oznacza to, że okresy wszystkich innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy i zwolnień z obowiązku świadczenia pracy, poza wymienionymi w art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym są okresami nieprzepracowanymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 i 2 tejże ustawy. Pogląd, że przesłanką nabycia prawa do proporcjonalnego wynagrodzenia rocznego jest faktyczne wykonywanie pracy u danego pracodawcy, znalazł także pośrednio potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r., II PZP 9/05, OSNP 2006/7-8/109. Również w wyroku SN z dnia r., III PZP 3/11 wskazuje się, że okresy pobierania przez pracownika niezdolnego do pracy wynagrodzenia i zasiłku chorobowego nie podlegają wliczeniu do 6-

4 miesięcznego okresu przepracowanego w danym roku kalendarzowym, wymaganego do nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. Stanowisko podobne Sąd Najwyższy zajął w wyroku z dnia r., I PK 263/10, publik. w LEX nr , w którym wskazał iż okresy przepracowane należy rozumieć jako okresy faktycznie ( efektywnie ) przepracowane u danego pracodawcy. Tym samym uznać należy, że Sąd Najwyższy kontynuuje wykładnię zawartą w cytowanym powyżej wyroku z dnia r. Biorąc pod uwagę powyższe okres urlopu macierzyńskiego również nie mógłby być w świetle obowiązujących przepisów uznany za okres przepracowany, umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego. W konsekwencji powództwo w niniejszej sprawie należałoby oddalić. Jednakże przepis art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, w zakresie w jakim pomija urlop macierzyński pośród okresów zatrudnienia, w czasie których pracownik faktycznie nie wykonuje pracy a pomimo tego nie traci prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w proporcjonalnej wysokości., wywoływał zdaniem Sądu wątpliwości co do swej zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, w szczególności w sytuacji gdy do uzyskania dodatkowego wynagrodzenia rocznego uprawnione są osoby które nie przepracowały efektywnie 6 m-cy z uwagi na korzystanie z urlopu wychowawczego. W konsekwencji Sąd rozpoznający spór skierował pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego następującej treści: czy art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (Dz. U. Nr 160, poz. 1080, ze zm.) w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy, jest zgodny z art. 33 ust. 2 i art. 71 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

5 Trybunał wyrokiem z dnia r. wydanym w sprawie P 59/11 udzielił odpowiedzi na postawione mu pytanie, podając iż art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 1997 r. o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej w zakresie, w jakim pomija okres urlopu macierzyńskiego jako umożliwiający nabycie prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, w sytuacji nieprzepracowania w ciągu całego roku kalendarzowego faktycznie 6 miesięcy, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 w związku z art. 71 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał wskazał, że ustrojodawca w art. 71 ust. 2 Konstytucji wyraźnie przyznał matce przed i po urodzeniu dziecka prawo do szczególnej pomocy władz publicznych w zakresie przewidzianym ustawą. Oznacza to, że ustawodawca, decydując się na uregulowanie materii mających bezpośredni wpływ na sytuację prawną matki w okresie ciąży oraz po porodzie, obowiązany jest zapewnić jej pomoc, która powinna przewyższać standard ochrony przewidziany dla pozostałych podmiotów wolności i praw. Pomoc przewidziana w art. 71 ust. 2 Konstytucji w stosunku do matki przed i po urodzeniu dziecka ma mieć bowiem charakter szczególny. Urlop macierzyński przewidziany w art. 180 oraz kolejnych przepisach ustawy z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy ( Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy ) stanowi niewątpliwą realizację obowiązku wynikającego z art. 71 ust. 2 Konstytucji. Funkcją tego urlopu jest ochrona zdrowia pracownicy i dziecka, polegająca zarówno na umożliwieniu regeneracji sił fizycznych i psychicznych matki, jak również na zapewnieniu dziecku osobistej opieki z jej strony w pierwszym okresie życia. Należy zaznaczyć, że określając ramy prawne tego rodzaju przerwy w świadczeniu pracy ustawodawca przesądził jednocześnie, iż urlop macierzyński ma charakter obligatoryjny w okresie co najmniej 14 tygodni po porodzie. W pozostałym zakresie uzależnionym od jego wymiaru ustalonego zgodnie z art kodeksu pracy urlop ten może zostać podzielony między matkę oraz ojca

6 wychowującego dziecko, jakkolwiek nie może podlegać skróceniu z woli pracownicy. Matka nie może zrzec się tego uprawnienia. Skorzystanie z tego urlopu bezpośrednio wpływa na możliwość otrzymania tzw. trzynastej pensji. Skoro zatem ustawodawca przewiduje dla pewnej grupy pracowników lepsze traktowanie w porównaniu do innych, w zakresie przysługujących im świadczeń stanowiących element wynagrodzenia za pracę, to nie ulega wątpliwości, że w ramach tak ukształtowanego wyjątku powinien w pierwszej kolejności uwzględnić sytuację prawną tych pracownic, które są objęte zakresem podmiotowym szczególnej pomocy z art. 71 ust. 2 Konstytucji. Określając katalog wyjątków w art. 2 ust. 3 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym ustawodawca nie uwzględnił sytuacji pracownic będących matkami mimo tego, że obowiązek zapewnienia szczególnej pomocy tej grupie podmiotów wynika jednoznacznie z art. 71 ust. 2 Konstytucji. W ramach katalogu wyjątków nie przewidział bowiem faktu wykorzystania przez pracownicę urlopu macierzyńskiego, a więc takiej przerwy w faktycznym wykonywaniu pracy, która w jednoznaczny sposób wiąże się z realizowaniem przez matkę prawa do szczególnej pomocy władz publicznych w okresie wskazanym w art. 71 ust. 2 Konstytucji. Sytuacja matek przed i po urodzeniu dziecka, obowiązanych ustawowo do wykorzystania co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, przy jednoczesnym braku uwzględnienia tego urlopu w ramach wyłączeń z art. 2 ust. 3 ustawy, nie tylko nie stanowi przejawu szczególnej pomocy ze strony władz publicznych w ramach przysługującego pracownikom prawa do dodatkowego wynagrodzenia, ale może nawet prowadzić do pogorszenia statusu prawnego akurat tej grupy pracowników. Może bowiem w zależności od okoliczności konkretnej sprawy całkowicie pozbawiać matkę prawa do tzw. trzynastej pensji z uwagi na brak faktycznego wykonywania pracy przez co najmniej 6 miesięcy, wynikającego m.in. z pozostawania przez pewien czas na obowiązkowym urlopie macierzyńskim. Biorąc pod uwagę ww. okoliczności Trybunał stwierdził, że sposób

7 ukształtowania art. 2 ust. 3 ustawy ma charakter niepełny z uwagi na brak uwzględnienia przez ustawodawcę nakazu zapewnienia szczególnej pomocy władz publicznych matkom przed i po urodzeniu dziecka. Brak ten, przejawiający się w pominięciu okresu urlopu macierzyńskiego, jako umożliwiającego nabycie prawa do tzw. trzynastej pensji, w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego w danym roku, skutkuje koniecznością stwierdzenia niezgodności kwestionowanego art. 2 ust. 3 ustawy w zakresie określonym w sentencji wyroku z art. 32 ust. 1 w związku z art. 71 ust. 2 Konstytucji. Co do skutków wyroku Trybunał Konstytucyjny zaznaczył, że taka konstrukcja jego wyroku nie skutkuje utratą mocy obowiązującej kwestionowanego przepisu ustawy, ani modyfikacją jego obecnego brzmienia. Oznacza jedynie konieczność niezwłocznej interwencji ustawodawcy w celu uzupełnienia wspomnianej regulacji w taki sposób, który zapewni realizację normy konstytucyjnej wyrażonej w tym przypadku w art. 71 ust. 2 Konstytucji. W tym stanie rzeczy, zważywszy na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, jak i konieczność niezwłocznego rozstrzygnięcia sporu przez Sąd orzekający, oczywistym pozostaje, iż Sąd nie mógł oczekiwać na zainicjowanie i wyniki postępowania ustawodawczego w kierunku uzupełnienia poddanej kontroli normy prawnej. Mając jednak do dyspozycji niezmienioną jeszcze treść przepisu przedmiotowej ustawy przy jednoczesnej wiedzy o niekonstytucyjności takiego jej brzmienia, nie mógł sąd orzec w sposób wprawdzie zgodny z literalnym brzmieniem przepisu i wydźwiękiem dorobku orzeczniczego, lecz godzący w Konstytucję. Sąd musiał zatem mieć na uwadze szerszy kontekst interpretacyjny przepisów niż tylko jego literalne brzmienie. Znaczenie pierwszorzędne winna mieć tu wykładnia uwzględniająca hierarchię norm prawnych ( pierwszeństwo Konstytucji stosowanej bezpośrednio ). Orzekając w podobnej sytuacji prawnej Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia

8 r., III UK 2/10, OSNP 2011/21-22/278 wskazał, że skutkiem utraty domniemania konstytucyjności ustawy w konsekwencji wydania przez Trybunał Konstytucyjny wyroku stwierdzającego niezgodność jej przepisu z Konstytucją jest obowiązek zapewnienia przez sądy orzekające w sprawach, w których przepis ten ma zastosowanie, stanu zgodnego z Konstytucją wynikającego z wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Pogląd podobny znalazł się w uzasadnieniu orzeczenia z dnia r., sygn. K 28/05 Trybunału Konstytucyjnego, w którym wskazano iż orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają również znaczenie dla organów stosujących prawo. Orzeczenie o niekonstytucyjności umożliwia sądom zastosowanie wykładni przepisów w sposób zgodny z Konstytucją. W uzasadnieniu zaś wyroku Trybunału Konstytucyjnego z r. SK 38/09 Trybunał ten wskazał, że stosujące prawo sądy po wyroku Trybunału powinny same rozstrzygać nasuwające się im wątpliwości interpretacyjne w taki sposób, aby umożliwić wierność konstytucyjnym standardom ochrony praw jednostki. Do takiego postępowania prawnego zobowiązuje art. 8 Konstytucji, wskazujący iż Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej, a jej przepisy stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej. W realiach niniejszej sprawy wskazać też należy, że absurdalna byłaby sytuacja w której sąd rozpoznając konkretny spór zadaje pytanie Trybunałowi Konstytucyjnemu, uzyskuje odpowiedź, a następnie nie może jej wykorzystać przy rozstrzyganiu sporu stanowiącego przesłankę do zadania pytania. Z tych wszystkich względów w niniejszej sprawie należało zastosować wykładnię art. 2 ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym umożliwiającą zachowanie konstytucyjnej hierarchii norm, dając jej pierwszeństwo przed wykładnią językową. W konsekwencji należało uznać, że użyte w art. 2 ust. 2 tej ustawy sformułowanie okres przepracowany obejmuje nie tylko okresy faktycznej, efektywnej pracy ale również okres urlopu macierzyńskiego. W konsekwencji uznać należało iż powódka nabyła prawo do dodatkowego

9 wynagrodzenia rocznego w wysokości wynikającej z art. 4 ustawy, kwota roszczenia była pomiędzy stronami bezsporna. O kosztach sądowych orzeczono na mocy art. 113 ust. 1 oraz art. 83 ust. 2 ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2005, nr 167, poz ze zm.). Pozwany przegrał sprawę co do zasady i winien ponieść jej koszt, nie utrzymał się bowiem ze swoim stanowiskiem ( uchwała SN z dnia r., I PZP 1/07, OSNP 2007/19-20/269). Na koszty sądowe w tej sprawie składa się opłata od pozwu. Wysokość tej opłaty ustalono w oparciu o art. 13 w zw. z art. 21 ustawy. Skoro od pozwanego na rzecz powódki zasądzono łącznie 1487,60 zł to 5% tej kwoty, po zaokrągleniu w górę, daje 75 zł, która to kwota stanowi należną od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa nie uiszczoną opłatę od pozwu. Wprawdzie okoliczności sprawy są szczególne, biorąc pod uwagę działanie pozwanego w zaufaniu do zgodności z konstytucją ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym, lecz ustawa z r. w art. 113 ust. 4 nie daje możliwości odstąpienia od obciążania pozwanego pracodawcy kosztami sądowymi, takie odstąpienie jest możliwe jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach i tylko wobec podmiotów wymienionych w art. 113 ust. 2 i 3 Z tych wszystkich względów należało orzec jak w sentencji.