Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 9. w województwie opolskim do 2020 r. w układzie przestrzennym
|
|
- Angelika Chmiel
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 9 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat w województwie opolskim do 2020 r. w układzie przestrzennym Uwagi metodologiczne Przedmiotem analizy jest ilościowy aspekt podaży pracy wybranego segmentu populacji (młodzież) w województwie opolskim do 2010 r. oraz zarysowanie dalszej perspektywy (do 2020 r.). Skrócenie horyzontu czasowego prognozy w stosunku do innych projekcji (GUS do 2030, ONZ do 2050) wynika zarówno z celu prognozy, jej stosowalności (walor aplikacyjny), jak i wielkości obszarów, dla których dana prognoza jest opracowywana. Ustalenie wielkości prawdopodobnej presji demograficznej na rynku pracy regionu zależne jest od wielu czynników, o charakterze: biologicznym (urodzenia, zgony), ekonomicznym (atrakcyjność ekonomiczna lokalnego rynku pracy, migracje), społecznym (wykształcenie, rodzina, wzorce aktywności ekonomicznej) i przestrzennym (obszar alimentacji zasobów pracy na rynku regionu). Waga grupy wiekowej lat, czyli młodzieży w wieku uczestnictwa w edukacji na poziomie szkoły wyższej, wynika z tego, że m.in. w ramach Strategii Lizbońskiej uznaje się, iż gospodarka oparta na wiedzy jest korzystną przesłanką rozwoju społeczno-gospodarczego danego państwa, ale także szansą w uzyskaniu przewagi konkurencyjnej Europy na rynku globalnym. Uwarunkowania ludnościowe rozwoju danego regionu nie mają charakteru deterministycznego, nie są także jednoznacznie pozytywne lub negatywne. Pomimo tych cech, czyli zmienności skali i wektorów oddziaływań, analiza uwarunkowań rozwoju regionu bez uwzględnienia roli czynnika ludzkiego jawi się jako błąd metodologiczny. Należy dodatkowo wskazać, że analiza uwarunkowań ludnościowych powinna uwzględniać czynnik
2 10 czasu oraz zróżnicowanie przestrzenne intensywności i zakresu przemian demograficznych. Katalog zmiennych stosowanych w badaniach nad demograficznymi (ludnościowymi) uwarunkowaniami rozwoju danego obszaru jest zróżnicowany i znacznym stopniu zależny od dyscypliny naukowej badacza, ale także od charakteru podejścia do przedmiotu badań. Zwolennicy nurtu scjentystycznego uwypuklają znaczenie podejścia ilościowego, dążąc do swoistej parametryzacji procesów ludnościowych. Naukowcy zorientowani na podejście antyscjentystyczne uwzględniają także czynniki nieparametryczne, właściwe np. naukom społecznym, co wywołuje potrzebę refleksji naukowej nad zmiennymi o charakterze jakościowym, stosowanymi w tych dyscyplinach, a niepoddającymi się kwantyfikacji, z zastosowaniem m.in. skali ilorazowej czy interwałowej. Różnorodność podejść badawczych i zakresu badań ma istotne znaczenie m.in. w fazie interpretacji wyników, nie ulega bowiem wątpliwości, że zetknięcie dwóch podejść zawężającego i całościowego rodzi bardzo poważny problem z wypracowaniem syntezy 1. Ograniczenie pola analizy i strumienia zmiennych oddziałujących na procesy na danym obszarze jest zapisane w niektórych teoriach ekonomicznych, m.in. w prawie rynków Saya (wariant słaby mikroekonomiczny), a w szczególności w teorii równowag cząstkowych, czy Alfreda Marshalla, stosującego w swojej teoretycznej koncepcji zasadę ceteris paribus 2. Zasada ta jest dogodnym i czasami koniecznym uproszczeniem procesu analizy danego zjawiska, znajduje zatem zastosowanie w wielu badaniach 3. Powoduje to, że podejście nauk ekonomicznych do problematyki ludnościowej jest interesujące a jednocześnie trudne do jednoznacznej klasyfikacji, ponieważ obok wielodyscyplinarnego wykorzystywania pojęcia kapitał społeczny obserwujemy dwa główne nurty refleksji naukowej dotyczącej czynnika ludzkiego. 1 G. S i m m e l, Socjologia, przeł. M. Łukasiewicz, wstęp S. Nowak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975, s. 14 pisze: Każda nauka wyodrębnia z całokształtu albo z bezpośrednio doświadczanych zjawisk, jeden szereg, czy też jeden aspekt tych zjawisk, kierując się pewną określoną kategorią. 2 Jak podaje Ryszard Bartkowiak: Metoda ceteris paribus polega na izolowaniu poszczególnych zjawisk ekonomicznych od reszty gospodarki i badaniu, w jaki sposób osiągają one równowagę, por. R. B a r t k o w i a k, Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s Por. np. W. I s a r d, Metody analizy regionalnej. Wprowadzenie do nauki o regionach, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1965, s. 176 (region izolowany). Zasada znalazła swoje zastosowanie także w niektórych modelach demograficznych.
3 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 11 Jedno z tych ujęć, które uznać można za klasyczne dla nauk ekonomicznych, to traktowanie populacji ludzkiej w kategoriach jednej ze zmiennych uczestniczących w procesach ekonomicznych zachodzących na danym obszarze. Historia rozwoju myśli ekonomicznej dostarcza serię teoretycznych koncepcji, w której ludność pełni głównie wspomnianą rolę zasobu (czynnika produkcji) 4. Klaus v. Stackelberg i Ulf Hahne 5, prezentując czynniki rozwoju regionalnego w ramach przeglądu teorii rozwoju regionalnego, uznali za istotne: ziemię, klimat, surowce naturalne, kapitał, pracę, postęp techniczny, infrastrukturę komunikacyjną i społeczną, oraz stabilność prawa 6, nie ujmując kwestii zasobów ludzkich, lub inaczej uwarunkowań demograficznych rozwoju ekonomicznego. Krystyna Głąbicka i Mirosław Grewiński 7 we wprowadzeniu do prezentacji wybranych teorii rozwoju regionalnego, cytowanych za K. Stackelbergiem i U. Hahnem, nie wymienili wprost potencjału demograficznego i społecznego ani wśród czynników endogenicznych, ani w obrębie zmiennych egzogenicznych, jakkolwiek w tym drugim przypadku wydaje się to ujęciem poprawnym 8. Interesujący jest przy tym fakt, iż w dokonanej przez Głąbicką i Grewińskiego prezentacji poglądów twórców poszczególnych teorii lokalizacji (Alfreda Webera, Johanna Heinricha von Thünena, Waltera Christallera, Augusta Löscha) nie pojawiła się refleksja autorów o braku, w obrębie konstrukcji poszczególnych teorii, akcentu o znaczeniu czynnika ludzkiego. Uwagę na czynnik ludzki (w rozumieniu czynnik pracy) zwracają natomiast zwolennicy teorii klasycznych, a zwłaszcza przedstawiciele neoklasycznej teorii dynamiki gospodarczej, wprowadzając do modelu Solowa teorię kapitału ludzkiego 9. 4 R. B a r t k o w i a k, Historia myśli ekonomicznej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa K. von S t a c k e l b e r g, U. H a h n e, Teorie rozwoju regionalnego. W: Rozwój ekonomiczny regionów. Rynek pracy. Procesy migracyjne, Polska, Czechy, Niemcy, red. S. Golinowska, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 1998, Raport IPiSS, z. 16, s Tamże, s. 23, K. G ł ą b i c k a, M. G r e w i ń s k i, Europejska polityka regionalna, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa Tamże, s Teorie kapitału ludzkiego sformułowali przedstawiciele tzw. szkoły chicagowskiej w ekonomii (Milton Friedman w 1957 r., Theodore Schulz w 1963 r., Gary Becker w 1964 r.), natomiast wprowadzenia kapitału ludzkiego do modelu Solowa i przetestowania jego działania dokonali inni ekonomiści w 1992 r. (Gregory Mankiw, David Romer, David Weil). Wynikiem tych prac było m.in. stwierdzenie, że czynnikiem wzrostu (poza kapi-
4 12 Pewną odmienność, a w zasadzie różnice w możliwości interpretacji przebiegu procesów ekonomicznych i ludnościowych, można zanotować w związku z koncepcją Thomasa Malthusa (zasadniczo prekursorem idei barier wzrostu był John Stuart Mill), a pewne potwierdzenia Malthuzjańskiej wizji ograniczonej wydolności świata znajdujemy wspócześnie 10. Sformułowana na przełomie XVIII i XIX w. teoria opierająca się na nurcie determinizmu geograficznego wyznacza wydolności przestrzeni rolę czynnika wpływającego (mogącego wpływać) regulująco na wielkość populacji ludzkich. Na początku lat 90. pojawiła się nowa teoria ludnościowa autorstwa Michaela Kremera (inspirowanego pracami Ester Boserup i Roberta Solowa), który twierdzi iż produkt Q jest zależny od poziomu technologii, liczby ludności i wielkości terytorium (utożsamianego z zasobami przyrody). Wersję końcową hipotezy ludnościowej Kremera (posiadającej pewną analogię z zasadą ekologiczną Allego) w sposób uproszczony formułuje się następująco: tempo wzrostu liczby ludności zależy od tej liczby. Im więcej jest ludzi, tym tempo jest większe 11. Być może najbardziej poprawne będzie przyjęcie hipotezy o okresowych aktualnościach obydwu teorii, do 1750 r. poprawniejsza miałaby być teoria T. Malthusa, od 1750 do 1970 r. hipoteza ludnościowa M. Kramera, po 1970 r. ponownie teoria T. Malthusa, a właściwie jej zasada generalna, o istnieniu bariery zasobności przyrody 12. Tezy o (względnej) ograniczoności zasobów świata znajdujemy w bardzo wielu dyscyplinach, głównie w naukach przyrodniczych, ale także społecznych i ekonomicznych, w tym zwłaszcza w dwóch pierwszych i najgłośniejszych raportach dla Klubu Rzymskiego 13. Swoistą refleksję wymienionych nurtów znajdujemy także w serii prac z zakresu ekonomii (ekonomiki środowiska), w których podjęto próby określenia istoty wzrostu zrównotałem i pracą) jest z punktu widzenia rozwoju ekonomicznego (kryterium pomiaru siła korelacji) poziom nakładów na edukację ludzi w wieku lat, tj. na poziomie szkoły średniej, por. R. B a r t k o w i a k, Historia myśli..., s Wystarczy przywołać dane dotyczące nadmiernej eksploatacji zasobów Ziemi czy informacje o poziomie (a właściwie braku) zaspokojenia podstawowych potrzeb wyżywienia blisko 1 mld ludzi. 11 R. B a r t k o w i a k, Historia myśli..., s T e n ż e, Rozwój ludności świata i prawa nim rządzące, SGH, Warszawa 2001, Monografie i Opracowania. 13 M. M e s a r o v i ć, E. P e s t e l, Ludzkość w punkcie zwrotnym. Drugi Raport dla Klubu Rzymskiego, przeł. W. Rączkowska, S. Rączkowski, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1977.
5 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 13 ważonego 14. Należy tu także dodać, iż problematyka ograniczoności zasobów świata nie mogła się nie znaleźć w geografii ekonomicznej, a także w demografii. Już Edward Rosset stwierdzał: liczba ludności państwa powinna być nie mniejsza i nie większa niż ta, jaką wyznaczają będące do dyspozycji środki utrzymania 15. Z ideą ograniczoności zasobów świata koresponduje drugi nurt nauk ekonomicznych z takim ujęciem problematyki ludnościowej, w którym punktem odniesienia jest głównie populacja, a nie sam proces ekonomiczny. Przesłanką takiej oceny wspomnianego podejścia jest obserwacja toczących się globalnych procesów ludnościowych, na których historyczny rodowód wskazał m.in. Mikołaj Latuch, stwierdzając: istotnym przejawem wzrostu zainteresowania międzynarodowej społeczności rozwojem demograficznym stało się zorganizowanie w 1954 r. Światowej Konferencji Ludnościowej w Rzymie, w 9 lat później podobnej konferencji w Belgradzie (1963), zaś w 1974 r. Bukareszcie 16. Nauką, w której badania procesów dotyczących populacji ludzkich w u- jęciu przestrzennym są bardzo różnie oceniane, jest socjologia, przy czym nie chodzi tu tylko o dyskusje nad jakością źródeł danych (dotyczących np. analiz opartych na wynikach badań ilościowych i rezultatów prac opartych na badaniach jakościowych 17 ). Istotą sporu jest sama koncepcja badań w ujęciu przestrzennym, z jednej bowiem strony spotykamy krytyczny pogląd o potrzebie, a zwłaszcza o sposobie interpretacji relacji przestrzeń proce- 14 K. M a l i k, Rozwój kapitału ludzkiego przez realizację koncepcji sustainable development w wymiarze regionalnym. W: Kapitał ludzki w rozwoju regionu. Uwarunkowania makro- i mikroekonomiczne, pod red. nauk. K. Heffnera i K. Malika, Politechnika Opolska, Wydział Zarządzania i Inżynierii Produkcji, Opole 2005, s , tamże: R. R a u z i ń s k i, Czynnik demograficzny w rozwoju społeczno-gospodarczym Śląska Opolskiego w perspektywie do 2020 r., s ; L. F r ą c k i e w i c z, Wykluczenie społeczne problem Śląska, s ; A. Z a g ó r o w s k a, Wykształcenie jako element kapitału ludzkiego ludności Śląska Opolskiego, s ; R. J o ń - c z y, Problemy rozwoju regionalnego województwa opolskiego wobec exodusu zarobkowego ludności autochtonicznej, s E. R o s s e t, Doktryna ludności optymalnej w rozwoju historycznym, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1983, s. 83; te n ż e, Eksplozja demograficzna, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s Problemy ludnościowe, pod red. M. Latucha, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1986, s Zasadniczym kryterium podziału na badania ilościowe i jakościowe nie jest większa doskonałość danych jakościowych, jak się czasami potocznie uważa, lecz możliwość zastosowania innych skal pomiaru: w badaniach jakościowych są to skale porządkowe i nominalne, w badaniach ilościowych natomiast skale ilorazowe i interwałowe, znacznie precyzyjniej oddające istotę i rozmiary badanego zjawiska.
6 14 sy ludnościowe 18, poprzez brak wyraźnego stanowiska 19, do (elastycznej) akceptacji 20. Poza tak zakreślone ramy klasyfikacyjne wychodzą autorzy rysujący w swoich pracach wyraźnie zdefiniowane przestrzennie obrazy danych społeczności 21.Lista prac socjologicznych zawierających charakterystyki demograficzne danych społeczności jest oczywiście znacznie dłuższa, zwraca jednak uwagę fakt, iż formułując stanowisko o społecznych aspektach występujących w układach przestrzennych, nie czyni się zastrzeżeń o dynamicznym wpływie zjawisk demograficznych zachodzących w badanych zbiorowościach na obraz danej grupy. W bardzo obszernej rozprawie Anthony Giddensa zagadnienie relacji pomiędzy procesami ludnościowymi zachodzącymi w przestrzeni a procesami społecznymi w tejże zbiorowości sygnalizowane jest w kilku miejscach 22. Wydaje się zasadne wskazanie także na problematykę populacji ludzkiej w naukach biologicznych. Relatywnie bliska relacja pomiędzy biologią i ekologią a niektórymi naukami geograficznymi (biogeografią) wynika ze wspólnych poszukiwań (w ujęciu historycznym) zarówno przestrzennego rozmieszczenia określonych gatunków, ich liczebności, a także uwarunkowań środowiskowych funkcjonowania i rozwoju 23, przy czym prosta transpozy- 18 Jan Szczepański w swojej obszernej monografii, prezentując ocenę dorobku nurtów demograficznego i geograficznego w socjologii, pozytywnie ocenił tylko badania antropogeografii (nazwanej też geografią społeczną lub ekonomiczną), która bada oczywiste wpływy warunków geograficznych na życie społeczne i gospodarcze, unikając jednak jednostronności i przesady determinizmu geograficznego. Por. J. S z c z e p a ń s k i, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967, s W ten sposób w socjologii skrystalizowało się siedem punktów widzenia tego, czym jest społeczeństwo. Pierwszy, najbliższy myśleniu potocznemu i najbardziej konkretny, nazwiemy demograficznym, gdzie społeczeństwo to tyle co populacja, wielość, zbiór jednostek. Por. P. S z t o m p k a, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, s G. B a b i ń s k i, Metodologiczne problemy badań etnicznych, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 1998, s. 59, B. J a ł o w i e c k i, Polityka restrukturyzacji regionów doświadczenia europejskie, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego, Warszawa 1993, Studia Regionalne i Lokalne 11 (44) Uniwersytet Warszawski. 22 A. G i d d e n s, Socjologia, tł. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Por. podrozdziały: Czynniki zmiany społecznej, s. 65, Życie społeczne a porządek czasowy i przestrzenny, s. 118, Demografia badania społeczeństw ludzkich, s. 177, a zwłaszcza rozdział o tytule nawiązującym wprost do dyskusji o koncepcji Malthusa: Wzrost demograficzny a kryzys ekologiczny (s ). 23 P. T r o j a n, Ekologia ogólna, wyd. 4, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.
7 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 15 cja ustaleń ekologicznych odnoszących się do relacji środowisko organizmy żywe jest, w odniesieniu do populacji ludzkich, wysoce ryzykowna 24. Potwierdzenie takiej tezy znajdujemy w pracy jednego z największych ekologów świata Eugene P. Oduma, stwierdzającego że ekologię człowieka możemy uważać za ekologię populacji bardzo szczególnego gatunku, jakim jest człowiek! 25. Ta szczególna pozycja gatunku homo sapiens i niektóre procesy o odmiennym wektorze 26 nie zmieniają jednak syntetycznego obrazu, iż człowiek (i jego skupiska) jest sytuowany w obrębie wymienionych dyscyplin (podobnie jak w naukach ekonomicznych, ale w innej perspektywie) jako jeden z elementów dużego systemu, uczestnik wieloaspektowej gry na danym obszarze 27. Polityka społeczna jest tą dyscypliną naukową, w której kwestia analizy i wyjaśniania procesów zachodzących w danych społecznościach stanowi standard warsztatu badawczego. Definicje odnoszące się do zakresu i metodologii badań tej nauki wskazują, podobnie jak w przypadku demografii, na zazębianie się pola obserwacji z częścią obszaru dociekań geografii ludności, i to tak dalece, że dostarczają, zdaniem niektórych geografów, dodatkowych argumentów (obok wyżej wspomnianych tez niektórych socjologów) na rzecz wydzielenia (wzbogacenia) geografii ekonomicznej o nową dyscyplinę geografię społeczną 28. Istotnie, nawet ogólny przegląd piś- 24 Reguły: Bergmanna (zwierzęta stałocieplne w klimacie chłodniejszym są większe niż w ciepłym), Allena (odstające części są większe u zwierząt stałocieplnych w klimacie ciepłym, mniejsze w klimacie chłodnym), Glogera (zwierzęta w klimacie cieplejszym i wilgotniejszym są zabarwione ciemniej aniżeli pokrewne gatunki w klimacie suchym i zimnym), por. P. T r o j a n, dz. cyt., s P. E. O d u m, Podstawy ekologii, tł. V. Diehl i in., Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1977, s Według zasady Alleego (E. P. O d u m, dz. cyt., s. 263) człowiek, aby przetrwać, musi stworzyć grupę i, co interesujące demograficznie, wzrost gęstości zamieszkania powoduje wzrost zaludnienia, w przeciwieństwie do populacji innych organizmów. Otwarte pozostaje pytanie o aktualność tego poglądu. 27 Pojęcie regulacja demograficzna, używane przy omawianiu procesu integracji struktury i funkcji ekosystemu, nie dotyczy (mimo antropologicznego źródła terminu demografia ) populacji ludzkich w szczególności, ale dowolnej populacji, por. B. D. C o l l i e r i in., Ekologia dynamiczna, tł. J. Gliwicz, M. Gliwicz, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1978, s S. O t o k, Geografia społeczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1987, s. 17 stwierdza: geografia społeczna bada zróżnicowanie przestrzenne struktur społecznych, wzajemne oddziaływanie struktur społecznych i środowiska geograficznego oraz poszukuje dróg i metod optymalizowania tych związków z punktu widzenia racjonalnego zaspokajania potrzeb człowieka.
8 16 miennictwa dotyczącego wspomnianej dyscypliny wskazuje na pewne powiązania jej dorobku badawczego z dyscyplinami geograficznymi. Akcentujemy tu jednak prace o charakterze poznawczym, gdyż aparat teoretyczny tak znacznych podobieństw już nie potwierdza, podobnie jak kanon regulacji prawnych 29. Jedną z ostatnich prezentacji nurtów polityki społecznej przynoszą publikacje Juliusza Auleytnera 30, w których przedmiot polityki społecznej definiowany jest w odniesieniu do określonych zróżnicowań stanu populacji ludzkich w określonej przestrzeni, a precyzyjniej uwarunkowań i zagrożeń funkcjonowania danej społeczności. Jednakże z przytoczonej przez Autora całej serii propozycji badawczych (różnych autorów) właściwych dla polityki społecznej trudno wyodrębnić dyrektywę metodologiczną wskazującą na konieczność analizy i wyjaśniania zjawisk w ich przestrzennym kontekście. Zbliżone ujęcia znajdujemy także w innych pracach o charakterze teoretycznym bądź metodologicznym, np. we wczesnej pracy zbiorowej z omawianego zakresu, a mianowicie w publikacji pod redakcją Antoniego Rajkiewicza z 1979 r., w tym zwłaszcza w rozdziale VIII Polityka ludnościowa 31, oprócz prac zespołowych (a także autorskich) obejmujących opis położenia populacji w sposób przekrojowy, takich jak np. Habitat 32, Habitat wieś 33, zjawisk patologicznych, problemów ubóstwa i niedostatku 34 zarówno w wymiarze krajowym, jak i regionalnym. 29 Ustawodawstwo socjalne, stan na dzień 30 czerwca 2003 r., wybór i komentarz K. Głąbicka, I. Podobas, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa J. A u l e y t n e r, Polityka społeczna czyli ujarzmianie chaosu socjalnego, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Warszawa 2002, t e n ż e: Polska polityka społeczna. Ciągłość i zmiany, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Polskie Towarzystwo Polityki Społecznej, Warszawa Polityka społeczna, pod red. A. Rajkiewicza, wyd. 3 zm., Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Habitat II, Konferencja Narodów Zjednoczonych w Sprawie Osiedli Ludzkich, Istambuł, Turcja, 3 14 czerwca 1996 r., Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, Warszawa National Human Development Report. Poland Rural Development, Research editor K. Gorlach, United Nation Development Programme, Warsaw L. F r ą c k i e w i c z, Sfery niedostatku, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1983.
9 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 17 Powyższy wybiórczy przegląd prac wybranych autorów reprezentujących różne dyscypliny naukowe wydaje się potwierdzać fakt istotnej roli czynnika ludzkiego w obszarze badawczym tych nauk. Paradoksalnie, nawet w koncepcjach ze sfery nauk ekonomicznych, operujących terminami właściwymi dla tej nauki (podaż, popyt, poziom równowagi, siła nabywcza), nie da się, eliminując swoisty antropomorfizm tych pojęć (podaż czy popyt nie są tworami samoistnymi, lecz określonym atrybutem ludzkiej działalności wytwórczej lub elementem poszukiwania określonych dóbr), uniknąć potrzeby zdefiniowania cech demograficznych analizowanego rynku. Projekcja sytuacji demograficznej na obszarze województwa opolskiego w określonym czasie i w określonej subpopulacji jest (może być) punktem wyjścia wieloaspektowych analiz zjawisk społecznych i gospodarczych zachodzących (lub mogących się pojawić) w analizowanym regionie. Obszar badań województwo opolskie Województwo opolskie leży 35 w południowo-zachodniej części kraju, granicząc od południa z Republiką Czeską, od zachodu z województwem dolnośląskim, od północy z województwami wielkopolskim i łódzkim, od wschodu ze śląskim. Łączna długość granic województwa opolskiego wynosi 735,8 km, z tego (w kolejności malejącej 36 ): woj. śląskie 232,3 km (tj. 31,7%), Republika Czeska 204,9 km (27,8%), woj. dolnośląskie 194,4 km (26,4%), woj. łódzkie 56,1 km (7,6%), woj. wielkopolskie 48,1 km (6,5%). Województwo w obecnym kształcie administracyjnym powstało w wyniku uchwalenia w czerwcu 1998 r. (z mocą obowiązującą od 1 stycznia 35 Położenie geograficzne danego punktu (obszaru) oznacza usytuowanie dowolnego obiektu (obszaru) określone współrzędnymi geograficznymi (szerokością i długością geograficzną), wysokością nad poziom morza, oraz położeniem względem jednostek fizycznogeograficznych. 36 Dla porównania długość granic między poszczególnymi województwami w Polsce (bez granic państwowych) wynosi: najdłuższa (395,7 km) pomiędzy województwami wielkopolskim i kujawsko-pomorskim, a najkrótsza (3,9 km) pomiędzy podlaskim i lubelskim.
10 r.) nowego podziału administracyjnego Polski, powołującego 16 regionów w miejsce istniejących ówcześnie 49 województw (utworzonych w 1975 r.), zawiera 12 powiatów oraz 71 gmin 37. Decyzja parlamentu spowodowała zwiększenie powierzchni poprzednio istniejącej opolskiej jednostki wojewódzkiej z 8535 km 2 do obecnych 9412 km 2, tj. o 877 km 2 (przyrost o 9,3% obecnego obszaru), drogą przyłączenia części obszaru należącego do likwidowanego województwa częstochowskiego. Zmiana granic w przyjętym zakresie i kształcie przestrzennym spowodowała, że poza granicami obecnego województwa pozostał powiat raciborski, należący przed 1975 r. do województwa opolskiego, które wówczas miało 9605 tys. km 2 powierzchni i zajmowało pod tym względem 16 miejsce wśród 17 istniejących wtedy jednostek wojewódzkich (ostatnie było woj. katowickie 9,5 tys. km 2 ), natomiast przywrócono część dawnego powiatu oleskiego oraz nienależący uprzednio do województwa obszar Dobrodzienia i okolic. Od powstania województwa w takim kształcie w 1999 r. do 2007 r. także w wewnętrznym podziale administracyjnym nie nastąpiły żadne zmiany, z wyjątkiem przemianowania w 2002 r. gminy Brzeg na gminę Skarbimierz i zmiany statusu prawnego wsi Prószków pod Opolem, która z dniem 1 stycznia 2004 r. odzyskała prawa miejskie 38. Generalnie można uznać, iż oprócz korekt na wschodniej granicy, województwo cechuje jedna z najwyższych w Polsce stabilność granic administracyjnych, a obecny udział powierzchni regionu w ogólnej powierzchni kraju (wynoszący 3,0%) jest tylko o niespełna 0,3% większy niż w latach i prawie tożsamy z powierzchnią w latach Potwierdza to fakt, że w całym okresie powojennym, poczynając od 1950 r., kiedy to wyodrębniono województwo opolskie, istnieje prawie niezmienny trzon terytorialny, co pozwala mówić o wysoce stabilnych granicach i powierzchni województwa. Teza powyższa została sformułowana w kontekście procesów zmian granic administracyjnych innych obecnie istniejących województw w Polsce. Stabilność granic regionu opolskiego jawi się jako bardzo duża, zarówno w perspektywie ponadregionalnej 39, jak i w odniesieniu do trwałości 37 Por. K. S z c z y g i e l s k i, Środowisko geograficzne. W: Śląsk 0polski. Dziedzictwo i współczesność, pod red. D. Simonides, Oficyna Piastowska, Opole 2005, s O losach zdegradowanych miast na Śląsku pisze obszernie W. D r o b e k, Rola miast zdegradowanych w sieci osadniczej Śląska, PIN Instytut Śląski, Opole G. K o s m a l a, Zmiany granic politycznych w Europie Środkowej w okresie ostatnich stu lat, Uniwersytet Wrocławski, Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki, Wrocław 1993;
11 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 19 granic Śląska. Podkreślamy aspekt trwałości granic administracyjnych z u- wagi na to, że w wielu przypadkach stabilność podziału administracyjnego wpływa na stabilność populacji zamieszkującej dane terytorium. Radykalne zmiany w składzie etnicznym ludności wywołują tylko znaczące, często dramatyczne zdarzenia historyczne. Przypadkiem szczególnym była tu II wojna światowa i jej skutki przestrzenne i ludnościowe w tym całkowita wymiana populacji w znacznej części województwa opolskiego. Cel i zakres merytoryczny badań Celem opracowania jest określenie podaży młodzieży na regionalnym rynku pracy (woj. opolskie) do 2010 r. i nakreślenie perspektywy do 2020 r. Równolegle ustalono skalę potencjalnej podaży uczestników procesu edukacyjnego na poziomie wyższym. Realizacja celu badań (czyli określenie podaży młodzieży) ma, jak wskazano, strategiczne znaczenie dla co najmniej dwóch obszarów społeczno- -gospodarczych w województwie opolskim (co do zasady w całej gospodarce, nie tylko polskiej). Cel pierwszy to określenie podaży młodzieży w wieku edukacji akademickiej, czyli w wieku lat, w rozbiciu na płeć i co bardzo istotne z podaniem obszarów przyrostu lub ubytku tej subpopulacji. Cel drugi to określenie wielkości podaży młodzieży na rynku pracy w rozbiciu na płeć i według obszarów pojawiania się. Należy przy tym wyraźnie podkreślić, że komplementarnym celem (zrealizowanym odrębnie) będzie określenie salda podaży na rynku pracy rozumianego jako różnica pomiędzy liczebnością roczników wychodzących z rynku pracy a liczebnością roczników wchodzących na ten rynek. W naszym przekonaniu brak nawet ogólnej wiedzy w tej sferze rzutuje bezpośrednio na realizację zamierzeń edukacyjnych przez samorządy, a także, co bardzo istotne dla gospodarki regionu na realność zamierzeń inwestycyjnych, usługowych, finansowych, opracowywanych m.in. w ramach obecnego okresu programowania Podkreślić także należy aspekt teoretyczny budowania określonych prognoz, może bowiem pojawić się pytanie o zasadność wykonywania projek- H. K o t, Historia nowożytnej kartografii Śląska ( ) poza kartografią urzędową, Katowice 1970; J. J a n c z a k, Zarys dziejów kartografii śląskiej do końca XVIII wieku, Instytut Śląski, Opole 1976.
12 20 cji zdarzeń w przyszłości. Z przedstawianej literatury wynika wprost, że konieczność konstruowania prognoz (w tym przypadku prognozy demograficznej) jest powszechnie akceptowana, zwłaszcza jedna z jej (prognozy) funkcji, a mianowicie funkcja preparacyjna 40. Zakres pracy obejmuje ilościowy (wynikający z przyczyn demograficznych) aspekt podaży młodzieży w regionie opolskim. Ustalenie poszukiwanej wartości wymaga określenia liczby, rodzaju i skutków oddziaływań czynników modyfikujących wielkość presji w wariancie biologicznym. Do klasycznych czynników wpływających na podaż pracy, oprócz globalnej liczebności roczników wchodzących na rynek pracy i wychodzących z niego (saldo), wynikającej m.in. z rozkładu liczebności roczników według wieku, zaliczamy także zróżnicowanie liczebności według płci, wykształcenia, poziomu aktywności zawodowej, zatrudnienia w sektorach, czy skłonności migracyjnych. Charakterystyka ludności regionu zbudowana została na dwóch równoległych osiach. Oś pierwsza to standardowa charakterystyka statystyczna zbiorowości mieszkańców z wyróżnieniem kilku zmiennych opisujących badaną populację (liczba ludności, gęstość zaludnienia, feminizacja, średnia wieku, udział ludności w wieku lat). Uzasadnieniem tego nurtu analizy jest przedstawienie podstawowych zmiennych opisujących populację województwa na początku XXI w. w układzie poszczególnych miejscowości. Oś druga to pozycjonowanie populacji całego regionu i w układzie gmin w skali całej Polski, w kilku aspektach, m.in. pozostawania w związku małżeńskim, płodności, feminizacji, wieku zawierania małżeństw. Ten drugi nurt badań związany jest zarówno z ustaleniem różnicy lub podobieństwa w przebiegu procesów demograficznych w województwie opolskim w porównaniu z resztą Polski, ale także ma dostarczyć przesłanek interpretacyjnych dla wyjaśniania tendencji demograficznych w nadchodzących latach na obszarze samego województwa. Na bazie wymienionych osi zbudowano projekcję podaży młodzieży w tym segmencie wiekowym, który uważany jest za kluczowy dla ilościowego i jakościowego kształtu populacji regionu. 40 Jak podają autorzy jednej z prac dotyczących aspektów prognostycznych: Funkcja preparacyjna jest uznawana za najważniejszą, gdyż zadaniem prognozy jest stworzenie dodatkowych przesłanek w procesie podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych. Por. A. Z e l i a ś, B. P a w e ł e k, S. W a n a t, Prognozowanie ekonomiczne. Teoria. Przykłady. Zadania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 14.
13 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 21 Zawarte w niniejszym opracowaniu analizy odnoszące się do zagadnień ludnościowych oparte są na unikalnym źródle, jakim jest baza danych ze spisu z 2002 r. 41 zgromadzonych na poziomie poszczególnych miejscowości. Z uwagi na sposób organizacji spisu, w tym zwłaszcza podział na obwody i rejony spisowe, należy podkreślić, że dla zasadniczej liczby miejscowości są to jednocześnie dane na poziomie obwodu spisowego, czyli praktycznie najmniejszej wydzielonej jednostki badanej w ramach spisu. Dane dotyczące większych wsi, a zwłaszcza miast, zostały wydzielone w formie pakietów obejmujących zbiory dwóch i więcej obwodów spisowych, rejonu spisowego lub maksymalnie ponad dwóch rejonów zawierających wyniki spisu. Przykładem może być miasto Opole podzielone dla celów spisowych na 96 rejonów, a zagregowanych w prowadzonej analizie do 47 skupisk (po dwa rejony) 42. Populacja województwa opolskiego na początku XXI w. w układzie poszczególnych miejscowości Liczba mieszkańców poszczególnych miejscowości Zgodnie z przyjętą koncepcją analizy przestrzennej wydzielono na obszarze województwa 1195 jednostek analizy (pakiety), w tym 163 jednostki wewnętrznego podziału dla 11 miast powiatowych oraz Zdzieszowic i Głuchołazów 43. Według podziału administracyjnego oznacza to wydzielenie na obszarze województwa opolskiego1046 miast i wsi (38 miast i 1008 wsie). Ustalone w wyniku przyjętej koncepcji przestrzenne jednostki analizy są zróżnicowane zarówno pod względem powierzchni, ale także co jest przedmiotem naszego zainteresowania pod względem liczby ludności ogółem (według danych NSP 2002). 41 Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, przeprowadzony przez GUS w maju 2002 r. (dalej: NSP 2002). 42 Należy wskazać, że według różnych źródeł w Opolu występuje ok. 20 dzielnic, np. Nowa Wieś Królewska, Zaodrze, Dambonia, Grotowice, co oznacza, iż zastosowany podział jest dwukrotnie bardziej precyzyjny niż umowny podział administracyjny (umowny, ponieważ w żadnym z miast w województwie nie istnieją formalnie wydzielone dzielnice z własnymi radami osiedli). 43 Podział kształtuje się następująco: Brzeg 13 jednostek ( dzielnic ), Głubczyce 5, Głuchołazy 6, Kędzierzyn-Koźle 26, Kluczbork 9, Krapkowice 6, Namysłów 5, Nysa 20, Olesno 4, Opole 47, Prudnik 9, Strzelce Opolskie 9, Zdzieszowice 4.
14 22 Średnia wielkość jednostki analizy kształtuje się na poziomie 892 osób. W zbiorze 1195 jednostek znajduje się: 86 jednostek do 100 mieszkańców ogółem, 177 jednostek w przedziale , 391 jednostek w przedziale , 259 jednostek w przedziale , 113 jednostek w przedziale , 150 jednostek w przedziale , 19 jednostek mających powyżej 5000 mieszkańców. Struktura zbioru wskazuje na relatywnie znaczne zróżnicowanie wielkości jednostek osadniczych w województwie opolskim, przy czym zastosowany sposób podziału ( dzielnice ) w bardzo istotny sposób zmniejszył rozpiętość pomiędzy największymi i najmniejszymi zbiorami ludności poddanymi analizie. Bez wprowadzenia jednostek wewnętrznego podziału przedmiotem uwagi byłoby zarówno całe miasto Opole (ponad 120 tys. mieszkańców), jak i małe wsie liczące mniej niż 50 mieszkańców. Gęstość zaludnienia Relatywnie bardziej precyzyjną miarą opisującą cechy lokalizacji analizowanej ludności jest gęstość zaludnienia, mierzona najczęściej liczbą osób na km 2. Podstawowym problemem w interpretacji wyników takiego pomiaru jest zróżnicowany udział powierzchni osadniczej (zabudowanej, zurbanizowanej, wykorzystywanej dla celów nierolniczych i nieleśnych) w ogólnej powierzchni administracyjnej danej miejscowości czy jej części. Skrajnym przypadkiem jest tu miasto Kędzierzyn-Koźle, największy powierzchniowo (123 km 2 ) w regionie opolskim ośrodek osadniczy, którego znaczna część (przemysłowa) jest nie tylko poza gestią władz samorządu, ale nie ma także odpowiedniej statystycznej dokumentacji przestrzennej. Przeliczanie uzyskanych danych spisowych przez całą powierzchnię administracyjnie afiliowaną do miasta zamazywałoby, a właściwie wypaczałoby, ustalenia badawcze 44. W trakcie prac powstała możliwość rozwiązania tego problemu przez uwzględnianie w obliczeniach rzeczywistych obszarów zamieszkania, z ewentualną możliwością wskazania gęstości zaludnienia wokół tych obszarów zamieszkania, np. metodą interpolacji. 44 Na wielu prezentowanych rycinach pojawia się w rejonie Kędzierzyna-Koźla swoista biała plama, której wyeliminowanie nie jest możliwe z powodu braku jakichkolwiek danych spisowych dla tego obszaru.
15 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 23 GMINY (71) Gęstość zaludnienia (Osób/1km2) 0 do 50 (486) 51 do 100 (375) 101 do 200 (133) 201 do 1000 (78) Pow yżej 1000 osób/1km2 (124) Brak w artości (1) Źródło: niepublikowane dane GUS, opracowanie własne ze wsparciem informatycznym Grzegorza Sikory. Ryc. 1. Gęstość zaludnienia województwa opolskiego w 2002 r. Gęstość zaludnienia ma dla naszej analizy znaczenie pomocnicze, ilustruje koncentrację populacji w danych obszarach regionu, a także skalę i zakres zróżnicowania tej właściwości miejsca zamieszkania ludności. Struktura płci. Feminizacja Zjawisko feminizacji (nadwyżki liczby kobiet nad liczbą mężczyzn) ogółem ma dla nas podobnie jak dwie wyżej wskazane cechy położenia populacji
16 24 znaczenie pomocnicze, jednakże stwarza w perspektywie większe możliwości interpretacji. Źródło: jak w ryc. 1. GMINY (71) Feminizacja (Kobiet na 100 mężczyzn) 0 do 90 (111) 91 do 100 (314) 101 do 110 (500) 111 do 120 (196) Powyżej 120 kobiet (75) Brak wartości (1) Ryc. 2. Feminizacja w województwie opolskim w 2002 r. Feminizacja grupy lat ma znaczenie dla systemu edukacji wyższej wielkość i struktura płci tej grupy edukacyjnej (ale także wchodzącej na rynek pracy) wskazuje na możliwe wybory oferty edukacyjnej, różnicujące się ze względu na płeć. Prezentowane na ryc. 2 zróżnicowanie przestrzeni
17 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 25 regionu opolskiego ze względu na kryterium płci nie wykazuje strategicznych różnic w kształcie zjawiska. Rysujące się ciągi podwyższonej feminizacji, głównie wzdłuż pasa centralnego, nie mają na tyle znaczącej przewagi, by można było mówić o przestrzennym wyodrębnieniu obszarów dominacji danej płci Średni wiek mieszkańców GMINY (71) Średni wiek mieszkańców 27.1 to 32.5 (43) 32.5 to 37.9 (829) 37.9 to 43.3 (312) 43.3 to 48.7 (12) Źródło: jak w ryc. 1. Ryc. 3. Średni wiek mieszkańców województwa opolskiego w 2002 r. Z rozkładu przestrzennego średniego wieku mieszkańców wyłania się obraz koncentracji wyższych wskaźników (tj. wyższego średniego wieku
18 26 mieszkańców) w południowo-wschodniej części regionu. Ogniska wyższych wskaźników występują także w powiecie namysłowskim i w gminach przyłączonych do województwa od 1999 r. Udział osób w wieku lat w ludności ogółem Punktem wyjścia do analizy zmian liczebności roczników akademickich było ustalenie stanu w 2002 r. (zob. ryc. 4). GMINY (71) Udział osób w wieku lat (w %) w ludności ogółem 0,0% do 7,0% (301) 7,1% do 9,0% (497) 9,1% do 12,0% (332) 12,1% do 50,0% (66) Brak danych (1) Źródło: jak w ryc. 1. Ryc. 4. Udział osób w wieku lat w ludności ogółem w 2002 r. (w %)
19 Demograficzne uwarunkowania podaży pracy grupy wiekowej lat 27 Przestrzenne rozmieszczenie określonych wielkości udziałów młodzieży w ogólnej liczbie ludności, ustalone na podstawie wyników NSP 2002, ma jak się wydaje przynajmniej jeden istotny walor informacyjny. Daje odpowiedź na pytanie, czy w roku bazowym (2002) w regionie istniały duże zwarte terytorialnie rejony, które można opisać jako obszary niedoboru młodzieży, albo pozytywnie jako obszary dominacji młodzieży. Uzyskany obraz nie pozwala na wydzielenie podregionów o wyraźnych dominacjach (lub niedoborach) grupy lat, niemniej można stwierdzić, że więcej wsi o relatywnie małym udziale tej grupy w ogólnej liczbie ludności danej miejscowości obserwuje się w centralnych i wschodnich częściach regionu, w tym na obszarach przyłączonych do województwa w 1999 r. w wyniku zmian podziału administracyjnego kraju. W katalogu klas podziału miejscowości 4 pojawił się w legendzie ryciny przedział 12-50%, co wymaga krótkiego komentarza. Nie ma możliwości poprawnego funkcjonowania stała, osiadła społeczność, w której grupa w wieku lat ma udział rzędu 40-50%, biorąc tu pod uwagę fakt, iż liczba grup wiekowych (5-letnich), na jaką standardowo dzielimy populację, liczy przynajmniej 13 klas. Nie ma zatem możliwości, aby w zbiorowości ludzkiej, której koncentracja nie wynika z przyczyn edukacyjnych czy zdrowotnych, jedna grupa stanowiła tak duży odsetek populacji generalnej. Wskazana okoliczność uwarunkowań medycznych lub edukacyjnych jako stymulatora koncentracji młodzieży wydaje się uzasadniona, jeśli weźmie się pod uwagę fakt, iż np. na czterech czołowych pozycjach, z najwyższymi udziałami, znalazły się określone dzielnice Opola, czyli ośrodka o jednym z najwyższych w Polsce udziałów młodzieży studenckiej w demograficznej strukturze miasta. Pozycja województwa opolskiego i gmin opolskich w Polsce w kontekście wybranych zjawisk ludnościowych Trwanie życia Przeciętne (średnie) trwanie życia uznawane jest za jeden z istotniejszych kryteriów oceny poziomu rozwoju danej społeczności. Przyjmując za poprawną hipotezę Lalonda, iż o stanie naszego zdrowia, a w konsekwencji także czasu przeżycia danych osobników, decyduje w ponad 70% styl życia, uznać można, że długość trwania życia dobrze oddaje całokształt zachowań zdrowotnych danej populacji.
20 28 Nie jest to kryterium jedyne i wystarczające, niemniej zróżnicowania istniejące pomiędzy poszczególnymi obszarami (tu: województwami) rodzą pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy. Użyteczność stosowania tego wskaźnika dla potrzeb naszej analizy wynika z faktu, iż w projekcji przyszłych stanów liczbowych populacji poziom umieralności odgrywa, obok poziomu urodzeń, rolę kluczową. Istotne także wydaje się rozpoznanie tendencji wymierania według płci. Uwagę zwraca duża różnica w trwaniu życia kobiet i mężczyzn w układzie województw około 10 lat dłużej żyją średnio kobiety w województwach lubelskim i łódzkim, natomiast mały dystans, poniżej 8 lat, wystąpił w czterech regionach, w tym najmniejszy w opolskim. Wielkość współczynnika e0 nie oddaje precyzyjnie zróżnicowań trwania życia liczonych w określonych, poszczególnych cząstkowych przedziałach wieku 45. Informacja o regionalnych różnicach w trwaniu życia mężczyzn i kobiet w wieku 60 lat dostarcza dwóch informacji. Po pierwsze nie nastąpiły zbyt radykalne przesunięcia w grupie liderów (tj. regionów, gdzie mężczyźni i kobiety żyją, zachowując wszelkie proporcje, zbliżoną liczbę lat województwa małopolskie, śląskie i opolskie), oraz outsiderów, gdzie kobiety żyją znacznie dłużej niż mężczyźni (lubelskie, warmińskomazurskie i świętokrzyskie). Druga informacja jest wynikiem oceny różnicy w pozycji rankingowej m.in. województwa opolskiego w odniesieniu do współczynników e0 i e60. Jeżeli dystans w trwaniu życia na poziomie e0 był najmniejszy w Polsce a e60 pogorszył nieco ranking, to oznacza, że w okresach pomiędzy e0 i e60 dystans był jeszcze mniejszy niż w e0, czyli w województwie opolskim umieralność mężczyzn nie odbiegała od współczynnika umieralności kobiet w sposób bardzo istotny 46. Tabela 1, zawierająca dane średnie dla Polski i dla województwa opolskiego, jest statystycznym potwierdzeniem tezy o falowaniu dystansu trwania życia kobiet w stosunku do mężczyzn wzdłuż osi czasu, a także wyżej stwierdzonego faktu, iż dystans ten w województwie opolskim był mniejszy niż średnio w kraju. Jeżeli w e0 dystans pomiędzy regionem opolskim a średnią krajową wynosił (w przypadku tego wskaźnika) 1,4 punktu procentowego, to w e30 wielkość dystansu wynosiła 2,7 punktu procentowego 45 Wprowadzając wielkość prawdopodobieństwa dalszego trwania życia dla ludności w wieku 15, 30, 45, 60 lat, uzyskujemy informacje o potencjalnym poziomie wymierania grupy, która przeżyła poprzedni okres posiadający dany poziom prawdopodobieństwa zgonu. 46 Można to udowodnić wprost, badając rankingi wszystkich regionów na wyróżnionych etapach życia.
Kobiety w zachodniopomorskim - aspekt demograficzny
Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Kobiety w zachodniopomorskim - aspekt demograficzny Szczecin 2012 Obserwatorium Integracji Społecznej, Projekt
Bardziej szczegółowoPROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO
PROGNOZA DEMOGRAFICZNA NA LATA 214-25 DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO-MAZURSKIEGO Niniejsza informacja została opracowana na podstawie prognozy ludności na lata 214 25 dla województw (w podziale na część miejską
Bardziej szczegółowoModel generyczny prognozujący zapotrzebowanie na usługi edukacyjne w jednostkach samorządu terytorialnego. Warszawa-Poznań, 18 grudnia 2012
Model generyczny prognozujący zapotrzebowanie na usługi edukacyjne w jednostkach samorządu terytorialnego Warszawa-Poznań, 18 grudnia 2012 Budowa modelu Agenda Wprowadzenie do problematyki modelowania
Bardziej szczegółowoSystem monitorowania realizacji strategii rozwoju. Andrzej Sobczyk
System monitorowania realizacji strategii rozwoju Andrzej Sobczyk System monitorowania realizacji strategii rozwoju Proces systematycznego zbierania, analizowania publikowania wiarygodnych informacji,
Bardziej szczegółowoSTAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU
STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE ŚWIĘTOKRZYSKIM W 2007 ROKU STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W końcu 2007 r. liczba ludności województwa świętokrzyskiego wyniosła 1275,6 tys. osób, co odpowiadało
Bardziej szczegółowoPrognozy demograficzne
Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny z okazji Dnia Statystyki Polskiej Prognozy demograficzne Demografia Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego Urząd Statystyczny w Lublinie
Bardziej szczegółowoOcena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny
Dr Krzysztof Szwarc Ocena sytuacji demograficznej Gdańska ze szczególnym uwzględnieniem jednostki pomocniczej Wrzeszcz Górny Gdańsk 2011 Po transformacji gospodarczej nastąpiły w Polsce diametralne zmiany
Bardziej szczegółowoSIGMA KWADRAT. Prognozy demograficzne. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY POLSKIE TOWARZYSTWO STATYSTYCZNE
SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Prognozy demograficzne Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE
Bardziej szczegółowoZmiany demograficzne w świetle wyników prognozy ludności Polski do 2050 r.
Zmiany demograficzne w świetle wyników prognozy ludności Polski do 2050 r. "Wpływ zmian demograficznych na stan finansów publicznych Seminarium SGH Małgorzata Waligórska Główny Urząd Statystyczny Warszawa,
Bardziej szczegółowoII. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE
II. BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE 1. Mieszkania oddane do eksploatacji w 2007 r. 1 Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w Polsce w 2007 r. oddano do użytku 133,8 tys. mieszkań, tj. o około 16% więcej
Bardziej szczegółowoświatowej na podstawie mapy podaje cechy podziału wyjaśnia wpływ ustroju politycznego na rozwój administracyjnego Polski
Temat (rozumiany jako lekcja w podręczniku) 1. System władzy i podział administracyjny kraju 2. Zmiany liczby ludności Polski 3. Rozmieszczenie ludności Dział: ZAGADNIENIA LUDNOŚCIOWE Wymagania edukacyjne
Bardziej szczegółowoŹródło danych statystycznych i definicji. Uwagi ogólne
Dział 1 DEMOGRAFIA - 13 - Źródło danych statystycznych i definicji 1. Tablice wynikowe opracowane w latach 1999 2011 przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie udostępnił Urząd Statystyczny w Bydgoszczy.
Bardziej szczegółowoPrognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku
Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku dr Stanisława Górecka dr Robert Szmytkie Uniwersytet Wrocławski Prognoza demograficzna to przewidywanie przyszłej liczby i struktury
Bardziej szczegółowoPrognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku
Prognoza demograficzna dla gmin województwa dolnośląskiego do 2035 roku Stanisława Górecka Robert Szmytkie Samorządowa Jednostka Organizacyjna Województwa Dolnośląskiego 1 UWAGI WSTĘPNE Prognoza została
Bardziej szczegółowoURZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2014 R.
URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: 29.05.2015 r. Kontakt: e-mail: sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464 23 15, 22 464 23 12 faks
Bardziej szczegółowoSkala depopulacji polskich miast i zmiany struktury demograficznej - wnioski ze spisu ludności i prognozy demograficznej do 2035 roku
Skala depopulacji polskich miast i zmiany struktury demograficznej - wnioski ze spisu ludności i prognozy demograficznej do 2035 roku Konferencja Zarządzanie rozwojem miast o zmniejszającej się liczbie
Bardziej szczegółowoDEMOGRAFIA DOC. DR INŻ. EDYTA NIEMIEC
DEMOGRAFIA DOC. DR INŻ. EDYTA NIEMIEC ZASADY 30 GODZ. WYKŁADÓW - DYSKUSJA egzamin FORMA OPISOWA - 5 PYTAŃ KAŻDY STUDENT WYBIERA 3 PYTANIA, NA KTÓRE ODPOWIADA, ZA KAŻDE PYTANIE MOŻNA OTRZYMAĆ OCENĘ OD NDST
Bardziej szczegółowoKierunek studiów SOCJOLOGIA. Kod kursu..
Kierunek studiów SOCJOLOGIA Nazwa kursu PROCESY LUDNOŚCIOWE Kod kursu.. Wymiar godzinowy / forma zajęć: 40 W i 0 CW Semestr studiów: IV i V Tryb studiów: niestacjonarne Warunki zaliczenia: praca zaliczeniowa
Bardziej szczegółowoDemografia Liczba, rozmieszczenie i struktura ludności
Demografia Liczba, rozmieszczenie i struktura ludności Materiały dydaktyczne Opracowano na podst. J. Holzer, Demografia, Warszawa 2003. Podstawowe czynniki determinujące rozmieszczenie ludności 1. Czynniki
Bardziej szczegółowoJakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego. prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin
Jakość życia w koncepcji rozwoju regionalnego prof. WSB, dr hab. Krzysztof Safin Jakość życia w koncepcji rozwoju Wytyczne polityki gospodarczej wymagają definiowania jej głównych celów (i środków realizacji).
Bardziej szczegółowoRuchy migracyjne akcentowane w obu landach niemieckich, przyrost naturalny po polskiej stronie
1 W 2009 r. terytorium województwa lubuskiego, Brandenburgii i Berlina, stanowiące część polsko-niemieckiego obszaru transgranicznego zamieszkiwało 7,0 mln osób. W ciągu niemal dekady liczba ludności w
Bardziej szczegółowoGŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy
Materiał na konferencję prasową w dniu 30 maja 2014 r. GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Podstawowe dane demograficzne o dzieciach
Bardziej szczegółowoURZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, Warszawa STAN I RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM W 2016 R.
URZĄD STATYSTYCZNY W WARSZAWIE ul. 1 Sierpnia 21, 02-134 Warszawa Informacja sygnalna Data opracowania: 30.05.2017 r. Kontakt: e-mail: sekretariatuswaw@stat.gov.pl tel. 22 464 23 15 faks 22 84676 67 Internet:
Bardziej szczegółowo4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa
4. Analiza porównawcza potencjału Ciechanowa Analiza potencjału rozwojowego powinna się odnosić między innymi do porównywalnych danych z miast o zbliżonych parametrach. Dlatego też do tej części opracowania
Bardziej szczegółowoRozwody w Polsce w ujęciu regionalnym
Demografia i Gerontologia Społeczna Biuletyn Informacyjny 2013, Nr 4 Piotr Szukalski Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki pies@uni.lodz.pl Rozwody w Polsce w ujęciu regionalnym Fakt, iż ostatnie lata
Bardziej szczegółowoProfesor Edward Rosset
W WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO ŁÓDŹ 1997 ZAKŁAD DEMOGRAFII UNIWERSYTETU ŁÓDZKIEGO Profesor Edward Rosset demograf i statystyk - w setną rocznicę urodzin Materiały na Konferencję Jubileuszow ą Łódź,
Bardziej szczegółowoNotatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035
Notatka dla nauczyciela: Ludność Polski w perspektywie roku 2035 Wprowadzenie Problematyka rozwoju demograficznego Polski naleŝy do tych tematów w nauczaniu geografii, które budzą duŝe zaciekawienie ze
Bardziej szczegółowopłodność, umieralność
Konferencja naukowa Społeczno-ekonomiczne następstwa rozwoju procesów demograficznych do 2035 roku Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Założenia prognozy ludności płodność, umieralność Warszawa, 25 czerwca
Bardziej szczegółowowieku ogółem W miastach Na wsi Ogółem: 100,0 100,0 100,0 W tym: 0-6 lat 7-14 lat lat lat lat lat lat 65 lat i więcej
1. Tabela przedstawia strukturę ludności Polski według wieku w 1998 roku (w odsetkach) Ludność w Odsetek ludności według Odsetek ludności według wieku wieku wieku ogółem W miastach Na wsi Ogółem: 100,0
Bardziej szczegółowo2. Rozmiary migracji wewnętrznych ludności starszej w roku 2002 na tle ruchu wędrówkowego w Polsce w latach dziewięćdziesiątych
DOROTA KAŁUŻA JOANNA DAMIŃSKA Wyższa Szkoła Humanistyczno Ekonomiczna w Łodzi MIGRACJE WEWNĘTRZNE LUDZI W STARSZYM WIEKU 1 1. Wstęp Migracje są jednym z czynników demograficznych mającym wpływ na proces
Bardziej szczegółowoSTAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan w dniu 30 VI 2017 roku
URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE OPRACOWANIA SYGNALNE STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM stan w dniu 30 VI 2017 roku Lublin, październik 2017 r. STAN LUDNOŚCI Według danych szacunkowych w
Bardziej szczegółowoAnaliza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE.
Analiza praktyk zarządczych i ich efektów w zakładach opieki zdrowotnej Województwa Opolskiego ROK 2008 STRESZCZENIE Marcin Kautsch Opracowanie dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego Kraków,
Bardziej szczegółowoZmiany w liczbie ludności w Polsce w latach
Zmiany w liczbie ludności w Polsce w latach 1946-2010 Tabela 1 Stan w dniu 31 XII Ludność w tys. Zmiany przyrost, ubytek w okresie tendencje w tys. w % 1946 23 640 - - - - 1966 31 811 1946-1966 rosnąca
Bardziej szczegółowo3. Wojewódzkie zróżnicowanie zatrudnienia w ochronie zdrowia w latach Opis danych statystycznych
3. Wojewódzkie zróżnicowanie zatrudnienia w ochronie zdrowia w latach 1995-2005 3.1. Opis danych statystycznych Badanie zmian w potencjale opieki zdrowotnej można przeprowadzić w oparciu o dane dotyczące
Bardziej szczegółowoEmerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 2018 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 1029,80 zł)
Emerytury nowosystemowe wypłacone w grudniu 18 r. w wysokości niższej niż wysokość najniższej emerytury (tj. niższej niż 9,8 zł) DEPARTAMENT STATYSTYKI I PROGNOZ AKTUARIALNYCH Warszawa 19 1 Zgodnie z art.
Bardziej szczegółowoUbóstwo ekonomiczne w Polsce w 2014 r. (na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych)
015 GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Opracowanie sygnalne Warszawa, 9.06.2015 r. Ubóstwo ekonomiczne w Polsce w 2014 r. (na podstawie badania budżetów gospodarstw domowych) Jaki był zasięg ubóstwa ekonomicznego
Bardziej szczegółowoPotencjał demograficzny
Daniela Szymańska, Jadwiga Biegańska Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Instytut Geografii, Gagarina 9, 87-100 Toruń dostępne na: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rl_charakter_obszar_wiejskich_w_2008.pdf
Bardziej szczegółowoRomuald Jończy. Migracje zagraniczne z obszarów wiejskich województwa opolskiego po akcesji Polski do Unii Europejskiej
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Katedra Ekonomii i Gospodarowania Środowiskiem Politechnika Opolska Katedra Ekonomii Rozwoju i Polityki Ekonomicznej Romuald Jończy Migracje zagraniczne z obszarów
Bardziej szczegółowoPRZECIĘTNE DALSZE TRWANIE ŻYCIA OSÓB W STARSZYM WIEKU W POLSCE W LATACH I PRÓBA SZACUNKU DO 2012 ROKU
CZESŁAWA STĘPIEŃ Uniwersytet Łódzki PRZECIĘTNE DALSZE TRWANIE ŻYCIA OSÓB W STARSZYM WIEKU W POLSCE W LATACH 1950 2002 I PRÓBA SZACUNKU DO 2012 ROKU Demograficzne starzenie się społeczeństw staje się coraz
Bardziej szczegółowoSTAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM
URZĄD STATYSTYCZNY W LUBLINIE OPRACOWANIA SYGNALNE STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM ssttaann w ddnni iuu 3300 VII 22001155 rrookkuu Lublin, luty 2016 r. STAN LUDNOŚCI W końcu czerwca
Bardziej szczegółowoPrognozy demograficzne
Prognozy demograficzne Zadaniem prognoz demograficznych jest ustalenie przyszłego stanu i struktury ludności zarówno dla całego kraju jak i jego regionów. Jednostkami badania które dotyczą prognozy mogą
Bardziej szczegółowoPANORAMA DEMOGRAFICZNA WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE ORAZ BERLIN I BRANDENBURGIA
Urząd Statystyczny w Zielonej Górze 65-534 Zielona Góra, ul. Spokojna 1 www.stat.gov.pl/zg PANORAMA DEMOGRAFICZNA WOJEWÓDZTWO LUBUSKIE ORAZ BERLIN I BRANDENBURGIA Opracowała: Zuzanna Sikora Lubuski Ośrodek
Bardziej szczegółowoPrezentacja założeń i wyników projektu Z instytucji do rodziny
Prezentacja założeń i wyników projektu Z instytucji do rodziny Maciej Bukowski Warszawa, 29 maja 2018. Plan wystąpienia 1. Informacja o projekcie. 2. Prezentacja wybranych wniosków z analizy ilościowej.
Bardziej szczegółowoModel generyczny prognozujący zapotrzebowanie na usługi edukacyjne w jednostkach samorządu terytorialnego. Warszawa-Poznań, 5 grudnia 2018
Model generyczny prognozujący zapotrzebowanie na usługi edukacyjne w jednostkach samorządu terytorialnego Warszawa-Poznań, 5 grudnia 2018 www.prognozademograficzna.ore.edu.pl 2 Informacje o projekcie Docelowym
Bardziej szczegółowoSyntetyczne miary reprodukcji ludności
Trzeci Lubelski Konkurs Statystyczno-Demograficzny z okazji Dnia Statystyki Polskiej Syntetyczne miary reprodukcji ludności Statystyka i Demografia Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne.
STRESZCZENIE rozprawy doktorskiej pt. Zmienne jakościowe w procesie wyceny wartości rynkowej nieruchomości. Ujęcie statystyczne. Zasadniczym czynnikiem stanowiącym motywację dla podjętych w pracy rozważań
Bardziej szczegółowoSIGMA KWADRAT. Syntetyczne miary reprodukcji ludności. Statystyka i demografia CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY
SIGMA KWADRAT CZWARTY LUBELSKI KONKURS STATYSTYCZNO-DEMOGRAFICZNY Syntetyczne miary reprodukcji ludności Statystyka i demografia PROJEKT DOFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO URZĄD STATYSTYCZNY
Bardziej szczegółowoSYTUACJA DEMOGRAFICZNA W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM W 2005 R.
Urząd Statystyczny w Bydgoszczy e-mail: SekretariatUSBDG@stat.gov.pl http://www.stat.gov.pl/urzedy/bydgosz tel. 0 52 366 93 90; fax 052 366 93 56 Bydgoszcz, 31 maja 2006 r. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA W WOJEWÓDZTWIE
Bardziej szczegółowo1. Analiza wskaźnikowa... 3 1.1. Wskaźniki szczegółowe... 3 1.2. Wskaźniki syntetyczne... 53 1.2.1.
Spis treści 1. Analiza wskaźnikowa... 3 1.1. Wskaźniki szczegółowe... 3 1.2. Wskaźniki syntetyczne... 53 1.2.1. Zastosowana metodologia rangowania obiektów wielocechowych... 53 1.2.2. Potencjał innowacyjny
Bardziej szczegółowoPerspektywy rozwoju demograficznego
Perspektywy rozwoju demograficznego Czy liczba urodzeń w Polsce musi spadać? Seminarium otwarte organizowane przez GUS Lucyna Nowak Departament Badań Demograficznych Źródła informacji wykorzystywanych
Bardziej szczegółowo5 poziom PRK a potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy
5 poziom PRK a potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy Seminarium Poziom 5 Polskiej Ramy Kwalifikacji: rynek pracy i regulacje ustawowe Prof. Ewa Chmielecka (na podstawie prezentacji I. Kotowskiej i
Bardziej szczegółowoEwolucja rozwoju ludności Polski: przeszłość i perspektywy
Rządowa Rada Ludnościowa Ewolucja rozwoju ludności Polski: przeszłość i perspektywy Zbigniew Strzelecki Janusz Witkowski Warszawa 1. 10. 2009 r. Od przyspieszonego rozwoju do ubytku liczby ludności spowolnienie
Bardziej szczegółowoŹródło danych statystycznych i definicji. Uwagi ogólne
1. DEMOGRAFIA - 13 - Źródło danych statystycznych i definicji 1. Tabulogramy opracowane w latach 1999 2005 przez Główny Urząd Statystyczny w Warszawie udostępnił Urząd Statystyczny w Bydgoszczy z Oddziałami
Bardziej szczegółowoWSTĘP 11 GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19
SPIS TREŚCI WSTĘP 11 ROZDZIAŁ I GLOBALIZACJA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I NOWY REGIONALIZM 19 1. Współczesna gospodarka światowa i jej struktura... 19 1.1. Podmioty gospodarki światowej... 21 1.2. Funkcjonowanie
Bardziej szczegółowoPrezentowana rozprawa liczy 153 stron i zawiera 7 rozdziałów; przyjęta struktura pracy umożliwia realizację celu głównego.
1. WSTĘP Ropa naftowa we współczesnym świecie jest jednym z najbardziej powszechnych źródeł energii pierwotnej. Jest produktem strategicznym, co oznacza, że występuje związek pomiędzy poziomem jej zużycia
Bardziej szczegółowoBadania eksploracyjne Badania opisowe Badania wyjaśniające (przyczynowe)
Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Demografia Wydział Nauk Ekonomicznych UW Warszawa, 4 listopada 2008 Najważniejsze rodzaje badań Typy badań Podział wg celu badawczego Badania eksploracyjne
Bardziej szczegółowoEkonomia rozwoju wykład 11 Wzrost ludnościowy i jego powiązanie z rozwojem. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I
Ekonomia rozwoju wykład 11 Wzrost ludnościowy i jego powiązanie z rozwojem gospodarczym. dr Piotr Białowolski Katedra Ekonomii I Plan wykładu Powiązanie rozwoju gospodarczego i zmian w poziomie ludności
Bardziej szczegółowoStruktura demograficzna powiatu
Struktura demograficzna powiatu Gminą o największej ilości mieszkańców w Powiecie Lubelskim są Niemce posiadająca według stanu na dzień 31.12.29 r. ponad 17 tysięcy mieszkańców, co stanowi 12% populacji
Bardziej szczegółowoKarta pracy nr 15 Obliczanie stopy bezrobocia
Karta pracy nr 15 Obliczanie stopy bezrobocia Stopa bezrobocia to procentowy udział bezrobotnych w ogólnej liczbie osób zawodowo czynnych Aby obliczyć stopę bezrobocia należy: ustalić liczbę mieszkańców
Bardziej szczegółowoMinimum egzystencji w układzie przestrzennym. Komentarz do danych za 2014 r.
INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES INSTYTUT PRACY I SPRAW SOCJALNYCH Warszawa, 4 października 2015 r. INSTITUTE OF LABOUR AND SOCIAL STUDIES Minimum egzystencji w
Bardziej szczegółowoDepartament Rozwoju Regionalnego UMWD Wrocław, grudzień 2010
1 Konferencja regionalna Program Operacyjny Kapitał Ludzki 2007-2013 Priorytet 8 Regionalne kadry gospodarki Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie Poddziałanie 8.1.4 Przewidywanie
Bardziej szczegółowoAndrzej Sobczyk PLANOWANIE STRATEGICZNE ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA
Andrzej Sobczyk PLANOWANIE STRATEGICZNE ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA PLANOWANIE STRATEGICZNE ANALIZA EKONOMICZNO-SPOŁECZNA Terytorium i mieszkańcy Jeżeli rozwój lokalny dotyczy zarówno jednostek, jak
Bardziej szczegółowoKomitet Nauk Demograficznych PAN
Komitet Nauk Demograficznych PAN Ewolucja badań procesów ludnościowych oraz relacji między demografią a naukami ekonomicznymi Irena E.Kotowska, Jolanta Kurkiewicz Ewolucja nauk ekonomicznych. Jedność a
Bardziej szczegółowoProces badawczy schemat i zasady realizacji
Proces badawczy schemat i zasady realizacji Agata Górny Wydział Nauk Ekonomicznych UW Warszawa, 28 października 2014 Najważniejsze rodzaje badań Typy badań Podział wg celu badawczego Kryteria przyczynowości
Bardziej szczegółowoUrbanizacja obszarów wiejskich w Polsce na przełomie XX i XXI wieku
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Biologii i Nauk o Ziemi Instytut Geografii Jadwiga Biegańska Urbanizacja obszarów wiejskich w Polsce na przełomie XX i XXI wieku Praca doktorska wykonana
Bardziej szczegółowoWarunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej
Warunki życia ludności Polski po akcesji do Unii Europejskiej dr Marta Pachocka Katedra Administracji Publicznej Kolegium Ekonomiczno-Społeczne Szkoła Główna Handlowa w Warszawie (KES SGH) Polskie Stowarzyszenie
Bardziej szczegółowoRAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZA LATA
DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ RAPORT O ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZYM WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO ZA LATA 2008-2015 JAKO WSTĘP DO DIAGNOZY STRATEGII ROZWOJU WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO 2030 Maja
Bardziej szczegółowoZakres badań demograficznych
Zakres badań demograficznych wskaźnik rodności wskaźnik dzietności RUCH NATURALNY STAN I STRUKTURA LUDNOŚCI wskaźniki umieralności wskaźniki zgonów przeciętny dalszy czas trwania życia wskaźnik małżeństw
Bardziej szczegółowoOsoby powyżej 50 roku życia na rynku pracy Sytuacja w województwie zachodniopomorskim. Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne
Zachodniopomorskie Regionalne Obserwatorium Terytorialne Analizy i informacje Osoby powyżej 50 roku życia na rynku pracy Sytuacja w województwie zachodniopomorskim Biuro Programowania Rozwoju Wydział Zarządzania
Bardziej szczegółowona podstawie opracowania źródłowego pt.:
INFORMACJA O DOCHODACH I WYDATKACH SEKTORA FINASÓW PUBLICZNYCH WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO W LATACH 2004-2011 ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM WYDATKÓW STRUKTURALNYCH na podstawie opracowania źródłowego
Bardziej szczegółowoModel MULTIPOLES - narzędzie do prognozowania, projekcji i symulacji stanu i struktury ludności
Model MULTIPOLES - narzędzie do prognozowania, projekcji i symulacji stanu i struktury ludności Dorota Kupiszewska i Marek Kupiszewski Konferencja Perspektywy demograficzne Europy Instytut Statystyki i
Bardziej szczegółowoOcena prognozy ludności GUS 2003 z perspektywy aglomeracji warszawskiej. Marek Kupiszewski i Jakub Bijak
Ocena prognozy ludności GUS 2003 z perspektywy aglomeracji warszawskiej Marek Kupiszewski i Jakub Bijak Uwagi ogólne Nie można ocenić prognozy ludności Warszawy bez oceny prognozy ludności Polski, gdyż
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZTWO PODLASKIE W LICZBACH RAPORT Z WYNIKÓW NARODOWEGO SPISU POWSZECHNEGO LUDNOŚCI I MIESZKAŃ Kobiety Mężczyźni.
WOJEWÓDZTWO PODLASKIE W LICZBACH RAPORT Z WYNIKÓW NARODOWEGO SPISU POWSZECHNEGO LUDNOŚCI I MIESZKAŃ 2002 Ludność według płci (w tys.) Razem 1208,6 -mężczyźni 591,2 -kobiety 617,4 W miastach (711,6): -mężczyźni
Bardziej szczegółowoStreszczenie rozprawy doktorskiej MODEL FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI KREATYWNEJ W PROCESIE WZROSTU GOSPODARCZEGO
Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu Wydział Finansów i Zarządzania Streszczenie rozprawy doktorskiej mgr Magdalena Krawiec MODEL FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI KREATYWNEJ W PROCESIE WZROSTU GOSPODARCZEGO Praca
Bardziej szczegółowoWarsztat strategiczny 1
Strategia Rozwoju Miasta Nowy Targ na lata 2018-2023 z perspektywą do 2030 roku Warsztat strategiczny 1 Artur Kubica, Bartosz Tyrna Nowy Targ, 12/04/2018 Plan warsztatu Rola strategii rozwoju i jej kształt
Bardziej szczegółowoPopulacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część
Populacja generalna (zbiorowość generalna) zbiór obejmujący wszystkie elementy będące przedmiotem badań Próba (podzbiór zbiorowości generalnej) część populacji, którą podaje się badaniu statystycznemu
Bardziej szczegółowoLokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Lubsko na lata Marek Karłowski Instytut Badawczy IPC Sp. z o.o.
Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Lubsko na lata 2017 2023 Marek Karłowski Instytut Badawczy IPC Sp. z o.o. REWITALIZACJA - definicja Rewitalizacja to wyprowadzanie ze stanu kryzysowego obszarów
Bardziej szczegółowoRYNEK PRACY/ADAPTACYJNOŚĆ ZASOBÓW PRACY W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM
RYNEK PRACY/ADAPTACYJNOŚĆ ZASOBÓW PRACY W WOJEWÓDZTWIE DOLNOŚLĄSKIM Urząd Statystyczny we Wrocławiu 50-950 Wrocław, ul. Oławska 31, tel. 71 371 63 00, fax 71 371 63 60 PLAN PREZENTACJI Wprowadzenie Województwo
Bardziej szczegółowoRodzaje badań statystycznych
Rodzaje badań statystycznych Zbieranie danych, które zostaną poddane analizie statystycznej nazywamy obserwacją statystyczną. Dane uzyskuje się na podstawie badania jednostek statystycznych. Badania statystyczne
Bardziej szczegółowoTest wskaźnika C/Z (P/E)
% Test wskaźnika C/Z (P/E) W poprzednim materiale przedstawiliśmy Państwu teoretyczny zarys informacji dotyczący wskaźnika Cena/Zysk. W tym artykule zwrócimy uwagę na praktyczne zastosowania tego wskaźnika,
Bardziej szczegółowoStatystyka społeczna Redakcja naukowa Tomasz Panek
Statystyka społeczna Redakcja naukowa Podręcznik obejmuje wiedzę o badaniach zjawisk społecznych jako źródło wiedzy dla różnych instytucji publicznych. Zostały w nim przedstawione metody analizy ilościowej
Bardziej szczegółowo2. Wymagania wstępne w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych (jeśli obowiązują)
I. Informacje ogólne OPISU MODUŁU KSZTAŁCENIA (SYLABUS). Nazwa modułu : Polityka społeczna z elementami polityki ludnościowej 2. Kod modułu 2-DDS08 3. Rodzaj modułu : obowiązkowy 4. Kierunek studiów: Dialog
Bardziej szczegółowoSyntetyczna ocena wyników płodności kohortowej według wykształcenia kohorty urodzeniowe 1951 1975.
Syntetyczna ocena wyników płodności kohortowej według wykształcenia kohorty urodzeniowe 1951 1975. E.Frątczak A.Ptak-Chmielewska M.Pęczkowski I.Sikorska Zakład Analizy Historii Zdarzeń i Analiz Wielopoziomowych
Bardziej szczegółowoROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000
Dziennik Ustaw Nr 34 2893 Poz. 186 186 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Na podstawie art. 28
Bardziej szczegółowoRuch ludności w Polsce
Zbigniew Długosz Ruch ludności w Polsce na tle państw Unii Europejskiej W świetle starań naszego kraju prowadzących w kierunku zintegrowania się z Europą Zachodnią, do aktualnych zadań różnych dziedzin
Bardziej szczegółowoGEOGRAFIA KLASA I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO
2016-09-01 GEOGRAFIA KLASA I LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO SZKOŁY BENEDYKTA PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU GEOGRAFIA IV ETAP EDUKACYJNY Cele kształcenia wymagania ogólne I. Wykorzystanie różnych źródeł informacji
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI URZĄD PRACY Informacja o sytuacji na rynku pracy wg stanu na dzień 30 września 2006 roku
WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY Informacja o sytuacji na rynku pracy wg stanu na dzień 30 września 2006 roku 1. Poziom i stopa bezrobocia Sierpień 2006 Wrzesień 2006 2. Lokalne rynki pracy Tabela nr 1. Powiaty
Bardziej szczegółowoRelacja z sesji plenarnej Komitetu Nauk o Finansach PAN
prof. dr hab. Małgorzata Zaleska Szkoła Główna Handlowa Relacja z sesji plenarnej Komitetu Nauk o Finansach PAN W ramach konferencji Katedr Finansowych Nauka finansów dla rozwoju gospodarczego i społecznego,
Bardziej szczegółowoRaport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [...]
Raport z wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 [...] 6. OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE Spisy powszechne ludności są jedynym badaniem pełnym, którego wyniki pozwalają ustalić liczbę osób
Bardziej szczegółowoDemograficzne uwarunkowania rynku pracy woj. śląskiego
Prof. dr hab. Jerzy Runge Zakład Geografii Społecznej Katedra Geografii Ekonomicznej Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Sosnowiec Człowiek najlepsza inwestycja Demograficzne uwarunkowania rynku pracy
Bardziej szczegółowoMałżeństwa powtórne we współczesnej Polsce w ujęciu regionalnym
Demografia i Gerontologia Społeczna Biuletyn Informacyjny 2015, Nr 6 Piotr Szukalski Instytut Socjologii Uniwersytet Łódzki pies@uni.lodz.pl Małżeństwa powtórne we współczesnej Polsce w ujęciu regionalnym
Bardziej szczegółowoPRZEMIANY RUCHU NATURALNEGO LUDNOŚCI REGIONÓW PRZYGRANICZNYCH POLSKI, BIAŁORUSI I UKRAINY PO ROKU 2000
Człowiek w przestrzeni zurbanizowanej Maria Soja, Andrzej Zborowski (red.) Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ Kraków 2011, s. 41 53 PRZEMIANY RUCHU NATURALNEGO LUDNOŚCI REGIONÓW PRZYGRANICZNYCH
Bardziej szczegółowoURZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU
URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU Opracowania sygnalne Białystok, marzec 2013 r. Kontakt: e-mail: SekretariatUSBST@stat.gov.pl tel. 85 749 77 00, fax 85 749 77 79 Internet: www.stat.gov.pl/urzedy/bialystok
Bardziej szczegółowoURZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE
URZĄD STATYSTYCZNY W KRAKOWIE 31-223 Kraków, ul. Kazimierza Wyki 3 e mail:sekretariatuskrk@stat.gov.pl tel. 12 415 60 11 Internet: http://krakow.stat.gov.pl Opracowanie sygnalne Nr 5 Data opracowania -
Bardziej szczegółowoStan i ruch naturalny ludności. w województwie zachodniopomorskim w 2016 r.
Urząd Statystyczny w Szczecinie Stan i ruch naturalny ludności w województwie zachodniopomorskim w 2016 r. OPRACOWANIA SYGNALNE Szczecin, maj 2017 Stan i struktura ludności W województwie zachodniopomorskim
Bardziej szczegółowoKOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY
KOBIETY I MĘŻCZYŹNI NA RYNKU PRACY Dane prezentowane w niniejszym opracowaniu zostały zaczerpnięte z reprezentacyjnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), z rejestrów bezrobotnych prowadzonych
Bardziej szczegółowoBADANIA STATYSTYCZNE W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REWITALIZACJI NA RZECZ POLITYKI SPÓJNOŚCI
BADANIA STATYSTYCZNE W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO I REWITALIZACJI NA RZECZ POLITYKI SPÓJNOŚCI Beata Bal-Domańska Urząd Statystyczny we Wrocławiu PLAN WYSTĄPIENIA 1. Planowanie przestrzenne jako
Bardziej szczegółowoMAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2014 I KWARTAŁ 2014 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE
MAZOWIECKI RYNEK PRACY I KWARTAŁ 2014 I KWARTAŁ 2014 NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE Sytuacja na mazowieckim rynku pracy wyróżnia się pozytywnie na tle kraju. Kobiety rzadziej uczestniczą w rynku pracy niż mężczyźni
Bardziej szczegółowoWpływ funduszy europejskich perspektywy finansowej 2007-2013 na rozwój społeczno-gospodarczy Polski Wschodniej. Andrzej Regulski 28 września 2015 r.
Wpływ funduszy europejskich perspektywy finansowej 2007-2013 na rozwój społeczno-gospodarczy Polski Wschodniej Andrzej Regulski 28 września 2015 r. moduł 1 moduł 2 moduł 3 Analiza zmian społecznogospodarczych
Bardziej szczegółowoWykład ze statystyki. Maciej Wolny
Wykład ze statystyki Maciej Wolny T1: Zajęcia organizacyjne Agenda 1. Program wykładu 2. Cel zajęć 3. Nabyte umiejętności 4. Literatura 5. Warunki zaliczenia Program wykładu T1: Zajęcia organizacyjne T2:
Bardziej szczegółowo