Palcem po mapie Tatr. Palcem. po mapie Tatr

Transkrypt

1 Palcem po mapie Tatr Palcem po mapie Tatr Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka

2

3 Palcem po mapie Tatr Zakopane

4 Polscy i słowaccy uczniowie poznają Tatry cykl imprez edukacyjnych PALCEM PO MAPIE TATR Opracowanie materiałów: Agata Guzik Teksty: Agata Guzik, Marcin Bukowski Rysunki: Joanna Galica-Dorula Mapy: Marcin Bukowski, Marcin Guzik Autor fotografii: Marcin Guzik Projekt graficzny, skład i druk: Lettra-Graphic Wyłączną odpowiedzialność za treść niniejszej publikacji ponosi Tatrzański Park Narodowy i w żadnym razie nie może ona być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Unii Europejskiej ani Euroregionu Tatry. Wszelkie prawa zastrzeżone Żadna część tej publikacji nie może być powielana ani rozpowszechniana w jakikolwiek sposób bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich. Tatrzański Park Narodowy Kuźnice 1, Zakopane tel , sekretariat@tpn.pl Zakopane 2011 ISBN Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego za pośrednictwem Euroregionu Tatry w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska Republika Słowacka

5 Temat: Palcem po mapie Tatr Cel ogólny Zapoznanie się z podstawową topografią i charakterystyką Tatr i ich okolic po stronie polskiej oraz słowackiej. Nabycie umiejętności czytania mapy. Cele operacyjne Uczeń: zna lokalizację Tatr na obszarze Polski i Słowacji; potrafi wymienić i wskazać kierunki świata; potrafi posługiwać się kompasem; zna podstawowy podział Tatr; zna charakterystyczne cechy poszczególnych części Tatr; zna ogólną topografię Tatr i okolic; potrafi umiejscowić na mapie główne miejscowości, regiony, szczyty i doliny. Metody i techniki pracy aktywizująca podająca eksponująca Formy pracy zbiorowa grupowa indywidualna 3

6 Palcem po mapie Tatr Środki dydaktyczne karty pracy uczniów plansza edukacyjna prezentacja multimedialna kompas Przebieg zajęć I faza wstępna Wprowadzenie 1. Nauczyciel kieruje pytanie do klasy, czy uczniowie wiedzą, w jakim regionie Polski (Słowacji) mieszkają. 2. Nauczyciel przybliża uczniom położenie Tatr, używając nazewnictwa właściwych stron świata. Za pomocą kompasu ustalają w klasie (pomieszczeniu) kierunki świata. Zabawa ruchowa 3. Zabawa ruchowa Północ, południe, wschód, zachód. Po wyznaczeniu kierunków nauczyciel wypowiada jeden z nich i uczniowie biegną w danym kierunku. (Dla uczniów starszych można przeprowadzić wersję z dodaniem kierunków północny wschód, południowy zachód itd. lub w wersji angielskiej: north, south, west, east). II faza realizacyjna Praca z kartami pracy 4. Uczniowie otrzymują karty pracy. Wykonują zadanie dotyczące umiejscowienia Tatr na mapie konturowej i rozpoznawania kierunków świata (zadanie 1, 2). 5. Nauczyciel omawia mapkę z regionami historyczno-etnograficznymi i używając nazewnictwa stron świata i położenia względem Tatr, wskazuje poszczególne krainy. Uczniowie wykonują zadanie z karty pracy (zadanie 3). 4

7 Palcem po mapie Tatr 6. Nauczyciel przybliża uczniom podział Tatr. Opisuje charakterystyczne cechy krajobrazu Tatr Zachodnich, Wysokich i Bielskich. Pokazuje uczniom zdjęcia z różnych części Tatr. Uczniowie notują zdobyte wiadomości w karcie pracy (zadanie 4). 7. Uczniowie rozwiązują rebusy i wykorzystując zdobyte wiadomości, zaznaczają na swoich mapach wskazane szczyty (zadanie 5). 8. Nauczyciel czyta opis wycieczki, a uczniowie mają za zadanie zaznaczyć opisaną trasę na swoich mapkach w karcie pracy (zadanie 6). 9. Uczniowie pracują w dwójkach. Ich zadaniem jest obmyślenie wycieczki, na którą chcieliby się wybrać. Wybrane pary prezentują swoje wycieczki całej klasie, pokazując je na mapie. W opisie mają zaznaczyć, skąd startują, jakim pójdą szlakiem, jaką doliną, na jaki szczyt wejdą i którędy zamierzają powrócić (zadanie 7). III faza podsumowująca 10. Uczniowie mają za zadanie narysować szkic (mapkę) swojej drogi z domu do szkoły, uwzględniając charakterystyczne elementy topografii miasta, np. kościół, ciąg budynków, las, stację benzynową itp. (zadanie 8). Plansza edukacyjna 11. W ramach podsumowania zajęć wybrani uczniowie wypełniają planszę edukacyjną: zaznaczają położenie Tatr na mapie konturowej; podpisują krainy geograficzno-historyczno-etnogra ficzne; wpisują kierunki stron świata przy róży wiatrów; rozpoznają krajobraz poszczególnych części Tatr i podpisują zdjęcia. 5

8 Palcem po mapie Tatr Tatry to najwyższe pasmo górskie w łańcuchu Karpat. Leżą w Centralnych Karpatach Zachodnich. Powierzchnia Tatr wynosi 789 km², z tego około 189 km² (24%) leży w granicach Polski, a ok. 600 km² (76%) na terytorium Słowacji. Skrajne punkty masywu to: 19 34' 41" E na zachodzie, 20 19' 10" E na wschodzie (długość 54 km) oraz 49 17' 14" N na północy i 49 6' 35" N na południu (szerokość 19,5 km). Główna grań Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m n.p.m.) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m n.p.m.) na wschodzie i ma długość 75 kilometrów. Przez Tatry przebiega główny europejski dział wód, który przecina je w kierunku północ południe. Biegnie on wzdłuż granicy państwa od Polany Molkówka do Cubryny, a następnie w kierunku południowym do Szczyrbskiego Jeziora (Štrbské pleso). Od Wołowca do Cubryny przebieg europejskiego działu wodnego pokrywa się z główną granią Tatr. Dorzecze Dunajca i Popradu to zlewisko Bałtyku, a dorzecza Orawy i Wagu to zlewisko Morza Czarnego. 6

9 Palcem po mapie Tatr Tatry otoczone są głębokimi kotlinami, na zachód i północ leży Obniżenie Orawsko-Podhalańskie (z Kotliną Orawsko-Nowotarską i Rowem Podtatrzańskim), na wschód i południe Obniżenie Liptowsko-Spiskie (z Kotliną Popradzką i Kotliną Liptowską). Dno kotlin znajduje się na wysokości ok m n.p.m. Tatry zbudowane są ze skał krystalicznych, metamorficznych i osadowych, co daje się zauważyć w charakterystycznej rzeźbie terenu, która szczególnie w Tatrach Wysokich ma cechy typowej rzeźby alpejskiej. Rzeźba ta jest w głównej mierze efektem erozyjnej i akumulacyjnej działalności lodowców górskich podczas zlodowaceń plejstoceńskich. Od czasu ustąpienia lodowców rzeźba Tatr kształtowana jest przez procesy grawitacyjne, działalność wody płynącej, wiatru i śniegu oraz przez procesy krasowe na obszarach zbudowanych ze skał węglanowych. Efekty zlodowaceń są dobrze widoczne w postaci U-kształtnych profili poprzecznych dolin (np. Doliny Białej Wody, Roztoki, Rybiego Potoku), cyrków lodowcowych, mis glacjalnych (np. Morskie Oko) oraz 7

10 Palcem po mapie Tatr dolin zawieszonych (np. Buczynowa Dolinka). Elementami rzeźby terenu, które także świadczą o zlodowaceniu dolin, są moreny (np. czołowe, boczne, denne). Doliny niezlodowacone podczas plejstocenu zachowały swój V- -kształtny profil poprzeczny ukształtowany przez erozyjną działalność tatrzańskich potoków (np. Dolina za Bramką, dolne części dolin Kościeliskiej i Chochołowskiej, Dolina Strążyska). Charakterystyczne cechy poszczególnych części Tatr Krajobraz Tatr Zachodnich cechuje łagodność form na wierzchowinach przy równoczesnej przepaścistości stromych zboczy. Północna część, zbudowana z wapieni, charakteryzuje się falistymi grzbietami, a jednocześnie skalistymi stokami, które są pocięte głębokimi żlebami i wąwozami (np. Wąwóz Kraków). Efektem budowy geologicznej tej części Tatr Zachodnich są bardzo dobrze rozwinięte zjawiska krasowe (występują 8

11 Palcem po mapie Tatr tu liczne jaskinie). Dolne części dolin walnych przebiegające przez tę część Tatr Zachodnich (np. doliny Kościeliska i Chochołowska) posiadają charakterystyczne zwężenia i bramki będące efektem erozji wodnej polegającej na wcinaniu się potoku w swoje koryto i niszczenie go przez niesiony materiał skalny. Zupełnie inny charakter ma część południowa, zbudowana przeważnie z gnejsów i łupków krystalicznych czyli skał metamorficznych. Przeważają tam łagodne grzbiety o zboczach pokrytych zwietrzeliną i porosłych roślinnością. W krajobrazie tej części Tatr Zachodnich przeważają formy pochodzenia erozyjnego, występujące tutaj formy glacjalne w postaci kotłów polodowcowych nie dominują w krajobrazie. Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra (2248 m n.p.m.). Tatry Wysokie stanowią najwyższą część Tatr. Wysokogórski krajobraz zdominowany jest przez strome ściany skalne, porośnięte w miejscach wypłaszczonych roślinnością alpejską. W dnach dolin znajdują się liczne stawy pamiątka po lodowcach, które całkowicie wypełniały większość dolin tej części Tatr. Będące efektem wietrzenia granitu, erozji wodnej oraz działalności grawitacyjnej ostre iglice i turnie, poszarpane wąskie 9

12 Palcem po mapie Tatr grzbiety i liczne żleby oraz występujące u ich wylotów stożki piargowe i pola głazów są charakterystyczne dla tej części Tatr. Występuje tu przewaga form glacjalnych: koryt lodowcowych o stromych zboczach i nierównym dnie wyścielonym utworami morenowymi, dolin wiszących, progów, wygładów i rys lodowcowych, a przede wszystkim licznych kotłów lodowcowych. Stawy licznie występujące w dnach kotłów powstały na wskutek wypełnienia wodą cyrku lodowcowego lub wytopienia się martwego lodu oderwanego od głównego jęzora lodowca. Najwyższy szczyt Tatr Wysokich, Gerlach, jest także najwyższym szczytem całego pasma i osiąga wysokość 2655 m n.p.m. Drugim co do wysokości szczytem jest Łomnica (2632 m n.p.m.). W polskiej części Tatr Wysokich najwyższym szczytem są Rysy (2499 m n.p.m.). Granicą pomiędzy Tatrami Zachodnimi a Tatrami Wysokimi jest przełęcz Liliowe, która znajduje się między Beskidem a Świnicą. Tatry Bielskie są najmniejszą częścią Tatr (zajmują 8% ich całkowitej powierzchni) znajdującą się całkowicie na terytorium Słowacji. Główny grzbiet Tatr Bielskich przebiega poprzecznie do głównej grani Tatr, za- 10

13 Palcem po mapie Tatr mykając ją od wschodu. Podobnie jak północna część Tatr Zachodnich zbudowane są ze skał węglanowych i, podobnie jak tam, zachodzą tutaj zjawiska krasowe. Granica pomiędzy Tatrami Wysokimi przebiega Doliną Zadnich Koperszadów na Przełęcz pod Kopą i dalej Doliną Przednich Koperszadów. Najwyższym szczytem jest Hawrań (2152 m n.p.m.). Geograficzno-historyczno-etnograficzne krainy sąsiadujące z Tatrami Teren wokół Tatr podzielony został w czasach historycznych na cztery duże krainy. Granice tych krain przebiegały rzekami (granica Spiszu i Podhala) lub wododziałami, czyli granicami zlewni (pozostałe granice). Teren Spiszu tworzy Zamagurze oraz dorzecze Popradu i Hornadu, Liptów to dorzecze Wagu, Orawa to dorzecze Orawy, a Podhale składa się z dorzecza Dunajca oraz lewobrzeżnej części dorzecza Białki. Wspólną nazwą dla wszystkich czterech krain jest Podtatrze. Polskie Podtatrze tworzą Podhale oraz niewielkie fragmenty Spiszu i Orawy. 11

14 Palcem po mapie Tatr Opisy wybranych tatrzańskich szczytów Giewont masyw górski w Tatrach Zachodnich o wysokości 1895 m n.p.m. i długości 2,7 km. Giewont jest najwyższą górą w Tatrach Zachodnich, która znajduje się w całości na terenie Polski. Masyw Giewontu położony jest między Doliną Bystrej, Doliną Kondratową, Doliną Małej Łąki i Doliną Strążyską. W skład masywu wchodzą trzy wyraźnie wyodrębniające się części: Wielki Giewont (1895 m n.p.m.), Mały Giewont (1728 m n.p.m.) oraz Długi Giewont (1867 m n.p.m.). Pomiędzy Wielkim i Małym Giewontem znajduje się Giewoncka Przełęcz. Właściwy szczyt Wielki Giewont ma płn. ścianę wysoką na ok. 600 m. Między Wielkim a Długim Giewontem znajduje się głęboka przełęcz, zwana Szczerbą (1823 m), opada z niej Żleb Szczerby. Długi Giewont liczy ok. 1,3 km długości, a jego płn. ściana ma ok. 620 m wysokości względnej. Giewont robi wielkie wrażenie tylko od strony północnej; opadające w kierunku południowym ściany mają wysokość metrów. W kierunku południowym zbocza Wielkiego Giewontu opadają do Kondrackiej Przełęczy. Górujący nad Zakopanem szczyt wraz z umieszczonym na nim 15-metrowym krzyżem na stałe wpisał się w krajobraz miasta. W 1997 r. sylwetka krzyża z Giewontu, w związku z wizytą na Podhalu Jana Pawła II wpisana została w herb Zakopanego. Krzyż jest celem licznych pielgrzymek, ale jest także miejscem bardzo niebezpiecznym w czasie burzy. Najpopularniejsze trasy wejści owe prowadzą z Doliny Kondratowej niebieskim szlakiem i z Doliny Strążyskiej czerwonym. Rysy szczyt położony na granicy polsko-słowackiej, w Tatrach Wysokich. Posiada trzy wierzchołki, z których najwyższy jest środkowy, w całości na terytorium Słowacji (2503 m n.p.m.), zaś północny stanowi najwyżej położony punkt Polski (2499 m n.p.m.). Znajdujący się w Tatrach Wysokich masyw Rysów leży na południowy wschód od Morskiego Oka, na granicy trzech dolin: Rybiego Potoku, położonej na terenie Polski, oraz Białej Wody i Mięguszowieckiej, leżących na terytorium Słowacji. Od północy oddziela go od Niżnich Rysów Przełęcz pod Rysami, od zachodu od Żabiego Konia Żabia Przełęcz, a od południowego wschodu od Ciężkiego Szczytu w masywie Wysokiej szerokie siodło Wagi. Na wschodnią stronę opada z Rysów 500-metrowa ściana skalna, w której znajdują się liczne drogi wspinaczkowe. 12

15 Palcem po mapie Tatr Nazwa Rysy nie pochodzi, jak powszechnie się uważa, od ukośnego żlebu widocznego w masywie góry (tzw. Rysy), ale od pożłobionych zboczy całego kompleksu Niżnich Rysów, Żabiego Szczytu Wyżniego i Żabiego Mnicha. Na Rysy prowadzą dwa szlaki turystyczne z Morskiego Oka od strony polskiej oraz z Popradzkiego Stawu ze strony Słowacji, oba koloru czerwonego. Gerlach masyw Gerlacha składa się z kilku wierzchołków. Grań rozpoczyna się od strony północno-zachodniej wierzchołkiem Zadnim Gerlachem (Zadný Gerlach, 2616 m n.p.m.), którego zbocza obniżają się do Przełęczy Tetmajera (Gerlachovské sedlo), za którą wznosi się główny wierzchołek (2655 m n.p.m.). Grzbiet kończy się południowo-wschodnim szczytem Małego Gerlacha (Kotlový štít, 2601 m n.p.m.). Z wierzchołka Małego Gerlacha odchodzą dwa boczne ramiona obejmujące Gerlachowski Kocioł (Gerlachovský kotol). Zbocza Gerlacha opadają do Doliny Wielickiej oraz Batyżowieckiej. Szczyt ten, nazwany przez Mieczysława Karłowicza królem tatrzańskim (Franciszek Henryk Nowicki przyznał mu «berło gór»), jest dostępny jedynie dla wytrawnych turystów pod okiem licencjonowane- 13

16 Palcem po mapie Tatr go przewodnika. Najbardziej uczęszczane wejście jest poprowadzone z Doliny Wielickiej przez Wielicką Próbę, dostępny jest także z Doliny Batyżowieckiej przez tzw. Batyżowiecką Próbę oba szlaki są silnie eksponowane. Bazą wypadową jest zwykle hotel górski Śląski Dom. Kasprowy Wierch (1987 m n.p.m.) położony jest w grani głównej Tatr, na granicy polsko-słowackiej. Szczyt góruje nad trzema dolinami walnymi: Bystrej i Suchej Wody Gąsienicowej po stronie polskiej oraz Cichą po stronie słowackiej. Nazwa Kasprowy Wierch pochodzi od leżącej u podnóży szczytu Hali Kasprowej, a ta z kolei wg podań ludowych od imienia lub przezwiska jej właściciela górala Kaspra. Zbudowany jest ze skał krystalicznych (granodioryty i pegmatyty) mimo położenia w młodszej części Tatr zbudowanej ze skał osadowych. Należy bowiem do tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej. Na Kasprowy Wierch wyjeżdżają trzy kolejki linowe. Są to: Kolej linowa Kasprowy Wierch z Kuźnic. Wybudowana w latach w ciągu 8 miesięcy. Jest to kolejka gondolowa, czynna cały rok. Kolej linowa Goryczkowa z Doliny Goryczkowej. Wybudowana w latach Jest to kolej linowa, 2-krzesełkowa, działająca tylko w sezonie zimowym i przeznaczona głównie dla narciarzy. Kolej linowa Gąsienicowa z Doliny Gąsienicowej. Jest to kolej linowa, 4-krzesełkowa, działająca tylko w sezonie zimowym i przeznaczona głównie dla narciarzy. Szczyt był zdobywany przez turystów już od dawna, ok r. istniały wydeptane ścieżki z Doliny Gąsienicowej i z Goryczkowej Przełęczy nad Zakosy. Od około 1910 r. Kasprowy Wierch stał się popularny wśród narciarzy. Jest najczęściej odwiedzanym szczytem Tatr. W roku 1938 zbudowano Wysokogórskie Obserwatorium Meteorologiczne Kasprowy Wierch. Jest to najwyżej położony budynek w Polsce, obecnie Obserwatorium Meteorologiczne IMiGW. Na Kasprowy Wierch można wyjść z Kuźnic zielonym szlakiem, z Hali Gąsienicowej żółtym szlakiem lub z Doliny Cichej od strony słowackiej także żółtym szlakiem. Bystra najwyższy szczyt w Tatrach Zachodnich (2248 m n.p.m.), leżący w odległości 600 m na południe od grani głównej Tatr Zachodnich, po której biegnie granica polsko-słowacka. Stoki Bystrej opadają do Doliny Raczkowej, Bystrej oraz Kamienistej. 14

17 Palcem po mapie Tatr Bystra zbudowana jest z łupków krystalicznych i przewarstwień z białego granitu. W przeszłości jej strome zbocza były wypasane i to aż pod wierzchołek. Rudziejący już w połowie lata sit skucina przebarwia je na czerwonawo. Ze zboczy tych, o bardzo dużej wysokości względnej i niemal w całości trawiastych, zsuwają się ogromne lawiny, jedne z największych w Tatrach. Na wierzchołek prowadzi niebieski szlak turystyczny z Bystrej Przełęczy oraz żółty z Doliny Bystrej. Łomnica do ok r. uchodziła za najwyższy szczyt Tatr, jednak po przeprowadzeniu dokładniejszych pomiarów okazało się, że jest szczytem drugim co do wysokości (2634 m n.p.m.) po Gerlachu (2655 m n.p.m.). Położona jest w bocznej grani odchodzącej na południowy wschód od Wyżniego Baraniego Zwornika (Vyšná Barania strážnica) w masywie Baranich Rogów (Baranie rohy). Góruje nad dolinami Kieżmarską, Łomnicką oraz Doliną Małej Zimnej Wody. Od XV wieku Łomnica była znakiem herbowym Berzeviczych z Wielkiej Łomnicy, uważana była też za symbol Tatr Spiskich. W XVII i XIX wieku podobnie jak w wielu innych miejscach Tatr prowadzono na Łomnicy prace górnicze (w rejonie Miedzianych Ławek). Dzięki budowie w latach 15

18 Palcem po mapie Tatr kolejki linowej z Tatrzańskiej Łomnicy obecnie należy do popularniejszych tatrzańskich szczytów. W górnej stacji kolejki umieszczono Instytut Hydrometeorologiczny, w latach dobudowano obserwatorium astronomiczne Lomnický štít (placówki należące do Słowackiej Akademii Nauk). Spod Łomnickiej Przełęczy prowadzą w dół narciarskie trasy zjazdowe. Dolna stacja kolejki linowej na Łomnicę znajduje się nad Łomnickim Stawem, osiągalnym pieszo bądź kolejną kolejką z Tatrzańskiej Łomnicy. Na Łomnicę nie prowadzą szlaki turystyczne, można ją zdobyć tylko kolejką lub z licencjonowanym przewodnikiem. Krywań (2496 m n.p.m.) jeden z najwyższych szczytów tatrzańskich. Krywań wznosi się nad główną gałęzią Doliny Koprowej, nad Doliną Niewcyrką (odnogą poprzedniej) oraz nad Doliną Ważecką, a swymi południowymi i południowo-zachodnimi stokami opada ku Liptowskiej Kotlinie. Górujący nad sąsiednimi szczytami i charakterystyczny w swym kształcie Krywań w panoramie Tatr rzuca się w oczy nie tylko patrzącemu z innych szczytów tatrzańskich czy z górnego Liptowa, ale także z pd.-zach. Spiszu i nawet z wielu miejsc na Podhalu. Skalne ściany Krywania osiągają wysokość jedynie 500 m, ale ponad dnem Doliny Koprowej wypiętrza się Krywań swymi zachodnimi stokami na wysokość ok m, a nad swe południowo-zachodnie podnóże dźwiga się stromo na ok m. Toteż póki nie robiono w Tatrach pomiarów wysokości, oceniano na oko, że ich najwyższym szczytem jest właśnie Krywań. W XV XVIII w. na południowych i południowo-zachodnich stokach Krywania istniały kopalnie złota, Krywańskie Banie, sięgające do wysokości ok m. Co najmniej od 1841 r. Krywań uchodził za górę narodową Słowaków i w dawnych latach niewoli za symbol lepszej przyszłości. Wizerunek Krywania znajdował się na godle państwowym Czechosłowacji i razem z nim na czechosł. banknotach i monetach. Krywań występuje często w słowackich piosenkach ludowych z Liptowa, a w tamtejszej meteorologii ludowej służy do przepowiadania pogody. Hawrań (2154 m n.p.m.) najwyższy szczyt Tatr Bielskich. Widok z wierzchołka uchodzi za jeden z najpiękniejszych w Tatrach. W masywie Hawrania znanych jest kilka jaskiń, z których największa jest Strzystarska. Opracowano na podstawie: Zofia i Witold H. Paryscy, Wielka encyklopedia tatrzańska, Wydawnictwo Górskie, Poronin

19 Podstawowe wiadomości użyteczne w organizowaniu wycieczki górskiej Palcem po mapie Tatr Każda wycieczka górska powinna być w odpowiedni sposób zaplanowana. Studiując mapę i przewodnik, zaznajamiamy się z planowaną trasą, zapoznajemy się z trudnościami, jakie można na niej spotkać, obliczamy czas potrzebny na jej przebycie. Plan wyprawy powinien być dostosowany do umiejętności, wieku oraz kondycji wszystkich uczestników wycieczki. Ważnymi czynnikami, które należy także uwzględnić, są warunki panujące na szlakach oraz przewidywana pogoda. Te ostatnie informacje można sprawdzić w komunikacie turystycznym przygotowywanym codziennie rano przez Tatrzański Park Narodowy i dostępnym na stronie Planując całodzienną wycieczkę, czas należy obliczyć tak, by zdążyć zejść w bezpieczne miejsce przed zmrokiem. Dobrze jest zostawić sobie margines czasu na nieprzewidziane sytuacje. Należy pamiętać, że w górach nie tylko długość trasy decyduje o stopniu jej trudności, ale także pokonywana różnica wysokości. Na niektórych szlakach dochodzą do tego trudności techniczne, takie jak poruszanie się np. po skale (ubezpieczenia: łańcuchy, klamry, drabinki). W miejscach ubezpieczonych, szczególnie w okresie letnim, tworzą się kolejki, co może opóźnić wycieczkę. Na wycieczkę należy wychodzić jak najwcześniej. W lecie w Tatrach, często po południu, dochodzi do burz. Jeśli wyjdziemy na szlak wcześnie rano, wówczas po południu znajdziemy się już na dole bądź w strefie, w której ryzyko porażenia przez pioruny będzie dużo mniejsze. Wychodząc wcześnie na szlak, będziemy mieli więcej czasu na podziwianie widoków bez obawy, że nie zdążymy zejść na dół przed zmrokiem. Ważnym argumentem przemawiającym za wczesnym wyruszeniem jest cisza i spokój, jakie rankiem panują w górach, oraz brak tłoku i kolejek w niebezpiecznych i ubezpieczonych miejscach. Trasę zawsze należy zaplanować tak, aby mieć możliwość awaryjnego skrócenia wycieczki, np. w przypadku zmiany pogody lub słabszej kondycji uczestnika wycieczki. 17

20 Myszką po mapie Tatr

21 Temat: Myszką po mapie Tatr Cele ogólne Zapoznanie się z podstawową topografią i charakterystyką Tatr i ich okolic po stronie polskiej oraz słowackiej. Nabycie umiejętności czytania mapy. Cele operacyjne Uczeń: zna lokalizację Tatr na obszarze Polski i Słowacji; potrafi wymienić i wskazać kierunki świata; potrafi posługiwać się kompasem; potrafi poruszać się po GeoPortalu TATRY oraz Google Maps; zna podstawowy podział Tatr; zna charakterystyczne cechy poszczególnych części Tatr; zna ogólną topografię Tatr i okolic; potrafi wskazać na mapie główne miejscowości, regiony, szczyty i doliny. Metody i techniki pracy eksponująca podająca aktywizująca 19

22 Myszką po mapie Tatr Formy pracy zbiorowa grupowa indywidualna Środki dydaktyczne stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu kompas prezentacja multimedialna Przebieg zajęć I faza wstępna Wprowadzenie 1. Nauczyciel kieruje pytanie do klasy, czy uczniowie wiedzą, w jakim regionie Polski (Słowacji) mieszkają. 2. Nauczyciel przybliża uczniom położenie Tatr, używając nazewnictwa właściwych stron świata. Za pomocą kompasu ustalają w klasie (pomieszczeniu) kierunki świata. Zabawa ruchowa 3. Zabawa ruchowa Północ, południe, wschód, zachód. Po wyznaczaniu kierunków nauczyciel wypowiada jeden z kierunków i uczniowie biegną w daną stronę. (Dla uczniów starszych można przeprowadzić wersję z dodaniem kierunków północny wschód, południowy zachód itd. lub w wersji angielskiej north, south, west, east). II faza realizacyjna Praca z kartami pracy 4. Uczniowie otrzymują karty pracy. Wykonują zadanie dotyczące umiejscowienia Tatr na mapie konturowej i rozpoznawania kierunków świata (zadanie 1, 2). 5. Nauczyciel omawia mapkę z regionami historyczno-etnograficznymi i używając nazewnictwa stron świata i położenia 20

23 Myszką po mapie Tatr wzglę dem Tatr, wskazuje poszczególne krainy. Uczniowie wykonują zadanie z karty pracy (zadanie 3). 6. Nauczyciel przybliża uczniom podział Tatr. Opisuje charakterystyczne cechy krajobrazu Tatr Zachodnich, Wysokich i Bielskich. Nauczyciel pokazuje uczniom zdjęcia z różnych części Tatr. Uczniowie notują zdobyte wiadomości w karcie pracy (zadanie 4). 7. Uczniowie otwierają aplikację Google Maps i GeoPortal TA- TRY. Nauczyciel objaśnia zasady poruszania się po geoportalach i pokazuje różne perspektywy spojrzenia na Tatry za pomocą różnych portali. 8. Uczniowie rozwiązują rebusy i wykorzystując zdobyte wiadomości oraz korzystając z GeoPortalu TATRY, zaznaczają na swoich mapach wskazane szczyty (zadanie 5). Nauczyciel pokazuje uczniom, że w geoportalu można także przeczytać opisy szczytów i zobaczyć zdjęcia. 9. Nauczyciel czyta uczniom opis wycieczki górskiej. Uczniowie wyszukują identyczną trasę w GeoPortalu TATRY i zaznaczają ją na swoich mapkach. Nauczyciel podkreśla szczególnie charakterystyczne punkty, przez które wiedzie trasa. Zadaniem uczniów jest również odczytać czas, jaki mają do pokonania bohaterowie opisu, przy pomocy GeoPortalu TATRY (zadanie 6). 10. Uczniowie pracują w dwójkach. Ich zadaniem jest obmyślenie przy pomocy GeoPortalu Tatry wycieczki, na którą chcieliby się wybrać. Wybrane pary prezentują swoje wycieczki całej klasie, pokazując je na mapie. W opisie mają zaznaczyć, skąd startują, jakim pójdą szlakiem, jaką doliną, na jaki szczyt wejdą i którędy zamierzają powrócić. Należy zwrócić uczniom uwagę na czasy przejść, aby wycieczka była możliwa do zrealizowania (zadanie 7). III faza podsumowująca 11. Uczniowie mają za zadanie przy pomocy GeoPortalu TATRY określić, jak daleko jest z ich domu do szkoły. Nauczyciel pokazuje najpierw, jak posługiwać się aplikacją, instruuje uczniów, jak wykonać zadanie, a następnie każdy uczeń mierzy swoją drogę do szkoły. 21

24 Myszką po mapie Tatr Instrukcja obsługi GeoPortalu TATRY ( GeoPortal TATRY składa się z dwóch zasadniczych części mapowej i bazodanowej. Część mapowa podzielona została na kilka profili, które grupują dane związane ze sobą tematycznie. W chwili obecnej zdefiniowanych zostało 10 profili: Parki Narodowe Przyroda nieożywiona Przyroda ożywiona Turystyka Dziedzictwo kulturowe Miejscowości 22

25 Myszką po mapie Tatr Topografia Archiwalia Bezpieczeństwo Aktualności Każdy użytkownik może samodzielnie decydować, jakie warstwy mają w danym momencie być wyświetlane, może zobaczyć informacje o wybranych obiektach oraz wydrukować interesujący go fragment mapy. Druga część portalu to zbiór informacji o obiektach znajdujących się na mapie, począwszy od zdjęć, planów czy schematów, na szczegółowym opisie obiektu kończąc. Jako podstawowe źródło informacji o obiektach wykorzystano Wielką encyklopedię tatrzańską Zofii i Witolda Paryskich. Mapa W tym widoku można dokonać wyboru profilu mapy, jak również skorzystać z narzędzi służących do planowania trasy, przeszukiwania bazy danych w celu odnalezienia interesujących nas obiektów czy też dodać własny punkt w postaci waypointa. Wyboru profilu mapy dokonujemy z menu znajdującego się w górnej części widoku. Aktywny profil jest podświetlany, zmienia się również ikona z lewej strony menu, ponadto zmianom ulega również legenda w ramce warstwy. Legenda umiejscowiona jest z prawej strony mapy i składa się z trzech ramek. Ramka warstwy zmienia się w zależności od wybranego profilu i zawiera tematyczną listę warstw, które mogą być widoczne na mapie. Pozostałe dwie ramki zawierają listę warstw topograficznych i rastrowych. Ramki te są statyczne, ich zawartość jest stała i widoczna w każdym profilu mapy. 23

26 Myszką po mapie Tatr W ramce raster znajduje się lista dostępnych podkładów rastrowych (obrazy), które pojawiają się pod warstwami tematycznymi. Spośród nich w zależności od potrzeb możemy wybrać zdjęcie satelitarne w barwach naturalnych, w podczerwieni czy też jako zobrazowanie w odcieniach szarości. Możemy także w ogóle zrezygnować z pod kładu rastrowego, zaznaczając brak. Pamiętajmy, że wiele elementów na mapie posiada dalsze opisy prezentowane w chmurkach, które wyświetlają się po najechaniu kursorem nad obiekt. Można się także zagłębić w informacje, klikając na obiekt z chmurką i tym samym wywołując okno z bazy danych, w której zawarta jest rozszerzona informacja. W zakładce szukaj znajduje się panel do szukania obiektów w bazie opisowej. W tym miejscu można również zaplanować trasę wycieczki po szlakach tatrzańskich. Opcja obiekty pozwala na przeszukanie bazy danych po nazwach obiektów. Wpisujemy nazwę lub frazę w odpowiednim polu i możemy rozpocząć poszukiwanie interesującej nas lokalizacji. Ale to nie wszystko! Możemy zawęzić obszar szukania, wybierając z rozwijanej listy bliższą lokalizację oraz kategorię obiektów, które chcemy znaleźć. Wynik wyszukiwania otrzymamy w okienku, które pojawi się po wywołaniu akcji szukaj. Znajdziemy w nim informacje o ilości obiektów znalezionych, nazwy obiektów znalezionych oraz krótką notatkę o obiekcie. Pod każdą notatką widzimy odsyłacze: więcej, na mapie, drukuj. Klikając więcej wywołamy szerszą informację o obiekcie, nierzadko bę dziemy mogli również zobaczyć na zdjęciach, jak dany obiekt wygląda. Wybierając na mapie zosta- 24

27 Myszką po mapie Tatr niemy przekierowani na mapę, na której strzałką zostanie wskazany obiekt. Wówczas mapa ułoży się tak, że jej środek będzie stanowił wyszukany obiekt. Istnieje również możliwość wywołania funkcji drukuj informacje o obiekcie zostaną wydrukowane na specjalnie przygotowanym szablonie. Opcja trasy pozwala na zaplanowanie wycieczki tatrzańskimi szlakami. Trasę projektujemy, wybierając z li sty punkt początkowy i końcowy oraz punkty pośrednie, następnie klikamy szukaj. W ramce pojawia się informacja na temat trasy, a mianowicie czas przejścia całej trasy, długość oraz opis poszczególnych odcinków, na które składa się punkt początkowy, punkt końcowy, kolor szlaku na danym odcinku oraz czas przejścia danego odcinka. Zaplanowaną trasę możemy wyświetlić na mapie, wybierając opcję pokaż, lub dokonać jej wydruku. Istnieje też możliwość wyświetlenia na mapie tylko danego odcinka dzieje się to po kliknięciu w opis odcinka. Można też na mapie zlokalizować dany punkt początkowy czy końcowy odcinka, to też jest proste wystarczy kliknąć w opisie trasy na nazwę danego punktu. Panel nawigacyjny służący do poruszania się na mapie ulokowany został poniżej ramki z mapą. Narzędzie aktywne w danej chwili zostaje podświetlone. Po lewej stronie znajduje się suwak służący do zmiany skali mapy, jak również pole, w którym ręcznie możemy zdefiniować skalę wyświetlanej mapy. służy do powiększania mapy przez zaznaczenie danego obszaru ramką 25

28 Myszką po mapie Tatr służy do pomniejszania mapy przez zaznaczenie danego obszaru ramką centruje mapę względem wybranego punktu na mapie powiększa do pełnego zasięgu mapy służy do przesuwania mapy wyszukuje obiekt, kieruje do zakładki szukaj pokazuje statystyki portalu szuka trasy, kieruje do zakładki szukaj wyszukuje na mapie obiekty o znanych współrzędnych generuje link do obrazu mapy wysyła e-kartkę w postaci linku i załącznika generuje link do geoportalu i mapy na nim ustawionej pomiar liniowy na mapie pomiar poligonowy dodaje twój obiekt W ramce mapy, w lewym dolnym rogu, została także zainstalowana wysuwana miniaturka mapy określająca położenie ramki w stosunku do całej mapy. 26

29 Myszką po mapie Tatr Dodawanie własnych punktów (waypoint) Możesz aktywnie ingerować w treść portalu, aktualizując dane lub dodając nowe obiekty. Dodanie własnego punktu rozpoczynamy od aktywowania narzędzia dodaj własny obiekt i wskazania lokalizacji na mapie. Gdy klikniemy, na mapie otworzy się okno z formularzem, w którym zawrzemy informację dotyczącą obiektu. Możemy także dodać zdjęcia obiektu. Generowanie linków do mapy i wysyłanie e-kartki z mapą Dzięki tym opcjom możesz wysłać komuś link do mapy, którą sobie ustawisz w portalu, bądź e-kartkę z dołączonym obrazem mapy. W ten sposób możesz pokazać znajomym, gdzie byłeś, co widziałeś. Wystarczy dodać obiekt z opisem i zdjęciem, ustawić mapę tak, aby był on widoczny i wysłać e-kartkę bądź link do mapy. Baza danych Druga część portalu to zbiór informacji o obiektach znajdujących się na mapie, począwszy od zdjęć, planów czy schematów, na szczegółowym opisie obiektu kończąc. Jako podstawowe źródło informacji o obiektach wykorzystano Wielką encyklopedię tatrzańską Zofii i Witolda Paryskich. W celu przejścia z widoku mapy do widoku bazy danych klikamy w odnośnik znajdujący się nad legendą. W nowym okienku wyświetla się tabela z obiektami. Aby ułatwić przeszukiwanie bazy danych, z prawej strony stworzono listę kategorii. Nad listą obiektów zainstalowano panel do przeszukiwania bazy danych. W pierwszym polu możemy wpisać nazwę obiektu, w drugim zawęzić obszar szukania do określonej lokalizacji, a w trzecim wybrać kategorię obiektów, w jakich ma się dokonać przeszukiwanie. Po kliknięciu szukaj zmienia się lista obiektów, jak również zawartość ramki z tabelą danych. Istnieje też opcja przeszukania bazy danych w celu odnalezienia w jakiejś lokalizacji wszystkich obiektów w danej kategorii. Aby to uczynić, pole z nazwą pozostawiamy puste, a dwa następne wypełniamy wedle uznania. 27

30 Myszką po mapie Tatr W oknach tabeli pojawia się nazwa obiektu, krótka informacja na jego temat, zdjęcie oraz trzy opcje: więcej, pokaż na mapie, wersja do druku. Opcja więcej pozwala na wgłębienie się w informacje o obiekcie. W oknie pojawia się rozszerzona informacja wraz ze zdjęciami, które możemy powiększyć. Z tego poziomu również możemy skorzystać z opcji pokaż na mapie i wersja do druku. Po kliknięciu pokaż na mapie zostaniemy przekierowani do widoku mapy, gdzie wskazana będzie lokalizacja danego obiektu. Jeśli wybierzemy opcję wersja do druku, otworzy się okno z informacją o obiekcie w przygotowanym szablonie do druku. 28

31 29

32 Palcem po mapie Tatr ISBN egzemplarz bezpłatny