Kary Umowne w Praktyce Obrotu

Transkrypt

1 Kary Umowne w Praktyce Obrotu Gospodarczego SIEDZIBA: ul. 1 Maja 18/4, Katowice tel./fax jzp@jzplegal.com, ADWOKACI: dr Agnieszka Ziaja-Pisula Joanna Jarosz-Zugaj Robert Zugaj

2 SŁOWO WSTĘPU Po długiej przerwie oddajemy do Państwa rąk kolejny numer newslettera JZP Kancelaria Adwokacka, który w całości poświęciliśmy karom umownym. Celem naszej publikacji jest przedstawienie kluczowych zagadnień związanych z karami umownymi w codziennej praktyce gospodarczej oraz wskazanie tych aspektów stosowania kar umownych, które często nastręczają trudności w stosowaniu. Przede wszystkim przybliżymy Państwu czym jest kara umowna i w jakich sytuacjach można ją zastrzec oraz w jakich sytuacjach kary umownej zastrzec nie można. W kolejnych artykułach przedstawimy aspekty związane z dochodzeniem odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej, sądowego miarkowania kar umownych, jak również potrącania kar umownych z należnościami drugiej strony. Mamy nadzieję, że przedstawiona tematyka okaże się przydatna w Państwa codziennej działalności gospodarczej oraz będzie stanowiła zalążek interesującej dyskusji. W razie jakichkolwiek wątpliwości zapraszamy do kontaktu. Zespół JZP Kancelaria Adwokacka Strona 2

3 Co To Jest Ta Kara Umowna? Joanna Jarosz - Zugaj, adwokat Podpisując umowę najczęściej skupiamy się na tym do czego jesteśmy zobowiązani, co w zamian ma zrobić druga strona, jak również na tym, jakie będzie nasze wynagrodzenie za sprzedawane towary lub świadczone usługi. Bardzo często odrzucamy czarny scenariusz, że coś nie wypali. Zakładamy, że wszystko się uda i umowa zostanie wykonana bez kłopotów. Niestety, jak w życiu, również w praktyce gospodarczej nie ma róży bez kolców i niestety często podpisana umowa nie zostaje wykonana tak jak byśmy tego oczekiwali. Oczywiście strona, która uważa, iż umowa nie została wykonana lub została wykonana nienależycie może domagać się odszkodowania w związku z poniesioną szkodą co najczęściej wiąże się z koniecznością udowadniania wszystkich przesłanek odpowiedzialności kontraktowej drugiej strony w sądzie takich jak: powstałej szkody i jej wysokości, winy w działaniu lub zaniechaniu drugiej strony skutkującej niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania oraz związku przyczynowego pomiędzy szkodą a działaniem nielojalnego kontrahenta. Zastrzeżenie w umowie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy ma na celu uproszczenie procedury związanej ze zrekompensowaniem wierzycielowi faktu niewykonania Zgodnie z art k.c. wierzyciel może domagać się od dłużnika zastrzeżonej kary umownej niezależnie od wysokości powstałej szkody. W przypadku zastrzeżenia kary umownej akcent przesunięty zostaje na sam fakt, iż umowa nie została wykonana prawidłowo lub że nie została wykonana w ogóle nie musimy udowadniać ani samego faktu powstania szkody ani jej rozmiarów. Może mieć to niebagatelne znaczenie w wielu sytuacjach, szczególnie w przypadku, gdy nasz interes w otrzymaniu świadczenia jest niebagatelnie większy, niż sama jego obiektywna wartość lub też gdy zdajemy sobie sprawę z tego, iż ustalenie wysokości szkody Strona 3

4 w postępowaniu sądowym będzie żmudne i długotrwałe i niekoniecznie adekwatne do naszego poczucia doznanej krzywdy czy poniesionej szkody. W mojej ocenie kara umowna, jako element umowy ma na celu usprawnienie postępowania związanego z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, pełni funkcję nie tylko rekompensacyjną lecz również gwarancyjną, bardzo często jej zastrzeżenie w umowie stanowi swoisty straszak dla drugiej strony. Pamiętajmy o tym, że kara umowna stanowić może broń obosieczną, na przykład w sytuacji, gdy to my zobowiązani możemy być do zapłaty kary umownej, z goryczą możemy przyjąć fakt, iż za małe w naszej ocenie przewinienie musimy zapłacić naszemu kontrahentowi znaczną kwotę pieniędzy pomimo tego, iż poniesiona przez niego szkoda nie była adekwatna do zastrzeżonej kary umownej lub też w sytuacji, gdy jej zapłata nie zaspokaja poniesionej przez nasz szkody w całości. O Autorze Adwokat Joanna Jarosz - Zugaj jest Partnerem JZP Kancelaria Adwokacka od 2010 roku. W pracy zawodowej interesuje się głównie prawem transportowym, ze szczególnym uwzględnieniem umowy międzynarodowego drogowego przewozu towarów. Doradza przedsiębiorstwom transportowym i spedycyjnym oraz logistycznym. Autorka bloga Adwokat w Transporcie: Interesuje się prawem handlowym, prawem spółek oraz doradztwem w zakresie transakcji handlowych. Strona 4

5 Czy dla żądania kary umownej niezbędne jest poniesienie szkody? dr Agnieszka Ziaja - Pisula, adwokat Zagadnieniem, które chciałabym omówić to powiązanie kary umownej z powstaniem szkody, a w szczególności, czy w przypadku, gdy strona uprawniona czyli ta, na rzecz której została zastrzeżona kara umowna - nie poniosła szkody może domagać się kary umownej i odwrotnie, czy strona zobowiązany do zapłaty kary umownej może zwolnić się z odpowiedzialności w przypadku wykazania, że uprawniony nie poniósł szkody. Przesłanką do żądania przez uprawnionego (wierzyciela) kary umownej jest już spełnienie określonego warunku przewidzianego w umowie (niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania). Przykładowo w sytuacji zastrzeżenia kary umownej w zakresie terminu realizacji umowy, samo przekroczenie terminu zastrzeżonego w umowie będzie wystarczające do obciążenia kontrahenta karą umowną. Nie będzie w takiej sytuacji miało znaczenia czy opóźnienie wynosi jeden dzień czy dwa miesiące. W takiej sytuacji przesłanka do żądania kary umownej jest spełniona już z chwilą przekroczenia terminu wynikającego z umowy, a nie z ewentualnym powstaniem po stronie wierzyciela szkody. Powyższe jednoznacznie potwierdza stanowisko Sądu Najwyższego, który w uchwale 7 sędziów z dnia 6 listopada 2003 r. [sygn. III CZP 61/03, OSNC 2004/5/69] mającej charakter zasady prawa orzekł: Zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nie- Strona 5

6 należytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody. Kara umowna jest oczywiście pewnego rodzaju surogatem odszkodowania, nie oznacza to jednak, iż zastępuje ona odszkodowanie w związku z powstałą po stronie wierzyciela szkodą majątkową. Sformułowanie surogat odszkodowania należy rozumieć w tym sensie, że strony przy zawarciu umowy określają z góry wysokość należnego wierzycielowi odszkodowania na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika i odszkodowanie kompensuje wszystkie negatywne dla wierzyciela konsekwencje wynikające ze stanu naruszenia zobowiązania. Wypada jednak zauważyć (jak to z prawem zwykle bywa), iż przywołany przeze mnie pogląd Sądu Najwyższego spotkał się z krytyką części środowiska prawniczego, które wskazuje, iż dla możliwości żądania kary umownej niezbędne jest powstanie szkody. Nawet gdyby szkoda ta miała wynieść przykładowy jeden grosz. Pamiętajmy również o tym, iż szkoda nie zawsze musi wiązać się z określoną kwotą pieniędzy, związanej z tym, ile straciliśmy w związku z tym, że nasz kontrahent spartaczył swoje świadczenie, lecz również z tym, iż na niefortunnym przedsięwzięciu mogło ucierpieć nasze dobre imię i reputacja jako przedsiębiorcy. O Autorze Adwokat dr Agnieszka Ziaja - Pisula w ramach JZP Kancelaria Adwokacka zajmuje się przede wszystkim obsługą prawną spółek prawa handlowego, utworzonych przez podmioty zagraniczne. W pracy zawodowej interesuje się głównie prawem umów handlowych, prawem spółek oraz prawem pracy. Doradza publicznym i niepublicznym zakłądom opieki zdrowotnej w zakresie ich bieżącej działalności oraz reprezentuje lekarzy w postępowaniach związanych z wykonywaniem zawodu lekarza. Strona 6

7 Odsetki a kara umowna Katarzyna Rozmus, aplikant adwokacki Zgodnie z art kodeksu cywilnego można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). Czy możemy więc zastrzec, iż w przypadku, gdy nasz kontrahent spóźni się z ze spełnieniem świadczenia pieniężnego również zapłaci nam karę umowną (na przykład za nieterminowy przelew czynszu najmu zobligowany będzie zapłacić 100 zł za każdy dzień zwłoki)? Z przepisów dotyczących kar umownych jednoznacznie wynika, ze karę umowną można zastrzec jedynie w odniesieniu do zobowiązania o charakterze niepieniężnym. Niedopuszczalne jest wiec żądanie kar umownych za nieterminową płatność, ponieważ w takim przypadku sankcję stanowią odsetki za opóźnienie w zapłacie. Zgodnie z treścią przepisu art. 481 KC, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie z treścią przepisu art kodeksu cywilnego odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia Strona 7

8 sądu lub decyzji innego właściwego organu. Zatem w drodze czynności prawnej (umowy) możemy zastrzec obowiązek uiszczenia odsetek w przypadku opóźnienia świadczenia o charakterze pieniężnym. Zastrzegając w umowie odsetki na podstawie treści przepisu art. 359 KC należy pamiętać, aby dokładnie określić ich wysokość. Jeżeli tego nie uczynimy, to w przypadku zwłoki nasz kontrahent będzie musiał zapłacić jedynie odsetki ustawowe. Coroczna wartość odsetek ustawowych uregulowana jest w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, zgodnie z delegacją zawartą w treści przepisu art KC. Według rozporządzenia z dnia 14 grudnia 2008 roku w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych ( Dz. U. z 2008, Nr 220, poz 1434) odsetki ustawowe wynoszą obecnie 13 % w stosunku rocznym. Jednocześnie wskazać należy, iż maksymalną wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego. Bowiem w przypadku, gdy wysokość odsetek określonych w naszej umowie przekroczy wysokość odsetek maksymalnych, i tak będą nam, jako wierzycielowi, przysługiwały odsetki maksymalne. Zastrzeżenie odsetek umownych na tej podstawie jest dla nas bardzo korzystnym rozwiązaniem. Roszczenie o ich zapłatę przysługuje, bowiem niezależnie od tego, czy ponieśliśmy jakąkolwiek szkodę. Przesłankę wymagalności należności z tytułu odsetek umownych stanowi bowiem sam fakt zaistnienia po stronie dłużnika zwłoki z zapłatą świadczenia pieniężnego będącego przedmiotem naszej umowy. Strona 8

9 Kara Umowna na Wypadek Odstąpienia od Umowy Robert Zugaj, Adwokat Roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono również taką karę w związku z odstąpieniem od umowy. Takiej treści uchwałę podjął Sąd Najwyższy w dniu 18 lipca 2012 roku w sprawie o sygnaturze akt III CZP 39/12. Uchwała niezwykle istotna ponieważ w wielu umowach kwestie kar umownych na wypadek nienależytego wykonania umowy, niewykonania umowy lub odstąpienia od umowy przez jedną ze stron, sformułowane są dosyć chaotycznie. W wielu przypadkach może się wówczas zdarzyć, że strona odstępująca od umowy, nie będzie mogła dochodzić roszczeń, np. za nieterminowe wykonanie umowy, jeżeli od niej w późniejszym czasie odstąpiła. Na podstawie art. 483 par. 1 kodeksu cywilnego, możemy zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy, tzw. kary umownej. Najczęściej kara umowna jest zastrzeżona na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania kary umownej. Co jednak w przypadku kiedy odstąpimy od umowy z powodu niewy- Strona 9

10 konania lub nienależytego wykonania umowy? Odstąpienie od umowy nie jest bowiem ani nienależytym wykonaniem umowy, ani niewykonaniem umowy, lecz wykonaniem uprawnienia przez jedną ze stron dokonanego na podstawie przepisów prawa lub postanowień umowy. Powinniśmy zatem w takim przypadku przewidzieć karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy przez jedną ze stron. SN w wyroku z dnia 7 lutego 2007 roku (sygn. akt III CSK 288/06) wyjaśnił, iż zastrzeżenie kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy można traktować jako formę uproszczenia redakcji warunków umowy, która pozwala na przyjęcie przez strony, że wypadki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, które uprawniają stronę do odstąpienia od umowy, stanowią jednocześnie podstawę do domagania się zapłaty kary umownej. W omawianej uchwale, Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż: Obowiązek zapłaty kary umownej zastrzeżonej za niewykonanie zobowiązania powstaje, gdy zobowiązanie nie zostało wykonane, a zatem gdy dłużnik nie spełnił świadczenia, które zgodnie z treścią zobowiązania należy się wierzycielowi, przy czym nastąpiło to z powodu okoliczności, za które dłużnik odpowiada. Spełnienie jedynie części świadczenia ( ) jest równoznaczne z niespełnień świadczenia, a tym samym z niewykonaniem zobowiązania. Dlatego nie jest możliwe kumulowanie kary umownej przewidzianej za nienależyte wykonanie zobowiązania, np. wykonanie ze zwłoką, z kara umowną za niewykonanie tego samego zobowiązania. I dalej : odstąpienie od umowy powoduje przekształcenie się stanu zwłoki lub opóźnienia w stan niewykonania zobowiązania strona może dochodzić kary umownej przewidzianej na wypadek niewykonania zobowiązania z wyłączeniem możliwości równoczesnego dochodzenia kary umownej zastrzeżonej z tytułu zwłoki lub opóźnienia jako jednej z postaci nienależytego wykonania zobowiązania. ( ) W razie odstąpienia od umowy wchodzić będzie w rachubę odpowiedzialność za szkodę spowodowaną niewykonaniem zobowiązania, która pochłania odpowiedzialność za szkodę wcześniej doznaną, z tytułu nienależytego wykonania zobowiązania, które miał o miejsce przed odstąpieniem od umowy. Innymi słowy mówiąc, jeśli odstąpimy od umowy to możemy domagać się jedynie zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia. Nie przysługuje nam natomiast równoczesne roszczenie o zapłatę kary umownej przewidzianej na wypadek nienależytego wykonania umowy lub niewykonania umowy. Strona 10

11 A co jeśli odstępujemy od umowy, a nie przewidzieliśmy kary umownej na wypadek odstąpienia od umowy? Czy w takiej sytuacji możemy domagać się zapłaty kary umownej np. za niewykonanie umowy w terminie? Zagadnienie, czy w sytuacjach podlegających regulacji art. 494 kodeksu cywilnego, ma odpowiednie zastosowanie przepisu art. 395 par. 2 kodeksu cywilnego przewidujący, że umowę uważa się za niezawartą jest w doktrynie i orzecznictwie sporny. W orzecznictwie SN, przeważa jednak stanowisko, że wykonanie prawa odstąpienia od umowy w sytuacjach określonych w art. 494 kodeksu cywilnego, uzasadnia analogiczne stosowanie art. 395 par. 2 kodeksu cywilnego oraz że skutki wynikające z tego przepisu następują ex tunc, powodując zniesienie stosunku prawnego wynikającego z umowy. Jednakże jak podkreśla SN w omawianej uchwale, w orzecznictwie przyjęto utrzymanie się postanowień dotyczących kar umownych zastrzeżonych na wypadek opóźnienia lub zwłoki w wykonaniu zobowiązania w przypadku odstąpienia od umowy. Przyjęto, że wykonanie prawa odstąpienia od umowy wzajemnej znosi prawa i obowiązku stron należące co do jej istoty, natomiast wywołuje nowe roszczenia określone w ustawie oraz nie znosi odpowiedzialności z tytułu zastrzeżenia kary umownej (wyrok SN z 5 października 2006 roku, sygn. akt IV CSK 157/06). Trzeba natomiast pamiętać, że stanowisko to nie jest jednolite i kwestia ta może być w postępowaniu sądowym sporna. Dlatego moim zdaniem bezpieczniej jest zastrzec w umowie kare umowną nie tylko na wypadek nienależytego wykonania lub niewykonania umowy, ale także w przypadku odstąpienia do umowy. Pamiętać zaś należy, że w sytuacji kiedy zdecydujemy się odstąpić od umowy, będziemy mogli domagać się jedynie zapłaty kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy. O Autorze Adwokat Robert Zugaj specjalizuje się w zagadnieniach związanych z prawem zamówień publicznych. Aktywnie doradza podmiotom udzielającym zamówień publicznych w trybie ustawy oraz reprezentuje oferentów na wszystkich etapach postępowania. Mecenas Zugaj doradza podmiotom biorącym udział w inwestycjach realizowanych na gruncie ustawy o partnerstwie publiczno prywatnym. Autor bloga Z wolnej ręki o prawie zamówień publicznych - Strona 11

12 Czy można żądać odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej? Marcin Chowaniec Zgodnie z obowiązującym kodeksem cywilnym, co do zasady przewiduje się karę alternatywną - wierzyciel może dochodzić odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej, o ile takowe zastrzeżenie zawiera umowa. Odwracając sytuację można rzec, iż jeżeli w umowie nie zawarto odpowiedniego zastrzeżenia które dopuszcza możliwość odszkodowania przewyższającego wysokość kary umownej, żądanie takie jest zupełnie bezpodstawne i niedopuszczalne. Ta kwestia zależy bowiem wyłącznie od woli stron. Mają takie prawo natomiast w braku zapisu, o którym mowa wyżej, żądanie takie jest bezzasadne. Będąc zatem po stronie wierzyciela, w przypadku gdy wysokość wyrządzonej nam szkody będzie przewyższać wartość określonej kary umownej, a jednocześnie w umowie nie zamieściliśmy odpowiedniej klauzuli, nie będziemy mogli żądać kwoty wyższej, niż ta określona jako kara umowna. Takie zastrzeżenie istotnie chroni interesy wierzyciela, bowiem w sytuacji wystąpienia poważnej szkody, będzie mógł on domagać się kwoty wyższej niż zastrzeżona kara umowna na zasadach ogólnych zawartych w kodeksie cywilnym. Strona 12

13 Podobieństwa : Zarówno kara, jak i odszkodowanie mają zrekompensować uszczerbek w majątku wierzyciela z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika. Zakres odpowiedzialności jest taki sam, zarówno gdy dotyczy to kary umownej jak i gdy jest mowa o odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania na zasadach ogólnych. Zakres odpowiedzialności obejmuje bowiem takie okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Różnice : Dotyczą one przede wszystkim wysokości należnej kary umownej i rozłożenia ciężaru dowodowego w ewentualnym sądowym dochodzeniu odszkodowania i kary umownej. Odszkodowanie zależy od wysokości poniesionej szkody. Natomiast wysokość poniesionej przez wierzyciela szkody nie ma zasadniczo wpływu na wysokość kary umownej, którą należy zapłacić. Zasada ta działa w obie strony, tj. zarówno wtedy, gdy szkoda jest mniejsza, jak i większa od wysokości kary umownej. Co więcej wierzyciel nie może domagać się odszkodowania ponad karę umowną, chyba że (jak już wcześniej zostało powiedziane) strony w umowie postanowią inaczej. Dlatego z punktu widzenia interesów wierzyciela korzystne jest zastrzeżenie w umowie, że w razie gdy wysokość poniesionej przez niego szkody będzie wyższa niż zastrzeżona kara umowna, wierzyciel będzie mógł domagać się odszkodowania na zasadach ogólnych. Strona 13

14 Przedawnienie roszczenia o karę umowną Marcin Chowaniec, Jak to w prawie bywa, trzeba bacznie uważać na uciekające kartki kalendarza. Dłużnik bowiem tylko czeka, by podnieść ewentualny zarzut przedawnienia., który zwolni go od przymusowego spełnienia świadczenia. Nie zawsze jednak okres ten jest jednoznacznie wskazany. W kodeksie cywilnym brak jest bowiem przepisu szczególnego określającego termin przedawnienia roszczenia o karę umowną. Według poglądu dominującego w doktrynie roszczenie o zapłatę kary umownej ulega przedawnieniu w terminie przewidzianym dla roszczeń odszkodowawczych wynikających z głównego stosunku prawnego. Operując zatem na przykładzie: jeżeli roszczenie pochodzące z umowy sprzedaży przedawnia się z upływem 2 lat (ten okres dot. wyłącznie stosunków między przedsiębiorcami) roszczenie pochodzące z kary umownej przedawni nam się również po upływie tego samego terminu. Strona 14

15 Miarkowanie Kary Umownej Jarosław Kocot, aplikant adwokacki Przedmiotem niniejszego artykułu jest prawo dłużnika do żądania zmniejszenia wysokości kary umownej (tzw. miarkowanie kary umownej), które zostało uregulowane w art. 484 k.c. 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem, jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana. Oznacza to, iż w niektórych sytuacjach nasz dłużnik ma prawo do zwrócenia się do sądu z żądaniem obniżenia wysokości kary umownej. Powyższy przepis ma charakter bezwzględnie obowiązujący. W związku z tym strony nie mogą w umowie wyłączyć możliwości miarkowania kary umownej. Potwierdził to w wyroku z 18 marca 2013 roku Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny (sygn. akt I ACa 872/12), który uznał, że przepis art KC ma charakter przepisu bezwzględnie obowiązującego, co oznacza, że strony nie mogą w umowie wyłączyć możliwości miarkowania kary umownej, a wszelkie postanowienia w tym przedmiocie uznać należy za bezwzględnie nieważne. Miarkowanie kary umownej jest możliwe wyłącznie w drodze orzeczenia sądu i jest wyjątkiem od sformułowanej w art zasady, że w razie wyrządzenia wierzycielowi szkody przysługuje mu kara umowna w zastrzeżonej wysokości, bez względu na wysokość tej szkody. Do miarkowania kary może dojść tylko na żądanie dłużnika, nigdy zaś Strona 15

16 z urzędu tj. z inicjatywy Sądu. Sąd ma możliwość miarkowania kary umownej w przypadku gdy: 1) kara umowna jest rażąco wygórowana w praktyce polega to na porównaniu wysokości kary umownej z wysokością poniesionej przez wierzyciela szkody (mniejsza szkoda daje dłużnikowi większe szanse na obniżenie wysokości wyrażonej w umowie kary). 2) zobowiązanie zostało przez dłużnika w znacznej części wykonane (np. została zrealizowana większa inwestycja, a nie zdążono zrealizować mniejszej, która wchodziła w zakres przedmiotowy zawartej przez strony umowy). Zgodnie z treścią art Sąd nie ma obowiązku miarkowania kary, nawet jeżeli zaistnieje jedna z dwóch przesłanek, które to miarkowanie uzasadniają. Przepis art kodeksu cywilnego poprzez wyrażenie może pozostawia swobodę w decydowaniu przez Sąd o skorzystaniu z tej instytucji. Mogą istnieć inne okoliczności, które będą przemawiały za tym aby pomimo wystąpienia ww. przesłanek nie dokonać miarkowania kary umownej(np. umyślne działanie dłużnika i spowodowanie szkody, niezachowanie odpowiednich reguł ostrożności wymaganych przy działaniu dłużnika). Chodzi tu o te okoliczności, które składają się na istotny stopień zawinienia dłużnika. Samo miarkowanie kary odbywa się poprzez obniżenie wartości kary przewidzianej w zawartej umowie. Nie można dokonać miarkowania do zera, gdyż jak przyjęto w doktrynie i orzecznictwie dłużnik ma obowiązek zapłaty kary umownej nawet w przypadku, gdy po stronie wierzyciela nie wystąpił skutek w postaci powstanie szkody. Przyjmuje się także, że kara nie może być miarkowana poniżej szkody, za czym przemawia kompensacyjna funkcja kary umownej. Wierzyciel natomiast broniąc się przed nadmiernym obniżeniem kary, musi udowodnić wysokość poniesionej szkody (na wierzycielu spoczywa ciężar dowodu w tym zakresie). Należy jeszcze zwrócić uwagę, na fakt, że kara umowna może być rażąco wygórowana już od samego początku, czyli od zawarcia umowy albo może stać się rażąco wygórowana wskutek zmiany okoliczności. Odnośnie pierwszej sytuacji, niektóre Sądy prezentują pogląd, że strony zawierając umowę mają swobodę w kształtowaniu jej treści, a w tym wysokości kar umownych. Jeśli więc przedsiębiorca zgodził się na zawarcie umowy przewidującej wysokie kary umowne, to nie powinien następnie powoływać się na ich ra- Strona 16

17 żące wygórowanie. Z powyższym podejściem nie sposób się zgodzić. Należy zwrócić uwagę, że w wielu przypadkach swoboda wykonawcy w ukształtowaniu treści umowy jest iluzoryczna np. przy umowach zawieranych w trybie zamówień publicznych czy również umowach dotyczących usług budowlanych. Oczywistym, jest fakt, że przedsiębiorca może nie wyrazić zgody na przedstawioną wysokość kary umownej. Zdarza się przypadki, że przedsiębiorca zawiera umowę, w której została wyłączona możliwość miarkowania kary umownej. Nie podlega wątpliwości, ze takie postanowienia umowy są dla wykonawcy skrajnie niekorzystne, a jeśli się nie wyraża zgodę, to dlatego, że zakłada, że wykona umowę w terminie albo że nie ma innego wyjścia jak tylko podpisanie umowy w tym kształcie bądź rezygnacja z inwestycji. Żądając zmniejszenia kary umownej z uwagi na jej rażące wygórowanie porównuje się także karę umowną do wartości całej umowy, czyli do wynagrodzenia przewidzianego za wykonanie umowy. Bierze się także pod uwagę stosunek kary umownej do wartości spełnionego świadczenia. Przy rozpoznawaniu spraw związanych z miarkowaniem kar umownych należy też mieć na uwadze stopień winy dłużnika, jeżeli na tej zasadzie oparta jest odpowiedzialność. Przy mniejszej winie zależnie od okoliczności kara umowna może okazać się rażąco wygórowana. Wśród innych okoliczności, jakie mogą być brane pod uwagę wymienia się także: przyczynienie się wierzyciela do powstania szkody, a w przypadku kary umownej zastrzeżonej za opóźnienie przyczyny opóźnienia w zakończeniu prac. Konkludując miarkowanie kary umownej jest coraz częściej spotykanym zjawiskiem w praktyce polskich Sądów. Zasadnym jest, żeby zarówno dłużnik, jak wierzyciel korzystali z pomocy prawników w celu wykazania bądź niewykazania, że miarkowanie kary umownej w przedmiotowej sprawie jest zasadne. Pomoc wykwalifikowanych pełnomocników na pewno ułatwi przejście przez postępowanie sądowe, a przede wszystkim umożliwi merytoryczne przedstawienie argumentów przemawiających na korzyść jednej ze stron postępowania przed Sądem, żeby jej interes nie doznał uszczerbku. Strona 17

18 Kontakt JZP Kancelaria Adwokacka Jarosz - Zugaj, Ziaja - Pisula, Zugaj i Partnerzy sp.p. ul. 1 Maja 18/ Katowice telefon: jzp@jzplegal.com Strona 18