Główne wnioski z badania ankietowego

Transkrypt

1 R Główne wnioski z badania ankietowego Kwiecień 2011 R

2 Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych Związek Pracodawców powstała 27 października 1999 roku i obecnie skupia kilkadziesiąt kluczowych przedsiębiorstw z rynku finansowego w Polsce (banki, doradcy i pośrednicy finansowi, przedsiębiorstwa pożyczkowe, zarządzające informacją gospodarczą, wierzytelnościami oraz przedsiębiorstwa z branży ubezpieczeniowej). Przedsiębiorstwa zrzeszone w KPF postanowiły reprezentowad własne interesy w formule organizacji pracodawców, która ma prawo opiniowad założenia i projekty aktów prawnych, jako partner społeczny w procesie legislacyjnym. Powyższe uprawnienia honorowane są przez organy władzy i administracji paostwowej. KPF to Członek Rady Rozwoju Rynku Finansowego, powołanej do życia przez Ministra Finansów. Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce, jako pierwsza organizacja pracodawców spośród nowych krajów członkowskich Unii Europejskiej podjęła decyzję o przystąpieniu do EUROFINAS - federacji związków przedsiębiorstw finansowych (European Federation of Finance House Associations), zrzeszającą osiemnaście organizacji z krajów europejskich, reprezentujących ponad instytucji finansowych.,, Ernst & Young Ernst & Young w Polsce jest członkiem globalnej praktyki Ernst & Young. Ernst & Young jest globalnym liderem w zakresie usług audytorskich, podatkowych, transakcyjnych i doradczych. Na całym świecie naszych pracowników jednoczą wspólne wartości i świadczenie wysokiej jakości usług. Zmieniamy rzeczywistośd, pomagając naszym pracownikom, naszym klientom oraz naszej coraz szerszej społeczności w wykorzystaniu ich potencjału. Ernst & Young Polska świadczy obecnie usługi w zakresie: audytu, doradztwa biznesowego, księgowości, doradztwa podatkowego, doradztwa transakcyjnego, ulg i dotacji inwestycyjnych, doradztwa na rynku nieruchomości oraz szkoleo. Jest największą firmą audytorsko - doradczą na polskim rynku i zatrudnia około 1000 pracowników w biurach zlokalizowanych w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach i Krakowie. ACFE Polska Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyd Gospodarczych ACFE Polska jest organizacją non-profit zrzeszającą osoby zawodowo zajmujące się zapobieganiem i wykrywaniem oszustw oraz nadużyd gospodarczych. Stowarzyszenie jest uznane przez ACFE w Stanach Zjednoczonych za Oddział ACFE nr 114 w Polsce i posługuje się skrótem: ACFE Polska. Członkowie Stowarzyszenia podlegają Statutowi i Kodeksowi Etyki ACFE. ACFE Polska powstało w dniu 9 lipca 2003 i od razu rozpoczęło staranie o uznanie jako Oddział (Chapter) ACFE w Stanach Zjednoczonych. W dniu 29 września zostało oficjalnie uznane jako Poland Chapter nr 114. Niespełna miesiąc później w dniu 21 października 2003 otrzymało wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Celem ACFE Polska jest działalnośd edukacyjna służąca podnoszeniu kwalifikacji członków w zakresie prowadzenia badao oraz świadczenia usług doradczych w dziedzinie zapobiegania i wykrywania przestępstw i nadużyd gospodarczych. PARTNER TECHNICZNY PROJEKTU COPYRIGHT Konferencja Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce Związek Pracodawców, ul. Długie Pobrzeże 30, Gdaosk, info@kpf.pl Ernst & Young Business Advisory Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i Wspólnicy Sp.k. Rondo ONZ 1, Warszawa, ACFE Polska - Stowarzyszenie Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyd Gospodarczych ul. Sienna 93 lok. 35, Warszawa, biuro@acfe.pl

3 Spis treści Wprowadzenie... 4 Wybrane wyniki badao... 5 Przedmiot i skala wyłudzeo... 5 Obszary wysokiego ryzyka... 8 Perspektywy Podsumowanie kwiecieo 2011 Strona 3

4 Wyłudzenia na polskim rynku kredytów w segmencie detalicznym w 2010 roku Wprowadzenie Wspólne przedsięwzięcie Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce wraz z Partnerami firmą Ernst & Young oraz Stowarzyszeniem Biegłych ds. Przestępstw i Nadużyd Gospodarczych ACFE Polska pozwoliło na realizację projektu poświęconego analizie problemu wyłudzeo kredytowych w segmencie detalicznym na polskim rynku. Za cel niniejszego badania postawiono zgromadzenie i usystematyzowanie wiedzy na temat podstawowych zjawisk, danych i trendów w zakresie wyłudzeo kredytów, udzielanych klientom segmentu detalicznego. Problematyka wyłudzeo jest dla instytucji finansowych istotnym obszarem, głównie ze względu na znaczący jej wpływ na szeroki zakres działalności. W celu dodefiniowania oraz pogłębienia tego tematu, zasadniczym obszarem badania zostały uznane dane, dotyczące zakresu i skali zjawiska wyłudzeo oraz podejmowanej przez instytucje finansowe walki z ich występowaniem oraz skutkami. W ramach przeprowadzonego badania pozyskano informacje na temat zjawiska wyłudzeo kredytów detalicznych 1 i mieszkaniowych w 2010 roku od 50 przedstawicieli krajowych instytucji finansowych. Respondentami badania byli głównie eksperci odpowiedzialni za realizację funkcji przeciwdziałania i wykrywania przypadków wyłudzeo w swoich organizacjach. Dane pozyskane w ramach badania pozwalają na poznanie trzech podstawowych aspektów związanych z wyłudzeniami, a mianowicie: skali i rodzajów produktów finansowych, będących przedmiotem prób wyłudzeo, wykorzystywanych mechanizmów wyłudzeo oraz stosowanych przez instytucje finansowe rozwiązao, przeciwdziałających temu zjawisku. Niniejsze opracowanie stanowi jedynie podsumowanie najważniejszych wyników projektu badawczego, przeznaczone dla respondentów. Pełne informacje wynikowe projektu, wraz z ich odniesieniem do wyników analogicznego badania przeprowadzonego w 2009 roku, będą dostępne na przełomie maja i czerwca 2011 roku. Badanie zostało przeprowadzone w formie ankietowej w I kwartale 2011 roku. W imieniu Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce wraz z Partnerami chcielibyśmy podziękowad wszystkim respondentom za poświęcony czas i przekazane spostrzeżenia. 1 Dla potrzeb niniejszego badania za kredyt detaliczny rozumie się kredyt udzielony w segmencie bankowości detalicznej, za wyjątkiem kredytów mieszkaniowych (tj. przeznaczonych na zakup mieszkania, domu) oraz kredytów na działalnośd gospodarczą. kwiecieo 2011 Strona 4

5 Wybrane wyniki badań Przedmiot i skala wyłudzeo Procentowy udział wyłudzeo z tytułu kredytów w wartości udzielonych kredytów 2,0% 1,5% 1,0% 1,57% 0,5% 0,0% kredyty detaliczne 0,47% kredyty mieszkaniowe W ramach przeprowadzonego badania jednym z głównych zadao było porównanie zjawiska wyłudzeo dla kredytów detalicznych (rozumianych zgodnie z przypisem nr 1) oraz kredytów mieszkaniowych, przede wszystkim częstotliwości występowania i skali takich wypadków. W opinii respondentów, przyjmując za kryterium wartośd udzielanych kredytów, przypadki wyłudzeo kredytów detalicznych (stanowiące 1,57% wartości nowoudzielonych kredytów) ponad trzykrotnie przekraczały analogiczną wartośd dla kredytów mieszkaniowych (wynoszącą 0,47%). Należy zaznaczyd, iż wyniki te zostały uśrednione na podstawie odpowiedzi 15 uczestników badania. kwiecieo 2011 Strona 5

6 Sytuacja zapewne jest wynikiem zdecydowanie mniej restrykcyjnego podejścia instytucji finansowych do udzielenia kredytów detalicznych, często przy minimum formalności wymaganych od klienta, co stanowi istotne narzędzie marketingowe wykorzystywane do pozyskiwania nowych kredytobiorców. Uproszczenie procedur weryfikacyjnych pozostaje jednak w ścisłym związku ze zwiększonymi możliwościami wyłudzeo w tym obszarze. Wyniki badania potwierdzają taką tezę. W obszarze kredytów mieszkaniowych, dla których szczególnie w minionym roku, z uwagi na spowolnienie gospodarcze, zostały wprowadzone bardziej restrykcyjne zasady analizy kredytowej oraz weryfikacji sytuacji dochodowej wnioskującego, odsetek wyłudzeo jest istotnie niższy. Skala złożonych aplikacji fraudowych o kredyt danego typu w Polsce w odniesieniu do liczby aplikacji kredytowych na koniec 2010 roku 80% 78% detaliczny 70% 60% 60% mieszkaniowy 50% 40% 26% 2 20% 4% 0% poniżej 3% 3%-5% 5%- powyżej W ocenie skali zjawiska wyłudzeo kredytów uwzględniono dwa aspekty: próby wyłudzeo oraz przypadki skutecznego wyłudzenia finansowania. Symboliczną granicą dla przypadków usiłowania wyłudzenia kredytowego stał się próg 5%. Dla kredytów detalicznych 14% ankietowanych wskazało, że ponad 5% wniosków miało charakter wyłudzenia, podczas gdy w przypadku kredytów mieszkaniowych respondenci wskazali, że zidentyfikowane próby wyłudzenia nie przekroczyły z kolei 5% wniosków kredytowych. Zdecydowana większośd uczestników badania, tj. 78% respondentów w przypadku kredytów mieszkaniowych i 60% kwiecieo 2011 Strona 6

7 w przypadku kredytów detalicznych, wskazało, że aplikacje fraudowe dla obu typów kredytów stanowiły poniżej 3% ogółu wniosków kredytowych rozpatrywanych w 2010 r. Skala udanych wyłudzeo kredytów w Polsce w odniesieniu do ilości kredytów danego typu udzielonych na koniec 2010 roku 90% 8 80% 70% detaliczne mieszkaniowe 60% 50% 40% 34% 24% 20% 8% 8% 1 0% poniżej 1% 1%- -3% powyżej 3% Analiza przypadków skutecznie wyłudzonego finansowania została przeprowadzona w dwóch ujęciach: ilościowym i wartościowym. W odniesieniu do liczby skutecznie wyłudzonych kredytów mieszkaniowych (przedstawionych jako procent wszystkich pozytywnie rozpatrzonych aplikacji kredytowych) respondenci byli zgodni, uznając że w 8 przypadków wyłudzenia nie przekroczyły 1% pozytywnie rozpatrzonych wniosków. W odniesieniu natomiast do kredytów detalicznych, różnice w odpowiedziach badanych były istotne, i tak 34% ankietowanych uznało, że skuteczne wyłudzenia kredytów detalicznych stanowiły mniej niż 1% zaakceptowanych wniosków, wskazało, że ten odsetek kształtował się w przedziale 1- wniosków, natomiast aż dla 36% badanych wyniósł on i więcej. Taki rozkład wyników może wskazywad na zróżnicowanie zjawiska wyłudzeo w poszczególnych instytucjach finansowych biorących udział w badaniu, jak również na kwiecieo 2011 Strona 7

8 odmienną skutecznośd funkcjonowania mechanizmów zapobiegających podobnym przypadkom w każdym z analizowanych podmiotów. Drugim parametrem określającym ramy zjawiska wyłudzeo kredytów była przeciętna wartośd wyłudzonych produktów, wyrażona jako % wartości wszystkich kredytów udzielonych w danym roku. W przypadku wyłudzeo kredytów mieszkaniowych zdecydowana ich większośd, bo aż 88%, stanowiła poniżej 5% wartości całości nowych kredytów. Nieco inaczej kształtowała się sytuacja w obszarze kredytów detalicznych, gdzie 66% udzielonego finansowania nie przekroczyło 5% wartości całej puli udzielonych kredytów, ale już w 2 przypadków kształtowało się w przedziale 5- populacji. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez przedstawicieli instytucji finansowych zdarzały się przypadki (4% wyłudzonych kredytów), gdzie wielkośd wyłudzenia odpowiadała 15-20% wartości wszystkich udzielonych kredytów. Skala udanych wyłudzeo kredytów danego typu w Polsce w odniesieniu do wartości tych kredytów udzielonych na koniec 2010 roku 90% 88% 80% 70% 66% detaliczne mieszkaniowe 60% 50% 40% 2 20% 8% 4% 0% poniżej 5% 5% - -15% 15%-20% kwiecieo 2011 Strona 8

9 Obszary wysokiego ryzyka Regiony Polski, w których najczęściej miały miejsce wyłudzenia kredytów detalicznych w 2010 roku 70% 60% 60% 50% 46% 40% 2 20% 16% 1 8% 6% 6% 4% 4% 4% 0% Uświadomienie sobie, które segmenty rynku, zarówno w ujęciu geograficznym, jak i w odniesieniu do rodzaju kanałów sprzedaży, są obciążone największym ryzykiem wystąpienia wyłudzeo kredytowych, jest niezwykle istotne z punktu widzenia instytucji finansowej, gdyż pozwala właściwie zaadresowad problem, adaptując mechanizmy zarządzania ryzykiem do specyficznych warunków. Tym samym w przeprowadzonym badaniu poprosiliśmy ankietowanych o wskazanie, w których województwach najczęściej miały miejsce wyłudzenia kredytów detalicznych (badani mieli możliwośd wskazania maksymalnie trzech lokalizacji). Analiza wyników jednoznacznie pokazała, że województwa mazowieckie i śląskie są zdecydowanie najczęstszymi regionami występowania nadużyd. Taki rozkład nie powinien dziwid z uwagi na fakt, że są to dwa najludniejsze województwa, skupiające w sumie 25% ludności Polski. Kolejne miejsca zajmują województwa dolnośląskie, łódzkie i poznaoskie. Zaskakiwad może natomiast, że czwarte najbardziej liczebne województwo małopolskie, zostało wskazane jako jedno z najniższym wskaźnikiem wyłudzeo kredytów detalicznych tj. zaledwie 4%. kwiecieo 2011 Strona 9

10 W związku z dynamicznym rozwojem rynku finansowego, kredyty mogą byd udzielane na wiele sposobów m.in. bezpośrednio poprzez oddziały własne banku, korzystając z usług pośredników kredytowych czy wykorzystując kanały zdalne, jak Internet czy telefon. Stąd też postanowiliśmy sprawdzid, które z wymienionych kanałów są najbardziej podatne na ryzyko wyłudzeo. Poprosiliśmy o uszeregowanie kanałów sprzedaży od najbardziej do najmniej narażonego na nadużycie. Wyniki zostały przedstawione jako średnia pozycja danej odpowiedzi w skali od 1 do 5, gdzie 1 oznacza największe zagrożenie wyłudzeniami. Respondenci byli w tym pytaniu zgodni, uznając że pośrednicy kredytowi stanowią najbardziej ryzykowny kanał sprzedaży pod względem wyłudzeo. Na przeciwległym kraocu znalazły się oddziały własne banku. Wyniki te można uzasadnid stosunkowo niskim poziomem mechanizmów kontrolnych występujących u pośredników kredytowych. Ich głównym celem jest sprzedaż, a nie utrzymanie jakości portfela kredytowego, cedują zatem to ryzyko na bank. Z drugiej jednak strony coraz więcej instytucji finansowych modyfikuje swoje programy wynagradzania pośredników, włączając do czynników kształtujących wysokośd wypłaty jakośd pozyskanych kredytów. Kanały sprzedaży według występowania wyłudzeo (1 - najbardziej narażone na wyłudzenia, 5 - najmniej) 4,5 4 3,5 3 2,5 2 4,44 1,5 2,8 2, ,92 0,5 0 Pośrednicy kredytowi Kanały zdalne (internet, telefon) Oddziały partnerskie Point of Sale (sklepy, salony samochodowe) Oddziały własne kwiecieo 2011 Strona 10

11 Perspektywy Jednym z istotnych zagadnieo ankiety było określenie postrzegania przez respondentów kierunku zmian wyłudzeo w segmencie kredytów detalicznych. Wyniki, zwłaszcza w przypadku typowych kredytów detalicznych (innych niż mieszkaniowe), są niepokojące. Ponad 60% ankietowanych spodziewa się wzrostu zarówno ilości, jak i wartości wyłudzeo w tym obszarze. Mniej niż jedna trzecia respondentów ma odmienne zdanie i oczekuje spadku liczby wyłudzeo. Tak negatywne prognozowanie może byd spowodowane zarówno rosnącym profesjonalizmem przestępców, połączonych z szybkością ich działania, jak i świadomością przedstawicieli instytucji finansowych dużego ryzyka jakie przejmują na siebie, decydując się na wyjście naprzeciw klientom, oferując szybkie i wymagające minimum formalności kredyty konsumpcyjne. Oczekiwana zmiana liczby i wartości wyłudzonych kredytów detalicznych w 2011 roku w Polsce w porównaniu do 2010 roku 50% 50% 50% 45% 40% 35% liczba wartość 26% 25% 20% 15% 14% 1 18% 18% 8% 5% 0% znacznie wzrośnie nieznacznie wzrośnie nie ulegnie zmianie nieznacznie spadnie znacznie spadnie kwiecieo 2011 Strona 11

12 Istotnie różne jest natomiast podejście respondentów do oczekiwao wobec kredytów mieszkaniowych. Tutaj głosy są równomiernie rozłożone i tak jedna trzecia badanych uważa, że skala wyłudzeo wzrośnie, dla jednej trzeciej zarówno liczba, jak i wartośd wyłudzeo pozostanie bez zmian, natomiast jedna trzecia opowiada się za spadkiem liczby wyłudzeo. Neutralne i pozytywne nastawienie może wynikad z upatrywania zmian w instytucjach finansowych, związanych z uszczelnianiem procedur udzielania kredytów mieszkaniowych jako skutecznej prewencji w obszarze nadużyd, ograniczającej możliwości wyłudzania tych kredytów, jak również ze zwiększeniem ograniczeo regulacyjnych dla tego typu kredytów. Oczekiwana zmiana liczby i wartości wyłudzonych kredytów mieszkaniowych w 2011 roku w Polsce w porównaniu do 2010 roku 35% 3 34% 28% 25% 24% liczba 20% 18% wartość 15% 1 14% 5% 0% znacznie wzrośnie nieznacznie wzrośnie nie ulegnie zmianie nieznacznie spadnie znacznie spadnie nie wiem kwiecieo 2011 Strona 12

13 Podsumowanie Wyniki przedstawione w niniejszym raporcie potwierdzają utrzymywanie się wysokiego poziomu ryzyka, związanego z wyłudzeniami kredytów w segmencie detalicznym. Co więcej, aż 64% profesjonalistów spodziewa się dalszego ilościowego i wartościowego wzrostu wyłudzeo kredytów detalicznych w 2011 roku. Kluczowym zatem pozostaje usprawnienie istniejących, jak i wdrożenie nowych, mechanizmów przeciwdziałania i wczesnego wykrywania przypadków wyłudzeo. Wyniki badania przynoszą jednak również informacje pozytywne. W zeszłym roku przeprowadziliśmy wśród instytucji finansowych pilotażowe badanie wyłudzeo kredytów na polskim rynku. W badaniu tym znaczny odsetek ankietowanych, bo aż 77%, spodziewał się nasilenia zjawiska wyłudzania kredytów detalicznych w 2010 roku. Jak jednak pokazują wyniki obecnego badania, próby wyłudzenia kredytów detalicznych w 86% przypadków nie przekroczyły 5% aplikacji kredytowych. W roku poprzednim odsetek aplikacji fraudowych w 23% przypadków stanowił 5- wszystkich wniosków kredytowych. Co więcej, zmieniła się też skala udanych wyłudzeo kredytów detalicznych, na korzyśd wzrostu ilości wyłudzeo nieprzekraczających 1% wszystkich wniosków. Obecnie jest to 34%, w 2009 roku było to zaledwie 15%. W przypadku kredytów mieszkaniowych w zeszłym roku nie pytaliśmy o oczekiwania dotyczące wyłudzeo, tym samym nie możemy obecnych wyników zweryfikowad. Jednak aż 1 na 3 ankietowanych uważa, że rok 2011 nie przyniesie wzrostu ilości wyłudzeo w tym obszarze, a kolejne 36% spodziewa się ich spadku. Może to byd uwarunkowane wypracowaniem mechanizmów kontrolnych, które są skuteczne w obecnych realiach rynkowych. Biorąc jednak pod uwagę dynamikę rozwoju zjawisk związanych z nadużyciami, niezbędny jest dalszy rozwój procesów i systemów zarządzania ryzykiem wyłudzeo. kwiecieo 2011 Strona 13

14 Przedstawione wyniki stanowią jedynie bardzo syntetyczne podsumowanie części odpowiedzi, uzyskanych od respondentów. Pełen raport z badania, obrazujący kompleksowo sytuację na rynku kredytu detalicznego oraz problematykę wyłudzeo, a w tym: sposoby radzenia sobie przez instytucje finansowe z nadużyciami, formy wyłudzania kredytów detalicznych i mieszkaniowych, średnie wartości wyłudzanych kredytów gotówkowych, ratalnych, samochodowych czy na karcie, a także częstotliwości zgłaszania przypadków wyłudzeo organom ścigania, zostanie opublikowany w późniejszym okresie. kwiecieo 2011 Strona 14