Główny Urząd Miar POLSKA ADMINISTRACJA MIAR Warszawa, maj 2006 r.

Transkrypt

1 Główny Urząd Miar POLSKA ADMINISTRACJA MIAR 2005 Warszawa, maj 2006 r.

2 Rok 2005 był znaczący dla Głównego Urzędu Miar z kilku powodów: nawiązaliśmy bardzo dobrze rokującą współpracę z ośrodkami naukowymi w obszarze polskiej metrologii, powołana została Rada Konsultacyjna przy Prezesie GUM, w skład której weszli najwybitniejsi polscy naukowcy w dziedzinie metrologii, a przewodnictwo objął senator RP prof. dr hab. Marian Miłek, kolejny rok inwestowaliśmy w aparaturę pomiarową, przeprowadzono reorganizację Urzędu realizując zapisy nowego Statutu GUM. Cała instytucja pracuje zgodnie z systemem zarządzania jakością w oparciu o normę PN-EN ISO/IEC 17025: 2001, co zostało potwierdzone certyfikatem akredytacji Polskiego Centrum Akredytacji dla 21 laboratoriów wzorcujących GUM oraz dla okręgowych i obwodowych urzędów miar. Wszystkie te zmiany wzmacniają pozycję Głównego Urzędu Miar jako Krajowej Instytucji Metrologicznej, tzn. instytucji do powołania której zobowiązane zostały wszystkie państwa - sygnatariusze Konwencji Metrycznej. W ten sposób GUM wychodzi naprzeciw stale rosnącym potrzebom swoich klientów. Rozwój zdolności pomiarowych, podnoszenie poziomu państwowych wzorców jednostek miar, ustawiczna dbałość o spójność pomiarową, realizacja zadań wynikających z ustaw: Prawo o miarach i Prawo probiercze - te codzienne obszary działań administracji miar są stale doskonalone. GUM w wyniku ciężkiej pracy dołączył do czołówki europejskich instytucji metrologicznych, a w niektórych dziedzinach osiągnął poziom światowy. Potwierdzają to osiągane przez laboratoria GUM zdolności pomiarowe poparte wynikami porównań międzynarodowych. Przed pracownikami administracji miar i administracji probierczej stoją jeszcze poważne nowe zadania, aby stać się jedną z wiodących instytucji metrologicznych w Europie. Jestem usatysfakcjonowany tym, że historia polskiej administracji miar i administracji probierczej zapisze rok 2005 jako rok dobry i służący jej rozwojowi. Włodzimierz Sanocki Prezes GUM

3 3 Zmiany prawne W 2005 r. kontynuowane były zmiany w dokumentach prawnych związanych z działalnością administracji miar i administracji probierczej. W 2005 r. uległ zmianie statut Głównego Urzędu Miar - został on nadany zarządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 2 sierpnia 2005 r. (Monitor Polski nr 48, poz. 659). Zapisy nowego statutu pozwoliły na wprowadzenie zmian w strukturze Urzędu i opracowanie nowego regulaminu organizacyjnego. GUM wydał w 2005 r. pięć numerów Dziennika Urzędowego Głównego Urzędu Miar, w których opublikowano 5 zarządzeń Prezesa GUM dotyczących regulaminów wewnętrznych oraz 15 Obwieszczeń Prezesa GUM. Obwieszczenia informowały o: - zatwierdzonych typach przyrządów pomiarowych, - zatwierdzonych typach tachografów samochodowych i wykresówek, - homologowanych w krajach członkowskich Unii Europejskiej typach cyfrowych urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym, - udzielonych zezwoleniach na prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie instalacji lub napraw oraz sprawdzania urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym - tachografów samochodowych, - upoważnieniach do legalizacji pierwotnej lub ponownej określonych rodzajów przyrządów pomiarowych, - zniesieniu punktów legalizacyjnych, - utworzeniu punktów legalizacyjnych. W 2005 r. weszło w życie 5 rozporządzeń Ministra Gospodarki i Pracy dotyczących: wzorcowania zbiorników statków żeglugi śródlądowej i przybrzeżnej, tworzenia punktów legalizacyjnych, zezwoleń na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie instalacji lub napraw oraz sprawdzania urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym - tachografów samochodowych, upoważnień do legalizacji pierwotnej lub legalizacji ponownej przyrządów pomiarowych, rodzajów przyrządów pomiarowych podlegających prawnej kontroli metrologicznej oraz zakresu tej kontroli, zmian rozporządzenia w sprawie opłat za czynności urzędowe wykonywane przez organy administracji miar i podległe im urzędy. W dziedzinie probiernictwa w 2005 r. weszły w życie: nowelizacja rozporządzenia MG,PiPS dotyczącego wyrobów z metali szlachetnych oraz rozporządzenie Ministra Finansów w sprawie wysokości opłat za czynności organów i urzędów administracji probierczej oraz trybu ich pobierania. W 2005 r. opracowano w GUM około 50 projektów Rozporządzeń Ministra Gospodarki dotyczących wymagań, którym powinny odpowiadać poszczególne rodzaje przyrządów pomiarowych. Trwały również prace nad przygotowaniem projektu nowej ustawy Prawo probiercze. W 2005 r. działalność administracji miar i administracji probierczej regulowały następujące akty prawne: ustawa z dnia 11 maja 2001 r. Prawo o miarach (Dz. U nr 243, poz. 2441, Dz. U. z 2005 r. nr 163, poz. 1362), ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. Prawo probiercze (Dz. U. nr 55, poz. 249 z późniejszymi zmianami), ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. nr 166, poz z późniejszymi zmianami), ustawa z dnia 6 września 2001 r. o towarach paczkowanych (Dz. U. nr 128, poz z późniejszymi zmianami), ustawa z dnia 10 grudnia 2003 r. o czasie urzędowym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2004 r. nr 16, poz. 144), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o systemie tachografów cyfrowych (Dz. U. nr 180, poz. 1493, 1494).

4 4 Zmiany w strukturze Urzędu Nowy statut GUM, wprowadzony Zarządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy nr 695 z dnia 2 sierpnia 2005 r. (Monitor Polski nr 48, poz. 659), pozwolił na dostosowanie struktury Urzędu do zmieniających się potrzeb metrologicznych w Polsce i do struktur metrologii europejskiej. Statut stworzył możliwość powołania przy Prezesie GUM Rady Konsultacyjnej. Powołanie ciała doradczego podyktowane było koniecznością szerszego widzenia spraw metrologii, nie tylko przez pryzmat administracji miar. Wysokiej rangi specjaliści, którzy zostali powołani do tej Rady wspomagają Prezesa GUM w stwarzaniu długoterminowej strategii rozwoju polskiej metrologii i lepszym określaniu jej priorytetowych zadań. W strukturze GUM na uwagę zasługuje wyraźne oddzielenie pionu metrologii naukowej i przemysłowej od pionu metrologii prawnej. Powołane zostały również nowe komórki organizacyjne, których istnienie wynika z rosnącej rangi zagadnień realizowanych w obszarze metrologii. Przy obecnym szybkim rozwoju technologicznym współczesna metrologia musi korzystać z dorobku nauki. W ramach zmian organizacyjnych w GUM utworzony został Sekretariat Naukowy Metrologii, którego główne zadanie można określić jako podjęcie starań na rzecz skoncentrowania wokół krajowej instytucji metrologicznej - jaką jest GUM - wszystkich znaczących ośrodków naukowych pracujących w obszarze metrologii. Wyodrębniona została również komórka ds. metrologii interdyscyplinarnej zajmująca się zagadnieniami jednostek miar i wzorców jednostek miar. W związku z rozwojem usług związanych z kontrolą przyrządów pomiarowych wykonywanych przez podmioty gospodarcze, które uzyskały do tego celu upoważnienia Prezesa GUM, wydzielono Zespół ds. Upoważnień i Zezwoleń, a także wyodrębniono komórkę pracującą na rzecz przemysłu i zajmującą się towarami paczkowanymi. GUM pracuje obecnie zgodnie z systemem zarządzania jakością - koordynację działań w ramach tego systemu Prezes GUM powierzył swojemu Pełnomocnikowi ds. Jakości, a wszelkie prace związane z tym zagadnieniem prowadzone są w nowo utworzonym Zespole ds. Systemu Zarządzania Jakością.

5 5 Schemat organizacyjny GUM PREZES GUM RADA KONSULTACYJNA WICEPREZES ds. Metrologii Naukowej i Przemysłowej WICEPREZES ds. Metrologii Prawnej Dyrektor Generalny Urzędu Zakład Długości i Kąta Zakład Laboratoriów Badawczych Biuro Administracyjne Gabinet Prezesa Zakład Promieniowania Optycznego Samodzielne Laboratorium ds. Tachografów Samochodowych Biuro Budżetowe Sam. Stan. ds. Ochrony Inf. Niejawnych Zakład Masy i Siły Biuro Prawno-Legislacyjne Biuro Kadr i Spraw Socjalnych Zespół ds. Systemu Zarządzania Jakością Zakład Metrologii Elektrycznej Zespół ds. Upoważnień i Zezwoleń Zespół Dyrektora Generalnego Urzędu Biuro Służby Nadzoru Metrologicznego i Probierczego Zakład Fizykochemii Zespół ds. Europejskich Samodzielne Stanowisko ds. Audytu Wewnętrznego Sekretariat Naukowy Metrologii Samodzielne Stanowisko ds. Towarów Paczkowanych Wydział ds. Metrologii Interdyscyplinarnej Biuro Polityki Rynkowej Dyrektorzy Okręgowych Urzędów Miar Naczelnicy Obwodowych Urzędów Miar Naczelnicy Obwodowych Urzędów Probierczych Dyrektorzy Okręgowych Urzędów Probierczych ORGANIZACJA ADMINISTRACJI MIAR ORGANIZACJA ADMINISTRACJI PROBIERCZEJ

6 6 Rada Konsultacyjna przy Prezesie GUM W 2005 r. została powołana Rady Konsultacyjna przy Prezesie Głównego Urzędu Miar, będąca stałym organem opiniodawczo-doradczym. Do szczegółowych zadań Rady należy: proponowanie kierunków prac naukowo-badawczych ważnych dla rozwoju metrologii, proponowanie kierunków prac legislacyjnych i organizacyjno-strukturalnych ważnych dla rozwoju metrologii, opiniowanie dokumentów określających stan i kierunki rozwoju metrologii naukowej i przemysłowej. W SKŁAD RADY KONSULTACYJNEJ WCHODZĄ: Przewodniczący Rady Konsultacyjnej prof. dr hab. inż. Marian Miłek - Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Sulechowie, Senator RP Zastępca Przewodniczącego Rady Konsultacyjnej prof. dr hab. inż. Stanisław Adamczak - Dziekan Wydziału Mechatroniki i Budowy Maszyn Politechniki Świętokrzyskiej. Doktor honoris causa Technicznego Uniwersytetu w Koszycach Członkowie: prof. dr hab. Ewa Bulska - Wydział Chemii Uniwersytetu Warszawskiego płk mgr inż. Stanisław Dąbrowski - Dyrektor Wojskowego Nadzoru Metrologicznego, Ministerstwo Obrony Narodowej mec. Ryszard Janczewski - Doradca Prezesa GUM ds. Strategicznych dr inż. Bogdan Nikiel - Główny Specjalista w Departamencie Przemysłu Ministerstwa Gospodarki prof. dr hab. inż. Zdzisław Kabza - Dyrektor Instytutu Elektrowni i Systemów Pomiarowych Politechniki Opolskiej prof. dr hab. inż. Eugeniusz Ratajczyk - Przewodniczący Komitetu Metrologii i Aparatury Naukowej Polskiej Akademii Nauk prof. dr hab. inż. Tadeusz Skubis - Dyrektor Instytutu Metrologii i Automatyki Elektrotechnicznej Politechniki Śląskiej Inauguracyjne posiedzenie Rady Konsultacyjnej odbyło się w dniu 22 czerwca 2005 r. System zarządzania jakością Prace związane z przygotowaniem i wdrożeniem systemu zarządzania jakością trwały w GUM od kilku lat, ich intensyfikacja nastąpiła pod koniec 2004 r. W 2005 r. system został ujednolicony we wszystkich komórkach organizacyjnych i rok ten uznany został za rzeczywisty początek funkcjonowania tego systemu. Główny Urząd Miar pracuje zgodnie z polityką jakości - Deklaracja Polityki Jakości, podpisana przez Prezesa GUM w dniu 22 lipca 2005 r., znana jest i stosowana przez wszystkich pracowników Urzędu. Określa ona cele ogólne Urzędu - szczegółowe cele krótkoterminowe zawarte są w polityce jakości poszczególnych Zakładów i obejmują porównania międzynarodowe, szkolenia, udział w konferencjach i seminariach, a także inne działania, odpowiednie do specyfiki danego Zakładu. System zarządzania jest opisany w Księdze Jakości GUM, Księgach poszczególnych Zakładów oraz w Procedurach Ogólnych GUM. System zarządzania jakością został również wprowadzony w administracji probierczej.

7 7 Akredytacja laboratoriów wzorcujących Rok 2005 rozpoczął się w GUM pod znakiem przygotowań do procesu akredytacji. W maju kierownictwo Urzędu dokonało oceny systemu zarządzania jakością w Urzędzie. Omówiono wyniki audytów wewnętrznych, przygotowanie do procesu akredytacji GUM i terenowych urzędów administracji miar. W czerwcu 2005 r., w komórkach objętych przygotowaniem do procesu akredytacji, odbyły się wizyty przedakredytacyjne z udziałem audytora wiodącego z PCA. Na podstawie uwag i spostrzeżeń będących wynikiem ww. spotkań wdrożono działania mające na celu udoskonalenie systemu zarządzania jakością w GUM. Proces akredytacyjny laboratoriów wzorcujących rozpoczął się 19 września i zakończył 12 października 2005 r. Ocena była prowadzona w poszczególnych laboratoriach równolegle przez audytora wiodącego, którym był przedstawiciel PCA i audytorów technicznych. Ze względu na różnorodność dziedzin podlegających ocenie piętnastu audytorów technicznych pochodziło z zagranicznych instytucji metrologicznych, takich jak: PTB (Niemcy), NPL (Wielka Brytania), CEM (Hiszpania), IEN i IMGC (Włochy), MIRS (Słowenia), SMU (Słowacja), NMi (Holandia); pięciu audytorów było z Polski. W grudniu 2005 r. Polskie Centrum Akredytacji udzieliło Zespołowi Laboratoriów Wzorcujących Głównego Urzędu Miar akredytacji (w skład Zespołu weszło 21 laboratoriów). Numer akredytacji GUM - AP 080 Akredytację otrzymały następujące laboratoria: Laboratorium Długości Laboratorium Kąta Laboratorium Geometrii Powierzchni Laboratorium Pomiarów Współrzędnościowych i Przemysłowych Laboratorium Twardości Laboratorium Refraktometrii i Polarymetrii Laboratorium Wzorców Spektrofotometrycznych Laboratorium Fotometrii i Radiometrii Laboratorium Masy Laboratorium Lepkości Laboratorium Ciśnienia Laboratorium Wzorców Napięcia i Oporu Laboratorium Niskich Napięć i Prądów Laboratorium Wzorców Indukcyjności i Pojemności Laboratorium Czasu i Częstotliwości Laboratorium Promieniowania Jonizującego Laboratorium Temperatury Laboratorium Elektrochemii Laboratorium Wilgotności Laboratorium Materiałów Odniesienia Laboratorium Gazowych Wzorców Odniesienia

8 8 Kadra administracji miar i administracji probierczej Kadra zatrudniona w administracji miar oraz w administracji probierczej spełnia wysokie wymagania zawodowe - pracownicy łączą umiejętności przypisane urzędnikom administracji państwowej z wiedzą z zakresu metrologii naukowej, przemysłowej, metrologii prawnej, probiernictwa, polityki rynkowej oraz nadzoru metrologicznego i probierczego. W administracji miar i administracji probierczej pracują głównie osoby z wyższym wykształceniem uniwersyteckim i politechnicznym. Praca w GUM wymaga zarówno wysokiego poziomu wykształcenia jak i bardzo specjalistycznych kwalifikacji zawodowych. Zgodnie z zasadami służby cywilnej od pracowników administracji miar i administracji probierczej, poza kwalifikacjami zawodowymi, wymaga się nienagannej postawy etycznej, poszanowania dla Państwa, pracy i współobywateli. W 2005 r. w administracji miar było zatrudnionych łącznie 1672 osoby - w tym 400 w GUM (59 % z wykształceniem wyższym) i 1272 w terenowej administracji miar. W administracji probierczej pracowało łącznie 153 osoby, w tym 75 w OUP Kraków i 78 w OUP Warszawa. Zatrudnienie w terenowej administracji miar Okręgowy Urząd Miar (urzędy okręgowe i obwodowe) Liczba osób zatrudnionych (stan na r.) W tym liczba osób z wykształceniem wyższym W tym liczba osób z wykształceniem średnim technicznym Warszawa Kraków Wrocław Poznań Katowice Gdańsk Łódź Bydgoszcz Szczecin Razem

9 9 Podnoszenie kwalifikacji Główny Urząd Miar prowadzi działalność szkoleniową służącą podnoszeniu zawodowych kwalifikacji pracowników Urzędu, administracji miar i administracji probierczej oraz dla podmiotów zewnętrznych. Do priorytetowych szkoleń realizowanych w 2005 r. należały szkolenia z zakresu: - zagadnień ogólnometrologicznych, - legalizacji, wzorcowania i badania przyrządów pomiarowych, - dyrektywy 2004/22/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie przyrządów pomiarowych (MID), - systemu tachografów cyfrowych dla pracowników GUM i terenowej administracji miar, - przeprowadzania kontroli dla pracowników Biura Służby Nadzoru Metrologicznego i Probierczego, - normy PN-EN 17025: 2001 oraz PN-EN 17025: 2005 nt. wdrażania, utrzymywania i doskonalenia systemu zarządzania jakością, - normy PN-EN nt. funkcjonowania jednostek certyfikujących wyroby, - normy PN-EN nt. funkcjonowania jednostek prowadzących ocenę i certyfikację/rejestrację systemów jakości, - normy ISO 9000: dla audytorów wiodących systemu zarządzania jakością, - z zakresu obsługi dysponentów w systemie TREZOR dla pracowników GUM i terenowej administracji miar, - uzupełniające dla podmiotów gospodarczych ubiegających się o upoważnienia Prezesa GUM do sprawdzania oraz legalizacji tachografów samochodowych. Dziedzina szkolenia, forma i system organizacyjny METROLOGIA (kursy seminaria, konferencje) Liczba szkoleń Uczestnicy - liczba osób GUM metrol. pozostali 64 OUM, OUP 724 Inne resorty Razem ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ (konferencje, seminaria, szkolenia z zakresu norm: PN-EN 45011, PN-EN 45012, PN-EN 17025:2001, PN-EN 17025:2005 (IMS), Kurs dla audytorów wiodących systemu zarządzania jakością wg ISO 9001:2000) INFORMATYKA (kursy i szkolenia komputerowe, szkolenia nt. aktualizacji BIP) JĘZYKI OBCE INTEGRACJA EUROPEJSKA (seminaria nt. prawa europejskiego organizowane przez UKIE/ARiMR, Instytut Europejski i in.) SŁUŻBA CYWILNA (służba przygotowawcza w służbie cywilnej, szkolenia centralne nt. dialogu społecznego, zarządzania zasobami ludzkimi, kobieta-menedżer) PRAWO (prawo autorskie, prawo pracy) POZOSTAŁE SZKOLENIA (księgowość i finanse, zamówienia publiczne, administracja, - kontrola i audyt wewnętrzny, bhp i ppoż., - komunikacja interpersonalna i etyka pracy kontrolera, ochrona środowiska) STUDIA (studia podyplomowe Public Relations, studia doktoranckie) Razem

10 10 Inwestycje i nowe wyposażenie W 2005 r. dokonano dla Zakładów metrologicznych GUM licznych zakupów nowego sprzętu pomiarowego oraz modernizacji stanowisk pomiarowych i ich doposażenia, co w sposób istotny zwiększyło możliwości pomiarowe poszczególnych laboratoriów i pozwoliło na rozszerzenie świadczonych usług. Modernizacja stanowisk pomiarowych polegała przede wszystkim na ich rozbudowie poprzez zakup uzupełniającego wyposażenia, wymianę oprogramowania, wymianę systemów sterowniczych, a także poprzez poprawę warunków wykonywania pomiarów w laboratoriach. Z większych zakupów, na które warto zwrócić uwagę, nabyto m. in.: 1) dla Zakładu Długości i Kąta: - wzorcowe zwierciadło oraz płytki bazowe do interferometru laserowego NPL TESA stanowiące uzupełnienie posiadanego wyposażenia, - precyzyjny stół obrotowy z łożyskowaniem powietrznym oraz autokolimator wysokiej rozdzielczości jako podstawowe elementy budowanego stanowiska wzorcowego do odtwarzania jednostki miary kąta płaskiego, - urządzenie Kal-rock do wzorcowania urządzenia pomiarowego głębokości odcisku w twardościomierzach Rockwella; 2) dla Zakładu Promieniowania Optycznego: - spektrokolorymetr do pomiarów w geometrii 45/0 stanowiący uzupełnienie stanowiska pomiarowego w geometrii 0/45), - wzorcowy połyskomierz uzupełniający stanowisko pomiarowe do wzorcowania połyskomierzy i wzorców połysku; 3) dla Zakładu Masy i Siły: - czujnik temperatury SPRT, stanowiący wyposażenie mostka prądu przemiennego, do dokładnych pomiarów temperatury i badania rozkładu temperatury w termostacie, - przetwornik 5 MN do sił ściskających, przetwornik siły 50 kn do sił rozciągających i ściskających oraz przekładnię do wzorcowania maszyn wytrzymałościowych, - komparator masy do 5 kg do dokładnego określania masy obciążników manometrów obciążnikowo-tłokowych najwyższej dokładności;

11 11 4) dla Zakładu Metrologii Elektrycznej: - system do odtwarzania i przekazywania jednostki miary oporu elektrycznego, w skład którego wchodzą: stanowisko do odtwarzania jednostki miary oporu elektrycznego z kwantowego efektu Halla (QHR), komparator kriogeniczny i dwa mostki komparatory; 5) dla Zakładu Fizykochemii: - źródło promieniowania Cs137, - termostat solny o zakresie pomiarowym od 200 C do 550 C, - tablicę do napełniania butli w procesie wytwarzania gazowych mieszanin wzorcowych, - nową wytwornicę wodoru, - wyposażenie pomiarowe do mostka F300, - multimetr Keithley 2010 z przeznaczeniem do pomiarów termometrycznych; 6) dla Zakładu Laboratoriów Badawczych: - nowe wyposażenie do badań liczników energii elektrycznej: zestaw do badań odporności na wyładowania piorunowe, zestaw do badań odporności na oscylacje tłumione oraz zestaw do badań odporności na przetężenia, - komparator masy o zakresie pomiarowym 51 g, - wzorzec gazowy przenośny, - oscyloskop o pasmie do 3 GHz do wzorcowania generatorów impulsowych, - odbiornik pomiarowy o pasmie do 3 GHz, z analizatorem widma, do badania emisji zaburzeń elektromagnetycznych, - wzmacniacz mocy (200 W) o zakresie częstotliwości od 27 MHz do 2 GHz i natężeniu pola elektrycznego do 30 V/m (z modulacją AM, 80 %), - stanowisko do badania odporności na zaburzenia przewodzone zgodnie z normą PN-EN ) dla administracji probierczej: - dwa piece kupelacyjne, - urządzenie do laserowego cechowania wyrobów ze stopu metali szlachetnych, - potencjometryczne urządzenia do oznaczania srebra, - urządzenie do cechowania o napędzie nożnym, - wagi laboratoryjne i analityczne.

12 12 Prace badawczo-rozwojowe Podstawowe prace badawczo-rozwojowe prowadzone w GUM wiążą się przede wszystkim z utrzymywaniem i rozwojem państwowych wzorców jednostek miar i polegają na stałej analizie wyników wykonywanych pomiarów, prowadzeniu porównań międzynarodowych i krajowych oraz okresowych kontrolach. Zwiększenie liczby nietypowych prac badawczych, jakie nastąpiło w GUM w 2005 r., było wynikiem modernizacji stanowisk pomiarowych i zakupu nowego sprzętu. Nowocześniejszy sprzęt i stanowiska pomiarowe wymagają dostosowania do wykonywania pomiarów na właściwym poziomie dokładności poprzez obserwacje, badanie i analizowanie uzyskiwanych wyników pomiarów, a także wiążą się często z koniecznością opracowania nowych programów komputerowych. Prace te wykonywane są przede wszystkim siłami pracowników GUM, niekiedy powstają we współpracy ze środowiskami naukowymi. Intensywne doposażenie Urzędu, które miało miejsce w 2005 r. wpłynęło na znaczne zwiększenie tego typu opracowań. Poniżej przedstawiono wykaz prac badawczo-rozwojowych, które zostały przeprowadzone w 2005 r. w poszczególnych Zakładach GUM. PORÓWNANIA KRAJOWE Główny Urząd Miar jest organizatorem i koordynatorem licznych krajowych porównań międzylaboratoryjnych. W porównaniach tych uczestniczą przede wszystkim laboratoria okręgowych urzędów miar, a niekiedy również laboratoria akredytowane innych instytucji, np. Ośrodka Metrologii Wojskowej, Instytutu Energetyki itd. W 2005 r. w Zakładzie Metrologii Elektrycznej przygotowano obszerny program porównań międzylaboratoryjnych, który obejmuje porównania siedmiu wzorców: napięcia elektrycznego nr M41-1 (dwa przenośne wzorce wtórne z diodami Zenera typu 732 B produkcji Fluke, o wartościach znamionowych 1,018 V i10 V); rezystancji nr M41-2 (dwa Zakład Długości i Kąta wdrożono do pracy interferometr laserowy NPL TESA - uruchomiono system, przeprowadzono pomiary płytek wzorcowych oraz przeprowadzono analizę wyników, zbadano zgodność i powtarzalność wyników pomiarów płytek wzorcowych do 500 mm mierzonych metodą porównawczą na maszynie długościowej SIP 3002 M - wykonano pomiary płytek wzorcowych, przeanalizowano otrzymane wyniki i porównano z wynikami otrzymanymi w METAS (Szwajcaria), napisano program sterujący pracą miernika temperatury umożliwiający automatyczne zbieranie danych i ich analizę podczas pomiarów przymiarów na 50 m komparatorze interferencyjnym - zbudowano skomputeryzowany system monitorowania temperatury podczas pomiarów przymiarów, przeprowadzono pomiary i po analizie otrzymanych wyników wprowadzono korektę do budżetu niepewności, przeprowadzono badania związane z pomiarami płytek wzorcowych na interferometrze Köstersa po przeniesieniu go do nowego pomieszczenia - opracowano nowe budżety niepewności oraz wykonano kontrolne pomiary płytek wzorcowych, zmodernizowano komparator interferencyjny do pomiaru płytek wzorcowych o długości do 500 mm - zaprojektowano i wykonano precyzyjny układ korygujący nieprostoliniowość przesuwu karetki pomiarowej oraz przeprowadzono jego badania, zmodernizowano komparator interferencyjny do pomiaru wzorców kreskowych - zaprojektowano i wykonano precyzyjny układ przesuwu karetki pomiarowej w zakresie do 50 mm oraz wykonano pomiary nowo zakupionego wzorca kreskowego i porównano otrzymane wyniki z wynikami otrzymanymi w METAS (Szwajcaria), zmodernizowano stanowisko państwowego wzorca jednostki miary kąta płaskiego - zainstalowano nowo zakupiony sprzęt, przeprowadzono pierwsze próby, opracowano nową metodę pomiaru pryzm wielościennych i płytek kątowych, wyznaczono charakterystyki metrologiczne wodnych roztworów glukozy stabilizowanych kwasem winowym, jako wzorców refraktome-

13 13 trycznych w zakresie 1,3330 1, wyznaczono wartości współczynnika załamania światła wzorców metodą goniometryczną, dokonano regeneracji detali optycznych pryzmatu wnękowego o kącie 60. Zakład Promieniowania Optycznego uruchomiono przystawki - temperaturową i dwuotworową - w spektrofotometrze referencyjnym, rozszerzające możliwości charakteryzowania własności filtrów poddawanych wzorcowaniu oraz nieliniowości wskazań samego przyrządu, zakończono pracę Opracowanie metody i budowa stanowiska do pomiaru rozkładu powierzchniowego czułości widmowej fotodiod krzemowych, przygotowano stanowiska pomiarowe do wzorcowania mierników światła białego stosowanych w badaniach nieniszczących NDT; rozbudowano stanowisko pomiarowe do wzorcowania połyskomierzy i wzorców połysku. Zakład Masy i Siły wykonano wstępne pomiary masy wzorców klasy dokładności E1 od 2 kg do 20 kg według nowego schematu porównań, który pozwoli na zmniejszenie niepewności wyznaczenia ich masy, przeprowadzono badanie stabilności w czasie ciekłych materiałów odniesienia lepkości, zmodernizowano 8 tensometrycznych przetworników siły o udźwigu od 300 kn do 3000 kn, przeprowadzono pierwszy etap modernizacji stanowiska wzorcowego siły do 500 N (WS-500 N) polegający na rozbudowie tensometrycznego układu pomiarowego realizowanego obciążenia, zbadano możliwości pomiarowe w związku z modernizacją stanowiska wzorca odniesienia jednostki miary ciśnienia w zakresie wysokich ciśnień, podjęto prace przygotowawcze do rozbudowy stanowiska olejowego wzorca odniesienia jednostki miary ciśnienia, umożliwiającego stosowanie gazu jako czynnika przekazującego ciśnienie dla zakresu powyżej 7 MPa, rozpoczęto modernizację stanowiska do odtwarzania jednostki miary gęstości i sprawdzania areometrów kontrolnych. Zakład Metrologii Elektrycznej rozpoczęto budowę systemu przekazywania jednostek miar napięcia stałego i oporu elektrycznego od wzorców państwowych do wzorca pośredniczącego napięcia, prądu i rezystancji dla małej częstotliwości - wykonano próbne przeniesienie jednostki napięcia i oporu elektrycznego od wzorców państwowych na złoty kalibrator - przy prądzie stałym; opracowano i przeprowadzono wstępne próby wdrożenia oprogramowania do automatycznego przeniesienia wartości wzorcowych od złotego kalibratora na wzorzec odniesienia MTS, częściowo przetestowano przetworniki termoelektryczne AC/DC napięcia i prądu elektrycznego, czterozaciskowe wzorce typu P321 firmy ZIP o wartości 10 Ω i dwa czterozaciskowe wzorce typu P331 firmy ZIP o wartości 10 kω); pojemności elektrycznej (kondensatory wzorcowe o wartościach: 1000 pf typu GR1404A i 0,5 µf typu GR1409X); indukcyjności (cewki indukcyjne typu GR1483 o wartościach 1 mh, 100 mh i10 H); rezystancji AC (porównanie dwustronne z OUM w Gdańsku); wielkości elektrycznych dla małych częstotliwości do 1kHz (multimetr cyfrowy); oraz wzorca czasu i częstotliwości nr M45-1 (wzorcowy generator częstotliwości 5 MHz) i nr M45-2 (stoper elektroniczny). Pięć porównań rozpoczęto w 2005 r. Porównanie nr M45-2 wzorca czasu i częstotliwości zostało już zakończone. Porównania objęte tym programem będą organizowane cyklicznie w zależności od dziedziny pomiarowej co trzy, cztery lata, są one prowadzone zgodnie z przewodnikiem CCEM w zakresie planowania, organizacji i sprawozdania z porównań kluczowych i uzupełniających. W Zakładzie Fizykochemii w 2005 r. prowadzono również porównania międzylaboratoryjne zgodnie z przewodnikiem ISO/IEC 43-2 Badanie biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne. I tak:

14 14 Laboratorium Temperatury koordynowało porównania międzylaboratoryjne termometrów szklanych, termoelementów i termometrów elektrycznych, natomiast Laboratorium Elektrochemii koordynowało porównania dwustronne dotyczące pehametrii i konduktometrii. W 2005 r. Zespół Laboratoriów Badawczych przeprowadził dwustronne porównania międzylaboratoryjne (OUM Kraków i GUM) wzorców stosunku napięć i prądów przemiennych (przekładnika napięciowego i prądowego). W laboratoriach Zakładu Masy i Siły przeprowadzono 38 krajowych porównań międzylaboratoryjnych. Były to porównania: wzorców masy klasy dokładności F1 od 500 g do 1 g, wzorców masy klasy dokładności E2: 100 g, 10 g, 1 g, 500 mg, 50 mg, 1 mg, wzorców masy klasy dokładności E2: 200 g, 100 g, 50 g, wzorców masy klasy dokładności F2: 20 kg, gęstościomierzy zbożowych 1/4 L, maszyn wytrzymałościowych, wzorców ciśnienia w zakresie pomiarowym: (0 0,2) MPa (gaz); (0 6) MPa i (0 10) MPa (olej), wzorców ciśnienia w zakresie pomiarowym (0 10) MPa i (0 60) MPa (olej), alkoholomierzy. opracowano procedury określania niepewności pomiarów przy użyciu nowo zakupionego wektorowego analizatora obwodów - napisano algorytm niepewności pomiarów oraz instrukcję wzorcowania, podjęto prace przygotowawcze do budowy w GUM systemu pierwotnego wzorca mocy mikrofalowej (mikrokalorymetru wodnej kąpieli) - przeprowadzono analizy wstępne i konsultacje z instytutami metrologicznymi posiadającymi taki wzorzec, wykonano wstępne badania systemu pomiarowego umożliwiającego wzajemne powiązanie jednostek wielkości elektrycznych rezystancji R, indukcyjności L i pojemności C wraz z odniesieniem tych jednostek do wzorców pierwotnych np. rezystancji (QHR) i częstotliwości - kontynuowano badania komparatora LC opracowanego przez Politechnikę Wrocławską. Zakład Fizykochemii wykonano prace przygotowawcze do budowy stanowiska państwowego wzorca jednostki miary dawki pochłoniętej w wodzie promieniowania γ Co-60 - zapoznano się z metodami pomiarowymi i przepisami technicznymi Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (IAEA) - wybrano metodę najkorzystniejszą i możliwą do realizacji w GUM, wdrożono nowe oprogramowanie dla zmodernizowanego stanowiska pomiarowego do wzorcowania termoelementów z metali szlachetnych typu S, R i B metodą punktów stałych, wykonano i wdrożono nowe oprogramowanie do zmodernizowanego stanowiska państwowego wzorca jednostki miary ph, przeprowadzono walidację metod i wyznaczanie charakterystyki stanowiska wzorcowania tlenomierzy. Zakład Laboratoriów Badawczych zbadano możliwości pomiarowe wynikające z uruchomienia nowego wyposażenia służącego do badania liczników energii elektrycznej, opracowano nowe oprogramowania do zmodernizowanych stanowisk pomiarowych służących do badania ciepłomierzy, zbadano składowe niepewności przy wzorcowaniu mikrofonów za pomocą pobudnika elektrostatycznego - w wyniku badań znowelizowano instrukcję szacowania niepewności pomiaru charakterystyki częstotliwościowej mikrofonu pobudzanego elektrostatycznie. Administracja probiercza opracowano program kalibracji spektrometru X-Ray do badania stopu złota, przeprowadzono prace badawcze zmierzające do wdrożenia w OUP w Warszawie metody ICP.

15 15 ITR Współpraca ze środowiskiem naukowym Od wielu lat GUM współpracuje w różnych formach z wyższymi uczelniami i ośrodkami naukowymi. W 2005 r. Urząd utrzymywał stałe robocze kontakty z: Politechniką Warszawską, Politechniką Śląską, Politechniką Wrocławską, Politechniką Poznańską, Uniwersytetem Warszawskim, Uniwersytetem Zielonogórskim, Wojskową Akademią Techniczną, a w dziedzinie probiernictwa z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie. Współpraca ta obejmowała m. in. wymianę poglądów, wspólne prowadzenie prac naukowo-badawczych, wzajemne doradztwo. CIOP W 2005 r. współpracowano z uczelniami w zakresie zagadnień związanych z: pomiarami długości, geometrii powierzchni, indukcyjności, modernizacją układu sterującego stanowiska wzorcowego twardości Rockwella, modernizacją stanowiska pomiarowego do badania wag samochodowych z małymi pomostami i opracowaniem metodyki badań właściwości magnetycznych dużych wzorców masy, konstrukcją nowych stanowisk pomiarowych. W 2005 r. pracownicy Urzędu: - prowadzili zajęcia w ramach Studium Podyplomowego z zakresu Metrologii Chemicznej dla 62 studentów, - nadzorowali przeddyplomowe praktyki studenckie dla 16 osób z Politechnik: Warszawskiej, Wrocławskiej, Gliwickiej, - przygotowali merytorycznie 11 wizyt technicznych dla studentów, w których uczestniczyło łącznie 167 osób; - nadzorowali 3 praktyki stażowe dla studentów Wydziału Mechatroniki Politechniki Warszawskiej. Na szczególną uwagę zasługuje współpraca GUM z Wydziałem Chemii Uniwersytetu Warszawskiego. Przy wydziale tym powołano w 2003 r. Studium Podyplomowe z zakresu Metrologii Chemicznej. GUM jest jednym ze współautorów programu nauczania, a pracownicy Urzędu prowadzą wykłady i zajęcia. Tematyka studium nakierowana jest na zagadnienia metrologiczne w pomiarach chemicznych. TPSA Poza ośrodkami akademickimi GUM współpracuje z różnymi instytucjami działającymi w Polsce w obszarze metrologii. W 2005 r. na szczególną uwagę zasługiwały następujące inicjatywy ośrodków metrologicznych: - budowa państwowego wzorca momentu siły - inicjatorem przedsięwzięcia jest Nadzór Metrologiczny MON, - budowa wzorca próżni w zakresie ciśnień (1000 0,1) Pa przez Laboratorium Badawczo-Pomiarowe Techniki Próżni Przemysłowego Instytutu Elektroniki (PIE). Uznanie wzorca jednostki miary ciśnienia w zakresie (1000 0,1) Pa za wzorzec państwowy byłoby uzupełnieniem możliwości pomiarowych Laboratorium Ciśnienia GUM. W 2005 r. Prezes

16 16 COMW ITME PIE IE GUM wyznaczył laboratorium PIE jako laboratorium desygnowane w zakresie miernictwa próżni do współpracy z innymi zagranicznymi instytutami metrologicznymi, - opracowanie przez GUM i Instytut Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej tematu Wzmacniacze nadawcze z tranzystorami bardzo dużej mocy Push-Pull GaAs FET na pasmo ISM2.4GHz, - realizacja z Uniwersytetem Zielonogórskim pracy badawczo-rozwojowej: Opracowanie i utworzenie zintegrowanego systemu monitorowania i sterowania systemami pomiarowymi państwowego wzorca jednostek miar czasu i częstotliwości, - współpraca z Instytutem Fizyki Półprzewodników w Wilnie na Litwie oraz z Centrum Badań Kosmicznych PAN, Instytutem Łączności, Telekomunikacją Polską S. A., Instytutem Telei Radiotechnicznym, Centralnym Ośrodkiem Metrologii Wojskowej i 1 Specjalistycznym Ośrodkiem Metrologii Sił Powietrznych w zakresie: prowadzenia atomowych wzorców czasu i częstotliwości, transmisji czasu przy użyciu protokołu NTP, wprowadzenia sekundy przestępnej, dystrybucji sygnałów czasu drogą radiową oraz systemów do transferu czasu. W Głównym Urzędzie Miar odbyło się XV Spotkanie Międzylaboratoryjnej Grupy ds. Porównań Krajowych Atomowych Wzorców Czasu i Częstotliwości, - uczestnictwo GUM w realizacji programu na lata prowadzonego przez Instytut Łączności Rozwój telekomunikacji i poczty w dobie społeczeństwa informacyjnego. W ramach realizacji zadania pt. System monitorowania komputerowych systemów wspomagania w metrologii wspólnie z Instytutem Łączności opracowano założenia struktury i algorytm działania bazodanowego systemu akwizycji i przetwarzania danych pomiarowych z porównań międzylaboratoryjnych atomowych wzorców czasu i częstotliwości. Wersja testowa bazy, od strony informatycznej wykonana w całości przez Instytut Łączności, została już pozytywnie zweryfikowana i zarekomendowana do wdrożenia przez Laboratorium Czasu i Częstotliwości GUM. GUM łączą ponadto stałe, robocze kontakty z Instytutem Technologii Materiałów Elektronicznych (ITME) oraz z Instytutem Energetyki (IE), a warszawski Okręgowy Urząd Probierczy - z Instytutem Metali Nieżelaznych. W 2005 r. GUM podpisał porozumienie z Centralnym Instytutem Ochrony Pracy - Państwowym Instytutem Badawczym. Celem tej współpracy jest zapewnienie spójności w pomiarach zanieczyszczeń powietrza na stanowiskach pracy. Na mocy tego porozumienia obie instytucje opracują metody wytwarzania wzorcowych mieszanin gazowych, a także koncepcję budowy wzorców państwowych liczności materii dla pomiarów zawartości substancji szkodliwych w środowisku pracy. Koordynacją współpracy GUM z placówkami naukowymi i innymi instytucjami metrologicznymi w Polsce zajmuje się powstała we wrześniu 2005 r. nowa komórka organizacyjna - Sekretariat Naukowy Metrologii. Sekretariat rozpoczął swoją działalność od tworzenia bazy informacyjnej o placówkach i pracownikach naukowych metrologii w Polsce. W porozumieniu z Zakładami metrologicznymi Sekretariat przeprowadził

17 17 analizę możliwości podjęcia współpracy naukowej z placówkami naukowymi metrologii, które - w odpowiedzi na przedstawioną ofertę tematyczną - zgłosiły chęć takiej współpracy z Urzędem. W Sekretariacie ponadto opracowano i zredagowano merytorycznie dwa numery Biuletynu Informacyjnego Sekretariatu Naukowego Metrologii GUM. Wzorce Laboratoria GUM prowadzą współpracę z Międzynarodowym Biurem Miar oraz z krajowymi instytucjami metrologicznymi innych państw w zakresie utrzymywania państwowych wzorców jednostek miar i wzorców odniesienia GUM na najwyższym poziomie dokładności w kraju. W 2005 r. w Urzędzie utrzymywano 15 państwowych wzorców jednostek miar oraz wzorce odniesienia GUM. Prezes GUM sprawuje nadzór nad dwiema instytucjami utrzymującymi państwowe wzorce jednostek miar - nad Instytutem Niskich Temperatur i Badań Strukturalnych PAN utrzymującym państwowy wzorzec jednostki miary temperatury w zakresie od 13,8033 K do 273,16 K oraz nad Ośrodkiem Badawczo-Rozwojowym Izotopów PALATOM, który utrzymuje państwowy wzorzec jednostki miary aktywności promieniotwórczej radionuklidów.

18 18 Seminaria i konferencje Pracownicy GUM uczestniczyli jako prelegenci w 2005 r. w: Podczas seminariów i konferencji pracownicy GUM wygłosili 55 referatów. Tematyka referatów była bardzo różnorodna - od najczęściej omawianych, takich jak: rola i zadania GUM jako krajowej instytucji metrologicznej, w szczególności w aspekcie przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, zagadnienia związane z niepewnością pomiaru, przygotowanie prawne i organizacyjne do wdrożenia w Polsce Dyrektywy MID, po szczegółowe zagadnienia dotyczące wyników prowadzonych prac naukowo-badawczych, wyników porównań międzynarodowych i międzylaboratoryjnych, a także charakterystyk metrologicznych poszczególnych rodzajów przyrządów pomiarowych. - konferencjach naukowych (Podstawowe Problemy Metrologii, XXXVII Międzyuczelniana Konferencja Metrologów MKM 2005, Metrologia Wspomagana Komputerowo, Krajowa Konferencja Radiokomunikacji, Radiofonii i Telewizji (KKRRiT), XI Krajowa i II Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna Metrologia w Technikach Wytwarzania POLLUB, III Konferencja Naukowo-Techniczna Technika opomiarowania gazu dziś i jutro - Top-GAZ, I Konferencja Promieniowanie Optyczne: Oddziaływanie, Metrologia, Technologie, XX Konferencja Naukowa zorganizowana przez ZEUP POZYTON; XXXIII Zimowa Szkoła Zwalczania Zagrożeń Wibroakustycznych, Konferencja Metale Szlachetne ; konferencje branżowe nt. dyrektywy MID w aspekcie ciepłomierzy, wodomierzy i instalacji pomiarowych do cieczy innych niż woda); - seminariach i sympozjach naukowych (VII Krajowe Sympozjum Kolorymetryczne, XVIII Seminarium Naukowo-Dydaktyczne Sekcji Kształcenia i Rozwoju Kadr, IV Seminarium nt. Niepewności Pomiaru, XI Sympozjum Klubu POLLAB Porównania międzylaboratoryjne jako potwierdzenie wiarygodności laboratorium, Sympozjum naukowo-techniczne Współczesna technika pomiarowa w gazownictwie - najnowsze regulacje prawne i problemy eksploatacyjne, XIII Międzynarodowe Seminarium Metrologów Metody i technika przetwarzania sygnałów w pomiarach fizycznych, IV Seminarium Gemmologiczne); - targach (VII Międzynarodowe Targi Analityki i Technik Pomiarowych EuroLab 2005, V Targi Przemysłowej Techniki Pomiarowej CONTROL - TECH, Targi Złoto, Srebro, Czas ); - spotkaniach (XVI Spotkanie Międzylaboratoryjnej Grupy ds. Porównań Wzorców Czasu i Częstotliwości, Sterowanie jakością zdrowotną i technologiczną surowców i produktów przemysłu przetwórstwa zbóż i piekarnictwa, Spotkanie Krajowego Forum Konsultacyjnego dot. prawa UE z zakresu maszyn); - wystawach (Międzynarodowa Wystawa Wynalazków Innowacje 2005, VI Międzynarodowy Konkurs: EKO-2005 ); - szkoleniach ( Budowa i utrzymanie systemu jakości w laboratoriach wzorcujących wg wymagań normy PN-EN ISO/IEC 17025: 2001+Ap1: 2003 Podstawy audytowania systemu jakości oraz warsztatach dotyczących prac w zakresie nanometrologii prowadzonych w wybranych NMI - państw członkowskich EUROMET).

19 19 Ustawowa działalność GUM Główny Urząd Miar wykonuje prawną kontrolę metrologiczną przyrządów pomiarowych oraz wzorcuje wzorce i przyrządy pomiarowe dla laboratoriów przemysłowych, laboratoriów akredytowanych, a także dla laboratoriów innych zakładów GUM i terenowej administracji miar. Czynności metrologiczne wykonywane w polskiej administracji miar w 2005 r. Czynności metrologiczne GUM szt. OUM szt. Razem szt. Zatwierdzenie typu WE Legalizacja WE Zatwierdzenie typu Legalizacja Wzorcowania Ekspertyzy Sprawdzanie Pozostałe (w tym wytwarzanie wzorców odniesienia) Do Zakładu Długości i Kąta, w którym usługi metrologiczne wykonywano w stosunku do 211 różnych rodzajów przyrządów pomiarowych, do wzorcowania zgłaszano najczęściej: płytki wzorcowe, przymiary, wzorce kreskowe, płytki kątowe, kontrolne i porównawcze wzorce chropowatości, szczelinomierze, pierścienie wzorcowe, wzorce twardości, twardościomierze, refraktometry. W Zakładzie tym wykonano łącznie wzorcowanie 7727 sztuk przyrządów pomiarowych oraz 141 ekspertyz. Wykonywano również refraktometryczne i polarymetryczne materiały odniesienia. W Zakładzie Promieniowania Optycznego wzorcowania i ekspertyzy wzorców i przyrządów pomiarowych, których łącznie wykonano 1250, dotyczyły: wzorców widmowego współczynnika przepuszczania i barwy, spektrofotometrów, wzorców widmowego współczynnika odbicia i luminancji, wzorców bieli i barwy, spektrokolorymetrów i kolorymetrów odbiciowych, luksomierzy, mierników i wzorców luminancji, kolorymetrów trójchromatycznych, wzorców światłości, strumienia świetlnego, czułości widmowej, materiałów fotoluminescencyjnych, połyskomierzy i radiometrów promieniowania optycznego. W Zakładzie Masy i Siły dominowało wzorcowanie wzorców masy (łącznie 6062 szt.), następnie: siłomierzy i tensometrycznych przetworników siły, próbek ciał stałych i cieczy (gęstość), ciśnieniomierzy elektronicznych, obciążników, manometrów obciążnikowo-tłokowych, areometrów szklanych, gęstościomierzy oscylacyjnych laboratoryjnych, wiskozymetrów, wag nieautomatycznych, ciśnieniomierzy sprężynowych, odważników adiustacyjnych, maszyn wytrzymałościowych, gęstościomierzy zbożowych, ciśnieniomierzy hydrostatycznych, wag hydrostatycznych, piknometrów (łącznie 7354 szt. przyrządów pomiarowych). Ponadto Zakład wytwarzał certyfikowane materiały odniesienia (wzorce lepkości cieczy, gęstości cieczy i napięcia powierzchniowego - łącznie 353 szt.).

20 20 Najczęściej zgłaszane do wzorcowania przyrządy pomiarowe do Zakładu Metrologii Elektrycznej to: ogniwa Westona, oporniki dekadowe, oporniki wzorcowe stałe, mostki prądu stałego, kalibratory napięcia i prądu, multimetry cyfrowe, woltomierze, cewki indukcyjne wzorcowe, kondensatory wzorcowe, oporniki wzorcowe dla prądu przemiennego, mostki RLC, zestawy kalibracyjne, tłumiki, mierniki mocy, chronokomparatory cyfrowe, częstościomierze cyfrowe, częstościomierze-czasomierze cyfrowe, dawkowniki czasu, generatory, stopery- sekundomierze elektroniczne i sterowane ręcznie. Łącznie w 2005 r. Zakład wykonał 1324 wzorcowania i 11 ekspertyz. W 2005 roku Zakład Fizykochemii wykonał wzorcowania 2057 przyrządów pomiarowych i wzorców miar; wytworzono ponad 3700 certyfikowanych materiałów odniesienia dla użytkowników krajowych. Najczęściej zgłaszanymi przyrządami pomiarowymi do wzorcowania były: pehametry, termohigrometry oraz termometry szklane. Wytwarzane w Zakładzie Fizykochemii materiały odniesienia to przede wszystkim wzorce konduktometryczne, wzorce do atomowej spektrometrii emisyjnej i absorpcyjnej oraz spektro-fotometryczne wzorce liczb falowych dla zakresu podczerwieni. Zakład Laboratoriów Badawczych wykonywał zatwierdzenia typu, ocenę zgodności, legalizację, wzorcowanie, ekspertyzy i inne usługi: - przeprowadzono badania typu i przygotowano projekty 432 decyzji zatwierdzenia typu albo zmian zatwierdzenia typu (najwięcej dla zbiorników pomiarowych, liczników energii elektrycznej czynnej, instalacji pomiarowych do cieczy innych niż woda, odmierzaczy paliw ciekłych, przekładników prądowych i napięciowych, wag automatycznych, wodomierzy, ciepłomierzy do wody i ich elementów), - przeprowadzono ocenę zgodności 24 wag nieautomatycznych i mierników do wag, - zalegalizowano 887 przyrządów pomiarowych (najwięcej przekładników prądowych i napięciowych, analizatorów spalin samochodowych, mierników poziomu dźwięku i mierników drgań oddziałujących na człowieka), - wywzorcowano 1288 przyrządów pomiarowych (najwięcej kalibratorów akustycznych, mierników poziomu dźwięku, kalibratorów drgań mechanicznych, wzorców masy, przekładników prądowych i napięciowych, rotametrów i gazomierzy), - przeprowadzono 140 ekspertyz przyrządów pomiarowych (najwięcej osobistych mierników ekspozycji na dźwięk i mierników poziomu ciśnienia akustycznego) oraz stanowisk pomiarowych, przeznaczonych do sprawdzania różnych przyrządów pomiarowych (głównie wodomierzy, elementów ciepłomierzy do wody i odmierzaczy gazu ciekłego propan-butan).