Z NAJSTARSZYCH DZIEJÓW GÓRNICTWA I HUTNICTWA MIEDZI NA ŚLĄSKU Henryk Rusewicz

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Z NAJSTARSZYCH DZIEJÓW GÓRNICTWA I HUTNICTWA MIEDZI NA ŚLĄSKU Henryk Rusewicz"

Transkrypt

1

2

3

4 Z NAJSTARSZYCH DZIEJÓW GÓRNICTWA I HUTNICTWA MIEDZI NA ŚLĄSKU Henryk Rusewicz Dobrze sobie zdawał sprawę, że aby się wzbogacić na wydobyciu rud miedzi z miejscowych kopalń musi najpierw przeprowadzić odpowiednie inwestycje. Nie przewidział jednak, że wraz z kopalniami i górniczymi przywilejami przejął też liczne zobowiązania w stosunku do mieszczan gwarków, i że trzeba je honorować. Aby załagodzić spory i ugodowo ułożyć się z gwarkami, Dippold zwiększył produkcję miedzi dokonując odpowiednich inwestycji. Rozszerzono wówczas zakres robót górniczych i wybudowano nową hutę, którą później bezpłatnie przekazano mieszczanom gwarkom. W 1537 roku Miedziankę wraz z terenami górniczymi od Dippolda kupił Jobst Ludwig Dietz, znany jako Justus Decius. Był on krakowskim rajcą, historykiem i ekonomistą, a równocześnie sekretarzem króla polskiego Zygmunta Starego. Nowy właściciel swoją działalność w Miedziance rozpoczął od wydania w 1539 roku nowej ordynacji górniczej dla Miedzianki z dodatkowymi punktami określającymi zakres miejscowej wolności górniczej. Jednak już cztery lata później nowymi nabywcami górniczego miasteczka zostali bracia Hans i Franz Hellman z Jeleniej Góry, którzy zamiast prowadzić kosztowne roboty górnicze w złożu zaczęli przerabiać je metodą hydrometalurgii, produkując tzw. witriol (siarczany metali), powszechnie wówczas używany w farbiarstwie i garbarstwie. Na Śląsku pierwsze wyroby z miedzi pojawiły się około 2000 lat p.n.e. Pochodziły one zapewne z terenów Bliskiego Wschodu, gdzie początki używania tego metalu sięgają połowy trzeciego tysiąclecia. Początkowo wyrabiano z niej drobne ozdoby. Kiedy jednak około lat p.n.e. opanowano produkcję stopów miedzi głównie z cyną, w wyniku czego uzyskano znacznie twardszy i trwalszy brąz, wyroby te zdecydowanie zaczęły wypierać dotychczasowy surowiec, jakim był kamień i pochodny od niego krzemień. O wykorzystaniu rodzimych, śląskich złóż rud miedzionośnych przed okresem wczesnego średniowiecza brak jest miarodajnych i wiarygodnych danych. Przeprowadzone analizy i badania chemiczne wyrobów miedzianych i brązowych z okresu neolitu i wczesnych okresów brązu wskazują, iż używane wówczas przedmioty z tych metali wykonywane były z surowca pochodzenia obcego. Miedzianka Pierwsze wzmianki w postaci ustnych przekazów i podań o wydobywaniu i przetwarzaniu śląskich rud miedzi sięgają 1156 lub 1158 roku, i odnoszą się do prowadzenia robót górniczych w rejonie osady Miedzianka położonej na lewym brzegu Bobru między Rudawami Janowickimi, a Górami Ołowianymi. Roboty te prowadzić miał niejaki Angel pochodzący z dzisiejszych Kowar. Jednak już w roku 1339 pojawiła się wzmianka pisana o wydobywaniu w okolicy osady rud miedzi. Dowodzi tego zapis, o założycielu (na prawie niemieckim?) i pierwszym właścicielu Miedzianki. Był nim rycerz o imieniu Albert Bawarczyk wzmiankowany jako Albert Bawarus de Cuprifodina in Montibus, a więc pochodzący z górskich kopalń miedzi. W 1367 roku pojawiła się nazwa osady Koppfenberg, w której pracowali górnicy sprowadzeni z Saksonii oraz dobrze już przyuczeni do zawodu mieszkańcy okolicznych osad. Nowy etap w prowadzeniu robót górniczych w Miedziance rozpoczął się w 1512 roku, kiedy to miejscowość wraz z pobliskimi Janowicami Wielkimi od Konrada von Hoberg kupił Hans Dippold (Diepold) von Burghaus. W 1519 roku Miedzianka otrzymała od króla Czech i Węgier Ludwika II Jagielończyka prawa miasta górniczego. Nowy właściciel okazał się dobrym fachowcem w zakresie organizacji górnictwa. Cały wiek XVII to okres zupełnego zastoju zarówno w górnictwie, jak i w ogólnym rozwoju miasta i jego okolic. Najokrutniejsza w dziejach Śląska wojna trzydziestoletnia skutkowała zniszczeniem miast i wsi oraz licznymi epidemiami, wskutek których wiele miejscowości pozostało prawie wyludnionych jeszcze długo po zawarciu pokoju westfalskiego w 1648 roku. W początkach XVIII w. podjęto kilka prób uruchomienia starych podniszczonych kopalń, ale dopiero po zakończeniu procesów komory cesarskiej z mieszczanami, w 1733 roku utworzono spółkę gwarecką na czele, której stanął pochodzący z Wrocławia Jagwitz.

5 W zarządzanych przez niego kopalniach położono szczególny nacisk na intensyfikację robót podziemnych. W celu obniżenia kosztów produkcji zdecydował się wydrążyć długą sztolnię w kierunku pobliskich Ciechanowic, którą odpro-wadzano wodę z wyrobisk górniczych bezpośrednio do rzeki Bóbr. Ten jednorazowy, ale kosztowny zabieg pozwolił wyeliminować uciążliwe i drogie wypompowywanie wód z wnętrza kopalni za pomocą pomp poruszanych przez zaprzęgnięte do kieratów konie. Trud i finanse zainwe-stowane przez Jagwitza przyniosły oczekiwany efekt dla prowadzonego przez niego gwarectwa. Ponadto po uruchomieniu robót w szybie Feliks, gdzie natrafiono na niezbyt rozległe, ale bogate w kruszec żyły i gniazda, w ciągu kilku lat uzyskano znaczne dochody. Według danych z tego okresu wydajność rudy przekraczała ponoć 25% miedzi w stosunku do wagi rudy topionej. Bogatą w miedź rudę poddawano wzbogacaniu na mokro, co w efekcie pozwalało otrzymywać koncentrat o zawartości ponad 50% miedzi. W szczytowym okresie eksploatacji złóż przez Jagwitza w latach roczna produkcja rafinowanej miedzi wynosiła ton. Później nastąpił gwałtowny spadek produkcji do około 2,5 tony rocznie, co doprowadziło w 1776 roku do wstrzymania wszelkich robót górniczych w Miedziance. Mające charakter żył złoża w Miedziance sprawiały dawnym górnikom wiele niespodzianek. Bogate żyły, gniazda i zmineralizowane przerosty dawały wielką szansę na bogactwo szczęśliwym odkrywcom, ale też, gdy miedziono-śna żyła zanikała np. w wyniku uskoków przynosiła bankructwo. Pod koniec XVIII wieku na terenie Miedzianki pojawił się inny znany śląski gwarek o nazwisku Preller, który ze zmiennym szczęściem roboty górnicze prowadził do 1806 roku. Niepowodzeniem zakończyły się też próby uruchomienia robót górniczych podjęte w 1854 roku. Zaczął się stopniowy upadek miasteczka, które po zakończeniu II wojny światowej utraciło prawa miejskie i dzisiaj jest przysiółkiem Janowic Wielkich. Wprawdzie jeszcze w 1949 roku podjęto się wydobywania miejscowych rud miedzi i arsenu, ale z powodu braku opłacalności zakończono je w roku Ciechanowice Prace górnicze w okolicach Ciechanowic rozpoczęto w połowie XVIII wieku z inicjatywy ówczesnego właściciela osady Hansa Friedricha von Schweinitz. Skuszony sukcesem działającego w pobliskiej Miedziance Jagwitza, w 1747 roku sprowadził z Saksonii 40 górników, dla których założono nową osadę Adlersruh (Orlinek). W 1754 roku Ciechanowice otrzymały przywilej wolnego miasta górniczego oraz nową nazwę Rudelstadt (wcześniejsza nazwa to Rudolfesdorf). Mimo uruchomienia kilku szybów cała produkcja roczna zamykała się w granicach ok. 7 ton miedzi, co przy braku wiedzy i umiejętności w prowadzeniu robót górniczych przez Schweinitza doprowadziło do zaprzestania działalności jego gwarectwa już w 1776 roku. W późniejszym okresie roboty górnicze prowadziło kilka gwarectw, a wśród nich także Preller. Wszystkie te próby kończyły się deficytem i ostate-cznie w 1806 roku zaprzestano jakiejkolwiek działalności górniczej na tym terenie. Radzimowice Zainteresowanie się złożami miedzionośnymi w Radzimowicach sięga XV wieku, ale dopiero z XVI wieku pochodzą zapiski mówiące o działalności górniczej na tym terenie prowadzonej przez gwarków z Poznania. Bardziej systematyczne prace związane z eksploatacją tamtejszych złóż rozpoczęto jednak dopiero w 1793 roku. Kiedy to założono kopalnię Bergmanntrost. W kopalni tej prowadzono prace zarówno górnicze jak i hutnicze w zakresie rud miedzi, arsenu i innych metali. W 1863 roku uruchomiono drugą kopalnię Hoffnung, której wydobycie nastawione było głównie na rudy arsenu. Już w następnym roku połączono obie kopalnie, które od tej pory działały pod wspólną nazwą Bergmanntrost. Brak danych o wielkości produkcji w tamtym okresie, skłania jednak do przyjęcia tezy, iż była ona nastawiona głównie na niezbyt chętnie wówczas kupowany i stosowany arsen. NIECKA LESZCZYŃSKA E.Z. Piątkowie Złoże miedzionośne w Niecce Leszczyńskiej Na Dolnym Śląsku na południe od Złotoryi w Niecce Leszczyńskiej zalegają osadowe złoża rud miedzi. Niecka Leszczyńska została utworzona około 230 milionów lat temu w epoce górnego permu, nazwanej cechsztynem, wtedy w obniżeniu leszczyńskim na dnie morza osadzały się skały wapienne i margle. W skałach tych doszło do nagromadzenia siarczków miedzi, będących cenną rudą miedzi. Utworzone w cechsztyńskim morzu łupki i margle miedzionośne występują nie tylko w niecce leszczyńskiej, ale również w tzw. monoklinie przedsudeckiej, gdzie rudy miedzi są obecnie eksploatowane w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym.

6 Ponadto znajdują się w rejonie Mansfeldu w Niemczech, tam już w średniowieczu rozwinął się znaczący ośrodek górniczo-hutniczy miedzi. Występujące w Niecce Leszczyńskiej margle miedzionośne zawierają od 0,5 do 1,5% miedzi, a w lokalnych skupiskach do 5% Cu. Ponadto znajdują się w nich również niewielkie ilości srebra, związków żelaza i manganu, ten ostatni nadaje skałom brunatnego zabarwienia, a często występuje na powierzchni skał w postaci czarnych dendrytów, to jest wykwitów, wyglądających jak rysunek liści paproci. Margle miedzionośne tworzą w Niecce Leszczyńskiej osiem warstewek przedzielonych słabo zmineralizowanymi wkładkami wapieni, cały pakiet ma 2,8 m grubości. Na powierzchni margli tworzą się zielone i niebieskie naloty minerałów malachitu i lazurytu, które były wskazówką dla poszukiwaczy złóż kruszconośnych. Pakiet margli miedzionośnych zapada do środka niecki pod 0 kątem ok. 12, od Kondratowa przez Leszczynę do Prusic pokłady margli miedzionośnych wzdłuż brzegów niecki wychodzą na powierzchnię. Historyczny zarys robót górniczych w Niecce Leszczyńskiej Istnieją realne przesłanki wskazujące na wydobywanie margli miedzionośnych w Niecce Leszczyńskiej od średniowiecza. Legenda głosi, że w pierwszej połowie XIII wieku we wsi Leszczyna, na stoku wzgórza Widawy [345 m n.p.m.] została wydrążona sztolnia, znana pod nazwą Charakter. Nazwa ta podobno była wyryta wraz z wyobrażeniem dwóch skrzyżowanych rąk na kamieniu, umieszczonym u wylotu sztolni. Najazd Mongołów na Śląsk spowodował upadek górnictwa, gdyż liczni leszczyńscy górnicy razem z górnikami kopalń złota z pobliskiej Złotoryi brali udział w bitwie pod Legnicą w 1241 roku, ponieśli tam ogromne straty i do domu wróciło tylko trzech. Do wydobywania margli miedzionośnych zalegających w Niecce Leszczyńskiej można było przystąpić dopiero po 1200 roku, wcześniej rudy te nie były wykorzystywane, bo od epoki brązu stosowana technologia uzyskania miedzi była odpowiednia jedynie dla rud pochodzenia hydrotermalnego.

7 Umiejętność hutniczego przetopienia osadowych rud miedzionośnych i uzyskiwania z nich miedzi metalicznej została opanowana dopiero około roku 1200 w Mansfeldzie w Saksonii. Wędrówki średniowiecznych górników były powszechne i z zachodnich ośrodków górniczych wielu przybyło do kopalń złota w pobliskiej Złotoryi. Niektórzy mogli znać nową technologię wytopu miedzi i wykorzystać ją w nowym miejscu. Dlatego umiejscowienie pierwszych kopalń margli miedzionośnych w Niecce Leszczyńskiej w XIII wieku, zgodnie z legendą, można uznać za prawdopodobne. Pierwszy znany pisany dokument potwierdzający zainteresowanie rudami miedzi w Niecce Leszczyńskiej pochodzi z 1360 roku, wtedy właściciel Wilkowa otrzymał od księcia legnickiego Wacława przywilej górniczy, na podstawie którego mógł poszukiwać i eksploatować rudy w swoich dobrach, jednakże nie zachowały się informacje o prowadzonych robotach górniczych w Wilkowie w XIV wieku. Dawni właściciele wsi i kopalń przy ogólnie małej znajomości pisania i czytania nie przywiązywali wagi do gromadzenia dokumentacji. Brak przekazów historycznych o działalności górniczej na omawianym terenie nie musi oznaczać braku robót górniczych, rudy miedzi z domieszką srebra były cennym surowcem i sądzić należy, że były wydobywane i przetwarzane, Wiadomo, że w 1429 roku w jednej z hut w Złotoryi wytopiono 300 kg miedzi z rudy pochodzącej z okolicznych złóż, nie zachowały się jednak żadne informacje o kopalni, z której ruda pochodziła. W XVI wieku mamy już udokumentowane wydobywanie rudy miedzi na całym obszarze Niecki Leszczyńskiej: we wsiach Prusice, Wilków, Leszczyna i Kondratów. W Prusicach w latach była jedna, w połowie wieku XVI czynne były tam przynajmniej dwie kopalnie. W wyniku sporu o naruszenie granic pola górniczego kopalnie te zwróciły się w 1569 roku do urzędu górniczego w Świdnicy o rozstrzygnięcie sporu. Kiedy w 1625 roku sporządzono mapę przeglądową terenów górniczych w okolicy Złotoryi, to zaznaczono na niej wieś Prusice jako miejsce wybierania złóż kruszconośnych. Wojna 30-letnia [ ] spowodowała spustoszenie całego Pogórza Kaczawskiego, na przykład w Prusicach zachowało się tylko 8 gospodarstw z 22 istniejących tam przed wojną. Z powodu braku ludzi i pieniędzy działalność górnicza w całym rejonie zamarła. Na zachodnim stoku oraz w pobliżu szczytu wzgórza Widawa w masywie Dużego Młynika w Leszczynie warstwa margli miedzionośnych zalega na niewielkiej głębokości, a w kilku miejscach wychodzi na powierzchnię, i tam znajdujemy najstarsze ślady działalności górnictwa miedzi. Wybieranie margli miedzionośnych rozpoczynano na wychodniach, to jest tam, gdzie pokład wychodził na powierzchnię. Po odkrywkowym wybraniu najwyższej partii sięgano do głębiej zalegających i w tym celu stosowano wybieranie podziemne metodą duklową. Dukla jest wyrobiskiem pionowym o przekroju na ogół okrągłym o średnicy około 1 m i głębokości do 10 m, kształtem i wymiarami jest podobna do studni. Po dotarciu do pokładu marglu przystępowano do wybierania złoża wokół osi dukli na odległość kilku metrów, nadając wyrobisku kształt dzwonu. Kiedy groził zawał, bądź wyrobisko zalewała woda, opuszczano je i w pobliżu przystępowano do drążenia następnej dukli. Miękki margiel urabiano ręcznie za pomocą kilofa, łopatami ładowano urobek do drewnianych wiader i liną wyciągano na powierzchnię. Nad głębszymi duklami budowano kołowroty do wyciągania urobku. Opuszczone dukle ulegały zawaleniu, a na powierzchni utworzyły się lejkowate zapadliska, określane jako pingi. Zachowało się kilkadziesiąt zapadlisk czyli ping po dawnych duklach, co świadczy, że jest to najstarszy rejon eksploatacji margli miedzionośnych w Niecce Leszczyńskiej. Kiedy wyczerpano przypowierzchniowe partie złoża, aby osiągnąć niżej zalegającą część złoża, drążono ze stoku wzgórza sztolnię, która jest wyrobiskiem chodnikowym prowadzonym z minimalnym wzniosem. Po osiągnięciu pokładu drążono w marglu chodniki wybierkowe na odległość do 30 m. Sztolnie były połączone z powierzchnią szybami które ułatwiały obieg powietrza w wyrobiskach, zimą świeże powietrze wchodziło szybem, przepływało przez wyrobiska i jako zużyte wychodziło sztolnią, latem kierunek przepływu powietrza był odwrotny. Znajdujące się tam kopalnie można zaliczyć do dochodowych, bowiem w 1641 roku cesarz Ferdynand III, który był właścicielem wsi, sprzedał dobra prusickie, ale wyłączył kopalnie z aktu sprzedaży, zachowując prawo do wybierania złoża dla siebie. Początki górnictwa w Kondratowie trudno ustalić, pierwszy pisemny przekaz pochodzi z 1541 roku, wtedy właściciel wsi zastawił swoje dobra na przeciąg sześciu lat, ale z wyłączeniem kopalń. Brakuje również przekazów o najstarszych kopalniach czynnych na wzgórzu Widawa we wsi Leszczyna. Pierwsza wzmianka o tym złożu zawarta jest w sprawozdaniu z opróbowania złoża, które wykonano w roku 1661 na zlecenie legnickiego księcia Ludwika. Opróbowanie wykazało że dla otrzymania 1 kg miedzi potrzeba wydobyć 700 kg surowej rudy [uzysk więc sięgał 0,15%], co uznano za wynik nie wróżący powodzenia i nie podjęto prac. Wejście górników do kopalni sztolniowej

8 Sztolnie również były najważniejszymi wyrobiskami odwadniającymi kopalnię przez grawitacyjny spływ wody. Miękki margiel i spękany wapień urabiano ręcznie używając do tego podstawowych narzędzi górniczych, którymi były żelazko i młotek oraz kilof. Żelazko jest klinem osadzonym luźno na trzonku, który przykładano do skały i pobijano młotkiem nazywanym przez górników perlikiem. Ponieważ żelazka tępiły się szybko podczas pracy, to górnicy zabierali z sobą pod ziemię po kilka lub kilkanaście sztuk żelazek. Stępione narzędzia ostrzył codziennie kopalniany kowal. Urobek po odrzuceniu skał płonnych ładowano do niecek i wózków i transportowano pod szyb, gdzie wyciągano pojemniki za pomocą liny i kołowrotu na powierzchnię. Sztolnie były rzadziej wykorzystywane jako wyrobiska transportowe. W pracach pod ziemią, niezbędne było wpro-wadzenie sztucznego światła, rozjaśniające choć częściowo nieprzeniknione ciemności i pozwalające dojrzeć miejsce pracy i narzędzia. W kopalniach górnicy korzystali z tych samych źródeł światła, jakich używali w domach, były to łuczywa, pochodnie, lampy olejowe i świece. Najpospolitszym źródłem oświetlenia były lampy olejowe, składające się ze zbiornika na tłuszcz, w którym zanurzony był knot. Końcówkę nasiąkniętego tłuszczem knota zapalano, a powstały płomień był źródłem światła. Stosowano lampy z odkrytym lub zakrytym zbiornikiem. W XVI wieku zaczęto wprowadzać metalowe lampy olejowe. Materiałem oświetleniowym w lampach olejowych były tłuszcze zwierzęce i roślinne. Powszechnie używanym tłuszczem był łój, którego porcję górnicy otrzymywali przed zjazdem do kopalni. Wielkość porcji przydzielanego łoju była tak dobrana, że wystarczyła na całą dniówkę, wyczerpywanie się tłuszczu w lampie oznaczało koniec dniówki. Górnikom, którzy oszczędzali w pracy przydzielony im tłuszcz by wykorzystać go do oświetlenia w domu, groziła kara. Z inicjatywy znanego organizatora górnictwa w Miedziance, Adama Samuela Jagwitza, w latach dwudziestych XVIII wieku postanowiono wrócić do działalności górniczej w Niecce Leszczyńskiej. Wykonanie opróbowania złoża zlecono w 1726 roku fachowcowi, wytapiaczowi Christophowi Reysigowi, który pozytywnie ocenił złoże. Jagwitz, po otrzymaniu zgody od śląskiego Wyższego Urzędu Górniczego w Złotym Stoku, założył na prawym brzegu Potoku Prusickiego kopalnię dla pozyskania surowca do produkcji witriolu, są to siarczany metali stosowane wtedy w farbiarstwie i garbarstwie. Złoże udostępniono starą sztolnią CHARAKTER. Przedsięwzięcie okazało się dla Jagwitza mało opłacalne, dlatego w latach trzydziestych zadłużoną kopalnię sprzedał za bezcen baronowi Hochbergowi, właścicielowi dóbr leszczyńskich. Ten wystarał się w Wyższym Urzędzie Górniczym o zgodę na rozszerzenie pola górniczego i założenia huty dla przerobu rudy. Początkowo pracowano tylko na jednym poziomie wydobywczym, udostępnionym sztolnią Charakter, przy czym roboty wybierkowe prowadzono zarówno w kierunkach rozciągłości, jak i po wzniosie. W roku 1738 Hochberg zintensyfikował prace, celem powiększenia kopalni i zatrudnienia większej liczby górników, 40 m poniżej sztolni Charakter wydrążył sztolnię Leszczyńską [Haasel]. W kopalni pod ziemia pracowało 12 górników, ręcznym wzbogacaniem wydobytego urobku zajmowały się trzy osoby, przy wytopie miedzi stale zatrudniony był jeden wytapiacz oraz pomocnicy. W latach czterdziestych XVIII wieku kopalnia zlokalizowana na wzgórzu Widawa na prawym brzegu Prusickiego Potoku udostępniała złoże czterema sztolniami i czterema szybami. Wzbogacona ruda [szlich] zawierała około 20% miedzi i nikłą [0,16%] zawartość srebra. W 1756 roku na skutek zdewastowania kopalni i spalenia urządzeń hutniczych podczas wojny siedmioletniej [ ], w której Prusacy walczyli z Austrią o panowanie nad Śląskiem, nastąpiła znowu przerwa w działalności górniczej i hutniczej w Niecce Leszczyńskiej. Po przyłączeniu Śląska do Prus [ 1763 rok ] sprawy górniczohutnicze przejął zarząd państwowy, a po wydaniu nowego prawa górniczego w 1769 roku działalnością technicznoadministracyjną kopalń kierowali urzędnicy królewskich urzędów górniczych. W 1777 roku decyzją dyrektora departamentu górniczo-hutniczego berlińskiego Dyrektorium przystąpiono na obszarze Leszczyny do ponownego badania złoża. W latach prowadzono prace badawcze, wydrążono w pobliżu wylotu sztolni Charakter kilka szybów, które natrafiły na stare zawodnione wyrobiska, przeprowadzono próbę wybrania napotkanej rudy, jednak efekty okazały się negatywne, koszt pozyskania jednego cetnara miedzi wyniósł 117 talarów, gdy jej cena rynkowa sięgała 38 talarów. Ponownie rozważano program rozbudowy kopalń w okolicy Kondratowa, Wilkowa, Prusic i Leszczyny w 1783 roku. Mimo że próbny wytop nie wróżył dobrych wyników ekonomicznych, dyrektor departamentu F.W. von Heinitz zaaprobował realizację programu 3-letniej eksploatacji rud miedzi w Leszczynie i Prusicach i wyasygnował na to 5000 talarów, ponadto kosztem 700 talarów postawiono budowle tłuczkarni rudy, dom dla sztygara oraz cechownię dla załogi, a następnie wybudowano wielki piec do wytopu rudy. Regularną eksploatację złoża, po uprzedniej przebudowie zawalonych sztolni Charakter i Leszczyńskiej, jak i upadowej Wilkowskiej rozpoczęto 14 października 1786 roku. Najwydajniejsze przodki były w partii udostępnionej przez sztolnię Leszczyńską, dzienna produkcja sięgała 0,5 tony marglu miedzionośnego z zawartością 5% miedzi. Po wybraniu korzystnych partii zawartość miedzi w urobku spadała, przypuszczalnie około 1789 roku doszło do osłabienia produkcji, albo nawet do unieruchomienia robót. Próby z roku 1790 roku wykazały, że uzysk miedzi z rudy wynosi ledwie 0,26%. Królewski urząd górniczy w tym stanie rzeczy dążył do pozbycia się kopalni, próby nakłonienia barona Hochberga do przejęcia kopalni i huty z rąk Państwa spełzły na niczym, urzędowi również nie powiodło się zebranie odpowiedniej liczby majętnych ludzi dla założenie gwarectwa. Zauważalny w tym czasie spadek zainteresowania ze strony urzędu górniczego produkcją i majątkiem kopalni oraz brak należytego nadzoru nad kopalnią jak i chęć źle pojętej oszczędności materiałów do zabezpieczenia wyrobisk kopalnianych, doprowadziło z czasem do zawalenia się sztolni oraz rozkradzenia urządzeń w hucie i tłuczce. Jak obliczono, w okresie 1783 do 1797 wydano ze skarbu Państwa 6095 talarów, za to uzyskano 1700 kg miedzi o wartości 1055 talarów. W 1799 roku wznowiono produkcję, jednak wielkość wydobycia była bardzo skromna, w dodatku zawartość miedzi w urobku wyniosła zaledwie 0,14%.

9 W ciągu dwóch lat urobiono około 292 tony rudy; wskutek dewastacji leszczyńskiej huty wytop musiano przeprowadzić w hucie w Ciechanowicach, tam uzyskano około 410 kg miedzi. Wydawało by się, że negatywne efekty ekonomiczne dotychczasowych robót położą kres finansowaniu kopalń w Leszczynie, jednak tak się nie stało. Ze względu na trwające wojny i związane z tym ogromne zapotrzebowanie wojska na miedź, dla złagodzenia deficytu miedzi w Prusach departament górniczohutniczy Dyrektorium w Berlinie forsował za wszelką cenę produkcję metali o znaczeniu militarnym. Do roku 1805 cena działalności górniczej i koszty wytopu wyniosły 7827 talarów, ze sprzedaży metalu uzyskano 1464 talary, znaczy to, że kasa królewska poniosła straty w wysokości 6360 talarów. O czasie trwania i wynikach prac w Leszczynie po 1805 roku brak jest dostępnych informacji, należy przypuszczać, że ta działalność załamała się w 1807 roku po wkroczeniu wojsk francuskich na Śląsk. Nałożona przez Francję kontrybucja i jej spłata nie pozwalała Państwu pruskiemu finansować deficytowej działalności gospodarczej. Po długiej przerwie, trwającej do lat sześćdziesiątych XIX wieku, w Jaworze zawiązało się gwarectwo Haaseler Bergbau - und Kupferhütten - Gesellschaft [Towarzystwo GórniczoHutnicze w Leszczynie ]. Gwarectwo złożyło wniosek do Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu o zgodę na poszukiwanie złóż, o nadanie im pola górniczego oraz zezwolenia na eksploatację złóż rud miedzionośnych na obszarze leżącym na wschodnim brzegu Prusickiego Potoku. Założoną w roku 1863 na wzgórzu Widawa kopalnię nazwano Stilles Glück [Ciche Szczęście], tę samą nazwę otrzymała huta wybudowana w sąsiedztwie kopalni. Znowu wykorzystano stare sztolnie oraz wydrążono kilka nowych krótkich, dochodzących do 40 m długości sztolni udostępniających. Jedynie sztolni Leszczyńskiej wyznaczono funkcję głównego wyrobiska udostępniającego i transportowego, pozostałe, między innymi Charakter i Alte Rösche, służyły do odprowadzania wody kopalnianej. W miejscu uzyskania kontaktu o o z pokładem wykonano ze sztolni pochylnię po wzniosie [12 15 ] o długości około 200 m. Pochylnia ta, zwana pochylnią hamulcową, służyła do transportu urobku w wozach kopalnianych o pojemności około 200 kg. Parcelę udostępnionego pokładu podzielono poziomymi chodnikami, drążąc je z pochylni w obydwu kierunkach. Zawarte pomiędzy chodnikami filary pokładu miały około 4080 m długości. Ze względu na niską twardość margli i łatwe urabianie proces roboczy oddzielania skały od calizny odbywał się przy pomocy narzędzi ręcznych, takich jak kilof, młotek i żelazko. Stosując wrębienie nad lub pod przerostem, w ciągu trwania 2 jednej zmiany roboczej pojedynczy górnik odsłaniał około 1 m powierzchni stropu, czyli w pokładzie o grubości od 2,5 do 2,8 m wydajność pracy jednego pracownika w ciągu zmiany roboczej sięgała 67 ton urobku brutto. Z tej masy wybierano jedynie 1,5 tony rudy, nadającej się do dalszego przerobu. Wyrobiska podziemne zabezpieczone były przed zawaleniem się obudową drewnianą, składającą się z odrzwi prostych, to znaczy strop wyrobiska podparty był stropnicami, których końce spoczywały na stojakach. Rudę ładowano do niecek, natomiast skałę płonną, by nie transportować jej na powierzchnię, przerzucano do zrobów, czyli do wybranej przestrzeni, wypełniając ją częściowo. Natomiast wyniesioną z przodków w nieckach rudę sypano do wozów kopalnianych, które poprzez pochylnię hamulcową opuszczano ku ujściu sztolni, skąd wypychano je na plac kopalniany. W kopalni pracowało kilkudziesięciu górników, a w szczytowym okresie ich liczba dochodziła do stu. Wydobytą rudę przetapiano w miejscowej hucie wykorzystując nową wtedy technologię wytopu surowego, wzbogaconego jedynie ręcznie marglu. Po 20. latach na skutek znacznego spadku cen miedzi na rynkach światowych kopalnię i hutę "Ciche Szczęście" zamknięto. Hutnictwo miedzi w Leszczynie O najstarszym hutnictwie rud miedzi w rejonie Niecki Leszczyńskiej nie zachowały się żadne przekazy. Stosowaną na tym terenie w średniowieczu i później technologię możemy jednak odtworzyć na podstawie znanych metod stosowanych wtedy w innych ośrodkach górniczo-hutniczych, eksploatujących i przetwarzających rudy o podobnych właściwościach. Znane od starożytności metody wytopu miedzi z rud siarczkowych pochodzenia hydrotermalnego, występującej w postaci bogatych skupisk w żyłach skalnych, nie były skuteczne w przypadku ubogich osadowych margli i łupków miedzionośnych. Istotną rolę w procesie pirotechnicznym 0 odgrywa temperatura. Bogate rudy topią się w temperaturze 1100 C, natomiast margle i łupki miedzionośne przechodzą 0 w stan płynny dopiero w temperaturze 1250 C, którą można było osiągnąć dopiero po wprowadzeniu pieców szybowych i wydajniejszych dmuchaw jak i zastosowaniu skomplikowanego procesu hutniczego z dodatkiem pirytu do wsadu. Pierwszego wytopu miedzi z łupków i margli miedzionośnych nową metodą dokonano w Saksonii w rejonie Eisleben i Mansfeldu około 1200 roku. Produktem wytopu był kamień miedziowy, składający się z siarczków miedzi i żelaza. Wprowadzona wtedy zasada wytopu kamienia miedziowego jest aktualna do dziś, zmieniała się natomiast konstrukcja pieców, dmuchaw, napędów i wykorzystywanego nośnika energii cieplnej. Wzbogaconą rudę prażono w celu usunięcia nadmiaru siarki i związków bitumicznych. Prażenie trwało od kilku tygodni do kilku miesięcy. Prażonkę topiono w piecach szybowych, których wysokość wynosiła od 1 m do 1,5 m. Dopiero w XVIII wieku wysokość pieców osiągnęła 5 m. Pierwsza udokumentowana huta miedzi została postawiona w Leszczynie w 1738 roku, przetapiano w niej rudę pochodzącą z kopalń w Leszczynie, Prusicach i Kondratowie. Piec hutniczy szybowy zbudowany z bloków piaskowca miał do 2 m wysokości, wewnątrz wylepiony był tak zwaną polewą, czyli mieszaniną gliny i węgla drzewnego. W celu uzyskania odpowiednio wysokiej temperatury w tylnej ścianie pieca znajdował się otwór, przez który wdmuchiwano powietrze za pomocą miechów napędzanych na ogół kołem wodnym. W przedniej ścianie pieca znajdował się otwór spustowy, którym wypływał produkt wytopu do osadnika. Wsad składał się z koncentratu, do którego dodawano minerału chalkopirytu sprowadzanego z Miedzianki, z żużla i kamienia miedziowego z poprzednich wytopów oraz węgla drzewnego.

10 Proces topienia trwał od 24 do 48 godzin, co cztery godziny dokonywano spustu i od góry wsypywano do pieca kolejne porcje wsadu. Wynikiem takiego topienia był kamień miedziowy składający się z siarczków miedzi i żelaza. Miedź surową, czyli czarną otrzymywano przez kilkakrotne prażenie kamienia miedziowego w prażalnikach i jego ponowne przetopienie w piecu hutniczym. Prażalniki to murowane prostokątne komory otwarte od góry i jednego krótszego boku. W procesie górniczym i hutniczym poza przysłowiowym szczęściem ogromną rolę odgrywały umiejętności mistrza hutniczego, czego dowiódł Pierwszego wytopu miedzi z łupków i margli miedzionośnych nową metodą dokonano w Saksonii w rejonie Eisleben i Mansfeldu około 1200 roku. Produktem wytopu był kamień miedziowy, składający się z siarczków miedzi i żelaza. Wprowadzona wtedy zasada wytopu kamienia miedziowego jest aktualna do dziś, zmieniała się natomiast konstrukcja pieców, dmuchaw, napędów i wykorzystywanego nośnika energii cieplnej. Wzbogaconą rudę prażono w celu usunięcia nadmiaru siarki i związków bitumicznych. Prażenie trwało od kilku tygodni do kilku miesięcy. Prażonkę topiono w piecach szybowych, których wysokość wynosiła od 1 m do 1,5 m. Dopiero w XVIII wieku wysokość pieców osiągnęła 5 m. Pierwsza udokumentowana huta miedzi została postawiona w Leszczynie w 1738 roku, przetapiano w niej rudę pochodzącą z kopalń w Leszczynie, Prusicach i Kondratowie. Piec hutniczy szybowy zbudowany z bloków piaskowca miał do 2 m wysokości, wewnątrz wylepiony był tak zwaną polewą, czyli mieszaniną gliny i węgla drzewnego. W celu uzyskania odpowiednio wysokiej temperatury w tylnej ścianie pieca znajdował się otwór, przez który wdmuchiwano powietrze za pomocą miechów napędzanych na ogół kołem wodnym. W przedniej ścianie pieca znajdował się otwór spustowy, którym wypływał produkt wytopu do osadnika. Wsad składał się z koncentratu, do którego dodawano minerału chalkopirytu sprowadzanego z Miedzianki, z żużla i kamienia miedziowego z poprzednich wytopów oraz węgla drzewnego. Proces topienia trwał od 24 do 48 godzin, co cztery godziny dokonywano spustu i od góry wsypywano do pieca kolejne porcje wsadu. Wynikiem takiego topienia był kamień miedziowy składający się z siarczków miedzi i żelaza. Miedź surową, czyli czarną otrzymywano przez kilkakrotne prażenie kamienia miedziowego w prażalnikach i jego ponowne przetopienie w piecu hutniczym. Prażalniki to murowane prostokątne komory otwarte od góry i jednego krótszego boku. W procesie górniczym i hutniczym poza przysłowiowym szczęściem ogromną rolę odgrywały umiejętności mistrza hutniczego, czego dowiódł zatrudniony przez barona Hochberga w 1738 roku mistrz o nazwisku Werner. Mimo, że urobek po rozdrobnieniu w tłuczce stęporowej był płukany w pięciu korytach, koncentrat był ubogi w miedź. Werner potrafił jednak tak prowadzić proces wytopu rudy w piecu, że w ciągu półtora roku uzyskano 2400 kg miedzi. Po śmierci Wernera w 1739 roku wyniki uzyskiwane w hucie pogorszyły się. Dobrze prosperująca huta miedzi w Leszczynie została zniszczona przez pożar w 1740 roku, ale szybko ją odbudowano i dopiero zniszczenia dokonane podczas prusko-austriackiej wojny siedmio-letniej [ ] spowodowały zamknięcie w 1759 roku kopalni i huty. W latach siedemdziesiątych XVIII wieku ponownie uruchomiono kopalnię w Leszczynie, później również w Prusicach i Kondratowie, wtedy też wybudowano tłuczkę stęporową, koryta do wzbogacania rudy na mokro oraz hutę. Koszty tej inwestycji ponosił królewski Wyższy Urząd Górniczy we Wrocławiu. Mimo ogromnych nakładów finansowych i wielu starań w celu udoskonalenia technologii wytopu wyniki były słabe. W pierwszej połowie XIX wieku opanowano w Saksonii proces wytopu kamienia miedziowego z surowego, tylko ręcznie wzbogaconego marglu miedzionośnego. Pierwszego próbnego wytopu nową metodą urobku dokonano w 1865 roku w hucie w pobliskim Chełmcu. Wsad składał się z marglu z dodatkiem siarczanu wapnia oraz węgla drzewnego. Uzyskany dobrej jakości kamień miedziowy skłonił gwarectwo do wybudowania huty w Leszczynie. Piec nowego typu znany jako mansfeldzki miał 5 m wysokości i zaopatrzony był w dmuchawę o napędzie parowym, która zapewniała odpowiedni ciąg i temperaturę w piecu. Do 1868 roku leszczyńska huta posiadała trzy piece hutnicze. Ale już 1872 roku zburzono je i postawiono nowoczesne piece z chłodzeniem wodnym i nowym typem dmuchaw. W hucie Ciche Szczęście ostatecznym produktem był kamień miedziowy, który do dalszej przeróbki na miedź surową wysyłano do hut w Saksonii, jednakże spadek cen za kamień miedziowy spowodował, że opłacało się kupić hutę w Chełmcu, i tam do 1877 roku przerabiano go na miedź i odciągano srebro. W następnych latach kamień miedziowy sprzedawano do huty w Llanelly w Wielkiej Brytanii. W 1883 roku hutę w Leszczynie zlikwidowano. Podsumowując efekty hutnictwa należy wspomnieć, że urobek wydobyty z kopalni był ubogi w rudę i wymagał wzbogacenia. W rejonie Leszczyny stosowano powszechnie znane metody wzbogacania, polegały one na ręcznym wybieraniu najbogatszych okruchów, a pozostałą część urobku rozdrabniano w tłuczkach stęporowych. Rozdrobniony urobek płukano kilkakrotnie w korytach, gdzie następowało oddzielenie się ciężkiej rudy od lżejszej skały płonnej. Uzyskany koncentrat nazywany również szlichem zawierał 12 do 15% miedzi. Tymczasem w marglach minerały miedzionośne występują w postaci bardzo drobnych cząsteczek, które są trudne do wydzielenia tą metodą i uzyskanie koncentratu o odpowiedniej dla hutnictwa zawartości miedzi nie udawało się.

11 Słabe wyniki uzyskiwane podczas wzbogacania powodowały kilkakrotne przerwanie działalności górniczej, którą jednak po pewnym czasie ponownie uruchamiano licząc na "szczęście górnicze" i dotarcie do bogatej partii złoża. Dopiero postęp techniczny w hutnictwie i opracowanie technologii wzbogacania osadowych rud miedzionośnych przez flotację umożliwiło ich pełne wykorzystanie. Relikty dawnego górnictwa i hutnictwa na obszarze Niecki Leszczyńskiej Po dawnym górnictwie miedzi w rejonie Niecki Leszczyńskiej zachowały się dokumentacje techniczne, a w terenie materialne ślady działalności górniczej i hutniczej, które wskazują na znaczny rozmach robót górniczych, prowadzonych w rejonie Leszczyny, Wilkowa i Prucic. Jednakże wiele dawnych śladów górnictwa takich jak wyloty sztolni czy szybów uległo zatarciu na skutek zmian spowodowanych innym gospodarczym użytkowaniem terenów pokopalnianych Wyloty najważniejszych dawnych sztolni jak Charakter i Leszczyńskiej są obecnie zawalone i miejsca te są czytelne tylko dla specjalistów. W masywie Dużego Młynika widoczne są ponadto zapadliska po najstarszych duklach oraz szybach z XVIII i XIX wieku, których głębokość dochodziła od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. Na wzgórzach na lewym brzegu Prusickiego Potoku zachowały się wyloty trzech upadowych wydrążonych w XX wieku przez przedsiębiorstwo BUHAG. Po hucie pozostało niewielkie skupisko żużla oraz resztki fundamentów budowli przemysłowych, które są mocno zarośnięte krzewami i drzewami. Ponadto w Leszczynie w Dolinie Stęporkowej za dawnymi zabudowaniami kopalni Lena, a obecnie zakładu stolarskiego, zachowały się, pochodzące z XVIII wieku, trzy groble i zagłębienia po stawach gromadzących wodę do płukania rudy i napędu koła wodnego uruchamiającego tłuczkę stęporową. Ruiny próbnego zakładu flotacji z lat trzydziestych XX wieku zachowały się w zaroślach między drogą z Leszczyny do Wilkowa, a zakładem stolarskim i wylotem upadowej I. Po kopalni Lena zachowały się pozostałości dwóch stawów osadnikowych, pierwszy założono w 1950 roku w kotlinie u stóp wzniesienia Prażalnica, dla ochrony wód powierzchniowych przed zanieczyszczeniem zrzutami odpadów z zakładu flotacji. Kotlinę zamknął wał ziemny o długości około 800 m, co pozwalało spiętrzyć wodę na wysokość 43 m. Po osadzeniu się odpadów wodę wykorzystywano ponownie w zakładzie przeróbki, a jej nadmiar spływał do Potoku Prusickiego. W 1960 roku zbiornik napełnił się osadami i przystąpiono do jego rekultywacji, dzięki doborowi odpowiednich odmian roślin obecnie pokryty jest bujną roślinnością. W latach wybudowano staw osadnikowy Lena 2, zlokalizowany w pobliżu Złotoryi, który jest w trakcie zasypywania go odpadami kopalń surowców skalnych. Wzdłuż brzegów rozrasta się roślinność wodna, a w stawie woda jest już tak oczyszczona, że jest siedliskiem ptactwa wodnego. Wybieranie złoża w kopalni Buhag [Lena] Do systematycznej i przemysłowej eksploatacji złoża margli miedzionośnych, zalegającego poniżej poziomu dna Prusickiego Potoku, przystąpiono dopiero w latach trzydziestych XX wieku. Uznano, że w wyniku światowego postępu technicznego w zakresie przeróbki mechanicznej rud miedzi eksploatacja ubogich rud miedzi stała się ekonomicznie opłacalną. Jednakże u podstaw decyzji o przystąpieniu do prac górniczych na tym obszarze legło rozporządzenie ministra gospodarki Rzeszy Niemieckiej o zaliczeniu miedzi do surowców strategicznych i potrzebie zapewnienia przemysłowi, produkującemu na potrzeby militarne, dostaw miedzi za wszelką cenę. Nowoutworzona spółka akcyjna Berg- und Hütten Allgemeine Gesellschaft [ znana jako BUHAG] z siedzibą we Wrocławiu, po nabyciu praw własności do pola górniczego w Leszczynie, rozpoczęła w roku 1934/35 roboty poszukiwawcze na lewym brzegu Prusickiego Potoku. W latach 1937 i 1938 przy robotach poszukiwawczych, to jest przy kopaniu szurfów i drążeniu szybików badawczych, zatrudnionych było robotników oraz pracowników technicznych. Do końca 1939 roku zgłębiono w Wilkowie 75 m szybu o średnicy 5,10 m, zaprojektowana głębokość wynosiła 220 m, w tym czasie wydrążono również dwie upadowe z powierzchni do poziomu IV o długości 780 m w obudowie drewnianej, oraz wykonano w pokładzie rudonośnym około 3000 m poziomych chodników badawczych. Do czasu wybudowania przy szybie wydobywczym zakładu przeróbki mechanicznej miedzi czynny był przy upadowej I tymczasowy zakład przeróbczy z urządzeniami do flotacji, w którym wzbogacano urobek, pochodzący z drążenia chodników badawczych.

12 Urobek w wozach, wyciągnięty upadową, podnoszono wyciągiem skośnym na poziom oddziału młynów i separacji, po wstępnej obróbce nadawa kierowana była do oddziału flotacji. W pierwszym roku przerobiono tam tony urobku o zawartości 0,73% miedzi, uzyskano 645 ton koncentratu, zawierającego 15,4% miedzi. Odpady flotacyjne odprowadzano do cylindrycznego zbiornika, gdzie za pomocą flokulantów następowało ich zagęszczenie. W 1939 roku kopalnia zatrudniała 442 osoby, w tym 31 pracowników technicznych i administracyjnych. Na uwagę zasługuje fakt zatrudniania robotników przymusowych zarówno do prac na powierzchni kopalni jak i pod ziemią, i to od chwili rozpoczęcia robót górniczych. W latach prowadzono dalsze roboty górnicze przy drążeniu szybu i upadowych, jak i prace budowlane przy wznoszeniu zakładu przeróbki mechanicznej w pobliżu szybu wydobywczego. Szyb zjazdowowydobywczy o nazwie Hegewaldschacht o średnicy 5,1 m w obudowie murowej wydrążono do głębokości 217 m. Nad szybem postawiono 30 m wysoką stalową wieżę wyciągową jednozastrzałową z czterema kołami kierującymi w głowicy. Ponadto wybudowano budynek maszyn wyciągowych, cechownię i budynek administracyjny, warsztaty oraz magazyny. Roczne wydobycie kopalni wynosiło 750 tys ton. W pierwszych dniach 1945 roku z powodu zbliżających się działań wojennych kopalnia została unieruchomiona i zatopiona. W skład spółki BUHAG wchodziły jeszcze następujące podmioty: 1. Mittlan Grube (szyb K-I Iwiny ) w 1945 r. zgłębiony do poziomu 133 m 2. Mühlberg Grube bei Alzenan (szyb K-II koło Olszanicy) zgłębiony w latach do głębokości 211 m, z dwoma poziomami wydobywczymi na głębokości 156 m (w 1944 r. rozpoczęto tu wstępną eksploatację rudy) i 200 m 3. Liebichau Grube (kopalnia Lubiechów ) z dwoma szybami L- I zgłębionym do poziomu 115 m i L-II zgłębionym do poziomu 134 m. We wrześniu 1944 r. szyby te połączono na poziomie 68 m. 4. Kupferhütte Wiesau (huta miedzi Wizów koło bolesławca) budowana w latach w miejscowościaci Wiesau (obecnie Łąka) WYDOBYCIE MIEDZI W STARYM ZAGŁĘBIU MIEDZIOWYM PO ROKU 1945 Henryk Rusewicz W obliczu szybko zbliżającego się frontu wojennego ze wschodu na przełomie 1944/45 roku w kopalniach przerwano wszelkie roboty górnicze. Część maszyn i urządzeń ewakuowano w głąb Rzeszy, szyby zostały zatopione, a reszta infrastruktury przemysłowej uległa dewastacji. Po przejąciu przedsiębiorstw z rąk wojsk radzieckich, władze polskie decyzją z 1 stycznia 1950 r. powołały do życia Zakłady Górnicze Lena w Wilkowie koło Złotoryi i Zakłady Górnicze Konrad w Iwinach Koło Bolesławca. Prace nad odwodnieniem i uruchomieniem kopalń rud miedzi na Dolnym Śląsku najwcześniej, bo już w 1948 roku rozpoczęto w kopalni Lena, gdzie dopływ wody z górotworu był stosunkowo niewielki. Równocześnie z pracami odwodnieniowymi prowadzono odbudowę miejscowego zakładu przeróbki mechanicznej. Już w czerwcu 1950 r. podjęto próbne wydobycie, a miesiąc później prowadzono regularną eksploatację i przeróbkę rud miedzi. Przez cały powojenny okres działalności wydobywczej w kopalni Lena, którą zakończono r. wydobyto ton rudy o średniej zawartości 0,55 % czystej miedzi. Nieistniejąca już wieża szybowa i ocalałe zabudowania kopalni Lena Ostatnim dyrektorem kopalni był wyjątkowy człowiek Stanisław Pieprzyk syn kowala z Gdowa, który w 1952 roku ukończył studia na Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie i z nakazu pracy znalazł się w Wilkowie. Już na początku kariery zawodowej współtworzył dokumentację geologiczną złoża miedzi w synklinie złotoryjskiej bez której odbudowa i dalsza rozbudowa kopalni byłyby niemożliwe.procesy technologiczne zakładu znał w najdrobniejszych szczegółach. Był entuzjastą postępu technicznego a Jego pasja twórcza nieustannie znajdowała ujście w realizacji projektów modernizacyjnych i usprawniających technologię wydobycie poprawiające równocześnie ciężkie i niebezpieczne warunki pracy. Swoją postawą dobrego inżyniera i zwierzchnika zyskał ogólny szacunek i poważanie całej załogi. Miał niepowtarzalny styl pracy, potrafił łączyć partnerstwo w układaniu stosunków międzyludzkich z wysokimi wymaganiami stawianymi podwładnym, a przede wszystkim sobie.

13 Głosił i wyznawał zasadę, że kopalnia jest jak matka, która troszczy się o załogę jak o swoje dzieci. Ta idea przyświecała Mu przez cały okres pracy zawodowej. Wspólnie z kadrą kierowniczą rozwiązywał najtrudniejsze, często nawet osobiste problemy pracowników zyskując w ten sposób szacunek i uznanie. Szczególnie angażował się w wyrażanie i kultywowanie tradycji górniczych, a w środowisku złotoryjskim pozostawił po sobie pamięć górników, zbudowane obiekty i pomniki użyteczności publicznej. Równolegle z robotami górniczymi prowadzonymi w przejętych kopalniach, w rejonie Złotoryi prowadzono także wiercenia rozpoznawcze. Wyniki tych badań zadecydowały o rozbudowie kopalni Lena oraz wybudowaniu od podstaw w latach pierwszej polskiej na tym terenie kopalni Nowy Kościół w miejscowości o tej samej nazwie. W kwietniu 1955 roku kopalnia podjęła wydobycie przez sztolnię, a zgłębiony w 1958 roku szyb Wacław pełnił rolę wentylacyjną i transportową. Od r. kopalnia została przekształcona w Zakłady Górnicze Nowy Kościół bez słowa w budowie. Wydobywaną w tej kopalni rudę przerabiano w Zakładzie Wzbogacania Rudy kopalni Konrad. Eksploatację złóż w kopalni Nowy Kościół zakończono w roku Przez cały okres działalności górniczej kopalni wydobyto łącznie ton rudy o średniej zawartości 0,51 % czystej miedzi. Nieco później, bo dopiero w 1951 r. przystąpiono do prac odwodnieniowych w kopalni Lubichów, ale do roku 1955 okazały się one mało skuteczne. Ostatecznie prace te zakończono w roku 1957, a dopiero w l962 roku rozpoczęto eksploatację złoża, które udostępniono dwoma nowo zgłębionymi w latach szybami L-III i L-IV. Wydobycie rud miedzi w kopalni zakończono w 1976 roku, wydobywając w tym czasie około ton rudy o średniej zawartości 1,06 % Cu. W latach zlikwidowano dwa szyby (L-III i L-IV), zaś w dwóch pozostałych na poziomie 213 m rozpoczęto eksploatację anhydrytu i gipsu osiągając wielkość ton w roku W związku ze spadkiem popytu w latach 90 wydobycie ograniczono do około ton rocznie. W rejonie Bolesławca, podobnie jak w rejonie złotoryjskim, równocześnie z odbudową zatopionych kopalń prowadzono rozpoznawcze prace geologiczne. Zabudowania nieczynnej już kopalni Nowy Kościół w dniu dzisiejszym W porównaniu do warunków odwodnienia i uruchomienia kopalni Lena warunki uruchomienia kopalni Konrad okazały bardziej niekorzystne. Już w trakcie budowy szybów tej kopalni doszło w 1944 roku do dwukrotnego wdarcia się wód górotworowych i ich zalania. Podczas działań wojennych kopalnie zatopiono ponownie i pierwsze próby ich odwodnienia w 1948 roku zakończyły się niepowodzeniem. Dopiero po zastosowaniu pomp typu Mamouth oraz pogłębieniu szybu K-I do głębokości 240 m, po ponad rocznych zmaganiach udało się w czerwcu 1953 roku uruchomić kopalnię. Równocześnie od 1952 roku prowadzono budowę nowego Zakładu Wzbogacania Rud, którą zakończono dziesięć lat później ze zdolnością przerobową ton rocznie. Kopalnia Lubichów : wieża szybu wydobywczego (z lewej) i wieża szybu wentylacyjnego ( z prawej) Nieistniejąca już wieża szybowa kopalni Konrad w Iwinach W ich wyniku rozpoczęto budowę kopalni Upadowa Grodziec, w której eksploatację prowadzono w latach W wyniku reorganizacji kopalń, jaką przeprowadzono w 1958 roku zarówno kopalnia Lubichów jak i Upadowa Grodziec zostały włączone do Zakładów Górniczych Konrad, w których prowadzono eksploatację rud miedzi do 1989 roku. Przez cały okres prowadzonej działalności górniczej w latach w ZG Konrad wydobyto łącznie ton rudy o przeciętnej zawartości 0,87 % czystej miedzi. Przez cały okres powojennej eksploatacji rud miedzi w kopalniach Starego Zagłębia Miedziowego wydobyto łącznie ton rudy, z której uzyskano tony miedzi w koncentracie. Właśnie ta gałąź gospodarki w istotny sposób przyczyniła się do rozwoju rejonów Złotoryi i Bolesławca.

14 Stare Zagłębie Miedziowe z zaznaczonymi nieczynnymi kopalniami rud miedzi HUTA MIEDZI LEGNICA Henryk Rusewicz Niewątpliwie jednym z najbardziej skutecznych i opłacalnych sposobów pozyskiwania wydobywanych spod ziemi rud jest ich przetwarzanie najbliżej miejsca wydobycia, czyli w pobliżu kopalń i zakładów obróbki wstępnej. Z wagi tego problemu dobrze zdawali sobie sprawę Niemcy, którzy budując kopalnie miedzi w rejonie Bolesławca i Złotoryi w latach trzydziestych ubiegłego stulecia prawie równocześnie rozpoczęli w 1940 roku budowę huty miedzi w miejscowości Wiesau (obecnie Łąka) koło Bolesławca. W 1948 roku polscy specjaliści pod prze-wodnictwem doświadczonego hutnika inż. T. Kaczanowskiego podjęli próbę uruchomienia poniemieckiego pieca szybowego, poprzez przetopienie zgromadzonego na terenie zakładu złomu lotniczego. Prawdopodobnie w wyniku sabotażu próba zakończyła się wybuchem pieca, co w efekcie doprowadziło do zaniechania odbudowy huty i przekształcenia jej od dnia 12 lipca 1951 r. w Zakłady Chemiczne Wizów, gdzie podjęto produkcję m.in. kwasu siarkowego. Do przetopu koncentratów miedzi zastosowano piec szybowy, a otrzymywany w tym procesie kamień miedziowy poddawano świeżeniu w konwertorach poziomych typu Peirce Smith. Miedź konwertorową przerabiano w dwóch piecach płomiennych o pojemności 25 ton każdy i maszynach do odlewania anod, które z kolei kierowano do rafinacji elektrolitycznej. Otrzymywane w ten sposób katody poddawano przetapianiu i końcowej rafinacji ogniowej. Cały proces technologiczny kończył się w karuzelowych maszynach odlewniczych gdzie odlewano wlewki, przeznaczone dla przemysłu kablowego. Wydział pieców konwertorowych Legnickie Zakłady Metalurgiczne piec i komin pieca wirebarsowego w budowie Jednak wkrótce po uruchomieniu pierwszych dolnośląskich kopalń miedzi i stopniowym wzroście ich wydobycia wystąpiła konieczność budowy na tym terenie huty. Wysyłanie koleją tysięcy ton rudy do hut górnośląskich stało się niewystarczające, a końcu także nieopłacalne.decyzją Ministra Przemysłu Ciężkiego w dniu 27 kwietnia 1951 roku powołano do życia Legnickie Zakłady Metalurgiczne w Pawłowicach Małych. Projekt wstępny zakładał roczną zdolność produkcyjną zakładu w wysokości ton miedzi elektrolitycznej. Pierwszego spustu miedzi na Wydziale Elektrorafinacji dokonano w Wigilię r. Oznaczało to początek działalności produkcyjnej huty. Od stycznia 1959 roku w zakładach prowadzono już pełny cykl technologiczny, a od 19 marca tego samego roku zmieniono nazwę Legnickich Zakładów Metalurgicznych na Hutę Miedzi Legnica im. Henryka Waleckiego w budowie. Kilka miesięcy później, bo już od r. z nazwy zakładu usunięto wyraz w budowie, co oznaczało uzyskanie przez hutę pełnej zdolności produkcyjnej. O dalszym rozwoju legnickiej huty w zdecydowanym stopniu zaważyło odkrycie bogatych złóż rud miedzi w rejonie Lubina i Sieroszowic. Stale rosnące wydobycie w kopalniach starego i nowego zagłębia przyspieszyły drugi etap rozbudowy huty, której zdolność produkcyjna w 1974 roku wynosiła ton miedzi elektrolitycznej rocznie.

15 Dalsze modernizacje procesów technologicznych i linii produkcyjnych w latach 70 pozwoliły na wyprodukowanie ton miedzi elektrolitycznej w roku Obecnie produkcja huty oscyluje w granicach ton miedzi elektrolitycznej rocznie. W dwóch ostatnich dekadach XX wieku cały wysiłek inwestycyjny i modernizacyjny skierowano na działania proekologiczne. W latach przekazano do eksploatacji węzeł odpylania i utylizacji gazów szybowych i konwertorowych, a w kwietniu 1994 r. uruchomiono bezodpadową instalację do odsiarczania gazów technologicznych Solinox, co pozwoliło o 99 % ograniczyć emisję dwutlenku siarki do atmosfery. Ostatnim osiągnięciem huty w działaniach proekologicznych jest nowiutka odpylnia gazów anodowych, którą oddano do eksploatacji w styczniu 2004 r. W porę przemyślane i podjęte decyzje dotyczące modernizacji huty sprawiły, iż pomimo leciwego wieku jest ona zakładem w pełni nowoczesnym tak pod względem technologicznym jak i ekologicznym. Wizytówką dzisiejszej huty Legnica jest instalacja odsiarczania gazów Solinox (z lewej) i najmłodsze dziecko huty odpylnia gazów anodowych (z prawej) ODKRYCIE WIELKIEJ MIEDZI W MONOKLINIE PRZEDSUDECKIEJ Henryk Rusewicz Mapa geologiczna starego i nowego zagłębia miedziowego Poszukiwania rud miedzionośnych w monoklinie przedsudeckiej prowadzone były przez geologów niemieckich już w drugiej połowie XIX wieku. Wówczas dokonano pierwszych odwiertów w okolicach Krajkowa i Brodzia koło Wrocławia. Zarówno te jak i następne wiercenia wykonane już w okresie międzywojennym w Muchoborze Wielkim, Praczach Odrzańskich koło Wrocławia oraz w Klikowie, Iłowej i Małomicach na południe od Żagania nie przyniosły zamierzonych efektów. Geolodzy niemieccy słusznie przypuszczali, że na obszarze monokliny występuje cechsztyn, w którym powinny zalegać miedzionośne złoża. Jednak do wybuchu II wojny światowej nie potwierdziły tego przeprowadzane przez nich odwierty. W obliczu wojny wszelkie prace poszukiwawcze przerwano skupiając się na eksploatacji rud w nowobudowanych kopalniach złotoryjskich i bolesławieckich. Po zakończeniu działań wojennych polski przemysł hutniczy początkowo rozpoczął badania na obszarach już znanych z występowania złóż miedzionośnych w Górach Świętokrzyskich i Sudetach. Jednak na początku lat pięćdziesiątych w Państwowym Instytucie Geologicznym zaczęła kiełkować koncepcja nad koniecznością przeprowadzenia prac badawczych cechsztynu na obecność w nim rud metali, soli

16 potasowych, gazu ziemnego i ropy naftowej w kierunku północnozachodnim od niecki północno-sudeckiej. Prekursorem i jednym z głównych inspiratorów tych działań był prof. Józef Zwierzycki z Uniwersytetu Wrocławskiego, który w 1951 roku opublikował pracę naukową na ten temat z mapą geologiczną, na której zaznaczył domniemany zasięg cechsztynu na terenie Przedsudecia. Ponadto w swojej pracy sugerował, iż w pokładach głębszych niż te, do których dotarli geolodzy niemieccy mogą występować pokłady rud miedzi. W tym też celu opracowano projekt badań profilu sejsmicznego Bolesławiec Głogów, którego realizację rozpoczął Jan Wyżykowski. Po zlokalizowaniu trzech odwiertów: w Gromadce, Gaikach i w Ruszowicach koło Głogowa doszedł on do wniosku, że w miejscach tych powinno się przeprowadzić wiercenia na głębokość m. Niestety, zbyt słaby i przestarzały sprzęt nie pozwolił na osiągnięcie planowanych głębokości. Wielkie szanse na dotarcie do złoża miało rozpoczęte r. wiercenie w rejonie wsi Gaiki. Zostało jednak zlikwidowane z powodu awarii sprzętu na głębokości około 600 m, jak się później okazało 280 m nad zalegającym złożem. Obelisk koło miejscowości Sieroszowice w miejscu historycznego odwiertu S - 1, którym nawiercono pokłady złoża Wielkiej Miedzi. Na podstawie tych dwóch odwiertów utwierdzono się w słuszności kontynuowania dalszych wierceń w celu określenia zasięgu i zasobów odkrytych złóż. W dniu r. zespół Państwowego Instytutu Geologicznego pod kierownictwem Jana Wyżykowskiego złożył pierwszą dokumentację złoża. Na podstawie 24 otworów wiertniczych, z których 18 weszło do obliczeń zasobowych, na 2 powierzchni 175 km ujawniono zasoby rudy w ilości ton przy średniej zawartości miedzi 1,42 %, co w sumie stanowi ton czystego metalu. To największe w historii Polski odkrycie, pod wieloma względami unikalne także w skali światowej, postawiło nasz kraj w rzędzie największych potentatów miedziowych w świecie. Od tej pory rozpoczęła się wielka epopeja lubińskiego złoża i awans całego regionu, który doczekał się swojej niepowtarzalnej szansy. Dwaj wielcy współtwórcy sukcesu: prof. dr inż. Józef Zwierzycki (z lewej) inicjator i propagator poszukiwań geologicznych w monoklinie przedsudeckiej i doc. dr inż. Jan Wyżykowski (z prawej) żarliwy realizator prac poszukiwawczych i odkrywca Wielkiej miedzi. Brak miarodajnych efektów w pracach poszukiwawczych doprowadził w Centralnym Urzędzie Geologii w Warszawie do debaty nad sensem i celowością kontynuacji kosztownych wierceń na tych terenach. Dalsze badania wisiały na przysłowiowym włosku. Nieoczekiwanie z pomocą dla garstki zapaleńców pragnących prowadzić rozpoczęte badania przyszła Uchwała Rządu nr 1018/55 z dnia r., która nakładała wręcz obowiązek na Państwowy Instytut Geologiczny odkrycia i udokumentowania dwóch złóż miedzi dla potrzeb gospodarki narodowej, pierwszego do r., drugiego do r. Z perspektywy czasu takie nakazowe rozwiązania wydają się być nonsensowne i nieprawdopodobne, ale w ówczesnych czasach były na porządku dziennym. Zdobyte doświadczenie z dotychczasowych wierceń oraz ślady łupków miedzionośnych z odwiertów wykonanych przez Przedsiębiorstwo Poszukiwań Naftowych Piła koło Wschowy i Ostrzeszowa pozwoliły J. Wyżykowskiemu zweryfikować dotychczasowe założenia prowadzonych badań. Po wnikliwej analizie poprzednich wierceń zlokalizował cztery nowe odwierty w okolicach: Sieroszowic, Lubina, Koźlic i Dzikowa. Prace wiertnicze otworu S-1 w Sieroszowicach rozpoczęto r. i po dwóch i pół miesiącach, w dniu r. osiągnięto formację cechsztynu zawierającą drobiny metalu. Badania i analizy chemiczne rdzenia wskazywały jednoznacznie na odkrycie dużego przemysłowego złoża rud miedzi. Potwierdzeniem tego były wyniki uzyskane r. z prowadzonego równolegle odwiertu S-19 w Lubinie. Lubin obelisk ustawiony w miejscu historycznego odwiertu S-19, którym w dniu r. potwierdzono odkrycie Wielkiej Miedzi UDZIAŁ GÓRNIKÓW STAREGO ZAGŁĘBIA W TWORZENIU POTĘGI NOWEGO ZAGŁĘBIA MIEDZIOWEGO Henryk Rusewicz Od samego początku w organizację przyszłych przedsiębiorstw budowlanych i zakładów wydobywczych w nowym zagłębiu miedziowym zaangażowano kadrę i pracowników, którzy swoje umiejętności oraz doświadczenie zdobywali w kopalniach bolesławieckich i złotoryjskich. Zwiastunem nadchodzących nowych czasów dla mieszkańców zaledwie pięciotysięcznego Lubina była kilkunastoosobowa ekipa specjalistów z wrocławskiego Przedsiębiorstwa Budowlano-Montażowego Kopalń Rud Miedzi, zwanego potocznie, Remem. Przybyli tutaj z bolesławieckich budów już w drugiej połowie 1957 r. i zajęli się sporządzaniem planów zagospodarowania terenów pod przyszłe inwestycje. Systematyczne prace budowlane rozpoczęto dwa lata później, w czerwcu 1959 roku. Gdy jedne brygady stawiały pierwsze bloki mieszkalne na osiedlu Awaryjne przy obecnej ul. Tadeusza Kościuszki, inne uzbrajały teren, przygotowywały zaplecze i płytę montażową pod budowę pierwszego szybu przyszłej kopalni Lubin (wschodniego L-III).

17 Do końca 1959 roku inwestorem prowadzonych robót były Zakłady Górnicze Lubichów, które decyzją Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia r. zostały z dniem r. podporządkowane Zakładom Górniczym Konrad w Iwinach. Na stanowisko pierwszego dyrektora utworzonego z dniem r. przedsiębiorstwa państwowego Zakłady Górnicze Lubin w budowie powołano dotychczasowego dyrektora ZG Lubichów, Arkadiusza Tobolskiego. Funkcję tę pełnił do 30 kwietnia 1961 roku, kiedy to decyzją MPC z dnia r. przekształcono z dniem r. Zakłady Górnicze Lubin w budowie w Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi w budowie. Wówczas na stanowisko dyrektora nowej jednostki powołano Stanisława Laska. Od r. na stanowisko dyrektora generalnego KGHM powołano dr inż. Tadeusza Zastawnika, który piastował je do 1975 roku. Swoje doświadczenia górnicze rozpoczynał podczas wojny w kopalni węgla kamiennego Siersza na Górnym Śląsku. W 1951 r., jeszcze przed ukończeniem studiów na Politechnice Śląskiej, które ukończył rok później, został skierowany do pracy w Zakładach Górniczych Konrad w Iwinach na stanowisku dyrektora inwestycyjnego z równoczesnym pełnieniem obowiązków dyrektora zakładu. Blisko trzynastoletni okres dyrektorowania Tadeusza Zastawnika obfitował w najważniejsze, nieraz bardzo dramatyczne wydarzenia, które kilkakrotnie stawiały pod wielkim znakiem zapytania losy tworzącego się zagłębia. W obliczu groźby wstrzymania budowy LGOM z powodu licznych kłopotów i awarii związanych z budową kopalń, jego upór i konsekwencja w podejmowaniu oraz realizacji śmiałych decyzji zaowocowały oddawaniem do eksploatacji kolejnych szybów, kopalń i zakładów towarzyszących, dzięki którym rozwój całego regionu stał się faktem dokonanym. Od lewej: T. Zastawnik, M. Pawlak, K. Ziaja Także pierwszy dyrektor techniczny KGHM mgr inż. Alfred Cholewiak swoje doświadczenia zawodowe zdobywał w starym zagłębiu miedziowym. W latach jako dyplomant krakowskiej AGH pracował w ZG Lena skąd na krótko został przeniesiony do kopalni Orzeł Biały na stanowisko zawiadowcy kopalni. Jednak już w 1957 roku powrócił do Leny, gdzie objął stanowisko dyrektora zakładu. Z dniem r. został powołany do KGHM w Lubinie na stanowisko dyrektora technicznego, które piastował do 1965 roku. Podobnie przebiegała kariera zawodowa mgr inż. Mirosława Pawlaka, który w 1955 roku trafił na praktykę zawodową do kopalni Lena jako student AGH w Krakowie. Do ZG Lena powrócił już po ukończeniu studiów w 1959 roku i tutaj zdobywał kolejne szczeble zawodowej hierarchii, aż do naczelnego inżyniera zakładu. W 1973 roku został powołany na stanowisko naczelnego inżyniera w Zakładach Górniczych Polkowice skąd w 1976 roku przeniesiono go na stanowisko dyrektora technicznego KGHM. Na stanowisku tym pozostał do roku 1984, kiedy to awansował na dyrektora generalnego KGHM w Lubinie i funkcję te pełnił do roku W Zakładach Górniczych Lena swoją przygodę z górnictwem w 1954 roku zaczynał też mgr inż. Kazimierz Ziaja. Początkowo pracował na stanowisku kierownika robót górniczych, a następnie jako główny inżynier zakładu. Od 1957 roku przez dwa lata pracował na takim samym stanowisku w Zakładach Górniczych Lubichów skąd został przeniesiony do ZG Konrad, gdzie w latach pełnił kolejno funkcje: głównego inżyniera górniczego, naczelnego inżyniera zakładu i zastępcy dyrektora zakładu. W 1978 roku został skierowany do pracy w Zakładach Górniczych Lubin w nowym zagłębiu miedziowym. Początkowo pracował jako naczelny inżynier, następnie jako I zastępca dyrektora, a od 1981 roku do roku 1990 pełniłfunkcję dyrektora naczelnego ZG Lubin. W 1991 roku objął stanowisko dyrektora ZG Konrad, by w 1994 roku powrócić do nowego zagłębia, tym razem na stanowisko dyrektora Huty Miedzi Głogów. Funkcję tę pełnił, do czasu przejścia na emeryturę w 1996 roku. W pierwszym okresie tworzenia struktur organizacyjnych do pracy w nowym zagłębiu miedziowym pracownicy kadrowi kierowani byli w drodze przeniesień służbowych lub z nakazu, ale była też spora grupa ludzi, którzy podejmowali pracę skuszeni lepszymi warunkami materialnymi i perspektywą szybszego zrobienia kariery zawodowej. Wraz z rozwojem nowopowstających kopalń, już w latach sześćdziesiątych pojawiła się koncepcja wstrzymania wydobycia i zamknięcia kopalń złotoryjskich i bolesławieckich, w których wydobywana ruda była znacznie uboższa w procentową zawartość czystej miedzi. Rachunek ekonomiczny okazał się bezlitosny. Jako pierwsza w 1968 roku z eksploatacji została wyłączona kopalnia Nowy Kościół, której infrastrukturę powierzchniową przejęły Zakłady Mechaniczne Zamet. W 1974 roku wstrzymano wydobycie rudy w Zakładach Górniczych Lena na bazie, którego powstał Zakład Urządzeń Górniczych Lena. Kilkuset dobrze przygotowanych do wykonywania swojego zawodu górników z obydwu kopalń zostało przyjętych do Zakładów Górniczych Lubin i Polkowice. Wówczas to powstało słynne powiedzenie w budującym się nowym zagłębiu zamienię dyplom inżyniera na pochodzenie z Leny co było wyjątkową rekomendacją dla pracowników mających swój rodowód w Starym Zagłębiu Miedziowym a w szczególności w ZG Lena. Najdłużej widmu zamknięcia opierała się kopalnia Konrad w Iwinach, w której eksploatację rudy miedzi wstrzymano dopiero r. Zakłady Górnicze Konrad podzielono na trzy niezależne przedsiębiorstwa: Aquakonrad eksploatacja wody, Zakład Wyrobów Gumowych i Rejon Lubichów, który wszedł w skład Kopalni Anhydrytu Nowy Ląd w Niwicach. Podobnie jak w przypadku górników z kopalń złotoryjskich, kilkuset wykwalifikowanych konradowców zasiliło kopalnie nowego zagłębia, zwłaszcza w Zakładach Górniczych Rudna. Większość tych ludzi, pracujących do dnia dzisiejszego stanowi trzon najlepszych fachowców w swoich zawodach. KOPALNIE I HUTY NOWEGO ZAGŁĘBIA MIEDZIOWEGO Henryk Rusewicz Epokowe odkrycie wielkich, miedzionośnych złóż w rejonie Sieroszowic i Lubina przez Jana Wyżykowskiego oraz jego współpracowników nie przesądzało jeszcze o ich szybkim gospodarczym wykorzystaniu. Warunki geologiczne zalegania złoża okazały się bardzo niekorzystne ze względu na dużą głębokość ( m), duże zawodnienie, wysoką temperaturę 0 pierwotną skał dochodzącą do 40 C oraz dużą skłonność do tąpań skał zalegających nad i pod złożem. Wszystkie te czynniki stanowiły poważne wyzwanie dla polskiego górnictwa, które nigdy wcześniej nie musiało borykać się z tak poważnymi problemami.

18 Nowe Zagłębie Miedziowe W takiej sytuacji również znaczna część ludzi z ówczesnych kręgów decyzyjnych państwa miała sporo wątpliwości czy polska technika górnicza podoła tak poważnym wyzwaniom, a zatem czy warto inwestować potężne środki w tak bardzo ryzykowne i niepewne przedsięwzięcie. Ostatecznie zwyciężył zdrowy rozsądek i chęć odniesienia spektakularnego sukcesu, co wiązało się również z olbrzymimi potrzebami surowcowymi państwa. Po dokładnym przeanalizowaniu dokumentacji geologicznej pracę nad programem zagospodarowania przemysłowego LGOM powierzono pracownikom naukowym z krakowskiej AGH pod kierunkiem prof. Bolesława Krupińskiego. Trzonem przyjętych wówczas założeń projektowych miały być cztery duże zespolone zakłady górnicze, których żywotność eksploatacyjną szacowano na około lat. Zakłady Górnicze Lubin Uprzedzając w czasie decyzje rządowe z dniem r. powołano do życia Zakłady Górnicze Lubin w budowie. Zakres zadań, które postawiono do realizacji przez nowopowstałe przedsiębiorstwo obejmował między innymi: - przygotowanie placów pod budowę przyszłych kopalń, - budowa i przygotowanie do eksploatacji zakładów wydobywczych, - budowa zaplecza mieszkaniowego dla pierwszych budowniczych i górników. Wschodni (L-III), który w dniu r. został nazwany imieniem Bolesław, dla upamiętnienia przedwcześnie zmarłego naczelnego inżyniera Przedsiębiorstwa Budowy Kopalń Rud Miedzi Bolesława Sztukowskiego. Już w lipcu 1960 roku zakończono montaż pierwszej maszyny wyciągowej, a 19 listopada tego roku rozpoczęto drążenie szybu. 12 czerwca 1961 roku przystąpiono do głębienia szybu L-I w polu głównym, a dokładnie rok później, 11 czerwca 1962 r., szybu L-II. Następnie przyszła kolej na Szyby Zachodnie L-IV i L-V, ale prace związane z głębieniem szybów nie przebiegały bezawaryjnie. Tymczasowa wieża szybowa z okresu budowy i współczesna wieża wyciągowa szybu L-III Bolesław Kilkakrotnie przerywano roboty wskutek wdarcia się wód i zalewania wyrobisk szybowych. Przełomowym dla rozwoju KGHM był rok 1962, kiedy to w kręgach decyzyjnych państwa rozważano możliwość nawet całkowitego wstrzymania inwestycji, ze względu na bardzo wysokie koszty budowy miedziowego zagłębia.

19 Na szczęście i w tym przypadku zwyciężył zdrowy rozsądek, dzięki czemu zdecydowano się kontynuować zaawansowane już prace. Oba te szyby ukończono niemal równocześnie, P-I w grudniu 1965 r., P-II w styczniu 1966 r. W Polkowicach podobnie jak i w Lubinie, robotom górniczym towarzyszyła budowa własnego Zakładu Wzbogacania Rudy, który został oddany do eksploatacji w dwóch etapach w latach 1969 i Pierwszy etap budowy Zakładów Górniczych Polkowice został ukończony w grudniu 1968 roku osiągając 25% zakładanej zdolności wydobywczej. Pełną moc eksploatacyjną w wysokości ton rudy kopalnia uzyskała w kwietniu 1972 roku, a po rozbudowie i modernizacji w latach następnych, zdolność wydobywczą zwiększono do ton rudy rocznie. Działalność wydobywcza kopalni prowadzona jest na 2 obszarze 75 km w złożu udostępnionym przez siedem szybów, którymi rocznie wydobywa się około ton rudy zawierającej średnio 1,8% miedzi. Szyby Główne L I i L II kopalni Lubin r. budowniczowie Szybu Wschodniego L-III dotarli do pokładów rudy miedzi wydobywając pierwszy kubeł miedzionośnego urobku, co wcale jeszcze nie oznaczało o rozpoczęciu eksploatacji złoża. Wreszcie, po 1138 dniach uporczywych zmagań z siłami natury w dniu r. osiągnięto docelową głębokość szybu 754m. Równolegle z głębieniem szybów prowadzono roboty powierzchniowe. Największą niewątpliwie w tym zakresie inwestycją była budowa Zakładu Wzbogacania Rudy, przy Szybach Głównych kopalni Lubin, której pierwszy ciąg produkcji koncentratu miedziowego uruchomiono w lutym 1968 roku. W lipcu tego samego roku Zakłady Górnicze Lubin rozpoczęły działalność eksploatacyjną osiągając 25% zakładanej zdolności wydobywczej. Pełną zdolność eksploatacyjną w wysokości ton rudy Zakłady Górnicze Lubin uzyskały w 1972 roku, a po rozbudowie podjętej w 1973 roku wydajność wydobywcza wzrosła do ton rudy miedzi rocznie. Złoże w rejonie eksploatacyjnym Zakładów Górniczych Lubin udostępnione jest siedmioma szybami w dwóch obszarach górniczych Lubin i Małomice o 2 łącznej powierzchni 158 km. Średnie wydobycie roczne oscyluje w granicach ton rudy o zawartości około 1,4% miedzi. Wydobyta ruda poddawana jest wstępnej przeróbce w miejscowym Zakładzie Wzbogacania Rudy, którego trzy ciągi produkcji koncentratu posiadają zdolność przerabiania około ton rudy/dobę. Szyby Zachodnie P V i P VI kopalni Polkowice Szyby Zachodnie kopalni Rudna Zakłady Górnicze Rudna Do budowy największego, jak do tej pory kompleksu wydobywczo-przeróbczego w nowym zagłębiu miedziowym przystąpiono r. w oparciu o projekt wykonany przez ZBiPM Cuprum we Wrocławiu, który zakładał docelową zdolność wydobycia kopalni na ton rudy rocznie. W dniu r. ekipy Przedsiębiorstwa Budowy Kopalń Rud Miedzi z Lubina przystąpiły do głębienia pierwszego szybu R-I. Docelową głębokość m osiągnięto r. Równolegle od strony Szybów Głównych ZG Polkowice z poziomu 850 m prowadzono drążenie sześciu centralnych upadowych: trzech w kierunku Szybów Głównych i trzech w kierunku szybów Zachodnich ZG Rudna. Połączenie szybu R-I z upadowymi centralnymi nastąpiło r Na terenie Szybów Głównych w 1972 roku rozpoczęto budowę Zakładu Wzbogacania Rudy, uruchamiając w kwietniu 1974 roku pierwszy ciąg produkcji koncentratu. W lipcu 1974 roku Zakłady Górnicze Rudna uzyskały 25% planowanej zdolności wydobywczej, co było podstawą do przekształcenia ZG Rudna w budowie w jednostkę eksploatacyjną. W tym samym roku opracowano i przyjęto do realizacji nowe kryteria techniczno-ekonomiczne rozbudowy kopalni zgodnie, z którymi roczne wydobycie docelowe ustalono na ton rudy. Szyby Główne kopalni Rudna w budowie i w chwili obecnej Szyby Zachodnie L IV i L V kopalni Lubin Zakłady Górnicze Polkowice Decyzja o budowie kopalni Polkowice zapadła już w 1961 roku, ale zgłębianie pierwszego szybu P-II rozpoczęto dopiero r. Niespełna cztery miesiące później 11 października tegoż roku rozpoczęto głębienie drugiego polkowickiego szybu P-I.

20 Działalność eksploatacyjna Zakładów Górniczych 2 Rudna prowadzona jest na obszarze 75 km przez dziesięć szybów udostępniających złoże, w tym dziewięć do poziomu 1100 m i jeden (R-IX) do poziomu 1200 m. Wydobywana ruda o zawartości około 2% miedzi w tonie rudy przerabiana jest w Zakładzie Wzbogacania Rudy przy Szybach Głównych. Bardzo duża zdolność przerobowa ZWR, która wynosi ton rudy na dobę pozawala także na wspomaganie w przerabianiu rudy wydobywanej z obszaru kopalni Sieroszowice. Od r. w ramach restrukturyzacji KGHM Polska Miedź S.A. połączono dwa obszary górnicze kopalń Polkowice i Sieroszowice w jeden organizm, pod wspólną nazwą Oddział KGHM Zakłady Górnicze Polkowice-Sieroszowice. Zakłady Górnicze Sieroszowice Założenia Techniczno-Ekonomiczne budowy najmłodszej z kopalń LGOM opracowano już w lutym 1974 roku. Zakładały one wybudowanie największej głębinowej kopalni rudy miedzi na świecie o rocznym wydobyciu na poziomie ton rudy. Czas i późniejsze programy oszczędnościowe zweryfikowały ostatecznie te wielkości do ok ton oraz zadecydowały o odstąpieniu od budowy Zakładu Wzbogacania Rudy. W styczniu 1975 roku w ramach Pionu Inwestycyjnego KGHM w Lubinie powołano Zespół ds. Budowy Zakładów Górniczych Sieroszowice, ale dopiero Uchwała Nr 70/77 Rady Ministrów z dnia r. zatwierdziła do realizacji plan budowy I etapu kopalni. Pierwsze prace górnicze rozpoczęto we wrześniu 1977 roku drążąc w stronę Obszaru Górniczego Sieroszowice wyrobiska na poziomie 950 m od strony kopalni Rudna oraz na poziomach 810 i 850 m od strony kopalni Polkowice. W czerwcu 1980 roku rozpoczęto wstępną eksploatację złoża na poziomie 950 m. Z powodu braku szybów wydobywczych cały pozyskany urobek transportowany był na powierzchnię szybami kopalń Polkowice i Rudna. Głębienie pierwszego szybu kopalni Sieroszowice SW-3 rozpoczęto dopiero r., ukończono go po 16 miesiącach, w dniu r. na głębokości 706,4 m a oddano d o e k s p l o a t a c j i w r o k u. N a s t ę p n y s z y b SW-1 zgłębiano od r. osiągając docelową głębokość 1029,1 m w dniu r. Do eksploatacji przekazano go dopiero w roku Zakłady Górnicze Polkowice - Sieroszowice. Huta Miedzi Głogów Postęp w budowie Zakładów Górniczych Lubin i Polkowice, a więc i wzrastająca ilość wydobywanej rudy miedzi przesądziły o konieczności budowy nowej huty. Decyzja o jej budowie i lokalizacji w Żukowicach koło Głogowa zapadła już r., a pierwsze prace budowlane rozpoczęto r. Projekt koncepcyjny zakładał zdolność produkcyjną huty na poziomie ton miedzi elektrolitycznej rocznie, jednak już w 1969 roku podjęto decyzję o rozbudowie zakładu do zdolności ton. Odlewanie anod na maszynie karuzelowej Wieża szybu SW-1 w budowie i chwili obecnej Złoże rud miedzi o średniej zawartości 1,9% czystego 2 metalu zalegające na obszarze około 97 km udostępnione jest czterema szybami, przy czym zgłębione w 1993 roku szyby SG-1 i SG-2 pozostały nieuzbrojone. Między innymi także i z tego powodu większość urobku odstawiana jest do szybów ZG Rudna i ZG Polkowice gdzie jest wydobywana na powierzchnię i poddawana przeróbce w tamtejszych Zakładach Wzbogacania Rud. Oprócz rudy miedzi w kopalni Sieroszowice wydobywana jest, w ilości około 800 ton/dobę, wysokiej jakości sól kamienna, która zalega od 40 do 60 m nad złożem rud miedzi. Załadunek konwertora z lewej i podkładek katodowych do wanny elektrolitycznej z prawej strony W oparciu o doświadczenia eksploatacyjne z Huty Miedzi Legnica także w Hucie Głogów zastosowano technologię przetopu koncentratów miedzi w piecach szybowych. Pierwszego próbnego wytopu dokonano w lipcu 1971 roku, a rok później zakończono pierwszy etap budowy Huty Miedzi Głogów I uzyskując roczną zdolność produkcyjną w wysokości ton miedzi elektrolitycznej.

Ryc. 1 Wysoka ściana kamieniołomu wapienia, punkt odkrycia kopalni Ciche Szczęście. Fot. T. Stolarczyk

Ryc. 1 Wysoka ściana kamieniołomu wapienia, punkt odkrycia kopalni Ciche Szczęście. Fot. T. Stolarczyk Początki wydobycia rud miedzi w rejonie Leszczyny (niem. Haasel) sięgają wg legendarnych przekazów XIII w. Miała wówczas zostać założona sztolnia Charakter, stanowiąca najwyższy poziom wyrobisk sztolniowych

Bardziej szczegółowo

Autorzy opracowania:

Autorzy opracowania: Autorzy opracowania: Dr inż. Eufrozyna PIĄTEKDr inż. Zygfryd PIĄTEK Wydawca Złotoryjskie Towarzystwo Tradycji Górniczych Wydawnictwo powstało dzięki KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie Pomysł graficznegy:

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie ze stażu naukowo-technicznego

Sprawozdanie ze stażu naukowo-technicznego dr inż. Edyta Brzychczy mgr inż. Aneta Napieraj Katedra Ekonomiki i Zarządzania w Przemyśle Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie Sprawozdanie

Bardziej szczegółowo

Wykład 1. Wiadomości ogólne

Wykład 1. Wiadomości ogólne Wykład 1 Wiadomości ogólne Wiadomości ogólne Nagromadzenie w jednym miejscu większych ilości minerału użytecznego wśród skał płonnych nazywa się złożem kopalni użytecznej Według pochodzenia złoża dzieli

Bardziej szczegółowo

KLIMATYZACJA CENTRALNA LGOM. SYSTEMY CENTRALNEJ KLIMATYZACJI ZAPROJEKTOWANE I ZBUDOWANE PRZEZ PeBeKa S.A. DLA KGHM POLSKA MIEDŹ S.A.

KLIMATYZACJA CENTRALNA LGOM. SYSTEMY CENTRALNEJ KLIMATYZACJI ZAPROJEKTOWANE I ZBUDOWANE PRZEZ PeBeKa S.A. DLA KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Przedsiębiorstwo Budowy Kopalń PeBeKa S.A. jest jedną z czołowych spółek w branży budowlanej w Polsce. Funkcjonuje w ramach grupy kapitałowej KGHM Polska Miedź S.A., jednego z największych producentów

Bardziej szczegółowo

Drewno. Zalety: Wady:

Drewno. Zalety: Wady: Drewno Drewno to naturalny surowiec w pełni odnawialny. Dzięki racjonalnej gospodarce leśnej w Polsce zwiększają się nie tylko zasoby drewna, lecz także powierzchnia lasów. łatwość w obróbce, lekkość i

Bardziej szczegółowo

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za maj 2019 r.

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za maj 2019 r. Lubin, 25 czerwca Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za Niniejszy raport zawiera miesięczne dane wstępne ostateczne kwartalne wyniki produkcyjne i sprzedażowe zostaną

Bardziej szczegółowo

Klimatyzacja centralna w Lubelskim Węglu Bogdanka S.A.

Klimatyzacja centralna w Lubelskim Węglu Bogdanka S.A. Klimatyzacja centralna w Lubelskim Węglu Bogdanka S.A. Zmiany wielkości kopalni Bogdanka O.G. Ludwin 78,7 km 2 O.G. Puchaczów V 73,4 km 2 O.G. razem 161,5 km 2 O.G. Stręczyn 9,4 km 2 1 Czynne wyrobiska

Bardziej szczegółowo

ZAGROŻENIA NATURALNE W OTWOROWYCH ZAKŁADACH GÓRNICZYCH

ZAGROŻENIA NATURALNE W OTWOROWYCH ZAKŁADACH GÓRNICZYCH ZAGROŻENIA NATURALNE W OTWOROWYCH ZAKŁADACH GÓRNICZYCH. ZAGROŻENIE ERUPCYJNE Zagrożenie erupcyjne - możliwość wystąpienia zagrożenia wywołanego erupcją wiertniczą rozumianą jako przypływ płynu złożowego

Bardziej szczegółowo

OPIS PATENTOWY C22B 7/00 ( ) C22B 15/02 ( ) Sposób przetwarzania złomów i surowców miedzionośnych

OPIS PATENTOWY C22B 7/00 ( ) C22B 15/02 ( ) Sposób przetwarzania złomów i surowców miedzionośnych PL 220923 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 220923 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 391431 (51) Int.Cl. C22B 7/00 (2006.01) C22B 15/02 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej

Bardziej szczegółowo

Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren.

Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren. Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry Zagłębie Ruhry jak to mówią Niemcy Ruhrpott, jest mieszaniną wszystkiego i wszystkich. Jest położone nad rzeką Ruhrą, a także w pobliżu rzeki Ren. Region zachodnich Niemiec,

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych

Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych Zagrożenia środowiskowe na terenach górniczych dr inż. Henryk KLETA WYDZIAŁ GÓRNICTWA I GEOLOGII POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ Katedra Geomechaniki, Budownictwa Podziemnego i Zarządzania Ochroną Powierzchni Analiza

Bardziej szczegółowo

Powstanie, struktura i zadania Oddziału CZOK.

Powstanie, struktura i zadania Oddziału CZOK. Powstanie, struktura i zadania Oddziału CZOK. Centralny Zakład Odwadniania Kopalń (CZOK), powołany został Uchwałą Nr 1/00 Zarządu Spółki Restrukturyzacji Kopalń S.A., z dnia 22.08.2000 roku. SRK S.A. powstała

Bardziej szczegółowo

10.3 Inne grunty i nieużytki

10.3 Inne grunty i nieużytki 10.3 Inne grunty i nieużytki Obok użytków rolnych i lasów, w strukturze użytkowania ziemi wyodrębniamy inne grunty, do których zaliczamy grunty zabudowane i zurbanizowane, grunty pod wodami, użytki ekologiczne,

Bardziej szczegółowo

Bogactwo przyrodnicze i kulturowe Dolnego Śląska Geopark Krobica, Zagroda Edukacyjna Radoniówka, Muzeum Bitwy pod Legnicą wraz z Bazyliką Św.

Bogactwo przyrodnicze i kulturowe Dolnego Śląska Geopark Krobica, Zagroda Edukacyjna Radoniówka, Muzeum Bitwy pod Legnicą wraz z Bazyliką Św. Bogactwo przyrodnicze i kulturowe Dolnego Śląska Geopark Krobica, Zagroda Edukacyjna Radoniówka, Muzeum Bitwy pod Legnicą wraz z Bazyliką Św. Jadwigi W dniu 27 października 2017 roku odbyła się kolejna

Bardziej szczegółowo

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za styczeń 2019 r.

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za styczeń 2019 r. Lubin, 22 lutego Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za Niniejszy raport zawiera miesięczne dane wstępne ostateczne kwartalne wyniki produkcyjne i sprzedażowe zostaną

Bardziej szczegółowo

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów Prof. dr hab. inż. Jan Palarski Instytut Eksploatacji Złóż Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru) do zaliczeń i egzaminów Przedmiot LIKWIDACJA KOPALŃ I WYROBISK GÓRNICZYCH 1. Wymień czynniki,

Bardziej szczegółowo

Jako pierwsi szkło przypadkowo wytopili feniccy kupcy podczas transportu kamienia gdy rozpalili ognisko ok p.n.e..

Jako pierwsi szkło przypadkowo wytopili feniccy kupcy podczas transportu kamienia gdy rozpalili ognisko ok p.n.e.. Jako pierwsi szkło przypadkowo wytopili feniccy kupcy podczas transportu kamienia gdy rozpalili ognisko ok. 5000 p.n.e.. Surowcem do produkcji tradycyjnego szkła jest piasek kwarcowy oraz dodatki, najczęściej:

Bardziej szczegółowo

Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. Marek Zawartka, Arkadiusz Grządziel

Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. Marek Zawartka, Arkadiusz Grządziel Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego S.A. Marek Zawartka, Arkadiusz Grządziel Wykonane w czerwcu 2012r kontrole stanu obmurza szybu Kazimierz I przy pomocy kamer, wykazały wystąpienie dopływu wody (oszacowane

Bardziej szczegółowo

o zmianie ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin

o zmianie ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin Grupa Posłów KP SLD Warszawa, 9 kwietnia 2015 r. Pan Radosław SIKORSKI Marszałek Sejmu RP Na podstawie art. 118 ust. 1 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. oraz art. 32 ust. 2 Regulaminu Sejmu, niżej podpisani

Bardziej szczegółowo

Wniosek w sprawie podziału zysku netto za 2011 r.

Wniosek w sprawie podziału zysku netto za 2011 r. Bogdanka, 19 marca 2012 r. Zwyczajne Walne Zgromadzenie Lubelski Węgiel Bogdanka S.A. Wniosek w sprawie podziału zysku netto za 2011 r. Zarząd Lubelski Węgiel Bogdanka S.A przedkłada wniosek wraz z uzasadnieniem

Bardziej szczegółowo

USTAWA z dnia 2018 r. o uchyleniu ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin oraz o zmianie innych ustaw

USTAWA z dnia 2018 r. o uchyleniu ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin oraz o zmianie innych ustaw PROJEKT USTAWA z dnia 2018 r. o uchyleniu ustawy o podatku od wydobycia niektórych kopalin oraz o zmianie innych ustaw Art. 1. Uchyla się ustawę z dnia 2 marca 2012 r. o podatku od wydobycia niektórych

Bardziej szczegółowo

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za luty 2019 r.

Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za luty 2019 r. Lubin, 22 marca Wstępne wyniki produkcyjne i sprzedażowe Grupy KGHM Polska Miedź S.A. za Niniejszy raport zawiera miesięczne dane wstępne ostateczne kwartalne wyniki produkcyjne i sprzedażowe zostaną opublikowane

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA TECHNICZNA INSTALACJA CHŁODNICZA O MOCY 60 MW Z CZTEREMA PODAJNIKAMI TRÓJKOMOROWO-RUROWYMI P.E.S.

INFORMACJA TECHNICZNA INSTALACJA CHŁODNICZA O MOCY 60 MW Z CZTEREMA PODAJNIKAMI TRÓJKOMOROWO-RUROWYMI P.E.S. INFORMACJA TECHNICZNA INSTALACJA CHŁODNICZA O MOCY 60 MW Z CZTEREMA PODAJNIKAMI TRÓJKOMOROWO-RUROWYMI P.E.S. (KOPALNIA MOAB KHOTSONG, POŁUDNIOWA AFRYKA) WWW.SIEMAG-TECBERG.COM InformacjA techniczna INSTALACJA

Bardziej szczegółowo

Towaroznawstwo artykułów przemysłowych

Towaroznawstwo artykułów przemysłowych Towaroznawstwo artykułów przemysłowych Towaroznawstwo Tomasz Poskrobko Przemysł produkcja materialna, polegająca na wytwarzaniu wyrobów w sposób masowy, przy użyciu urządzeń mechanicznych, Towary przemysłowe

Bardziej szczegółowo

Pokłady możliwości. Innowacje jako Strategia Wspierająca KGHM Polska Miedź S.A. Piotr Spaliński Departament Badań i Innowacji KGHM Polska Miedź S.A.

Pokłady możliwości. Innowacje jako Strategia Wspierająca KGHM Polska Miedź S.A. Piotr Spaliński Departament Badań i Innowacji KGHM Polska Miedź S.A. Pokłady możliwości Innowacje jako Strategia Wspierająca KGHM Polska Miedź S.A. Strategia Innowacji w KGHM Polska Miedź S.A. Wyodrębnienie Strategii Innowacji W związku z systematycznym zwiększaniem działalności

Bardziej szczegółowo

Janusz Jasiński Przewodniczący Organizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej

Janusz Jasiński Przewodniczący Organizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej Janusz Jasiński Przewodniczący Organizacji Pracodawców Ziemi Lubuskiej Zielona Góra, 29 czerwca 2016 1 13 13 12 12 11 11 10 10 9 9 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 Udokumentowane złoża (w mln ton, 2010)

Bardziej szczegółowo

Ogólny zarys koncepcji rachunku ABC w kopalni węgla kamiennego

Ogólny zarys koncepcji rachunku ABC w kopalni węgla kamiennego Ogólny zarys koncepcji rachunku ABC w kopalni węgla kamiennego Mogłoby się wydawać, iż kopalnia węgla kamiennego, która wydobywa teoretycznie jeden surowiec jakim jest węgiel nie potrzebuje tak zaawansowanego

Bardziej szczegółowo

Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. po II kwartale 2006 roku

Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. po II kwartale 2006 roku Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. po II kwartale 2006 roku Plan prezentacji Wyniki po II kwartale 2006 roku Koszty Wskaźniki rentowności i EBITDA Plany inwestycyjne Zasoby Wybrane dane finansowe 2 Warunki

Bardziej szczegółowo

Konsolidacja producentów cynku w Polsce

Konsolidacja producentów cynku w Polsce Konsolidacja producentów cynku w Polsce Piechowice 1-2 październik 2009 Konsolidacja producentów cynku w Polsce Piechowice 1-2 październik 2009 Spis treści: I. Rynek cynku i ołowiu II. Informacje o producentach

Bardziej szczegółowo

Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H

Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA Wykonanie stymulacji produktywności metanu w otworach Gilowice 1 i Gilowice 2H Projekt realizowany

Bardziej szczegółowo

Gospodarka odpadami wydobywczymi z punktu widzenia organów nadzoru górniczego

Gospodarka odpadami wydobywczymi z punktu widzenia organów nadzoru górniczego Gospodarka odpadami z punktu widzenia organów nadzoru górniczego Bogusława Madej Departament Ochrony Środowiska i Gospodarki ZłoŜem WyŜszy Urząd Górniczy Kielce 16.09.2011r. Ustawa o odpadach wydobywczych

Bardziej szczegółowo

Kopalnie ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w T arnowskich Górach wpisane na Listę światowego dziedzictwa

Kopalnie ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w T arnowskich Górach wpisane na Listę światowego dziedzictwa Kopalnie ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w T arnowskich Górach wpisane na Listę światowego dziedzictwa Komitet Światowego Dziedzictwa UNESCO, w trakcie dorocznych

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11)

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 189249 (21) Numer zgłoszenia: 325582 (22) Data zgłoszenia: 25.03.1998 (13) B1 (51) IntCl7 E21C 41/22 (54)Sposób

Bardziej szczegółowo

1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11

1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 Spis treści 1. Pochodzenie i klasyfikacja zasobów przyrodniczych... 11 1.1. Rozwój cywilizacji człowieka a korzystanie z zasobów Ziemi... 11 1.2. Czy zasoby naturalne Ziemi mogą ulec wyczerpaniu?... 14

Bardziej szczegółowo

Sierra Gorda. Uruchomienie produkcji

Sierra Gorda. Uruchomienie produkcji Sierra Gorda Uruchomienie produkcji 4 sierpnia 2014 KGHM uruchomił produkcję miedzi w kopalni Sierra Gorda 2 3 Rusza kopalnia KGHM w Chile miedź, złoto i molibden 64 TYS. UNCJI złota rocznie docelowej

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2017 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2017 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 216 Nazwa kwalifikacji: Organizacja i prowadzenie procesów metalurgicznych oraz obróbki plastycznej metali

Bardziej szczegółowo

Schemat uzbrojenia odwiertu do zatłaczania gazów kwaśnych na złożu Borzęcin

Schemat uzbrojenia odwiertu do zatłaczania gazów kwaśnych na złożu Borzęcin Schemat uzbrojenia odwiertu do zatłaczania gazów kwaśnych na złożu Borzęcin Złoże Borzęcin jest przykładem na to, że szczerpane złoża węglowodorów mogą w przyszłości posłużyć jako składowiska odpadów gazowych

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2019 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2019 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 2019 Nazwa kwalifikacji: Organizacja i prowadzenie procesów metalurgicznych oraz obróbki plastycznej metali

Bardziej szczegółowo

Żelazo i jego stopy.

Żelazo i jego stopy. Żelazo i jego stopy Pierwsze żelazo, jakie zaczął wykorzystywać człowiek, pochodziło z meteorytów spadających na Ziemię. Żelazo w porównaniu z miedzią czy brązem było znacznie twardsze. Narzędzia lub broń

Bardziej szczegółowo

Roboty fundamentowe poniżej poziomu wód gruntowych

Roboty fundamentowe poniżej poziomu wód gruntowych Roboty fundamentowe poniżej poziomu wód gruntowych Wykonywanie fundamentów bezpośrednich poniżej poziomu występowania wód gruntowych wymaga zazwyczaj obniżenia jej zwierciadła na okres prowadzonych prac

Bardziej szczegółowo

MIEDŹ I SREBRO SREBRO Z DOLNEGO ŚLĄSKA STAWIA POLSKĘ NA PODIUM ŚWIATOWYCH POTENTATÓW 3. MIEJSCE NA ŚWIECIE!

MIEDŹ I SREBRO SREBRO Z DOLNEGO ŚLĄSKA STAWIA POLSKĘ NA PODIUM ŚWIATOWYCH POTENTATÓW 3. MIEJSCE NA ŚWIECIE! W 2014 R. WYDOBYCIE RUD MIEDZI W KGHM POLSKA MIEDŹ WYNIOSŁO 30 MLN TON Fot. KGHM Polska Miedź S.A. MIEDŹ I SREBRO SREBRO Z DOLNEGO ŚLĄSKA STAWIA POLSKĘ NA PODIUM ŚWIATOWYCH POTENTATÓW 3. MIEJSCE NA ŚWIECIE!

Bardziej szczegółowo

PL B1. Kopalnia Węgla Kamiennego KAZIMIERZ-JULIUSZ Sp. z o.o.,sosnowiec,pl BUP 01/04

PL B1. Kopalnia Węgla Kamiennego KAZIMIERZ-JULIUSZ Sp. z o.o.,sosnowiec,pl BUP 01/04 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 198737 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 354901 (51) Int.Cl. E21C 41/18 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 05.07.2002

Bardziej szczegółowo

KOMISJI POLITYKI SPOŁECZNEJ I RODZINY

KOMISJI POLITYKI SPOŁECZNEJ I RODZINY SEJM RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ IV kadencja SPRAWOZDANIE Druk nr 4377 KOMISJI POLITYKI SPOŁECZNEJ I RODZINY o poselskim i obywatelskim projektach ustaw o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu

Bardziej szczegółowo

Zmiany środowiska po roku 1750

Zmiany środowiska po roku 1750 Zmiany środowiska po roku 1750 Zmiany od końca XVIII wieku: - wzrost uprzemysłowienia spowodował wzrost demograficzny - przemysł staje się podstawową gałęzią gospodarki - rozpoczynają się procesy urbanizacyjne

Bardziej szczegółowo

Górnik naftowy i Energia z Ziemi

Górnik naftowy i Energia z Ziemi Górnik naftowy i Energia z Ziemi Energia z Ziemi Podział zasobów energii Konwencjonalne Nieodnawialne Paliwa naturalne Niekonwencjonalne Nieodnawialne Odnawialne 2 Nasza energia, czyli co wydobywamy? Ropa

Bardziej szczegółowo

Raport CIA z 15 października 1952 r.

Raport CIA z 15 października 1952 r. Raport CIA z 15 października 1952 r. 1. Przedsiębiorstwo nazywa się oficjalnie Kowarskie Kopalnie w Kowarach, powiat Jelenia Góra. Pierwszy szyb został otwarty przez Niemców w czasie II wojny światowej.

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 2017 Nazwa kwalifikacji: Prowadzenie procesu przeróbki kopalin stałych Oznaczenie kwalifikacji: M.35 Numer

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11) (13) B1. (51) IntCl6: PL B1 C22B 7/00 C01G 5/00. (54) Sposób odzyskiwania srebra z surowców wtórnych

(12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11) (13) B1. (51) IntCl6: PL B1 C22B 7/00 C01G 5/00. (54) Sposób odzyskiwania srebra z surowców wtórnych RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11)176329 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 308575 (22) Data zgłoszenia. 09.05.1995 (51) IntCl6: C22B 7/00 C01G

Bardziej szczegółowo

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.

na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna

Bardziej szczegółowo

Budżet na 2009 rok oraz wyniki Spółki w 2008 roku

Budżet na 2009 rok oraz wyniki Spółki w 2008 roku 1 / 27 Budżet na 2009 rok oraz wyniki Spółki w 2008 roku Prezentacja na spotkanie z analitykami w dniu 27 lutego 2009 roku Luty 2009 Budżet na 2009 rok 2 / 27 Spis treści 3 / 27 Cele biznesowe Założenia

Bardziej szczegółowo

PL B1. KURZYDŁO HENRYK, Lubin, PL KIENIG EDWARD, Wrocław, PL BUP 08/11. HENRYK KURZYDŁO, Lubin, PL EDWARD KIENIG, Wrocław, PL

PL B1. KURZYDŁO HENRYK, Lubin, PL KIENIG EDWARD, Wrocław, PL BUP 08/11. HENRYK KURZYDŁO, Lubin, PL EDWARD KIENIG, Wrocław, PL PL 214620 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 214620 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 389153 (51) Int.Cl. E21B 43/243 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:

Bardziej szczegółowo

PL B1. Sposób podziemnej eksploatacji pokładowych i pseudopokładowych złóż minerałów użytecznych BUP 07/04

PL B1. Sposób podziemnej eksploatacji pokładowych i pseudopokładowych złóż minerałów użytecznych BUP 07/04 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 199552 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 356308 (51) Int.Cl. E21C 41/30 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 26.09.2002

Bardziej szczegółowo

Informacja dla osób urodzonych w latach 1949-1953

Informacja dla osób urodzonych w latach 1949-1953 Informacja dla osób urodzonych w latach 1949-1953 (wybrane artykuły z ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych) Art. 24. 1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO I KWARTALE 2014 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I SOLIDNE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH

KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO I KWARTALE 2014 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I SOLIDNE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH Bogdanka, 8 maja 2014 roku KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO I KWARTALE 2014 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I SOLIDNE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH Grupa Kapitałowa Lubelskiego Węgla

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 161184 (13) B1 21) Numer zgłoszenia: 281354 (51) In tc l5: Urząd Patentowy (22) Data zgłoszenia: 08.09.1989 Rzeczypospolitej Polskiej (54) Platforma

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11)

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 182207 (21) Numer zgłoszenia: 314632 (22) Data zgłoszenia: 05.06.1996 (13) B1 (51) IntCl7 C09K 17/02 (54)

Bardziej szczegółowo

Emerytury górnicze to świadczenia emerytalne, do których prawo, po spełnieniu określonych warunków, mają pracownicy, wykonujący pracę górniczą.

Emerytury górnicze to świadczenia emerytalne, do których prawo, po spełnieniu określonych warunków, mają pracownicy, wykonujący pracę górniczą. Emerytury górnicze to świadczenia emerytalne, do których prawo, po spełnieniu określonych warunków, mają pracownicy, wykonujący pracę górniczą. Co to jest praca górnicza? Okresy pracy górniczej to kluczowe

Bardziej szczegółowo

KGZ Żuchlów. KGZ Żuchlów Stara Góra, Góra tel

KGZ Żuchlów. KGZ Żuchlów Stara Góra, Góra tel KGZ Żuchlów Kopalnia Gazu Ziemnego Żuchlów rozpoczęła działalność w 1979 r. eksploatując złoże Żuchlów. Rok później ruszyła eksploatacja ze złoża Góra, a w 2002 r. ze złoża Lipowiec E, zakończona w 2010

Bardziej szczegółowo

Instytut Metali NieŜelaznych GLIWICE, PAŹDZIERNIK

Instytut Metali NieŜelaznych GLIWICE, PAŹDZIERNIK Instytut Metali NieŜelaznych GLIWICE, PAŹDZIERNIK - 2011 Zbigniew Śmieszek - IMN Gliwice Krystian Cichy - IMN Gliwice Andrzej Wieniewski - IMN Gliwice Bogusław Ochab - ZGH Bolesław S.A. Cezary Reguła -

Bardziej szczegółowo

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego

Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu. Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Energetyka odnawialna w procesie inwestycyjnym budowy zakładu Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Znaczenie energii odnawialnej dla bilansu energetycznego Wzrost zapotrzebowania na

Bardziej szczegółowo

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V KADENCJA. Warszawa, dnia 27 lipca 2005 r. Druk nr 1072

SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V KADENCJA. Warszawa, dnia 27 lipca 2005 r. Druk nr 1072 SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ V KADENCJA Warszawa, dnia 27 lipca 2005 r. Druk nr 1072 MARSZAŁEK SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Pan Longin PASTUSIAK MARSZAŁEK SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Zgodnie

Bardziej szczegółowo

Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego. Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego

Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego. Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego Ochrona powierzchni determinantem rozwoju przemysłu wydobywczego Piotr Wojtacha Wiceprezes Wyższego Urzędu Górniczego Determinant rozwoju przemysłu wydobywczego Ochrona powierzchni Zagospodarowanie przestrzenne.

Bardziej szczegółowo

Dom Ignacego Łukasiewicza

Dom Ignacego Łukasiewicza Życiorys Ignacy Łukasiewicz urodził się w 1822 roku w Zadusznikach koło Tarnowa, a zmarł w 1882 roku w Chorkówce. Kiedy miał 14 lat, zła sytuacja finansowa rodziców zmusiła go do przerwania nauki w gimnazjum.

Bardziej szczegółowo

XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2

XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2 -2/1- XL OLIMPIADA GEOGRAFICZNA Zawody III stopnia pisemne podejście 2 Zadanie 10. A. Okolice Chęcin są podręcznikowym przykładem obszaru występowania inwersji rzeźby. Wyjaśnij, na czym polega inwersja

Bardziej szczegółowo

Onkalo -pierwsze składowisko głębokie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych

Onkalo -pierwsze składowisko głębokie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych Onkalo -pierwsze składowisko głębokie wypalonego paliwa jądrowego i odpadów promieniotwórczych XVII Konferencja Inspektorów Ochrony Radiologicznej Skorzęcin 11-14.06.2014 dr Wiesław Gorączko Politechnika

Bardziej szczegółowo

Instytut Maszyn Cieplnych

Instytut Maszyn Cieplnych Politechnika Częstochowska Instytut Maszyn Cieplnych Potencjał minerałów antropogenicznych Krzysztof Knaś, Arkadiusz Szymanek Masa wytworzonych [mln Mg] 135 130 125 120 115 110 105 100 2006 2007 2008 2009

Bardziej szczegółowo

Oprócz podstawowej działalności produkcyjnej, jesteśmy operatorem największego

Oprócz podstawowej działalności produkcyjnej, jesteśmy operatorem największego Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA jest największą polską spółką działającą na krajowym rynku poszukiwania i wydobycia gazu ziemnego i ropy naftowej. Oddział PGNiG SA w Zielonej Górze funkcjonuje

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA

EGZAMIN POTWIERDZAJĄCY KWALIFIKACJE W ZAWODZIE Rok 2018 CZĘŚĆ PRAKTYCZNA Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu Układ graficzny CKE 08 Nazwa kwalifikacji: Organizacja i prowadzenie eksploatacji złóż podziemnych Oznaczenie kwalifikacji: M.9

Bardziej szczegółowo

Informacje ogólne. Oficjalne przejęcie kopalni Silesia przez inwestora koncern EPH 9 grudnia 2010

Informacje ogólne. Oficjalne przejęcie kopalni Silesia przez inwestora koncern EPH 9 grudnia 2010 Katowice 2012 PG SILESIA to prywatne przedsiębiorstwo należące do Energetický a Průmyslový Holding a.s., czołowej czeskiej grupy działającej w sektorze energetycznym i przemysłowym. Spółka zmodernizowała

Bardziej szczegółowo

O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności. i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego.

O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności. i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego. O co pytają mieszkańcy lokalnych społeczności i jakie mają wątpliwości związane z wydobyciem gazu łupkowego. Czy szczelinowanie zanieczyszcza wody gruntowe? Warstwy wodonośne chronione są w ten sposób,

Bardziej szczegółowo

Aby pozbyć się nadmiaru CO2 z atmosfery należy go... Czerwiec Skompresować Wychwycić W jaki sposób przebiega technologia CCS? Dwutlenek węgla przeznaczony do geologicznego składowania pochodzi z obiektów

Bardziej szczegółowo

EMISJA GAZÓW CIEPLARNIANYCH Z NIECZYNNEGO SZYBU - UWARUNKOWANIA, OCENA I PROFILAKTYKA

EMISJA GAZÓW CIEPLARNIANYCH Z NIECZYNNEGO SZYBU - UWARUNKOWANIA, OCENA I PROFILAKTYKA II Konferencja Techniczna METAN KOPALNIANY Szanse i Zagrożenia 8 lutego 2017r. Katowice EMISJA GAZÓW CIEPLARNIANYCH Z NIECZYNNEGO SZYBU - UWARUNKOWANIA, OCENA I PROFILAKTYKA Paweł WRONA Zenon RÓŻAŃSKI

Bardziej szczegółowo

Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. w I półroczu 2008 roku (przed przeglądem Audytora)

Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. w I półroczu 2008 roku (przed przeglądem Audytora) Wyniki KGHM Polska Miedź S.A. w I półroczu roku (przed przeglądem Audytora) Prezentacja na spotkanie z analitykami w dniu 14 sierpnia r. Sierpień 2 Plan prezentacji Skonsolidowany wynik finansowy w I półroczu

Bardziej szczegółowo

PL B1. Sposób podziemnej eksploatacji złoża minerałów użytecznych, szczególnie rud miedzi o jednopokładowym zaleganiu

PL B1. Sposób podziemnej eksploatacji złoża minerałów użytecznych, szczególnie rud miedzi o jednopokładowym zaleganiu PL 214250 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 214250 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 382608 (51) Int.Cl. E21C 41/22 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:

Bardziej szczegółowo

Zagrożenia pogórnicze na terenach dawnych podziemnych kopalń węgla brunatnego w rejonie Piły-Młyna (woj. Kujawsko-Pomorskie)

Zagrożenia pogórnicze na terenach dawnych podziemnych kopalń węgla brunatnego w rejonie Piły-Młyna (woj. Kujawsko-Pomorskie) Zagrożenia pogórnicze na terenach dawnych podziemnych kopalń węgla brunatnego w rejonie Piły-Młyna (woj. Kujawsko-Pomorskie) dr inż. A.Kotyrba, dr inż. A.Frolik dr inż. Ł.Kortas, mgr S.Siwek Główny Instytut

Bardziej szczegółowo

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin

Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin Prof. dr hab. inż. Jan Palarski Instytut Eksploatacji Złóż Pytania (w formie opisowej i testu wielokrotnego wyboru)- zaliczenie lub egzamin Przedmiot TECHNOLOGIE SKŁADOWANIA I ZAGOSPODAROWANIA ODPADÓW

Bardziej szczegółowo

Sprawozdanie z wyjazdu Studyjnego w ramach: Inżynieria i Ochrona Środowiska na AGH kierunki zamawiane

Sprawozdanie z wyjazdu Studyjnego w ramach: Inżynieria i Ochrona Środowiska na AGH kierunki zamawiane Sprawozdanie z wyjazdu Studyjnego w ramach: Inżynieria i Ochrona Środowiska na AGH kierunki zamawiane dla grupy studentów I stopnia na kierunku Inżynieria Środowiska 1 Informacje ogólne W ramach projektu:

Bardziej szczegółowo

Informacja o zapaleniu metanu, pożarze i wypadku zbiorowym zaistniałych w dniu r. JSW S.A. KWK Krupiński

Informacja o zapaleniu metanu, pożarze i wypadku zbiorowym zaistniałych w dniu r. JSW S.A. KWK Krupiński Informacja o zapaleniu metanu, pożarze i wypadku zbiorowym zaistniałych w dniu 05.05.2011r. JSW S.A. KWK Krupiński Zapalenie metanu, pożar oraz wypadek zbiorowy (14 wypadków), zaistniał w dniu 05.05.2011r.,

Bardziej szczegółowo

KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO 2013 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I BARDZO DOBRE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH

KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO 2013 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I BARDZO DOBRE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH Bogdanka, 20 marca 2014 KOMUNIKAT PRASOWY LW BOGDANKA S.A. PO 2013 ROKU: WZROST WYDOBYCIA I BARDZO DOBRE WYNIKI FINANSOWE POMIMO TRUDNYCH WARUNKÓW RYNKOWYCH Grupa Kapitałowa Lubelskiego Węgla BOGDANKA,

Bardziej szczegółowo

Gaz łupkowy niekonwencjonalne źródło energii

Gaz łupkowy niekonwencjonalne źródło energii Gaz łupkowy niekonwencjonalne źródło energii Powiślańska Regionalna Agencja Zarządzania Energią Kwidzyn 2012 Gaz łupkowy termin stosowany w odniesieniu do gazu ziemnego, którego złoża znajdują się w drobnoziarnistych

Bardziej szczegółowo

INFORMACJE ZAWARTE W ZMIANIE PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO

INFORMACJE ZAWARTE W ZMIANIE PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO INFORMACJE ZAWARTE W ZMIANIE PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Głównym celem polityki przestrzennej, zapisanej w Planie, jest przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego województwa

Bardziej szczegółowo

Wyniki Spółki w okresie styczeń-wrzesień 2006 r. Prezentacja na spotkanie z analitykami w dniu 9 listopada 2006 r.

Wyniki Spółki w okresie styczeń-wrzesień 2006 r. Prezentacja na spotkanie z analitykami w dniu 9 listopada 2006 r. Wyniki Spółki w okresie styczeń-wrzesień 2006 r. Prezentacja na spotkanie z analitykami w dniu 9 listopada 2006 r. Plan prezentacji Warunki makroekonomiczne Wyniki produkcyjne Wyniki finansowe Zarządzanie

Bardziej szczegółowo

Po odrodzeniu w II RP panowała niezwykle trudna sytuacja gospodarcza. I wojna światowa i walki o granice przyniosły ogromne zniszczenia w kraju.

Po odrodzeniu w II RP panowała niezwykle trudna sytuacja gospodarcza. I wojna światowa i walki o granice przyniosły ogromne zniszczenia w kraju. Po odrodzeniu w II RP panowała niezwykle trudna sytuacja gospodarcza. I wojna światowa i walki o granice przyniosły ogromne zniszczenia w kraju. Ponadto poziom rozwoju w Polsce nie był równy. W zaborze

Bardziej szczegółowo

(61) Patent dodatkowy do patentu: Sposób i układ do wzbogacania surowca węglowego w wyrobiskach podziemnych kopalni

(61) Patent dodatkowy do patentu: Sposób i układ do wzbogacania surowca węglowego w wyrobiskach podziemnych kopalni RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 203516 (21) Numer zgłoszenia: 378378 (13) B3 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 12.12.2005 (61) Patent dodatkowy do patentu:

Bardziej szczegółowo

INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY

INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY (SEDRUN, SZWAJCARIA) WWW.SIEMAG-TECBERG.COM INFORMACJA TECHNICZNA SIEMAG TECBERG OBSŁUGUJE WŁASNY WYCIĄG SZYBOWY Górniczy wyciąg szybowy

Bardziej szczegółowo

ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ

ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ Krzysztof SŁOTA Instytut Eksploatacji Złóż Politechniki Śląskiej w Gliwicach ZASTOSOWANIE GEOMETRII INŻYNIERSKIEJ W AEROLOGII GÓRNICZEJ Od Redakcji: Autor jest doktorantem w Zakładzie Aerologii Górniczej

Bardziej szczegółowo

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak

ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII. Filip Żwawiak ODNAWIALNE I NIEODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII Filip Żwawiak WARTO WIEDZIEĆ 1. Co to jest energetyka? 2. Jakie są konwencjonalne (nieodnawialne) źródła energii? 3. Jak dzielimy alternatywne (odnawialne ) źródła

Bardziej szczegółowo

Przemysł cementowy w Polsce

Przemysł cementowy w Polsce Przemysł cementowy w Polsce Przemysł cementowy w Polsce, pod względem wielkości produkcji znajduje się na siódmym miejscu wśród europejskich producentów cementu. Głęboka modernizacja techniczna, jaka miała

Bardziej szczegółowo

PYTANIA EGZAMINACYJNE DLA STUDENTÓW STUDIÓW STACJONARNYCH I NIESTACJONARNYCH I-go STOPNIA

PYTANIA EGZAMINACYJNE DLA STUDENTÓW STUDIÓW STACJONARNYCH I NIESTACJONARNYCH I-go STOPNIA PYTANIA EGZAMINACYJNE DLA STUDENTÓW STUDIÓW STACJONARNYCH I NIESTACJONARNYCH I-go STOPNIA I. Eksploatacja odkrywkowa (program boloński) 1. Klasyfikacja technologii urabiania i sposobów zwałowania w górnictwie

Bardziej szczegółowo

Z produkcją 531 tys. t miedzi w koncentracie udział KGHM Polska Miedź S.A. w produkcji

Z produkcją 531 tys. t miedzi w koncentracie udział KGHM Polska Miedź S.A. w produkcji Zwięzła ocena sytuacji Spółki KGHM Polska Miedź S.A przedkładana Walnemu Zgromadzeniu KGHM Polska Miedź S.A. w Lubinie /przyjęta przez Radę Nadzorczą KGHM Polska Miedź S.A. w dniu 25 kwietnia 2005 r./

Bardziej szczegółowo

Zarządzanie Innowacjami w KGHM

Zarządzanie Innowacjami w KGHM Zarządzanie Innowacjami w KGHM Konferencja Innowacyjność w spółkach z udziałem Skarbu Państwa dr hab. inż. Herbert Wirth Prezes Zarządu KGHM Polska Miedź S.A. Strategia KGHM Polska Miedź S.A. na lata 2015-2020

Bardziej szczegółowo

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r. Projekt z dnia 18 kwietnia 2012 r. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA 1) z dnia.. 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia monitoringu obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych 2)

Bardziej szczegółowo

Stare i Nowe Zagłębie Miedziowe Od epoki brązu do powstania KGHM

Stare i Nowe Zagłębie Miedziowe Od epoki brązu do powstania KGHM Stare i Nowe Zagłębie Miedziowe Od epoki brązu do powstania KGHM 23 marca 1957 roku geolog Jan Wyżykowski przywiózł do Państwowego Instytutu Geologicznego cztery rdzenie, wydobyte podczas wierceń poszukiwawczych

Bardziej szczegółowo

Zajęcia technologiczne: Zakład Uzdatniania Wody Bielany Termin

Zajęcia technologiczne: Zakład Uzdatniania Wody Bielany Termin Zajęcia technologiczne: Zakład Uzdatniania Wody Bielany Termin 25.05.2012 Spotkanie Kraków, ul. Księcia Józefa pod bramą ZUW Bielany GRUPA 1,2: 8.45 GRUPA 3,4: 10:15 1. Czynniki lokalizacyjne ZUW

Bardziej szczegółowo

Dobór systemu eksploatacji

Dobór systemu eksploatacji Dobór systemu eksploatacji Wydział Górnictwa i Geoinżynierii Katedra Górnictwa Podziemnego mgr inż. Łukasz Herezy Czynniki decydujące o wyborze systemu eksploatacji - Warunki geologiczne, człowiek nie

Bardziej szczegółowo

Wrocław, dnia 6 lutego 2015 r. Poz. 449 UCHWAŁA NR IV/12/2015 RADY MIASTA I GMINY ŚWIERZAWA. z dnia 30 stycznia 2015 r.

Wrocław, dnia 6 lutego 2015 r. Poz. 449 UCHWAŁA NR IV/12/2015 RADY MIASTA I GMINY ŚWIERZAWA. z dnia 30 stycznia 2015 r. DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA DOLNOŚLĄSKIEGO Wrocław, dnia 6 lutego 2015 r. Poz. 449 UCHWAŁA NR IV/12/2015 RADY MIASTA I GMINY ŚWIERZAWA z dnia 30 stycznia 2015 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu

Bardziej szczegółowo

Scenariusz zajęć nr 2

Scenariusz zajęć nr 2 Autor scenariusza: Małgorzata Marzycka Blok tematyczny: Skarby Ziemi Scenariusz zajęć nr 2 I. Tytuł scenariusza zajęć: Kopalnie II. Czas realizacji: 2 jednostki lekcyjne III. Edukacje (3 wiodące): polonistyczna,

Bardziej szczegółowo

Pokłady możliwości. Stabilna produkcja i bezpieczeństwo surowcowe w Strategii KGHM Polska Miedź S.A. na lata

Pokłady możliwości. Stabilna produkcja i bezpieczeństwo surowcowe w Strategii KGHM Polska Miedź S.A. na lata Pokłady możliwości Stabilna produkcja i bezpieczeństwo surowcowe w Strategii KGHM Polska Miedź S.A. na lata 2017-2021 Kraków, 23 maj 2017 Przesłanki zewnętrzne wymuszające konieczność aktualizacji Strategii

Bardziej szczegółowo

Informacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Informacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Informacja dotycząca bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Niniejsza informacja została opracowana w oparciu o Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 23 czerwca 2003 r. w sprawie informacji dotyczącej

Bardziej szczegółowo