W NUMERZE 10(18)2013:

Transkrypt

1

2

3 Wydawca: W NUMERZE 10(18)2013: 8 Susanna Brittani Podkarpacie ma duże możliwości rozwojowe Adres: Rzeszów ul. Bernardyńska Fałszowanie żywności 16 Fenomen bitcoin REDAKCJA: Redaktor naczelny: Bartosz Szczepański Zespół redakcyjny: Rafał Adamski, Michał Aniołczyk, Adam Cyło, Piotr Dubiel, Dominik Łazarz, Tomasz Pado, Jakub Sieradzki, Robert Sochacki, Joanna Ślońska, Karol Wojciechowski, Jakub Czarnota redakcja@strefa51.com Kontrahenci z Chin współpraca w praktyce Stany Zjednoczone bankrutem? Współpraca: Krzysztof Grzebyk, Grzegorz Lepianka, Krzysztof Mazur, Anna Ryznar-Musz, Vasyl Lylyk, Elwira Fortuna, Stanisław Siwak, Paweł Bukała reklama Katarzyna Kołodziej mobile: reklama@strefa51.com Skład DTP Tomasz Dobek TDESIGN CENTER mobile: biuro@tdesigncenter.pl center Jesteśmy na center Budżety gospodarstw domowych Adam Asanov: Popularność jeszcze do mnie nie dociera Kronika gospodarcza Trasy rowerowe na Podkarpaciu jakie i kiedy? Jak zbudować dom dla pokoleń? Elżbieta Łukacijewska: Nauczymy się mówić o sobie dobrze VAT od samochodów w 2014 w kratkę? Nowe drogi na mapie Podkarpacia 2,3 mld euro dla MŚP w ciągu najbliższych siedmiu lat Piękna w każdym wieku Buduje się nowy Rzeszów Studencka Formuła 1 na Politechnice Rzeszowskiej Nowoczesne wykrywanie i leczenie wad wzroku w Visum Clinic Jak nie zabić geniuszu? SOCIAL AUTOEROTYZM i inne grzechy Ochrona środowiska po europejsku Administracja bliżej obywatela, coraz bliżej Felieton Jakuba Sieradzkiego Zielony pomysł na przemyską strefę ekonomiczną Otwarcie atelier wizażu Sitarz&Zielińska Po godzinach

4 Kronika gospodarcza TRI Poland rozpoczęło produkcję ZAGÓRZ. TRI Poland (Tokai Rubber Industries) otworzyło fabrykę w Specjalnej Strefie Ekonomicznej Euro-Park Mielec, w Podstrefie Zagórz. Tu. Przy produkcji części samochodowych na japoński i europejski rynek zatrudnienie znajdzie do 2015 roku 200 osób, a wartość inwestycji opiewa na mln dolarów. Pracę znalazło już 100 osób. W tej chwili firma poszukuje m.in. magazynierów, operatorów taśmy produkcyjnej i specjalistów bhp. Powstała Bieszczadzka Wytwórnia Piwa BIESZCZADY. W sobotę, 5 października 2013, rok po rozpoczęciu budowy, otworzono Bieszczadzką Wytwórnię Piwa Ursa Maior w Uhercach Mineralnych. Szefową spółki Ursa Maior jest Agnieszka Łopata czyli znana w kraju Piwowarka Aga, doktor inżynier ochrony środowiska, zwyciężczyni wielu konkursów piwa domowego, m.in. najlepszy piwowar domowy roku Przetarg na Centrum Wystawienniczo-Kongresowe w Jasionce rozstrzygnięty RZESZÓW. 28 października sejmik województwa zwiększył kwotę przeznaczoną w budżecie województwa na finansowanie tej inwestycji. Komisja przetargowa w Rzeszowskiej Agencji Rozwoju Regionalnego rozstrzygnęła postępowanie, uznając że konsorcjum powiązanych ze sobą Best Construction i Karpat Bud złożyło najkorzystniejszą ofertę. To było prawie 123 mln zł. Urząd Zamówień Publicznych przeprowadza kontrolę uprzednią, procedurę stosowaną przy zamówieniach finansowanych przez Unię Europejską. Żadna z firm startujących w przetargu nie złożyła odwołania. Inwestycja musi zakończyć się w III kwartale 2015 roku, by zostało trzy miesiące na rozliczenie. To ostatni z możliwych terminów. Problemy zakładów pracy chronionej Szefowie zakładów pracy chronionej zapowiadają zwolnienia niepełnosprawnych pracowników. Powodem mają być zmiany proponowane przez rząd w ustawie okołobudżetowej. Zakłada ona obniżenie dofinansowania do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych o około jedną trzecią, a szczególny spadek wsparcia dotyczy dopłat do pensji osób z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności. Ponadto dopłaty zostaną zrównane z otwartym rynkiem pracy. Zakładom pozostawiono jednocześnie dotychczasowe obowiązki. Wśród nich między innymi: zapewnienie doraźnej i specjalistycznej opieki medycznej, poradnictwa i usług rehabilitacyjnych, czy uwzględnienie potrzeb osób niepełnosprawnych w zakresie dostosowania pomieszczeń firmy. Budowa KUL w Stalowej Woli rusza po raz trzeci STALOWA WOLA. Inwestorem obiektu jest miasto Stalowa Wola w ramach projektu unijnego Stworzenie kompleksowej bazy naukowo-dydaktycznej i socjalnej dla uczelni wyższych w Stalowej Woli, jako ośrodka intensyfikacji rozwoju gospodarczego i społecznego Polski Wschodniej. Inwestycja trwa od 2011 roku. Dwaj poprzedni wykonawcy gmachu Wydziału Inżynierii Materiałowej KUL upadli. Trzeci przetarg wygrała firma Skanska. Dokończenie obiektu będzie kosztowało 8,9 mln zł netto (10,9 mln zł brutto), a zakończyć ma się w kwietniu 2014 roku. Inwestycja miała być gotowa już w ubiegłym roku, jednak nie udało się jej dokończyć dwóm poprzednim wykonawcom. Przejście graniczne Budomierz-Hruszów już gotowe PODKARPACKIE. W Budomierzu (pow. lubaczowski) zakończyły się odbiory, oraz zainstalowały się służby straż graniczna i celnicy, a 2 grudnia uroczyście je otwarto. Mimo wcześniejszych zapowiedzi na uroczystościach nie pojawili się prezydenci Polski i Ukrainy Przepustowość przejścia to 100 tysięcy osb miesięcznie. Budowa trwała od 2010 roku i kosztowała 145 mln zł. Jest tam po osiem pasów na wjeździe i wyjeździe z Polski. Pieniądze pochodziły z Programu rozwoju infrastruktury granicznej na polsko-ukraińskiej granicy państwowej w latach , Funduszu Granic Zewnętrznych, Programu Współpracy Transgranicznej Polska-Białoruś-Ukraina. Powstanie obwodnica Sanoka SANOK. Rząd przyjął zmianę w Programie Budowy Dróg Krajowych na lata załącznik nr 6. Dodane zostały do niego plany budowy obwodnic w 12 miastach, w tym w Sanoku. Będą one realizowane w nowej perspektywie finansowej Unii Europejskiej czyli w latach Ich łączny koszt to według szacunków 4,7 mln zł. Przez miasto, tylko w ciągu drogi krajowej nr 28 (trasa Przemyśl-Nowy Sącz) dobowo przejeżdża ok. 25 tys. samochodów to jeden z najwyższych wskaźników w Polsce. Colfarm rozszerzy produkcję MIELEC. Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. wydała nowe zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej na terenie Specjalnej Strefy Ekonomicznej Euro-Park Mielec dla Zakładów Farmaceutycznych Colfarm S.A. Firma zajmuje się przede wszystkim wytwarzaniem i konfekcjonowaniem produktów leczniczych oraz suplementów diety. Produkuje m.in. 2KC czy Rutinacol. Zatrudnia ponad 170 osób. Colfarm chce dotychczasowy magazyn przebudować na halę produkcyjną typu clean room, w której miałyby powstawać kapsułki miękkie. Inwestycja obejmie też budowę nowoczesnego magazynu wysokiego składowania oraz zakup parku maszynowego. Spółka planuje zainwestować 22,8 mln zł i zatrudnić 18 pracowników. Strefa dla WSK RZESZÓW. Radni zgodzili się na objęcie specjalną strefą ekonomiczną Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego PZL Rzeszów. To 48 hektarów, pozostających w wieczystym użytkowaniu WSK PZL Rzeszów - cały teren zajmowany aktualnie przez firmę. Jak mówił podczas sesji dr Wojciech Skubis, dyrektor obsługi finansowej WSK Rzeszów, firma wspólnie z Pratt&Whitney (do której należy WSK) planuje tam umieścić produkcję komponentów do silników nowej generacji. od 2014 roku. Znajdą one zastosowanie w większości używanych na świecie samolotów pasażerskich. Chodzi o maszyny takich firm jak Bombardier, Airbus czy projektowany rosyjski Irkut. Ekspansja sieci handlowej Spar w Polsce RZESZÓW. Sieć sklepów Spar Polska w ciągu ostatnich trzech lat urosła do 140 placówek. Do końca tego roku otwartych będzie 10 kolejnych. Docelowo ich być 300. Spar Polska chce inwestować w swoich sklepach w koncepcję żywności na wynos i oferować posiłki na miejscu. Taki koncept sprawdził się już na zachodzie Europy. Od 2010 roku sieć należy do rzeszowskiej grupy kapitałowej Bać-Pol. Park Aeropolis wyróżniony w Brukseli BRUKSELA. Podkarpacki Park Naukowo- -Technologiczny Aeropolis znalazł się Dni Miast i Regionów wśród 100 wyróżnionych inwestycji finansowanych z funduszy strukturalnych. Wyróżnienie przypadło w kategorii Smart czyli uwzględniającej badania naukowe i innowacyjne rozwiązania. - Rzeszów zachęca innowacyjne firmy do inwestowania w Podkarpackim Parku Naukowo-Technologicznym (PPNT) Aeropolis. Z tego zaproszenia skorzystało już wiele firm, a wśród nich są światowej klasy producenci branży lotniczej. Wizytówką Parku jest promowanie innowacyjnych rozwiązań oraz współpraca ze środowiskiem naukowym czytamy w uzasadnieniu na oficjalnej stronie internetowej Open Days. Autosan produkuje mimo upadłości SANOK. W listopadzie kolejne trzy międzymiastowe autobusy Autosan Lider 9 dostarczone zostały do Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej w Łomży. Wozy mają 33 miejsca siedzące (plus miejsce pilota) oraz 18 miejsc stojących. Do końca roku firma sprzeda jeszcze 10 pojazdów. Syndyk zatrudnił ponownie 360 osób (z 500 przed bankructwem). Produkcja cały czas jest kontynuowana. Powstał Karpacki Klaster Turystyczny BIESZCZADY. Kilkadziesiąt firm chce wspólnie działać na rzecz wypromowania południowej części województwa podkarpackiego jako atrakcyjnego regionu turystycznego. W Przysłupiu zawiązał się 14 listopada 2013 Karpacki Klaster Turystyczny. Tworzy go jak na razie prawie 40 firm, kolejnych kilkanaście zadeklarowało już przystąpienie. Klaster obejmuje swoim zasięgiem tereny górskie i podgórskie, a zatem Bieszczady, Beskid Niski, oraz Pogórze Dynowskie i Przemyskie. Członkowie to biura turystyczne, hotele, przewodnicy, lokale gastronomiczne oraz firmy oferujące usługi dla turystów. Animatorem klastra będzie Stowarzyszenie Pro Carpathia z Rzeszowa. Połączenie Cargo Rzeszów- -Miami MIAMI. Port Lotniczy Rzeszów-Jasionka podpisał memorandum z Miami International Airport (stan Floryda) w sprawie uruchomienia połączeń cargo. Lotnisko w Miami jeden z największych portów świata, największy w ilości przeładunków towarowych, trzeci w ilości pasażerów. List intencyjny mówi o nawiązaniu ścisłej współpracy dotyczących przewozów lotniczych cargo, tak by Jasionka stała się - w przyszłości punktem dystrybucji towarów na Europę środkową i wschodnią. Poza silnikami lotniczymi, amerykańscy partnerzy są zainteresowani także ogromnymi ilościami owoców, warzyw, jabłek czy szparagów, które tu trzeba będzie byłoby skupić. Mieszkanie dla Młodych - od stycznia 2014 roku Rządowy program dopłat do kredytów hipotecznych Mieszkanie dla Młodych ma pomóc młodym ludziom (do 35 roku życia), w zakupie ich pierwszego mieszkania z rynku pierwotnego. Dofinansowanie zakupu mieszkania ma sięgnąć 20%. Jednak dopłata do kredytu hipotecznego nie będzie liczona od wartości kupowanego mieszkania, a od średniej dla danej LICZBA 9 miliardów euro 2,1 miliarda euro gminy, czyli tzw. wskaźnika przeliczeniowego kosztu odtworzenia 1 mkw powierzchni użytkowej. Jak pokazują prognozy wskaźnik dla Rzeszowa ma wynieść 4105, 20 zł za 1 mkw (najmniej w kraju). Sterowanie dronem dzięki innowacji z Rzeszowa BRUKSELA. Podczas Światowych Targów Wynalazczości, Badań Naukowych i Nowych Technik Brussels Innova (14 16 listopada) na stoisku województwa podkarpackiego zaprezentowany został Miniaturowy system sterowania i nawigacji dla platform latających stworzony przez pracowników Politechniki Rzeszowskiej i firmy Eurotech Sp. z o. o. Wynalazek zdobył złoty medal. - Umożliwia on prace nad zastrzeżonym poprzez zgłoszenie patentowe sposobem sterowania samolotem bezzałogowym, poprzez zamknięcie pętli sprzężenia zwrotnego drogą radiową informuje dr inż. Grzegorz Kopecki z Politechniki Rzeszowskiej. Jego przygotowanie pochłonęło 2,860 mln zł, a pokryte zostalo dzięki dotacji z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Szpital Specjalistyczny Pro- -Familia w Rzeszowie wygrywa rankin Rzeczpospolitej RZESZÓW. Szpital Specjalistyczny Pro-Familia zwyciężył w rankingu najlepszych szpitali na Podkarpaciu przygotowanym przez Pzeczpospolitą. W klasyfikacji krajowej zajął wysokie, 27. miejsce. W porównaniu do roku 2012 podskoczył aż o 14 pozycji.ranking jest organizowany co roku przez Rzeczpospolitą oraz Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia. Ocenie poddały się 256 szpitale. Oceniano poziom leczenia pacjentów, wyposażenie oraz sposób zarządzania. Szpital Specjalistyczny Pro-Familia w Rzeszowie świadczy usługi w ramach kontaktu z NFZ z zakresu: położnictwa i ginekologii, neonatologii, chirurgii, urologii, okulistyki, a także niektórych poradni specjalistycznych. Adam Cyło Tyle będzie do dyspozycji w latach w nowym Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój, który wspierać badania i rozwój oraz współpracę nauki z biznesem Taką sumą ma dysponować w latach zarząd województwa podkarpackiego w ramach nowego Regionalnego Programu Operacyjnego 6 Strefa. listopad / grudzień 2013

5 BIZNES Podkarpacie ma duże możliwości rozwojowe ELWIRA FORTUNA: W jednym z wywiadów wspomniała Pani, że od zawsze chciała pomagać i udzielać się charytatywnie. Skuteczność owych działań zależy jednak od środków. Czym więc zajmuje się Pani na co dzień? Prezes Brittani Network Group - Susanna Brittani Susanna Brittani, Prezes BNG Sp. z o.o.: Najprościej mogłabym odpowiedzieć, że prowadzę biznes. To jednak zbyt prosta odpowiedź. Dla mnie biznes to dużo więcej niż tylko sposób na zarabianie. Biznes to dla mnie działanie na rzecz rozwoju, to kreatywny proces tworzenia. Zakładając firmę BNG myślałam po pierwsze jak, wykorzystując moją wiedzę i doświadczenie, mogę wspomagać innych przedsiębiorców. I taka jest misja mojej firmy: budowanie pomostów pomiędzy przedsiębiorcami, często z różnych krajów, tworzenie płaszczyzny porozumienia między przedsiębiorcami, a samorządami lokalnymi, rządem, regulatorem itd. Cel tych działań jest bardzo jasny: rozwój. Dzisiaj BNG to rozbudowana sieć partnerów zarówno po stronie komercyjnej jak i publicznej. Dzięki temu elastycznie reagujemy na oczekiwania i możliwości zaangażowanych partnerów. To co dzisiaj robimy to kojarzenie zainteresowanych stron. Z jednej strony znam oczekiwania konkretnych firm, wiem czego one potrzebują i dlatego jestem w stanie znaleźć dla nich partnerów i miejsca, w których będą mogły rozwijać się zgodnie ze swoją strategią. Z drugiej świetnie znam możliwości rozwojowe oraz oczekiwania strony publicznej. Efekty są widoczne choćby tutaj, w Podkarpackim. Moja aktywność przyczynia się do tworzenia miejsc pracy, rozwoju przedsiębiorczości w regionie, dzięki współpracy z uczelniami wyższymi ma wpływ na poziom edukacji. EF: Jest Pani prezesem zarządu BNG Brittani Network Group, w czym specjalizuje się firma? SB: Główne obszary działalności firmy BNG to kompleksowe doradztwo i wspieranie przedsiębiorstw inwestujących w Polsce, dokonywanie analiz rynkowych i organizowanie (od lewej) Jan Walenty Tomaka - Prezes WFOŚiGW, Robert Choma Prezydent Miasta Przemyśla, dr. Ulrich Dohle Prezydent Grupy Tognum, Susanna Brittani Prezes BNG, Marek Rząsa Poseł na Sejm RP międzynarodowych imprez, które stanowią płaszczyznę wymiany doświadczeń i okazję do nawiązania, czy też zacieśnienia relacji między różnymi podmiotami. Dobry przykład takich działań to ostatnio zorganizowana w Przemyślu konferencja na temat energetyki odnawialnej i możliwości jej rozwoju w regionie. To co wyróżnia BNG na tle konkurencji to, to że my faktycznie jesteśmy tutaj, na miejscu. Nie działamy z odległości kilkuset czy kilku tysięcy kilometrów. Działamy w regionie. Prowadzimy klienta przez wszystkie etapy inwestycji. Wspieramy także region, w którym realizowane są inwestycje. Nieustannie rozbudowujemy portfolio naszej aktywności. Przykłady naszych działań rozwojowych to sprzedaż ultralekkich samolotów do Chin przez BNG Aero Alliance oraz działania w obszarze energii odnawialnej prowadzone przez BNG Energy Efficiency. EF: Sprowadziła Pani na Podkarpacie duży koncern MTU. Co to był za projekt? SB: Projekt obejmował stworzenie zakładu produkującego komponenty do zespołów napędowych i zbudowanie działu badawczo-rozwojowego. Dzięki inwestycji o wartości około 50 mln euro powstało ponad 400 miejsc pracy na produkcji, w dziale badawczo-rozwojowym i w obsłudze biurowej. BNG towarzyszyło realizacji tego projektu w okresie 2 lat od jego rozpoczęcia do otwarcia fabryki. Naszym zadaniem była koordynacja i prowadzenie pełnego zarządzania projektem. W tym celu otworzyliśmy oddział firmy BNG w Rzeszowie, działający zresztą do dziś. EF: Czym zaowocowało dla regionu wprowadzenie MTU Aero Engines do Jasionki? Główna korzyść to stworzenie wysokiej jakości i stabilnych miejsc pracy. Ponadto MTU Aero Engine stymuluje rozwój gospodarczy korzystając z usług dużej rzeszy lokalnych poddostawców. Efekt: rozwój regionu i miasta oraz rozwój jego mieszkańców. Proszę nie zapominać również o unikalnym know-how, które zawsze towarzyszy takim projektom. EF: Dlaczego zdecydowała się Pani związać swoją działalność biznesową właśnie z Rzeszowem? SB: Zaczęło się od Rzeszowa, dziś również rozwijamy współpracę z Przemyślem. MTU Aero Engine nie wybrało Rzeszowa przypadkowo: to miejsce historycznie związane z przemysłem lotniczym. Istotnym elementem jest gotowość i wola współpracy ze strony władz regionalnych i lokalnych oraz możliwości współdziałania z uczelnią wyższą. Poznając Podkarpacie szybko zauważyłam duże możliwości rozwojowe regionu. Warto zaznaczyć, że rozwój regionu nie byłby możliwy bez współpracy i otwartości ze strony lokalnych przedsiębiorców i władz. Dzisiaj wspólnie z władzami Przemyśla skupiamy się na realizacji Zielonej Strefy. To dzięki zaproszeniu Pana Józefa Leja trafiłam po raz pierwszy do Przemyśla. Za wspólną pracę nad tą unikatową i ciekawą koncepcją chciałabym podziękować Prezydentowi Robertowi Choma i Wiceprezydentowi Wojciechowi Błachowiczowi, którzy równie mocno jak ja wierzą w sukces tego projektu. Otrzymaliśmy również nieocenione wsparcie ze strony Posła Marka Rząsy oraz Wiceministra Gospodarki Zbigniewa Rynasiewicza. EF: Wprowadzenie MTU Aero Engines do strefy ekonomicznej w podrzeszowskiej Jasionce to niewątpliwy sukces. Czy opiekuje się Pani również innymi zagranicznymi firmami, które zastanawiają się nad inwestycją w Polsce? SB: Celem BNG jest sprowadzanie inwestorów do Polski. Współpracujemy z MTU Friedrichshafen, spółką-córką Tognum GmbH, która planuje otworzyć zakład produkcyjny w Stargardzie Szczecińskim. Ponadto prowadzimy rozmowy z poważnym amerykańskim partnerem, który także chce inwestować w Polsce. EF: Jak Podkarpacie jest odbierane przez potencjalnych inwestorów? Jakie dostrzegają wady i zalety? 8 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 9

6 SB: Ważnym elementem jest rozpoznawalność regionu i jego marki. Region musi być znany inwestorom krajowym i zagranicznym. To pierwszy krok do sukcesu. Podkarpacie, a w szczególności region Przemyśla, nie był w przeszłości tak znany, jak inne regiony w Polsce. Dziś również dzięki aktywność BNG ten stan rzeczy zmienia się w pozytywnym kierunku. Bardzo ważne dla budowania rozpoznawalności są takie wydarzenia jak np. konferencja w Przemyślu. Inwestorzy widzą duży potencjał rozwojowy, zarówno w wymiarze administracyjnym, jak i społecznym. Gotowość administracji do współpracy (choćby utworzenie specjalnej Zielonej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Przemyślu), wykorzystany tylko w niewielkim stopniu kapitał społeczny, prężnie działające uczelnie, historyczne związanie z określonymi branżami (np. lotnicza w Rzeszowie) to zalety regionu. Niedogodnością może być np. jego położenie w południowo-wschodniej części Polski, co jednak da się przezwyciężyć poprzez właściwe działania infrastrukturalne, takie jak budowa dróg. Bliskość Ukrainy postrzegana jest przez inwestorów jako istotny potencjał. EF: Obecność stref ekonomicznych i korzyści jakie idą za ulokowaniem w nich firmy pomagają w przyciągnięciu inwestora? SB: Moje doświadczenie wskazuje, iż koncepcja specjalnych stref ekonomicznych jest oceniana przez inwestorów bardzo pozytywnie i ma znaczący wpływ na decyzje przedsiębiorstw o wyborze lokalizacji dla inwestycji. Określoną rolę odgrywają przy tym nie tylko ulgi podatkowe w SSE, lecz także bardzo dobra infrastruktura i wsparcie oferowane firmom przy rozpoczynaniu przez nie działalności na jej terenie. EF: Podkarpacie to na pewno region o dużym potencjale, do końca nie wykorzystanym, co według Pani mogłoby być dla niego szansą na bardziej dynamiczny rozwój? SB: Najlepszym impulsem rozwojowym będzie rozwój infrastruktury, to znaczy sieci drogowej i kolejowej, ale także lokalnych rozwiązań komunikacyjnych i energetycznych. Konieczne są poza tym działania w zakresie edukacji i szkoleń, aby zapewnić przedsiębiorstwom odpowiednio wykwalifikowanych pracowników. O dynamice rozwoju decyduje także fakt tzw. specjalizacji regionu, tzn. skupienie branży w jednym miejscu. Mam nadzieję, że dla przedsiębiorców związanych z alternatywnymi źródłami energii i efektywnością energetyczną takim miejscem stanie Przemyśl, ul. Św. Jana Nepomucena 7, T , się Przemyśl. BNG, poprzez swój dział BNG Energy Efficiency, aktywnie działa na rzecz rozwoju Przemyśla jako ośrodka związanego z branżą odnawialnych i alternatywnych źródeł energii. EF: Czy w tym kontekście w ogóle można mówić o problemie na poziomie regionu, czy raczej dochodzimy do ściany w postaci ograniczeń natury ustawowej i systemowej? SB: Doświadczenie pokazuje wiele udanych inwestycji, realizowanych również przez przedsiębiorstwa zagraniczne, w skali całego kraju. Polska jest dla inwestorów krajem atrakcyjnym. To normalne, że każda inwestycja napotyka na różne problemy, ale w drodze efektywnie prowadzonego dialogu między stroną publiczną a prywatną, można znaleźć rozwiązania wielu problemów i realizować inwestycje z sukcesem. Tutaj olbrzymie znaczenie ma otwartość i determinacja lokalnej i regionalnej administracji. Projekty realizowane przez nas i w Rzeszowie i obecnie w Przemyślu spotkały się właśnie takim pozytywnym nastawieniem i wsparciem ze strony publicznej. W wielu obszarach jest jeszcze sporo do zrobienia i brakuje np. właściwego prawodawstwa. Dotyczy to np. energii alternatywnej i efektywności energetycznej, ale jak wiemy prace legislacyjne się już toczą i czekamy na efekt. Pozytywne efekty zarówno w obszarze przezwyciężania problemów systemowych w skali kraju jak i regionalnych, przynosi współpraca nauki, administracji rządowej i samorządowej oraz biznesu. Możliwe efekty takiej współpracy pokazaliśmy w trakcie paneli dyskusyjnych na konferencji w Przemyślu. Sukces Zielonej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Przemyślu może stać się doskonałym drogowskazem dla innych. Przeczytałam w Internecie komentarz oceniający naszą działalność w kontekście politycznym związanym ze zbliżającymi się wyborami samorządowymi. Powiem tylko tyle, że wszystkim Polakom życzę działań, których pozytywne efekty będą odczuwalne dla regionu przez wiele lat. Nowa inwestycja w regionie to oczywiście korzyści bezpośrednie takie, jak nowe miejsca pracy czy podatki, które trafiają do lokalnego budżetu. Nie zapominajmy jednak o całej masie korzyści pośrednich, np. o rozwoju infrastruktury, z której przecież korzystają wszyscy mieszkańcy. To także nowe możliwości rozwojowe dla już działających przedsiębiorców, którzy stają się dostawcami wielu usług: od sprzątania po usługi hotelowe i gastronomiczne. Wzrasta siła nabywcza wielu gospodarstw domowych, co napędza rozwój lokalnego biznesu. EF: Praca przy tak dużych projektach to zadanie dla dobrego, zgranego zespołu. W jaki sposób dobiera sobie Pani współpracowników i dlaczego preferuje zatrudnianie kobiet? SB: Dobrze zgrany i kompetentny zespół to dla nas czynnik sukcesu, tym bardziej, że pracujemy w kilku oddziałach w różnych miastach. Staram się zatrudniać osoby, które wywodzą się z danego regionu i znają lokalne uwarunkowania. Przy rekrutacji decydujące znaczenie ma dla mnie fakt, czy kandydat/ kandydatka spełnia wymagania merytoryczne i czy osobowościowo pasuje do zespołu. To, iż obecnie zatrudniam wiele kobiet, nie wynika z przyjętego założenia, lecz jest rezultatem rozmów kwalifikacyjnych. EF: Projekt realizuje Pani od samego początku do końca, uczestniczy Pani na każdym etapie jego tworzenia, czy też tak było z przedstawicielstwem Siemens Bosch na Europę Środkowo Wschodnią? SB: Czuję się odpowiedzialna za każdy etap nowej inwestycji. Prowadzę ją etap po etapie, co wymaga dużej elastyczności i reagowania z jednej strony na potrzeby Klienta, z drugiej na oczekiwania otoczenia oraz zmieniające się warunki zewnętrzne. Tak też było w przypadku budowania sieci dystrybucji dla Boscha i Siemensa w Polsce, która zakończyła się pozytywnie. To wielki sukces dla Klienta, ale odczuwam go również jako moje osobiste osiągnięcie dające wiele satysfakcji. EF: A kiedy narodził się plan pracy na swoim? SB: Zawsze szukałam ujścia dla mojej kreatywności. A mówiąc bardziej poważnie bardzo lubię niestandardowe podejście do rozwoju, który jest celem moich działań w biznesie. Nie boję się też wyzwań i odpowiedzialności. Po kilku latach pracy w koncernie uświadomiłam sobie, że nie będę mogła się tam w pełni realizować. Takie są reguły pracy w korporacji: jedni świetnie się realizują w ich ramach, inni jak ja wolą działać bardziej kreatywnie i są bardziej elastyczni, a przy tym nie boją się odpowiedzialności. W 2001 roku podjęłam naturalną dla mnie decyzję o rozpoczęciu własnej działalności. EF:Nigdy nie żałowała Pani rezygnacji ze stałej pracy w korporacji? Przez lata pracy w korporacji bardzo wiele się nauczyłam. Dzięki doświadczeniu korporacyjnemu świetnie rozumiem wielkie przedsiębiorstwa, z którymi dziś współpracuję. Praca w korporacji to na pewno większa stabilność. Dokonując jednak bilansu start i zysków muszę powiedzieć, że jestem zadowolona ze swojej decyzji o budowanie marki BNG. Chociaż samodzielnemu przedsiębiorcy nie zawsze jest łatwo! mówię to jednak z uśmiechem na ustach. EF:Jakie więc teraz wyzwania ma Pani w swoich planach? Rozwój - to cel strategiczny nr 1. Oprócz obsługi inwestorów i Event Management, czym BNG zajmuje się już od kilku lat, rozwijamy nowe obszary działalności związane z lotnictwem (BNG Aero Alliance, zajmuje się sprzedażą do Chin ultralekkich samolotów) oraz energetyką (BNG Energy Efficiency, zajmuje się efektywnością energetyczną i alternatywnymi źródłami energii). Wielkim wyzwaniem na najbliższe 2 lata jest realizacja Zielonej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Przemyślu. Chcemy pozyskać dla SSE inwestorów, którzy zajmują się alternatywnymi źródłami energii i efektywnością energetyczną. Konferencja, która odbyła się w październiku i stworzenie nowego oddziału BNG w Przemyślu stanowi pierwszy krok ku realizacji tego zadania. Biznesowo marzę o tym, żeby koncepcja Zielonej Specjalnej Strefy Ekonomicznej w Przemyślu była uznana za wzorcową i znalazła naśladowców nie tylko w innych regionach, ale także w innych krajach, takich jak np. Chiny. (pierwszy rząd od lewej) prof. Krzysztof Knapik Rektor PWSW, Michael Bois dyrektor ds. obsługi klienta MTU OE, Otto Reinke - Prezes EN3, Stanisław Adamczyk - Prezes ETC Tanie Ciepło, dr Ulrich Dohle - Prezydent Grupy Tognum, Susanna Brittani Prezes BNG, Wojciech Błachowicz Zastępca Prezydenta Przemyśla, dr Rainer Hönig - Prezes MTU Onsite Energy, Jochen Friese Pomysłodawca, Małgorzata Tylec Gusakov Prezes FIT 10 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 11

7 BIZNES Fałszowanie żywności Dr Tomasz Hermaniuk, Adiunkt na Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Kierownik Centrum Marketingu Produktów Spożywczych Przed nami gorący okres przedświątecznych zakupów. Jest to czas, w którym spora część klientów będzie dokonywać wzmożonych zakupów produktów spożywczych. Według danych GUS udział wydatków na żywność w budżetach gospodarstw domowych w 2012 r. wyniósł 24,2%. Wydając tak znaczącą część własnych pieniędzy oraz mając na uwadze potencjalne negatywne konsekwencje niewiedzy, dokonując zakupów, warto zdawać sobie sprawę, że nie wszystkie praktyki producentów żywności są uczciwe i etyczne. Konsumenci powinni zdawać sobie sprawę z możliwych nadużyć po to, aby móc dokonywać bardziej świadomych wyborów. W pierwszej części artykułu przedstawione zostaną stosowane przez producentów sposoby fałszowania mięsa i jego przetworów. W części drugiej zaprezentujemy nieuczciwe praktyki w innych branżach. Na czym polega fałszowanie żywności? Fałszowanie żywności nie jest wbrew pozorom wynalazkiem naszych czasów. Zjawisko to jest tak stare, jak sam handel. Od tysięcy lat niektórzy producenci wykorzystują różne sposoby na to, aby osiągnąć zyski w sposób nieuczciwy. Wraz z rozwojem cywilizacji następował dynamiczny rozwój metod wykorzystywanych w tym procederze. W dzisiejszych czasach wykrycie bardziej zaawansowanych fałszerstw wymaga wykorzystania specjalistycznego sprzętu oraz wiedzy fachowej, niedostępnej dla przeciętnego konsumenta. Zgodnie z obowiązującym ustawodawstwem żywnościowym producenci są zobligowani do podawania danych istotnych z punktu widzenia możliwości określenia jakości zdrowotnej środków spożywczych. Niemniej jednak na rynku aż roi się od zafałszowanych produktów spożywczych. Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia definiuje zafałszowany produkt żywnościowy jako środek spożywczy, którego skład lub inne właściwości zostały zmienione, a nabywca nie został o tym poinformowany; zafałszowany jest również środek spożywczy, w którym wprowadzone zostały zmiany mające na celu ukrycie jego rzeczywistego składu lub innych właściwości. Za produkt zafałszowany można uznać taki, w przypadku którego: dodano substancje modyfikujące jego skład i zmniejszające jego wartość odżywczą, została zmniejszona zawartość składników (jednego lub kilku), które mają wpływ na wartość odżywczą, kaloryczną lub dietetyczną (składowe jakości zdrowotnej żywności), dokonano zabiegów, których celem było ukrycie rzeczywistego składu lub nadanie mu wyglądu produktu o właściwej jakości, celowo podano wprowadzającą w błąd nazwę, skład surowcowy, datę lub miejsce produkcji, termin przydatności do spożycia. W praktyce mamy do czynienia z dwoma rodzajami zafałszowania żywności. Pierwszy to taki, kiedy w składzie produktu spożywczego wprowadza się modyfikacje niemające negatywnego wpływu na zdrowie konsumentów. Przykładem może być dodawanie tańszego mięsa do wędliny. Drugi sposób jest bardziej niebezpieczny i oznacza stosowanie w procesie produkcyjnym składników i procesów, które mogą mieć negatywne oddziaływanie na zdrowie. Produkty zawierające w składzie wysokie stężenie substancji chemicznych (środków konserwujących, bakterio- i grzybobójczych) mogą przyczyniać się do powstania alergii, obrzęków naczyniowych, astmy, zapalenia błony śluzowej. W skrajnych przypadkach długotrwałe ich spożywanie może prowadzić do zmian nowotworowych. Podstawowym powodem fałszowania żywności jest chęć zmniejszenia kosztów i zwiększenia zysków. Najczęstszymi sposobami są: maskowanie niskiej jakości surowców użytych w procesie produkcyjnym, ukrycie niskiej jakości gotowych wyrobów (np. przeterminowanych), podszywanie się pod produkt oznaczony specyficznym miejscem pochodzenia, wytworzony ze specjalnych składników lub zgodnie z określonym procesem produkcyjnym. Zafałszowaniu może podlegać większość produktów spożywczych. Warto przy czym zaznaczyć, że im produkt jest mniej przetworzony, tym mniej możliwości jego zafałszowania mają producenci. Dlatego z punktu widzenia klienta lepiej jest wybierać produkty, które przeszły jak najmniej operacji technologicznych. Firmom fałszującym żywność grożą dość surowe kary. Ryzyko musi się jednak opłacać, skoro przypadki nieuczciwych praktyk są wciąż częste. Najczęściej ma to miejsce niewielkich firmach. W przypadku dużych przedsiębiorstw ich ryzyko jest większe. Budowanej przez lata reputacji i marki nie da się łatwo odbudować w przypadku nagłośnionej medialnie wpadki. Do najczęściej fałszowanych produktów spożywczych należą: mięso i jego przetwory, sery, tłuszcze, mrożonki, soki i napoje, pieczywo, aromaty naturalne oraz alkohole. Pośród wszystkich produktów mięsnych najgorszą sławą cieszą się prawdopodobnie parówki. Niemal wszyscy klienci słyszeli o inwencji twórczej producentów w tej grupie produktów. Nie zawsze są to informacje prawdziwe. Jednak ze względu na stopień przetworzenia jest to produkt, w składzie którego można ukryć niejedno. Często występującym elementem w składzie parówek jest tajemniczy MOM (mięso oddzielone mechanicznie) lub MMO (mięso mechanicznie odkostnione). Są to resztki mięsa pozostające po odcięciu największych części tkanki mięśniowej. To, co pozostaje (fragmenty kości, ścięgien, resztki mięsa) trafia do maszyny rozdrabniającej, która poprzez system sit oddziela kości od pozostałych tkanek. Produktem finalnym jest jednolita masa - MOM, składająca się w ok. 50% z mięsa. Resztę stanowią zmielone chrząstki i kości. MOM ulega szybkiemu zepsuciu, dlatego też producenci dodają do niego znaczne ilości konserwantów. W Polsce MOM zaczęto masowo stosować w latach 90. XX w. Jego zaletą z punktu widzenia producenta jest niski koszt wytworzenia, dzięki któremu można znacząco obniżyć cenę produktu finalnego. Tanie parówki oraz inne wyroby wędliniarskie cechują się dużą zawartością wody. Dzięki zastosowaniu środków naturalnych i chemicznych wiążących wodę, jej udział w składzie produktu może wynosić nawet 60-70%. W celu wytworzenia tzw. wędlin wysokowydajnych, czyli takich, których masa produktu finalnego jest znacznie większa niż masa mięsna użyta do produkcji, stosuje się różne sposoby. Jednym z nich jest nastrzykiwanie solanką. W tym celu wykorzystuje się urządzenie mechaniczne nazywane nastrzykiwarką. Składa się z wielu kilkunastocentymetrowych igieł, które zasilane są poprzez wężyki mieszaniną wody, solanki i polifosforanów. W wyniku wstrzykiwania tych substancji objętość mięsa zwiększa się nawet dwukrotnie. Dodatkowo w celu zwiększenia zdolności mięsa do absorbcji wody, stosuje się m.in. karagen (oznaczany na etykietach jako E407). Jest on wykorzystywany w przemyśle spożywczym jako środek zagęszczający, żelujący (wiąże wodę) i spęczniający. Innym sposobem na zwiększenie objętości wędlin jest dodawanie skrobi modyfikowanej, białka sojowego lub błonnika. Oprócz wody, w składzie produktów mięsnych znaleźć można również emulgatory, czyli spulchniacze nadające objętość (ich działanie widać zwłaszcza w przypadku rozgotowania parówek, kiedy to ich objętość gwałtownie się zwiększa, powodując pękanie), a także znaczne ilości soli, substancje konserwujące, tłuszcz, dodatki smakowe i zapachowe. Podatność na fałszowanie nie oznacza jednak, że jako konsumenci powinniśmy się bezwzględnie skreślać parówki z listy zakupów. Podobnie, jak w innych przypadkach, kluczem do odróżnienia produktów dobrych od złych, jest lektura etykiety. Niestety, na wielu etykietach produktów spożywczych skład podany jest tak małą czcionką, że dla wielu osób treść jest najzwyczajniej nie do odczytania. Polegają więc na tym, co zostało zapisane wielką czcionką jako nazwa handlowa wyrobu. Eksperci zajmujący się żywieniem wskazują, że za dobre parówki można uznać te, w których udział mięsa w składzie wynosi co najmniej 70%. W najlepszych może to być nawet 95%. Zdarzają się niestety również i takie, w których udział ten wynosi zaledwie kilka procent. Do produkcji najlepszych wyrobów wędliniarskich producenci zużywają więcej surowca mięsnego niż wynosi waga produktu finalnego. Przykładowo, do wyprodukowania dobrych kabanosów można zużyć 1,5-1,8 kg mięsa na kilogram gotowego wyrobu. Różnica wynika z utraty wody, która następuje w procesie suszenia. Obok parówek, innym wyjątkowo podatnym na fałszowanie produktem są wszelkiego rodzaju konserwy mięsne i pasztety. Dobra konserwa to taka, w której ilość czystego mięsa jest na poziomie 75-95%. Chodzi tu oczywiście o mięso wysokogatunkowe, jak np. z szynki wieprzowej. Jednak w celu redukcji kosztów producenci zastępują je często mięsem oddzielonym mechanicznie i różnego rodzaju odpadami pozostającymi po rozbiorze mięsa. Zawartość mięsa w najtańszych konserwach wynosi od kilku do kilkunastu procent, choć zdarzały się konserwy, w których inspektorzy nie znajdowali mięsa w ogóle! Co w takim razie znajduje się w puszce z konserwą mięsną, w której nie ma mięsa? Oprócz MOM-u, występują w nich: skóry drobiowe, świńskie i wołowe, wymiona, dzioby, pazury i kopyta, resztki głowizny. Dodawana jest też żelatyna symulująca obecność naturalnej galarety i zapewniająca stałą, zwartą konsystencję, łój zwierzęcy w roli smalcu zwiększający zawartość tłuszczu, wypełniacze zwiększające objętość, jak np. skrobia modyfikowana lub białko sojowe, różnego rodzaju polepszacze i środki chemiczne utrwalające oraz nadające smak i zapach. Jeśli chodzi o pasztety, to jedną z najbardziej kuriozalnych sytuacji przytaczanych często w mediach był przypadek producenta pasztetu z zająca. Kiedy odpowiednie służby ustaliły, że w składzie znajdowały się zaledwie śladowe ilości mięsa zajęczego, kreatywny producent postanowił zatrudnić w zakładzie technologa o nazwisku Zając, który odtąd firmował wyrób własnym nazwiskiem. Jedyne, co zmieniono, to etykieta, z której zniknęło z. Produkt nazwano więc Pasztetem Zająca. Równie często modyfikowanym produktem jest mięso mielone. Podobnie, jak w innych przypadkach, konsumenci powinni być szczególnie wyczuleni na produkty z niższej półki. Tu oprócz mięsa znaleźć można te same składniki, co w parówkach. Podczas jednej z kontroli przeprowadzonej u producenta wytwarzającego hamburgery z mięsa wieprzowego, wykryto, że w procesie produkcyjnym 30% składu stanowiło niezadeklarowane przez wytwórcę mięso końskie. Skutecznym sposobem na zwiększenie atrakcyjności sensorycznej przetworów mięsnych, głównie wędlin, jest zastosowanie aromatu dymu wędzarniczego. Nie jest to równoznaczne z procesem tradycyjnego wędzenia. Aromat może być dodawany w procesie produkcyjnym lub wydmuchiwany z generatora na gotowe produkty. Składnik ten skutecznie utrudnia wykrycie smaku innych dodatków znajdujących się w składzie wyrobu. Częstym nadużyciem ze strony producenta jest wprowadzające w błąd nazewnictwo. Czym innym są bowiem parówki z cielęciny, a czym innym z cielęciną. W przypadku tych pierwszych składnikiem podstawowym powinno być mięso cielęce. Jeśli chodzi o drugie, ilość cielęciny jest bez znaczenia. Równie dobrze może to być 50%, jak i 1%. Producent deklaruje bowiem, że są one z cielęciną, nie mówiąc ile tej cielęciny w nich jest. Swego czasu można było nabyć kabanosy z dzika, w składzie których dziczyzna stanowiła 5%, resztę zaś wieprzowina. Jako nadużycie traktowane może być również stosowanie w nazewnictwie określeń typu: tradycyjny smak, wskazującej, że wyrób posiada wyjątkowe właściwości oraz że powstał w oparciu o tradycyjną, niezmienną recepturę. Zwykle jest to tylko próba podszycia się pod listę produktów tradycyjnych, a producent nie potrafi przedstawić kryteriów, na podstawie których zamieścił to określenie. Kupując mięso i jego przetwory należy zdawać sobie sprawę, że wyższa cena niestety nie zawsze oznacza wysoką jakość. Zdając sobie sprawę ze sposobu myślenia konsumenta, niektórzy producenci celowo zawyżają cenę w stosunku do wartości produktu, aby sugerowała ona w świadomości konsumenta wyższą jakość. Jako konsumentom pozostaje nam więc podwyższona czujność oraz wnikliwa lektura etykiet produktów, które trafiają na nasze stoły. Centrum Marketingu Produktów Spożywczych działa przy Wydziale Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Jego celem jest promowanie dobrych praktyk w zakresie marketingu i dbanie o interesy konsumentów oraz rozwój i wymiana wiedzy i doświadczeń między przedsiębiorstwami branży spożywczej. 12 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 13

8 SAMORZĄD Trasy rowerowe na Podkarpaciu jakie i kiedy? Po wielomiesięcznych przygotowaniach, w dniu otwarcia ofert, które wpłynęły od potencjalnych wykonawców okazało się, że najniższa cena jest o prawie 70 proc. wyższa od wysokości środków, którymi dysponuje Zamawiający. Kolejne tygodnie łudzono jeszcze zainteresowanych, że znajdą się dodatkowe środki na projekt jednakże ostatecznie okazało się to niemożliwe. W takim wypadku cała procedura musi ruszyć od nowa, a samo zadanie musi zostać jeszcze dodatkowo okrojone. Zaproponowano trasę o długości 1980 km biegnącą od Elbląga, wzdłuż wschodniej granicy kraju, w Przemyślu ponownie zakręcającą ku północy i kończącą swój bieg w okolicach miejscowości Końskie w województwie świętokrzyskim. Na sfinansowanie ambitnego projektu zaplanowano przeznaczyć 274 mln. zł. z czego ponad 81 proc. miało być sfinansowane środkami pochodzącymi z UE. KRZYSZTOF MAZUR W ramach programów unijnych dotyczących rozwoju Polski Wschodniej część środków przeznaczono również na budowę i adaptację tras rowerowych. W związku z tym, że definicja trasy rowerowej zakłada ciągłość poszczególnych odcinków, po długim przygotowaniu, analizach i konsultacjach zaproponowano trasę o długości 1980 km biegnącą praktycznie od Elbląga, następnie wzdłuż wschodniej granicy kraju, w Przemyślu ponownie zakręcającą ku północy i kończącą swój bieg w okolicach miejscowości Końskie w województwie świętokrzyskim. Na sfinansowanie ambitnego projektu zaplanowano przeznaczyć 274 mln. zł. z czego ponad 81 proc. miało być sfinansowane środkami pochodzącymi z UE. Przebieg trasy został zaplanowany z myślą o walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych obszarów, którymi mieliby podróżować cykliści. Z tego też względu dużo planowanych docinków biegnie przez tereny nadleśnictw a także obszarów Natura 2000 mijając po drodze często mniej znane -ze względu na odległość od tras samochodowych- ale interesujące i warte poznania pomniki przyrody oraz pomniki kultury. Trasy czy quasi-trasy Pomysł był na pewno dobry w kontekście rosnącej popularności rowerowych wycieczek natomiast jak zwykle problem tkwi w wykonaniu i praktyce. Przede wszystkim każdy kto pierwszy raz usłyszy o sprawie, najczęściej wyobraża sobie projekt jako budowę nowych odcinków ścieżek i chodników przeznaczonych wyłącznie dla ruchu rowerowego i odseparowanych od jezdni samochodowych. Tymczasem szczupłość środków przy ogromie kilometrażu projektowanej trasy sprawił, że zdecydowana większość jej odcinków została pomyślana jako praktycznie bezinwestycyjna. W takich przypadkach powstanie trasy sprowadzałoby się do wykonania nowego oznakowania nakładającego na kierujących samochodami obowiązek uwzględnienia ruchu rowerowego na drodze przeznaczonej de facto dla ruchu motorowego. Także znaczną część odcinków inwestycyjnych zaplanowano poprowadzić po już istniejących drogach publicznych wspólnie z ruchem samochodowym. Pomysł ten najbardziej spodobał się dotychczasowym zarządcom tych dróg i samorządom, dla których remonty nawierzchni pod pretekstem budowy tras rowerowych stanowiłyby doskonałe załatwienie części problemu za pieniądze pochodzące spoza ich napiętych budżetów samorządowych. Niestety takie załatwienie problemu -z oczywistych powodów- najmniej podoba się najbardziej zainteresowanym czyli rowerzystom, którzy najlepiej wiedzą jak nieprzyjemny i burzący całą przyjemność z tej formy aktywnego wypoczynku jest np. podmuch mijającego samochodu dostawczego lub rozbryzg wody spod kół takiego pojazdu. A przecież odczucia i komfort nie są w tym wypadku nawet najważniejsze gdyż zasadniczo chodzi o bezpieczeństwo podróżowania. Od Narola do Sandomierza Na Podkarpacie trasa wjeżdża w miejscowości Podlesina w gminie Narol, biegnie przez uzdrowiskowy Horyniec-Zdrój wijąc się dalej wzdłuż granicy polsko-ukraińskiej, by po minięciu Przemyśla zboczyć w kierunku Dynowa i Rzeszowa. Od Rzeszowa trasa wiedzie przez Łańcut, Leżajsk, Nisko aż do granicy województwa na Wiśle pod Sandomierzem. Podkarpacki odcinek trasy jest po podlaskim drugi pod względem długości, liczy bowiem 430 km. Jednakże jedynie jedna czwarta z tej długości dotyczy budowy nowych tras asfaltowych, tłuczniowych lub z kostki prowadzonych także na odpowiednio adaptowanych chodnikach lub rowach. Większość odcinków w tym prawie cały odcinek od gminy Narol do Przemyśla biegnie po istniejących drogach gminnych i powiatowych (część trasy nawet wzdłuż drogi krajowej). W zamyśle trasa rowerowa powinna być prowadzona po jezdni wspólnie z ruchem samochodowym jedynie na tych odcinkach gdzie natężenie ruchu jest małe lub średnie tzn. nie przekracza 1000 pojazdów na dobę. W województwie podkarpackim pomiary natężenia ruchu wskazują, że na niektórych odcinkach trasy dobowa liczba pojazdów wynosi nawet kilka tysięcy a wiadomo iż największe natężenie ruchu przypada na godzinny dzienne kiedy też podróżują rowerzyści. Oznacza to średnie natężenie ruchu na poziomie nawet pojazdów na godzinę. To z kolei oznacza, że średnio co minutę rowerzysta na takiej trasie jest mijany przez kilka przejeżdżających samochodów. Kultura, przyroda i infrastruktura Niezależnie od minusów projekt wart jest realizacji z zasadniczych względów. Podróż zarysowaną trasą pozwala nie tylko zobaczyć mniej zapoznane zakątki województwa i jego pamiątki kultury oraz walory przyrody ale realizacja inwestycji przysporzyłaby regionowi dodatkowych nabytków infrastrukturalnych. Warto zauważyć, że program przewiduje np. budowę dziesięciu kładek pieszo-jezdnych w tym trzech dużych obiektów liczących ok. 130 metrów długości. Szczególnie ciekawie jawi się projekt kładki drewnianej na Sanie w Przemyślu oraz kładki pieszo-jezdnej na Sanie pomiędzy Chyrzyną a Krzywczą. Ta druga byłaby tym bardziej pożądana, że obecnie w tym miejscu funkcjonuje niezbyt wydajna przeprawa promowa. Na trasie można zobaczyć wiele ciekawych obiektów jak dawne cerkwie, przydrożne kapliczki, pomniki, tablice pamiątkowe, dworki, gospodarstwa agroturystyczne itp. Przewidziano również do budowy różnego typu miejsca obsługi rowerzystów od tych najprostszych składających się z ławki i kilku rowerowych stojaków po bardziej rozbudowane tzw. MOR-y. Ścieżkowy pat Prace związane z projektem budowlanym i wykonywaniem tras w województwie miały ruszyć w październiku tego roku. Niestety po wielomiesięcznych przygotowaniach, w dniu otwarcia ofert, które wpłynęły od potencjalnych wykonawców okazało się, że najniższa cena jest o prawie 70 proc. wyższa od wysokości środków, którymi dysponuje Zamawiający. Kolejne tygodnie łudzono jeszcze zainteresowanych, że znajdą się dodatkowe środki na projekt jednakże ostatecznie okazało się to niemożliwe. W takim wypadku cała procedura musi ruszyć od nowa, a samo zadanie i tak skromne wobec rzeczywistych potrzeb musi zostać jeszcze dodatkowo okrojone aby dostosować zakres prac do aktualnych możliwości budżetowych. Jest to problem wszystkich stron, zarówno strony budżetowej, potencjalnych wykonawców, którzy powinni zarabiać na projekcie oraz koniec końców samych rowerzystów turystów, którzy nie mogą korzystać z nowej infrastruktury. Odpowiedź na pytanie czy problem ten zostanie przynajmniej częściowo rozwiązany i do 2015 powstanie inwestycyjnie okrojona ale przynajmniej spójna trasa rowerowa, jest jak dotąd nadal niepewna. 14 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 15

9 endan Carney, Citi Handlowy PIENIĄDZE Fenomen bitcoin Bitcoin futurystyczna wizja cyber pieniędzy czy modna alternatywa dla tradycyjnych walut? Na ten temat trwają obecnie gorące dyskusje, już nie tylko w przestrzeni internetu. Szybkość z jaką rozprzestrzeniają się bitcoiny sprawia, że ekonomiści coraz odważniej przyznają, że ta cyfrowa waluta może w przyszłości zamieszać na rynku tradycyjnych pieniądzy, kreując modę na używanie cyfrowych bitmonet. GRZEGORZ LEPIANKA Zdaniem Nikołaja Gertcheva, współpracownika amerykańskiego Instytutu Ludwiga von Misesa i ekonomisty specjalizującego się w austriackiej teorii pieniądza bitcoiny nie prędko staną się walutą, która zrewolucjonizuje rynek. - Chociaż powstała w 2009 roku, cyfrowa waluta o nazwie Bitcoin już całkowicie zawładnęła umysłami wielu internautów. Jak się okazuje, nie jest to tylko internetowy środek płatniczy, ale wyrafinowany system mający odmienić oblicze transakcji finansowych w sieci. Bitcoiny mogą służyć do wymiany wśród tych, którzy inwestują w technologię, która je tworzy, przechowuje je i przekazuje dalej. Wydaje się jednak, że ta cyfrowa waluta nie osiągnie tego stopnia uniwersalności i elastyczności, co materiały wymyślone przez naturę. Na wolnym rynku, pieniądze takie jak złoto i srebro, wciąż mają wielką przewagę mówi ekonomista. Należy do tego dodać, że złoto i srebro ma także przewagę zdaniem zwolenników austriackiej teorii w ekonomii nad pieniądzem fiducjarnym, który dziś jest w powszechnym użyciu. W Stanach Zjednoczonych emisja pieniądza do czasu powstania Rezerwy Federalnej była ściśle związana ze złotem i srebrem. W ciągu XIX w. w USA dominował bimetalizm. W obiegu krążyły monety złote i srebrne (tylko 1 cent i 0,5 centa były bite z miedzi). Od 1900 r. wprowadzono standard złota. Na jego mocy faktyczne pokrycie w złocie zapewniono również emitowanym od 1862 r. charakterystycznym zielonym banknotom. Standard złota został zawieszony w czasie I Wojny Światowej. W 1933 r. zniesiono go na rynku wewnętrznym Stanów Zjednoczonych, a w 1973 r. zlikwidowano możliwość wymiany dolarów na złoto na żądania płynące z zagranicznych banków centralnych. Zerwanie związków pieniądza z metalami szlachetnymi (których ilość jest naturalnie ograniczona) dało politykom i bankierom możliwość w istocie niepohamowanej emisji pieniądza. Wielu ekonomistów uważa, że właśnie odejście od parytetu złota i niczym nieskrępowana emisja pieniądza jest jedną z podstawowych przyczyny kryzysu ekonomicznego, który gnębi światową gospodarkę. A kłopoty amerykańskiego dolara wygenerowały zapotrzebowanie na walutę, która będzie miała realną wartość i jednocześnie będzie pieniądzem, który może funkcjonować niezależnie od bieżącego zapotrzebowania polityków i dużych instytucji finansowych. Być może właśnie dlatego bitcoiny cieszą się takim olbrzymim zainteresowaniem. Ta cyfrowa waluta daje nadzieję na powstanie alternatywy, która nie ma charakteru pustego pieniądza i nie jest kontrolowana przez rząd. Idea wprowadzenia do sieci Bitcoinów została ogłoszona w 2008 roku przez użytkownika występującego pod pseudonimem Satoshi Nakamoto. To tej pory nie udało się ustalić tożsamości twórcy lub twórców tej waluty. Oryginalność bitcoinów polega na tym, że jak dotąd jest pierwszą i najpowszechniej używaną cyberwalutą, która została oparta o sekwencję matematycznych kodów. Jest walutą zdecentralizowaną: nie posiada banku centralnego a jej kurs jest ustalany wyłącznie przez rynek. Przyrost nie polega na drukowaniu pustego pieniądza przez bank centralny lecz na obróbce bloków zadań matematycznych upodabniając cały proces do wydobycia złota. Bitcoiny nie mogą być fałszowane i są niezależne od woli rządów oraz instytucji finansowych. Ciekawostką jest to, że bitmonety się wydobywa. Jest to wprost nawiązanie do wydobywania złota lub srebra, które w przeszłości były jedynym międzynarodowym miernikiem porównawczym walut. Wykopywać bitcoiny można na własnym komputerze ale nie jest to zadanie proste. Dziś w rzeczywistości waluta wydobywana jest za pomocą zaawansowanych komputerów które, mogą wykonywać skomplikowane obliczenia matematyczne potwierdzające transakcje oraz zwiększających ich bezpieczeństwo. Komputer podłączony do sieci bitcoin generuje losową zagadkę kryptograficzną i czeka, kiedy dostanie od któregoś z użytkowników jej rozwiązanie. Jednorazowo podłączonych może być wiele osób a nagroda za rozwiązanie szyfru polega na partii wirtualnych monet. Im większa moc obliczeniowa z naszej strony, tym większa szansa, że to nam może przypaść nagroda. Nie można dostać za jednym razem więcej niż 25 monet, więc takie wydobywanie bitcoinów jest procesem długotrwałym. A co więcej liczba bitmonet jest ograniczona. System został zaprogramowany w ten sposób, że w obiegu może istnieć nie więcej niż 21 milionów bitmonet. Bitcoinami można już dziś płacić za konkretne rzeczy zamiast zwykłymi pieniędzmi. We wrześniu media, także te w Polsce podały informację o Porsche sprzedanym za bitcoiny (model Cayenne S z 2007 roku zmienił nabywcę za 300 wirtualnych monet). W Stanach Zjednoczonych popularne stały się kawiarnie w których za poranną kawę można zapłacić korzystając z bitmonet. Na Cyprze być może stanie niedługo pierwszy na świecie bankomat z bitcoinami - jako recepta na zapaść miejscowego systemu bankowego. Blogowa platforma WordPress już teraz akceptuje płatności nowym pieniądzem jako alternatywę dla dotychczasowego PayPala, który nie obsługuje użytkowników z 60 krajów na świecie. To jest istotna zaleta tej alternatywnej waluty - bitcoin jest pieniądzem nie znającym granic. Każdy może mieć do niego dostęp na równych prawach. Rządy na świecie i banki centralne w poszczególnych krajach zwykle odnoszą się bardzo krytycznie w stosunku do wirtualnych walut. W maju 2013 roku władze USA podjęły działania przeciwko Liberty Reserve innej wirtualnej walucie, która zdaniem władz miała udział w praniu pieniędzy na kwotę sześciu miliardów dolarów. Pewnym przełomem w podejściu rządów do wirtualnych walut jest decyzja Niemiec. To pierwszy kraj na świecie w który bitcoinem, można płacić w transakcjach prywatnych a sama waluta została oficjalne uznana i zatwierdzona prawnie jako jednostka rozliczeniowa na terytorium tego państwa. Wirtualną walutą interesują się instytucje nadzoru finansowego w Stanach Zjednoczonych. W tym kraju panuje tendencja od stworzenia regulacji ze strony rządu, które będę mogły ująć wirtualne waluty w ramy systemu finansowego. Niemcy w inny sposób postrzegają wirtualne waluty. W odróżnieniu od Stanów rząd naszych zachodnich sąsiadów szybko stwierdził, że bitcoiny to rodzaj prywatnych pieniędzy. Oznacza to, że jasno określono jej status prawny. Inne alternatywne waluty również zostały zakwalifikowane jako instrumenty finansowe i podlegają temu samemu prawu. Ministerstwo Finansów postanowiło, że zyski zarobione na giełdzie Bitcoin są zwolnione z podatku, jeśli użytkownik trzyma je w postaci bitcoinów co najmniej rok przed wymienieniem ich na euro. Firmy zajmujące się obrotem bitcoinami muszą teraz spełniać surowe zasady z racji tego, że według prawa są one uznane za przedsiębiorstwa świadczące usługi finansowe. Muszą one otrzymać odpowiednie licencje i będą nadzorowane przez niemiecki Federalny Urząd Nadzoru Usług Finansowych. Maciej Bitner, główny ekonomista Wealth Solutions zauważa, że bitcoin oprócz niewątpliwych zalet niesie ze sobą określone zagrożenia. - Brak jakiejkolwiek kontroli oraz całkowita anonimowość płatności spowodowały wzrost zainteresowania Bitcoinem ze strony organizacji przestępczych. Wirtualna waluta łatwo może służyć do rozliczania transakcji zakupu narkotyków, broni czy okupu za zakładników. Z tego właśnie powodu EBC zaczął przyglądać się Bitcoinowi. Podkreślanie konieczności monitorowania rozwoju projektu nie wynika raczej z realnej obawy o podważenie przez Bitcoin monopolu banków centralnych. Moim zdaniem instytucje te mogą na razie spać spokojnie. Zakładając bowiem nawet, że twórcy systemu Bitcoin mają rację, iż jest on stuprocentowo technicznie bezpieczny, nie oznacza, że jego ekonomiczne funkcjonowanie jest możliwe. Niezależnie od tego jak rozwinie się moda na używanie bitcoinów warto zwrócić uwagę na to, że pieniądze, którymi obecnie się posługujemy są nie mniej wirtualne niż bitcoiny lub inne alternatywne waluty. Pieniądze, które trzymamy w portfelu w rzeczywistości nie mają pokrycia w towarach. Depozyty możemy wprawdzie w banku wymienić na banknoty. Jednak żaden bank centralny nie emituje waluty wymienialnej na złoto bądź inny towar. Niewymienialność nie przeszkadza jednak w dokonywaniu codziennych transakcji. Pieniądz jest powszechnie akceptowalny, gdyż każdy obywatel jest pewien, że po tym jak przyjmie płatność w dolarach czy złotówkach, będzie mógł łatwo wymienić je na dobra lub usługi oferowane przez innych. Wartość dzisiejszego pieniądza opiera się zatem na zaufaniu niezależnie czy w kieszeni mamy dolary, złotówki albo też w niedalekiej przyszłości zyskujące popularność bitcoiny. 16 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 17

10 BIZNES Kontrahenci z Chin współpraca w praktyce Od wielu dekad codzienność Polaka, konsumenta, nierozerwalnie związana jest z Chińską Republiką Ludową (ChRL). Dziwne prawda? Jak to możliwe, że my, mieszkańcy jednego z wielu krajów starego kontynentu, aktualnie regularnego członka Unii Europejskiej, mamy stale do czynienia z Chinami? ARTUR SZCZYPEK Pierwszą myślą jest fakt, że każdy z nas stale używa produktów Made in China lub produkowanych na podzespołach pochodzących z tego kraju. Sięgnijmy do swojej kieszeni po telefon. Z dużym prawdopodobieństwem znaczny procent materiałów, z jakich został on wykonany, pochodzi z dalekiej Azji. Na rynku pojawiają się już marki typowo chińskie, np.: Huawei czy ZTE. To samo odnosi się do sprzętu komputerowego. Pójdźmy do własnej kuchni. Czajnik, ekspres czy kuchenka mikrofalowa na 100% posiada szereg elementów wyprodukowanych w Państwie Środka, a całkiem możliwe, że cały wyrób powstał właśnie tam. Dzisiaj, towary pochodzące z ChRL to nie tylko elektronika użytkowa czy sprzęt gospodarstwa domowego. To samo pochodzenie mają również takie wyroby jak odzież, sprzęt medyczny, instalacje domowe (klimatyzacja, systemy ogrzewania czy tzw. inteligentne domy ), artykuły spożywcze (np. słynny chiński czosnek ), sprzęt ciężki czy surowce. Powyższe jest dowodem na prawdziwość tezy: Chińska Republika Ludowa stała się nie tylko udziałowcem, częścią światowego łańcucha handlowego. Jest też jednym z głównych motorów napędowych, dyktujących warunki i tempo jego ruchu. Warto odnotować fakt, że 940 mld EUR chińskiego eksportu, po raz pierwszy, nieznacznie przekroczyło dotychczasowy numer jeden w tej klasyfikacji tj. Niemcy. Miało to miejsce w 2009 roku i trwa do dzisiaj. Warto zwrócić uwagę na kolejne fakty: główne banki chińskie planują lub już otworzyły placówki w Polsce. Mowa tu o gigantach takich jak ICBC czy Bank of China. Wiele rodzimych instytucji finansowych już wprowadziło możliwość rozliczenia się z dostawcami azjatyckimi w walucie chińskiej juanach. Wynik obniżone ryzyko związane z kosztem przewalutowania oraz potencjalnie niższa cena zakupu wyrobów wyprodukowanych w Państwie Środka. Chińska, do dzisiaj orientalna, trudno osiągalna dla zwykłego Polaka, waluta jest już standardowo obsługiwana przez nasze banki. Czyżby oznaczało to gotowość do jeszcze ściślejszej współpracy z Chinami? Polski rząd w ramach programów wsparcia współpracy (np. Go China) promuje rozwój relacji z Państwem Środka na wielu płaszczyznach. Jasne jest więc, że w wielu wymiarach nasz kraj chce być gotowym na integrację, a rodzime firmy posiadają szereg narzędzi wspierających współpracę z partnerami chińskimi. W dobie gospodarki światowej, gdzie jedynie Korea Północna pozostaje zamkniętym krajem, kwestią czasu jest to, kiedy nam pracownikom korporacji, firm z wielu odmiennych branż, przyjdzie zmierzyć się z wyzwaniem jakim będzie nawiązanie i utrzymanie kontaktu z kooperantem z Dalekiego Wschodu. Z dużym prawdopodobieństwem będzie to obywatel Chińskiej Republiki Ludowej. Czy rozpoczęcie współpracy i jej prowadzenie będzie łatwe? Czy możemy opierać się na wiedzy jaką posiadamy? Czy nie występuje tu problem z powszechnym traktowaniem produktów chińskich jako gorsze, a współpracę z Chińczykami jako trudną? Jak ustrzec się stereotypów, które mogą być dla nas zgubne, a co za tym idzie, mogą skutecznie utrudniać nam poprawne prowadzenie interesów firm, których jesteśmy przedstawicielami. Wiemy już, że zewsząd otacza nas masa produktów chińskich. Skąd więc wzięła się obiegowa opinia o tym, że to co chińskie jest słabe? Dlaczego tak rozpowszechnione jest pojęcie chińszczyzna, która zamiennie używana jest ze słowami tandeta czy bubel? Czy to, co pochodzi z Państwa Środka jest złe? Odpowiadając jednym słowem na tak postawione pytanie, należy powiedzieć NIE. Jednak warto spojrzeć wstecz by zrozumieć tą sytuację i uwzględnić kilka faktów rzucających nowe światło na powyższe rozważania. Historia Państwa Środka sięga wielu tysięcy lat przed naszą erą. Jest to więc kraj z bardzo bogatą przeszłością. Poprzez lata rozwoju kultury i tradycji należy podkreślić fakt, że Państwo Chińskie posiadało znaczny wkład w listę wynalazków. Jedwab, papier, porcelana, sztuka drukarska z późniejszym rozwojem ruchomych czcionek, proch strzelniczy czy kompas to wynalazki chińskie. Co ciekawe, wiele z nich pomogło innym narodom rozwijać się, zdobywać nowe tereny czy eksplorować świat. Dlaczego więc kraj o takiej historii dostarcza chińszczyznę na inne rynki? Podobnie jak w historii Polski tak i Państwo Środka przechodziło okres, w którym kraj nie rozwijał się. W trakcie XX wieku dały się odczuć silne wpływy rządów Mao Zedonga, który w autorytarny sposób rządził Państwem i bez pomocy specjalistów doprowadził do ruiny zarówno gospodarkę jak i kulturalno-społeczną stronę życia Chin. Wspomnienie wielkiego wodza nie ma na celu oceny jego dokonań, gdyż jak pokazuje historia, jego rządy miały też i pozytywny efekt. Faktem jest, że w krótkim okresie załamała się siła napędzająca wielowiekowe tradycje dominacji technologicznej Chińczyków. W naszym kraju mieliśmy podobne wydarzenia, gdzie silny wpływ wschodnich sąsiadów kształtował naszą codzienność, ale i naszą gospodarkę. Z pewnością znaczny wpływ na obiegową opinię nt. produktów chińskich miały właśnie te fakty. Ale czy tylko? Każdy z nas doskonale zna produkty polskie, z których my Polacy jesteśmy dumni. Przykłady? Nasze statki, szybowce, czy np. sprzęt do turystyki wodnej jest częścią światowej czołówki. Dzisiaj wiele się słyszy również o polskiej wynalazczości. Jednak każdy z nas wskazałby też produkty, które nie są powodem do dumy. Podobnie jest z produktami z Państwa Środka. Należy pamiętać, że dopiero w 1978 roku nastąpiło wielkie otwarcie się Chin na świat zewnętrzny. W ujęciu poruszanego tematu najistotniejszym faktem jest założenie specjalnych stref ekonomicznych, gdzie poprzez napływ kapitału, ale przede wszystkim nowych technologii i know-how, chiński rozwój wskoczył na wysokie obroty. W szybkim tempie przybywały nowe fabryki, które produkowały to, co potrzebne było na świecie w danym czasie. Dzięki temu, Chiny zyskały przydomek fabryki świata. W ślad za nimi rozwijały się centra technologiczne, inwestycje w innowacje i badania rozwijające istniejące technologie. Jeżeli dodam, że rozwój Państwa Środka przypomina wzrastanie Japonii czy krajów zwanych potocznie Tygrysami Azjatyckimi (Korea Południowa, Tajwan, Singapur, Hongkong i inne) wszystko powinno się ułożyć w całość. Wiemy dobrze, że na dobrą opinię pracuje się długo zła tworzy się od ręki. Podobnie było i jest z Chińską Republiką Ludową. Aktualnie Państwo Środka jest znane ze swojego szybkiego rozwoju, coraz mocniejszego wpływu na sytuacje geopolityczną nie tyle lokalnie w Azji, co na całym świecie. Dzisiaj już wiemy, że w dobie nowych technologii, siatki połączeń logistycznych i specjalizacji poszczególnych zakładów, każdy producent (nie mówię tutaj o małych warsztatach rzemieślniczych czy nowo powstających firmach bez doświadczenia) jest w stanie dostarczyć produkt o określonym poziomie jakościowym. Niezawodność i poziom usterkowości produktów nie jest więc wynikiem tylko i wyłącznie stanu wiedzy i możliwości producenta. Często jest on wypadkową ceny, jaką nabywca jest w stanie zapłacić za konkretny wyrób. W przypadku wielu fabryk dostępne są więc te same produkty w kilku wersjach. Dobrym przykładem mogą być wyświetlacze LCD. Produkowane są one np. w klasycznym poziomie jakościowym, gdzie ściśle określa się poziom usterkowości na linii produkcyjnej i w partii gotowej. Jednak ten sam produkt może też być wykonany przy uwzględnieniu bardziej restrykcyjnych założeń uwzględniając np. szerszy zakres temperatur, w jakich może być przechowywany czy używany. W wyniku określenia tych cech, cena produktu może wzrosnąć wielokrotnie. Dobrym przykładem jest rynek automotive, gdzie wymagania dotyczące wspomnianych wyświetlaczy są zdecydowanie bardziej ostrzejsze niż np. użycie tego towaru przy produkcji telefonów komórkowych. Świadomość tego faktu pozwala nam zauważyć, że dzisiaj poza zamówieniem konkretnej ilości wyrobu X niezbędnym staje się decyzja: jaki poziom jakościowy akceptujemy oraz jakie dodatkowe wymagania stawiamy wobec oczekiwanego produktu. Wypadkową tych oczekiwań staje się cena ostateczna, a za nią szeroko rozumiana jakość i niezawodność produktu. Pamiętajmy, że wśród wielu dostawców znanych na całym świecie, jakość produktu, technologia produkcji jest ustalana w porozumieniu z najlepszymi markami. Często odrobiona lekcja przez chińskich producentów zwraca się dobrym wyrobem i wiedzą, której mogą pozazdrościć niejedni specjaliści z innych stron świata. Wiedząc więcej o zasadach pracy firm chińskich warto postawić pytanie o zasady współpracy z firmami z Państwa Środka. Czy istnieje odpowiednia etykieta biznesowa? Czy jest ona spójna z tym czego uczymy się pracując w naszych firmach? Czy jednak by móc efektywnie prowadzić współpracę należy dowiedzieć się o niej coś więcej? Każdy z nas, kto miał okazję być poza granicami kraju, zwracał uwagę na to co jest wspólne między danym krajem a Polską, a co różni nasze narody. Wielu z nas miało okazję odwiedzać naszych sąsiadów, wielu Polaków pracuje dzisiaj w innych krajach Europy czy w Stanach Zjednoczonych. Zapewne słyszeliśmy nie raz o tym, że pewne zachowanie, traktowane przez nas jako normalne, może być odebrane jako nietakt czy poważne naruszenie etykiety biznesowej. Jak więc współpracować z partnerem z Azji? Pierwszą wskazówką, na którą warto zwrócić uwagę, a co jest niestety często pomijane przez szereg artykułów o podobnej tematyce, to reguła znana od zarania dziejów: nie czyń drugiemu co Tobie nie miłe. Proste prawda? Niby każdy zna tą podstawową zasadę wspólnego bytowania na świecie. Doświadczenie pokazuje jednak co innego. Analizując nawiązywanie i podtrzymywanie relacji właśnie z Chińczykami często da się odczuć traktowanie swojej strony jako nadrzędnej wobec fabryki w Chinach. Dlaczego tak się dzieje? Gdyby firma X pochodząca z Polski, nawiązała relację biznesową z firmą z Niemiec, Wielkiej Brytanii czy Francji zapewne traktowalibyśmy tych partnerów jako co najmniej równych sobie jak nie lepszych. Gdy już kontaktujemy się z fabryką chińską podchodzimy do niej z dystansem i często traktujemy jako miejsce, które poza dobrą ceną jest źródłem wątpliwych jakościowo produktów. Czy w ten sposób sami nie tworzymy już pewnego scenariusza zdarzeń? Ta wskazówka wydaje się też uniwersalną na każdą inną okazję, w której nie wiemy jak zareagować, jak się zachować. Spróbujmy się postawić po drugiej stronie. Zastanówmy się jakie postępowanie w oczach kontrahenta byłoby odpowiednie, a następnie idźmy tym tropem. Wniosek, traktujmy dostawcę chińskiego jak równorzędnego partnera. Kolejnym istotnym elementem przy współpracy z każdym producentem jest benchmark. Innymi słowy, szukając konkretnego produktu lub usługi powinniśmy wiedzieć jak dana oferta przedstawia się versus inne dostępne na rynku chińskim i każdym innym. Całkiem możliwe, że np. konkretny wyrób X wyceniony przez fabrykę, z którą potencjalnie chcemy współpracować jest atrakcyjny lub całkowicie nieinteresujący w porównaniu z innymi oferentami. Do pełnego benchmarkowania należy pamiętać o pozostałych kosztach i pozostałych warunkach współpracy z danym dostawcą. Przy produkcie np. chińskim, musimy wziąć pod uwagę także, czas produkcji i dostawy, koszty transportu, cła oraz wszystkie czynności, jakie musimy wykonać by konkretny zakup był realny. Kolejne podstawy i warunki dobrej i owocnej współpracy opisane będą na łamach następnych cyklicznych artykułów. Przedstawiona zostanie problematyka poszukiwania dostawcy, wyboru potencjalnych kooperantów, nawiązanie relacji mailowej lub telefonicznej. Opisany będzie również proces przygotowania się do spotkania służbowego, wskazanie na kwestie etykiety takich okazji oraz opisana zostanie strona nieformalna, która jest istotną stroną współpracy z firmami chińskimi. Więcej informacji na stronie Ośrodka pod adresem 18 Strefa. listopad / grudzień 2013

11 Jak zbudować dom dla pokoleń? Nowy dom w znacznej większości przypadków nie jest inwestycją tylko dla jednego pokolenia. Zwykle jest budowany z myślą o dzieciach, wnukach. Właśnie dlatego bardzo dużą uwagę zwracamy na wytrzymałość materiałów jakich używamy do budowy naszych czterech kątów. Jednak obok wytrzymałości nie można zapomnieć o ekologii, bo od tego w jakim domu mieszkamy zależy też nasze zdrowie i samopoczucie, a jak wiemy naturalnie znaczy zdrowo. Warto przyjrzeć się w związku z tym bardzo prężnie rozwijającej się firmie z Podkarpacia, która wytrzymałość i ekologię stawia na pierwszym miejscu, a mianowicie Ceramice Polskiej Hadykówka Sp. z o.o. ROBERT CZEPIEL Hadykówka jest producentem ekologicznych pustaków i rozpoznawalną marką w Polsce. W zeszłym roku firma stała się jednak ofiarą kryzysu w związku z tym poszukiwano najlepszego sposobu na uratowanie zakładu. Pojawiło się wielu inwestorów. Ostatecznie zakład przejęła Ceramika Polska, która zainwestowała wiosną tego roku w Zakład Ceramiki Budowlanej w Hadykówce, dysponujący fantastycznym surowcem i historycznie mocną choć jak dotąd jedynie lokalną marką. Ambicją inwestora stało się wypromowanie tej marki jako producenta doskonałych technicznie i 100% czystych ekologicznie ceramicznych materiałów budowlanych. Wydawać by się mogło, że na rynku nie brakuje produktów ekologicznych. Obecnie wiele firm promuje swoje produkty jako ekologiczne, jednak ich czystość nie jest obiektywnie potwierdzona. Natomiast marka HADYKÓWKA, jako pierwsza w Europie i jedyna dotąd w Polsce, szczyci się od 2009 r. certyfikatem TUV dla produktów w 100% ekologicznych. W lipcu br. Spółka otrzymała NAGRODĘ ZA SPEŁNIANIE NORM ŚRO- DOWISKOWYCH. Wyjątkowe właściwości surowca oraz determinacja producenta sprawia, że ceramika powstaje tam bez dodatku barwników i ulepszaczy. Skrupulatnie przestrzegając reżimu ekologicznego nie dodaje się też żadnych pyłów ani popiołów. Ale jak wspomnieliśmy na początku ekologia to nie wszystko. Obecnie dużą wagę przykłada się do wytrzymałości domu. Dom powinien zapewnić mieszkańcom bezpieczeństwo. Na szczęście nie żyjemy w rejonie nawiedzanym przez tsunami i trąby powietrzne, ale wichury i powodzie to dla Polaków nie pierwszyzna. Właśnie dlatego w Hadykówce w parze z ekologią idzie jakość. Jednym z pierwszych wyzwań po przejęciu zakładu przez Ceramikę Polską było przywrócenie rygorystycznej kontroli jakości. W efekcie, już w lipcu tego roku uzyskano dla produktów HADYKÓWKA certyfikat GWARANTOWANEJ NAJWYŻ- SZEJ JAKOŚCI. Na tym jednak spółka nie poprzestaje. Hadykówka to firma z przeszło 40-letnią tradycją. Od początku działalności jej wyroby były poszukiwane i cenione za wysoką jakość. Lecz, aby utrzymać swoją markę zakład musi się rozwijać. Nie inaczej jest w tym przypadku. Spółka Ceramika Polska właściciel marki HADYKÓWKA - uznała za priorytet opracowanie i wdrożenie do produkcji nowego standardu 100% ekologicznych pustaków ceramicznych w systemie pióro-wpust. Rezultatem wdrożenia jest, dostępna od sierpnia, autorska gama dużych pustaków. Ściany z tych pustaków wznosi się szybciej a brak spoin pionowych obniża zużycie zaprawy, dzięki czemu wydatnie obniża się koszt inwestycji. Do tej pory Hadykówka działała głównie na rynku lokalnym. To również się zmienia. Dla flagowego produktu budowana jest krajowa sieć dystrybucji; aktualnie na tym rynku działa już kilkudziesięciu przedstawicieli, gwarantujących dostępność produktów Hadykówka na 2/5 powierzchni kraju. Aby przepływ informacji pomiędzy obecnymi i nowymi partnerami handlowymi był płynny, wdrożono nowy system informatyczny. System ten będzie docelowo zintegrowany z systemami partnerów. Budżet na wdrożenie jest już zabezpieczony, a harmonogram zatwierdzony. Przyszłorocznym priorytetem właściciela zakładu jest równoważenie kanału dystrybucji krajowej przez eksport, oczywiście przy jednoczesnym zwiększaniu penetracji rodzimego rynku i powiększaniu udziału w nim. Aby zrealizować ambitne plany eksportowe, zaplanowano kilkanaście międzynarodowych przedsięwzięć promocyjnych na rynkach wschodnich: ukraińskim, rosyjskim i kazachskim. W orbicie zainteresowań leży również obiecujący rynek skandynawski zasobny i darzący atencją produkty o wybitnych walorach ekologicznych takie jak te produkowa- ne w Hadykówce. Dla zabezpieczenia zdolności produkcyjnej, która pozwoli zaopatrywać nowe rynki, konieczne będą inwestycje. Nie czekając na dotacje, pierwsza tura prac modernizacyjnych startuje przed nowym rokiem, finansowana środkami własnymi inwestora. Produkty sprzedawane pod marką HADY- KÓWKA konkurują przede wszystkim z produktami zachodnich podmiotów, które uzyskały dominującą pozycję na naszym rynku, wykupując słabe kapitałowo i zapóźnione technologicznie oraz niewydolne organizacyjnie polskie cegielnie. W efekcie takich działań, na dzień dzisiejszy np. udział globalnej korporacji o austriackich korzeniach w polskim rynku jest wyższy niż na rynku macierzystym! Tacy gracze wszelkimi dostępnymi środkami starają się zniweczyć w zarodku niezależne lokalne inicjatywy. Tuż po wprowadzeniu przez Hadykówkę na rynek pustaków POLOTERM EKO, (nazwanych tak dla podkreślenia polskości produktu na poziomie surowca, technologii a nawet kapitału, jak i pro-ekologicznej determinacji), koncern WINERBERGER zarzucił producentowi z Hadykówki naruszenie praw do swojego znaku towarowego PO- ROTERM. Zarząd właściciela zakładu w Hadykówce, po namyśle - pomimo ewidentnych różnic w pisowni i wymowie, podjął radykalną decyzję o zmianie całego nazewnictwa, rozpisując konkurs wśród załogi i partnerów handlowych. Efektem jest oryginalna rodzina marek produktów ceramicznych kategorii premium: HadyTERM, HadyMAX i Hady- UNIMAX. Ceramika Polska Sp. z o.o. kreuje regionalną z pochodzenia i rdzennie polską markę premium, którą reprezentują siatkarze Asseco Resovii. Właśnie dlatego już od kilku miesięcy firma wspiera klub Mistrza Polski w walce o sukcesy na parkietach w Polsce i Europie. 20 Strefa. listopad / grudzień 2013

12 Elżbieta Łukacijewska: Nauczymy się mówić o sobie dobrze i z przymrużeniem oka patrzeć na waśnie i spory. Karol Wojciechowski Kolejny rok za nami. Czy trzynastka w dacie była pechowa, czy też przyniosła Pani szczęście? Kończący się rok to zawsze czas refleksji i podsumowań. W życiu osobistym myślimy o tym, co udało się zrobić, cieszymy się z sukcesów i chcemy zapomnieć o niepowodzeniach. W nowy rok trzeba wejść z czystą kartą, znów wyznaczyć sobie cele i z nadzieją spojrzeć w przyszłość. Nie wszystkie założenia uda się zrealizować, ale ważne żeby osobisty bilans zysków i strat przynajmniej się równoważył. Taki z resztą jest wymiar naszego człowieczeństwa. Upadki, podnoszenie się i ciągła próba bycia lepszym, skuteczniejszym. Ten rok zaliczam do dobrych. Wiele się działo, było kilka niespodzianek i niezrealizowanych planów, ale jestem zdrowa, mam wspaniałą, bardzo wyrozumiałą rodzinę, ciekawą i satysfakcjonującą pracę. Każdemu życzyłabym takiej harmonii w życiu. To daje ogromną siłę. Czy Pani poseł, tak zajęta sprawami Europy ma czas na przygotowywanie świątecznych potraw? Boże Narodzenie to tak bardzo wyjątkowe chwile w ciągu roku, że jak każda kobieta poddaje się ich urokowi. Biegam po sklepach, szukając prezentów dla rodziny, organizuję choinkę, planuję harmonogram domowych wypieków. Jako mama i żona stoję w kuchennym fartuchu i kleję setki uszek, zaglądając do ciasta w piekarniku. Uwielbiam zapachy i smaki świąt, a jeśli obok są najbliżsi, rodzina i przyjaciele to już nic nie trzeba więcej. Chyba, że wyłączonej komórki. Te smaki i zapachy udało się Pani przeszczepić na unijny grunt. Jak się podobała polska wigilia w Parlamencie Europejskim? Bardzo się podobała. Nam Polakom wydaje się takie naturalne dzielenie opłatkiem, wspólne kolędowanie i suto zastawiony stół. Tymczasem kolegom, posłom z innych krajów nasza, nieznana tradycja bożonarodzeniowa tak bardzo przypadła do gustu, że już w październiku pytali się o to, na kiedy planujemy kolejną polską wigilię, bo muszą zarezerwować sobie czas. Organizujemy ją wspólnie z posłami zrzeszonymi w Klubie Polskim. Nie tylko wigilię po polsku mieli okazję oglądać nasi europejscy sąsiedzi. Uroki Podkarpacia też były tematem wystawy w Brukseli. Nie wyobrażam sobie, żeby nie pokazać Europie naszego Podkarpacia. Tu się urodziłam, wychowałam, tu spędziłam całe zawodowe życie, założyłam rodzinę. Tu powracam, odpoczywam, tu się regeneruję. Podkarpacie to nie tylko piękne pejzaże, urokliwe góry, ale przede wszystkim wspaniali ludzie, innowacja, wysoka technologia, bogate zaplecze wysoce wykształconej kadry. To zdrowa żywność, ekologia i ludzie, dla których warto tu przejeżdżać. To wszystko zobaczyli mam nadzieję ci, którzy odwiedzali mój wernisaż i wystawę Innowacyjne Podkarpackie. A jak Pani ocenia w takim razie nastroje społeczne mieszkańców Podkarpacia? Wiem, że nie jest do końca tak jak być powinno i tak jakby oni sami sobie życzyli. Wciąż mamy wysokie bezrobocie, a to praca przecież generuje poziom zadowolenia z życia. Trudno nie zauważyć jednak tego, co udało się zrobić. Każdy, kto choć przejazdem zobaczy Rzeszów będzie zdumiony wyglądem tego miasta. Drogi, budynki i pozostała infrastruktura-to wszystko za sprawą unijnych środków cieszy oko. Powstają nowe inicjatywy, interesują się nami chińscy biznesmeni. Nowa perspektywa finansowa Unii daje nadzieję na zmiany, a one przecież są dla ludzi. Naprawdę robię wszystko, żeby nie oddawać walkowerem kwestii kluczowych dla Polski i mojego Podkarpacia. Czasem nie jest łatwo, trzeba się przebijać przez mur, znosić smak porażki i tłumaczyć się, że nie wyszło, nie udało się. Ale i to mnie uczy pokory i jeszcze większego samozaparcia, żeby działać dalej, skuteczniej. Czego więc życzyłaby Pani na Święta i Nowy Rok naszym czytelnikom? Spokoju. Niech to będzie naprawdę czas wytchnienia, bez komórek i laptopów. Niech to będą święta jak z dziecięcych lat, może skromne, ale ciepłe i radosne. Takie kiedy jest czas na długie rozmowy i refleksję. Życzę Państwu by nie zatracić sensu tych świąt, bo jest to przecież Boże Narodzenie. Czas radości, nadziei na lepsze. Jezus zwiastuje dobrą nowinę, niech więc obecność rodziny, przy zastawionym stole da nam poczucie, że mamy wszystko. Nowy Rok niech będzie pomyślny, zaskakujący tylko dobrymi nowinami, niech dopisuje zdrowie, a uśmiech towarzyszy każdemu dniu. Polakom życzę zadowolenia z siebie i otaczającego nas świata. Nauczymy się mówić o sobie dobrze i z przymrużeniem oka patrzeć na waśnie i spory. Europie życzę pokoju i wspólnego budowania lepszej przyszłości dla nas i naszych dzieci. Światu, zaprzestania wojen, tolerancji i tego by żadne dziecko nigdy nie było głodne. Dziękuje za rozmowę. ROBERT SOCHACKI od samochodów w 2014 w kratkę? Nie wiadomo jeszcze, jak ostatecznie będzie wyglądało odliczenie VAT od samochodów w 2014 r. i w kolejnych latach. Minister finansów złożył do Komisji Europejskiej wniosek o derogację, czyli wyłączenie wobec Polski obowiązku wypełnienia części przepisów UE. Rząd polski chce czasowego ograniczenia prawa do pełnego odliczenia VAT przy nabyciu samochodu osobowego. Tym razem opieszałość urzędników Komisji Europejskiej może przynieść znaczne korzyści polskim przedsiębiorcom. Przepis ten dotyczy bowiem ograniczenia prawa do odliczania (do 50 proc.) kwoty podatku naliczonego z tytułu nabycia (w tym wewnątrzwspólnotowego) pojazdów samochodowych, wytworzenia oraz importu pojazdów samochodowych, nabycia usług zgodnie z umową najmu, dzierżawy, leasingu i innych umów o podobnym charakterze. VAT Na najbliższy rok Ministerstwo Finansów zaproponowało 50-procentowy odpis VAT-u, jednak nie więcej niż 8 tys. zł, od samochodów użytkowanych prywatnie i służbowo. Ograniczenie miałoby zastosowanie do aut wykorzystywanych zarówno do celów prywatnych, jak i do prowadzonej działalności gospodarczej, a nie objęłoby tych stosowanych wyłącznie w celach służbowych. Przepisy objęłyby też częściowe ograniczenie - do wysokości 50 proc. - prawa do odliczenia VAT od zakupu paliwa do samochodów objętych derogacją oraz od innych wydatków eksploatacyjnych. Tymczasem jeżeli do końca 2013 r. nie będzie decyzji władz UE ws. wniosku polskiego rządu, to Polska nie będzie mogła kontynuować ograniczenia prawa do odliczenia, które mamy obecnie i będzie to korzystne dla podatników. Jeśli nie otrzymamy decyzji do końca roku, to faktycznie wróci kratka, czyli w stosunku do każdego samochodu, uznawanego w myśl przepisów za ciężarowy z kratką, będzie przysługiwało pełne prawo do odliczenia VAT, zarówno przy nabyciu samochodu, leasingu, jak i przy nabyciu paliwa do tego samochodu. Przypomnijmy, że na najbliższy rok Ministerstwo Finansów zaproponowało 50-procentowy odpis VAT-u, jednak nie więcej niż 8 tys. zł, od samochodów użytkowanych prywatnie i służbowo. Również w przypadku paliwa tankowanego do takich aut miałby obowiązywać 50-procentowy odpis VAT. Auta firmowe o DMC do BIZNES 3,5 tony z homologacją ciężarową, użytkowane tylko służbowo miałyby pełny odpis podatkowy, tak jak przed wejściem Polski do Unii Europejskiej. Nie przedstawiono jednak pomysłu, w jaki sposób miałby być kontrolowany sposób użytkowania aut. Nowe przepisy, zastępujące te zawieszone, miałyby obowiązywać od początku 2014 r. do końca 2018 r. Jaki zatem jest najbardziej prawdopodobny scenariusz? Prośba polskiego rządu o derogację, pewnie nie doczeka się odpowiedzi do końca 2013 r. i od początku stycznia 2014 r. mogą wrócić przepisy sprzed wejścia naszego kraju do UE. Wraz z nimi mogłyby wrócić samochody osobowe z homologacją ciężarową zwane z kratkami, które przedsiębiorcy mogliby kupować z pełnym odpisem podatku VAT od ich zakupu oraz od tankowanego do nich paliwa. Nie ma jednak żadnej pewności, że tak się stanie. Pojawia się też pytanie, czy nawet jeśli na krótko kratki wróciłyby do łask, to czy firmy samochodowe chciałyby angażować się w taką ofertę o niepewnej przyszłości. Jest niemal pewne, że rząd z determinacją będzie dążył do ograniczenia możliwości odpisu podatku VAT od zakupu takich samochodów. Jeżeli zależy nam na odpisie pełnego VAT - pozostaje poczekać do nowego roku na zmianę przepisów i także wstrzymać się z zakupem lub leasingiem nowego auta. Pojawia się też pytanie, czy nawet jeśli na krótko kratki wróciłyby do łask, to czy firmy samochodowe chciałyby angażować się w taką ofertę o niepewnej przyszłości 22 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 23

13 TRANSPORT Nowe drogi na mapie Podkarpacia Węzeł Sędziszów autostrada A4 w. Dębica Wschód w. Rzeszów Zachód Z Dębicy do Rzeszowa oraz z Jarosławia do Radymna tymi odcinkami autostrady A4 można jeździć od tego roku na Podkarpaciu. Rzeszowski oddział GDDKiA oddał do dyspozycji kierowców już 69 kilometrów nowych odcinków autostrady, a kolejne są w trakcie realizacji i wkrótce uzupełnią mapę szybkich dróg województwa podkarpackiego. pojechali nowym 4-kilometrowym odcinkiem obwodnicy Leżajska w ciągu DK 77. I etap zrealizowany został przez polsko- -hiszpańskie konsorcjum ze spółką Sando Budownictwo Polska na czele. Wartość kontraktu to zł brutto. Wybudowanie I etapu obwodnicy pozwoliło na częściowe wyprowadzenie ruchu z centrum miasta, co zdecydowanie poprawiło warunki ruchowe w Leżajsku oraz warunki życia mieszkańców. Aktualnie w budowie jest II etap obwodnicy Leżajska, realizowany przez Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych POL-AQUA S.A. i DRAGADOS S.A. Podkarpacie w budowie Na Podkarpaciu w budowie są jeszcze 3 odcinki autostrady A4 oraz odcinek drogi ekspresowej S19. Jeszcze w tym roku kierowcy przejadą nowym odcinkiem S19 w. Rzeszów Zachód - w. Świlcza. Także w tym roku Wykonawca odcinka W. Przemyśl- -Korczowa (gr. Państwa), firma J&P AVAX deklaruje zakończenie robót na ciągu głównym A4. W grudniu 2014 r. zakończą się prace na odcinkach A4 Tarnów-Dębica oraz Rzeszów-Jarosław. Trwa procedura przetargowa mająca na celu wyłonienie wykonawców dwóch odcinków S19 (w. Sokołów Młp.-Stobierna i w. Świlcza-W. Rzeszów Południe). W przygotowaniu jest także obwodnica Sanoka, która została wpisana do załącznika nr 6 rządowego PBDK Obwód Utrzymania Autostrady na węźle Przemyśl Autostrada A4 w. Jarosław Wschód w. Przemyśl A4 Jarosław - Radymno W maju br. zakończyły się roboty na całym 25-kilometrowym odcinku A4 od Jarosławia do Radymna. Na razie jednak kierowcom udostępniono do użytkowania 18-kilometrowy odcinek od w. Jarosław Wschód (okolice Pawłosiowa) do w. Przemyśl (skrzyżowanie z DK77, okolice Radymna). Oddanie do ruchu pozostałej części (odc. w. Jarosław Zachód w. Jarosław Wschód) uzależnione jest od zakończenia budowy węzła Jarosław Zachód realizowanego w ramach sąsiedniego kontraktu Rzeszów (w. Rzeszów Wschód) - Jarosław (w. Jarosław Zachód). Planowane jest to jeszcze w tym roku. Wykonawcą prac była firma Budimex S.A. Wartość umowy to 969,2 mln PLN. Odcinek ten realizowany był systemem projektuj-buduj. Systemem, który z założenia miał na celu skrócenie czasu realizacji inwestycji. Zakłada on zastąpienie dwóch odrębnych przetargów na projektowanie i realizację inwestycji tylko jednym przetargiem na projekt i wykonanie łącznie. Dzięki temu inwestycja zrealizowana została w szybszym tempie. Odcinek ten pozwoli na komfortową jazdę, usprawni ruch, poprawi bezpieczeństwo oraz zapewni oszczędność czasu, zwłaszcza dla podróżujących z Przemyśla w stronę Rzeszowa oraz do południowych, handlowych części Jarosławia. Z Dębicy do Rzeszowa autostradą 30 października br. oddano kolejne odcinki autostrady A4: od węzła Dębica Pustynia do węzła Rzeszów Zachód oraz od węzła Rzeszów Zachód do węzła Rzeszów Północ. Możliwe to było dzięki wybudowaniu miesiąc przed terminem zawartym w umowie z wykonawcą (4 grudnia 2013) węzła Dębica Pustynia. Przejazd nowymi odcinkami pozwoli na zaoszczędzenie czasu podróży do ok. 20 minut. Wykonawcą obu kontraktów była firma Budimex S.A. Na uwagę zasługuje przejście dla zwierząt dużych ze względu na gabaryty oraz ilości zastosowanych materiałów. Płyta ustroju ma 119m długości i 96m szerokości (dla porównania wymiary boiska piłkarskiego wg standardów FIFA to ok. 105mx68m). Do budowy tego przejścia dla zwierząt zużyto23 891m3 betonu oraz kg stali. Leżajsk - I etap obwodnicy gotowy, II w realizacji 25 września 2013 roku pierwsi kierowcy Autostrada A4 w. Rzeszów Zachód w. Rzeszów Wschód 24 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 25

14 GOSPODARKA Stany Zjednoczone bankrutem? To pytanie w ostatnim czasie zadaje sobie wiele osób. Czy najpotężniejsza gospodarka świata jest bliska upadku? Coraz głośniej media snują ten najczarniejszy scenariusz. Na ile on jest możliwy i co oznaczałoby to dla całego świata? ROBERT CZEPIEL Sytuacja w USA na początku października zrobiła się bardzo nieciekawa. 30 września zakończył się rok budżetowy, a Kongres nie przyjął nowej ustawy budżetowej. W konsekwencji około 800 tys. pracowników federalnych zostało wysłanych na bezpłatne urlopy. Na przykład turyści w Nowym Jorku nie mogli zwiedzać Statuy Wolności, a w Waszyngtonie zamknięto dla zwiedzających Mauzoleum Lincolna. Choć działają podstawowe usługi, jak poczta i komunikacja kolejowa sieci Amtrak (są finansowane głównie z opłat, a nie budżetu federalnego), to swą aktywność do niezbędnego minimum ograniczyło bardzo wiele ministerstw i agencji. Nawet program wizyty prezydenta Obamy w Azji został w znacznym stopniu ograniczony z powodu blokady budżetowej. Jednak paraliż dotknął nie tylko ludzi. Na przykład państwowe ZOO w Waszyngtonie musiało wyłączyć kamery przekazujące obraz z wybiegu dla pand. Czym rozczarowało tysiące internautów, którym zabrano możliwość obserwowania małej pandy i jej matki. Kryzys popsuł także świętowanie 55. Rocznicy powstania NASA, a także 123. Urodziny parku narodowego Yosemite, które świętowali jedynie jego mieszkańcy. Jednak mimo tego całego paraliżu, amerykański odpowiednik Urzędu Skarbowego - Internal Revenue Service - nie zrobił sobie przerwy od ściągania należności. Jednak chyba nikt nie spodziewał się, że instytucja, która ma opracowany plan zbierania podatków po wybuchu bomby nuklearnej powstrzyma jakiś tam government shutdown? Myślę, że nasze rodzime Urzędy Skarbowe i ZUS-y, również potrafiłby sobie poradzić w takiej sytuacji. Pojawia się jednak zasadnicze pytanie skąd to całe zamieszanie? Otóż sprawa ma swój początek już w 2007 roku. Obecny kryzys jest pokłosiem krachu finansowego, któremu początek dała zapaść na rynku pożyczek hipotecznych wysokiego ryzyka w... Stanach Zjednoczonych. Banki udzielały pożyczki hipoteczne przy wysokim ryzyku spłaty osobom o niewystarczających możliwościach finansowych. Pożyczki te stały się zabezpieczeniem obligacji strukturyzowanych masowo sprzedawanych w celach inwestycyjnych i spekulacyjnych przez prywatne instytucje finansowe, w tym największe banki amerykańskie i europejskie. Świadomość ryzykowności tych obligacji była niewielka, gdyż trwał boom na rynku nieruchomości, a czołowe instytucje ratingowe wystawiały wysokie oceny bezpieczeństwa rzeczonym obligacjom. Niewypłacalność indywidualna z niespodziewanie dużym odsetkiem poskutkowała z kolei brakiem gotówki na rynku kredytowym i niestabilnością tych instytucji. Sytuacja w Stanach odbiła się echem na całym świecie, a w szczególności w Europie. Początkowo kryzys omijał gospodarkę Polski. Obawiano się głównie niebezpiecznej zależności wartości złotego od spekulacyjnych inwestycji krótkoterminowych, wysokiego zadłużenia państwa oraz wysokiego udziału importu w produkcji. Potem jednak pojawiły się czynniki powodujące przeniesienie się skutków światowego kryzysu do Polski ograniczenie akcji kredytowej przez banki, atak spekulacyjny na polską walutę i znaczne obniżenie wartości złotego oraz problemy finansowe niektórych przedsiębiorstw z opcjami walutowy- mi. Jednak na tle pozostałych gospodarek europejskich nasza sytuacja wyglądała bardzo optymistycznie, jeżeli takie określenie jest w tym miejscu właściwe, a skutki kryzysu gospodarczego były odczuwalne w zdecydowanie mniejszym stopniu niż w innych krajach regionu. Złośliwi mogliby szukać przyczyn tej sytuacji w i tak już niskim poziomie życia w naszym państwie. Były też kraje naszego kontynentu, które bardzo intensywnie odczuły kryzys na swojej skórze, jak na przykład Grecja. Sytuacja w tym kraju była wręcz dramatyczna. W związku z tym Unia Europejska i Międzynarodowy Fundusz Walutowy uzależniły pomoc Grekom od wdrożenia przez nich stanowczych reform gospodarczych, co wywołało fale protestów w tym kraju. I nie ma się co dziwić zdesperowanym południowcom. Otóż przeprowadzono zamach na ich przywileje socjalne, jednak nie były to byle jakie przywileje. Warto przytoczyć w tym miejscu kilka z nich, a były to np.: dodatek do rozgrzania silnika samochodu (69 euro miesięcznie), dodatek do mycia rąk (420 euro miesięcznie), dodatek na doręczanie kopert dla urzędników (290 euro miesięcznie). Ale to nie wszystko kierowcy autobusów dostawali dodatek za punktualny przyjazd na przystanek (310 euro miesięcznie) to mogłoby być świetne rozwiązanie dla problemów z punktualnością naszego PKP, chociaż na to ma wpływ jeszcze kilka innych czynników niekoniecznie zależnych od kolejarzy. Jak widać Grecy w Atenach mieli życie jak w Madrycie. Z wielu przywilejów musieli jednak zrezygnować i jakoś poradzić sobie w tym trudnym okresie. Choć obecnie problemy greckie ucichły to w ostatnim wywiadzie, jakiego udzielił radiowej Jedynce prof. Grzegorz Kołodko były wicepremier i minister finansów stwierdził, że ogłoszenie przez Grecję niewypłacalności jest nieuniknione. Ekonomista skomentował, że ogłaszanie końca kryzysu staje się ostatnio modą. On jednak widzi na horyzoncie problemy i nie utożsamia się z tymi głosami. Wracając za ocean, do Stanów Zjednoczonych, zgodnie z porozumieniem, które Kongres przyjął w połowie października, odblokowano środki na funkcjonowanie administracji federalnej przez najbliższe trzy miesiące, a limit długu publicznego został zawieszony do 7 lutego. To umożliwiło powrót do pracy blisko 800 tysięcy pracowników administracji wysłanych 1 października na przymusowe urlopy. Jednocześnie powołano specjalną komisję Kongresu, która do 13 grudnia ma przygotować propozycje całościowego kompromisu budżetowego. Nawet jeśli komisji uda się osiągnąć wspólne stanowisko, podniesienie na początku lutego limitu zadłużenia będzie nieuniknione. Co więcej, w obecnej dekadzie Kongres zapewne będzie to musiał zrobić jeszcze kilka razy. Ale zadowolony prezydent Obama pogratulował Senatowi przyjęcia ustawy. Zadeklarował też gotowość do współpracy i rozmowy z każdym i o każdym pomyśle, w tym z Republikanami, by wypracować odpowiedzialną politykę fiskalną USA. -Mając paraliż rządu już za nami, musimy teraz skoncentrować się na tym, jak przygotować odpowiedzialny budżet, który będzie służył Amerykanom. Możemy to osiągnąć nawet jeszcze w tym roku - powiedział Obama. W ocenie większości obserwatorów przyjęte przez Senat porozumienie to niewątpliwe zwycięstwo Obamy i Demokratów. Nie ulegli oni szantażowi Republikanów i nie zgodzili się na ustępstwa ws. reformy systemu ochrony zdrowia tzw. Obamacare. Dotyczyła ona ubezpieczeń zdrowotnych i została przyjęta przez Kongres już trzy lata temu. Jednak dopiero 1 października b.r. w Internecie pojawiła się strona Healthcare.gov, na której Amerykanie mieli znaleźć nowe oferty ubezpieczeń zdrowotnych, na korzystniejszych niż dotąd zasadach i z państwowymi dotacjami dla niezamożnych. Jest ona przeznaczona głównie dla 48 mln ludzi, którzy nie mają żadnego ubezpieczenia, bo są zbyt bogaci, żeby dostać darmową opiekę od państwa, ale zbyt biedni, żeby kupić sobie ubezpieczenie samemu (co kosztuje kilkaset dolarów miesięcznie; w USA nie ma powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego). Niestety, strona Healthcare.gov padła zaraz po starcie i póki co pozostaje bezużyteczna. Jest podobno gdzieś w Ameryce kilkadziesiąt tysięcy szczęśliwców, którym udało się przejść całą procedurę rejestracji i złożyć wnioski o polisę. Jednak jak na dwadzieścia parę milionów osób, które dotąd odwiedziły Healthcare.gov, to wynik jest mizerny. Szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, że rząd USA w dobie kryzysu wydał na system informatyczny niemałą sumę 394 mln dolarów. Republikanie, których powszechnie obwinia za doprowadzenie do impasu, żądając utrącenia tej znienawidzonej przez nich reformy, nie uzyskali w ostatecznym porozumieniu z Demokratami niemal żadnych ustępstw. Demokraci odrzucili nawet ich postulat odłożenia wejścia w życie specjalnego podatku od urządzeń medycznych, z którego ma być m.in. finansowana reforma Obamacare. Wszystko co Republikanom udało się uzyskać, to zgoda Demokratów na zaostrzenie kontroli dochodów osób, którym w ramach reformy będą przysługiwać dotacje państwa. Na koniec tego roku dług publiczny Stanów Zjednoczonych osiągnie poziom 17,7 bln dol., co stanowi 106 proc. PKB tego kraju. Dla porównania dług publiczny w Polsce wynosił na koniec II kwartału tego roku 58,3 proc. PKB. Ale to i tak dobry wynik w porównaniu z resztą Europy, bo na przykład w Grecji było to 169,1 proc., we Włoszech - 133,3 proc., w Portugalii 131,3 proc. Natomiast średnio w UE wynosił 86,8 proc. PKB. A dług publiczny będzie rósł tak długo, jak będą utrzymywane deficyty budżetowe. Problem jednak w tym, że USA deficyt utrzymują niemal permanentnie w ciągu ostatnich 40 lat były tylko cztery takie (okres ), w których Waszyngton miał nadwyżkę w budżecie. Przez wszystkie pozostałe lata wydatki były większe od przychodów. W zeszłym roku ta różnica wynosiła nieco ponad 8 proc. PKB, w tym będzie to niespełna 6 proc., lecz nadal jest to dwukrotnie więcej niż maksymalny poziom deficytu dopuszczany w Unii Europejskiej. Choć Amerykanie tną wydatki, to według Międzynarodowego Funduszu Walutowego w 2018 r. deficyt wciąż będzie wynosił 3,8 proc. PKB. W ten sposób wartość zadłużenia w liczbach bezwzględnych sięgnie w 2018 r. 22,779 bln dol., a zapewne w 2020 lub 2021 r. dojdzie do 25 bln. Ograniczenie deficytu nie jest jednak łatwe, bo w związku ze starzeniem się społeczeństwa coraz szybciej rosną wydatki na dwie największe pozycje w budżecie system opieki zdrowotnej Medicare/Medicaid oraz system opieki społecznej Social Security. Aby lepiej uświadomić skalę amerykańskiego długu publicznego wynosi on mniej więcej tyle, ile łączne zadłużenie wszystkich pozostałych 12 największych gospodarek świata z wyjątkiem Japonii. Gdyby Amerykanie chcieli się pozbyć całego zadłużenia, to teoretycznie mogliby to zrobić. Musieliby w tym celu całkowicie wstrzymać wydatki na wojsko przez następne 28 lat. I to przy założeniu, że dług publiczny nie będzie przez ten czas rósł. Zatoczmy koło i wróćmy do tytułowego pytania - co by było, gdyby Kongres nie przyjął porozumienia w połowie października? USA zawiesza spłaty odsetek od obligacji, których wartość dramatycznie spada. Zaczyna się panika i masowe wyzbywanie się obligacji USA oraz Dolara, który traci na wartości względem innych walut. Panika ogarnia rynek akcji i obligacji gdyż systemy finansowe są połączone jak nigdy w historii. Przy okazji upadają 3-4 duże banki inwestycyjne, a ludzie tracą depozyty. Kredytowanie niemalże wszystkiego zamiera gdyż banki gromadzą środki aby ratować płynność obawiając się eskalacji bankructw. Ceny żywności i energii rosną dramatycznie w efekcie utraty wartości dolara. W ciągu miesiąca na stacjach zaczyna brakować benzyny, gdyż kraje eksportujące ropę, nie akceptują więcej dolara. Chiny w odwecie rzucają na rynek ogromne ilości obligacji tym samym dobijając dolara oraz windując stopy procentowe, co natychmiast przekłada się na wzrost wysokości rat kredytowych najbardziej zadłużonego społeczeństwa na świecie. Giełda oraz banki zostają zamknięte do odwołania. Transfery zagraniczne podlegają ścisłej kontroli. Wypłaty z bankomatów ograniczone do symbolicznych wypłat. Na ulicach panuje chaos i demonstracje... Na szczęście, to tylko najczarniejsza wizja tego, co mogło się stać. Wszystkie znaki na ziemi i niebie pokazują, że największa gospodarka światowa nie podda się tak łatwo, nie pierwszemu przecież i nie ostatniemu w jej historii kryzysowi. 26 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 27

15 GOSPODARKA 2,3 mld euro na rzecz wsparcia konkurencyjności MŚP w ciągu najbliższych siedmiu lat Jesteśmy bardzo zaangażowani w pomoc przedsiębiorczości w Europie, w szczególności małym i średnim przedsiębiorstwom, ponieważ stanowią one podstawę gospodarki UE zapewniając 85% nowych miejsc pracy stwierdził Antonio Tajani, wiceprzewodniczący Komisji Europejskiej. Wypowiedź komisarza Tajaniego, odpowiedzialnego za przemysł i przedsiębiorczość, towarzyszyła przyjęciu podczas ostatniej listopadowej sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego propozycji Komisji Europejskiej na rzecz wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw. Oznacza to, że w latach zrealizowany zostanie Program na rzecz konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw (COSME). Program COSME zastąpi obecny program ramowy na rzecz konkurencyjności i innowacji (CIP). Budżet programu COSME to 2,3 mld euro. Przedsiębiorstwa, obywatele, władze państw członkowskich UE Program COSME skierowany jest zwłaszcza do: - przedsiębiorstw, w szczególności małych i średnich (MŚP), które skorzystają z łatwiejszego dostępu do finansowania swojej działalności gospodarczej, - obywateli, którzy chcą pracować na własny rachunek i mają problemy związane z założeniem lub prowadzeniem własnej działalności gospodarczej, - władz państw członkowskich, które uzyskają lepsze wsparcie dla działań zmierzających do opracowania i realizacji skutecznych reform polityki. Ułatwienie dostępu do finansowania dla MŚP i nie tylko... Program COSME ma na celu wzmocnienie konkurencyjności i trwałości przedsiębiorstw UE, ułatwienie dostępu do finansowania dla MŚP, kreowanie odpowiedniego środowiska sprzyjającego tworzeniu nowych przedsiębiorstw, wspieranie przedsiębiorczości oraz internacjonalizacji MŚP. Cele te zostaną osiągnięte poprzez m.in. poprawę: - dostępności finansowania dla MŚP w formie instrumentów kapitałowych i dłużnych. Instrument kapitałowy przeznaczony na inwestycje znajdujące się na etapie wzrostu zapewni MŚP zwrotne finansowanie kapitału na warunkach komercyjnych, głównie w formie kapitału wysokiego ryzyka i przy udziale pośredników finansowych. Instrument dłużny zapewni MŚP bezpośrednie lub inne rozwiązania dotyczące podziału ryzyka uzgodnione z pośrednikami finansowymi w celu pokrycia kredytów. W praktyce - blisko 1,4 mld euro budżetu programu COSME ma zostać przeznaczone na instrumenty zwrotne dla MŚP, w postaci gwarancji kredytowych (do 150 tys. euro) udzielanych bezpośrednio przedsiębiorstwom oraz wsparcia funduszy wysokiego ryzyka, które zdecydują się na finansowanie rozwoju mikroprzedsiębiorstw z wysokim potencjałem. Według prognoz Komisji Europejskiej kredyty z gwarancjami COSME, w perspektywie najbliższych siedmiu lat, otrzyma ponad 330 tys. MŚP na kwotę ponad 20 mld euro. - dostępności do rynków wewnątrz UE i poza nią. Za pośrednictwem Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości (Enterprise Europe Network) świadczone będą usługi wsparcia przedsiębiorstw ukierunkowane na wzrost, w celu ułatwienia przedsiębiorstwom ekspansji na jednolitym rynku. Zapewnienie wsparcia dla MŚP również poza granicami UE. Wsparcie międzynarodowej współpracy przemysłowej, zwłaszcza w otoczeniu regulacyjnym i biznesowym między UE a jej głównymi partnerami handlowymi. W praktyce środki w ramach programu CO- SME zapewnią wsparcie finansowania udziału przedsiębiorstw w misjach gospodarczych, targach oraz wystawach oraz pomocy prawnej przy wchodzeniu na nowe rynki. Tym samym, ułatwiając ekspansję europejskiego biznesu i partnerstwa transgraniczne, stanowić będą szansę na internacjonalizację MŚP. W województwie podkarpackim ośrodki Enterprise Europe Network zlokalizowane są w Rzeszowie przy ul. Szopena 51 (Rzeszowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A., Stowarzyszenie Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza ) oraz ul. Sucharskiego 2 (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania z siedzibą w Rzeszowie). Ponadto informacje na temat form prawnej ochrony własności intelektualnej i przemysłowej, procedur uzyskania ochrony prawnej na terytorium Polski, Unii Europejskiej i świata można uzyskać za pośrednictwem polskojęzycznego serwisu Centrum Informacji IPR oraz powołanego z inicjatywy Komisji Europejskiej, Europejskiego Punktu Informacyjnego IPR (European IPR Helpdesk). - promocji przedsiębiorczości. Działania obejmą rozwój umiejętności i postaw sprzyjających przedsiębiorczości, zwłaszcza wśród nowych przedsiębiorców, ludzi młodych oraz kobiet. W praktyce program COSME przewiduje kształcenie w zakresie przedsiębiorczości m.in. kontynuację takich inicjatyw jak: kampania Europejskiego Tygodnia MŚP (w 2013 roku przypadająca na listopada), Europejska Sieć Promocji Przedsiębiorczości Kobiet (WES) oraz wsparcie programów wymian dla przedsiębiorców (Erasmus). Jak przewiduje Komisja Europejska realizacja programu COSME umożliwi powstanie lub zachowanie setek tysięcy miejsc pracy oraz powstanie nowych produktów biznesowych, usług lub procesów. Bliższe informacje na temat programu CO- SME znajdują się na portalu: eu/enterprise/initiatives/cosme/index_en.htm Punkt Informacji Europejskiej Europe Direct-Rzeszów Pasaż Rzeszów ul. J. Słowackiego 16 godziny otwarcia: poniedziałek-piątek 16:00-20:00 listopad / grudzień Strefa 29

16 URODA Piękna w każdym wieku ELWIRA FORTUNA Dzięki nowoczesnym zabiegom kosmetycznym w znacznym stopniu można opóźnić procesy starzenia się skóry. Promienna twarz, zadbany wygląd, piękne ciało to cenne atuty we współczesnym świecie, to też wyraz szacunku wobec otoczenia, no i nas samych. Nowoczesne, skuteczne technologie medycyny estetycznej są bez wątpienia gwarantem skuteczności zabiegu. Salonem, który oferuje właśnie takie usługi- zaskakująco efektywne, chociaż nieinwazyjne, ale tym samym nie zagrażające niczym naszemu zdrowiu jest Pracownia Wdzięku i Urody w Rzeszowie przy ul. Piłsudskiego 27. O rozmowę poprosilśmy właścicielkę Salonu Panią Katarzynę Miszewską. ELWIRA FORTUNA: Pani Katarzyno, proszę opisać nowy sprzęt na którym Pani pracuje. Katarzyna Miszewska: Lubię wprowadzać do swojego gabinetu najskuteczniejsze przy tym bezpieczne technologie, więc zdecydowałam się na laser amerykańskiej firmy Palomar. Jest to laser frakcyjny nieablacyjny, który odpowiednią długością wiązki światła w kontrolowany sposób uszkadza tkankę na poziomie skóry właściwej i prowokuje procesy jej odbudowy. Naturalne gojenie się skóry powoduje proces zastępowania uszkodzonych komórek nową tkanką. Efektem tego jest zdrowsza i młodsza skóra. Nasz laser ma kilka zastosowań, przede wszystkim to redukcja blizn i rozstępów, redukcja zmarszczek i przebarwień oraz resurfacing skóry. Za pomocą tego zabiegu można nie tylko pozbyć się mankamentów naszego ciała, ale również odmłodzić twarz i przywrócić skórze jędrność po kuracji odchudzającej. Doskonale redukuje blizny potrądzikowe i rozszerzone pory dlatego często wykorzystuje się go do terapii u młodych osób, które mają problem z zaawansowanym trądzikiem. Po lecie wiele Pań wraca do nas z przebarwieniami posłonecznymi i zniszczoną skórą, więc proponujemy im około czterech zabiegów laserem, aby dokonać nieinwazyjnego resurfacingu. Klientom, którzy zauważą u siebie pierwsze oznaki starzenia czyli zmarszczki czy bruzdy dobieramy takie parametry, aby wypłycać mankamenty. Zabieg daje znakomite efekty u osób chcących pozbyć się tzw. kurzych łapek wokół oczu. Największą jednak zmorą naszych Klientek są rozstępy. Powstają na skórze w trakcie ciąży albo gdy w krótkim czasie tyjemy i chudniemy. Są one osadzone głęboko w tkance i są rozległe, dlatego Panie muszą się przygotować, na trochę dłuższą terapię niż w przypadku resurfacingu, ale efekty są znakomite. Już po pierwszej sesji struktura rozstępu ulega znacznej poprawie. Katarzyna Miszewska właściciel firmy Pracownia Wdzięku i Urody E.F.: No właśnie czy efekty poddania się zabiegowi laserem w Pani salonie będą zauważalne już po jednym zabiegu? K.M.: Oczywiście, efekty widoczne są już po pierwszym zabiegu natomiast nie zaraz po jego wykonaniu. Musimy dać czas skórze, aby uruchomiła swoje procesy naprawcze, w tym produkcję kwasu hialuronowego, a także wytworzenie nowych włókien kolagenowych. Sporą poprawę zauważymy po około trzech tygodniach od wykonanego zabiegu, natomiast po całej serii zabiegów poprawa jest nieporównywalna. E.F.: A czego można się spodziewać po serii zabiegów? K.M: Tak jak wcześniej wspomniałam po wykonaniu zalecanej ilości zabiegów w zależności od problemu efekty są nieporównywalne ze stanem wyjściowym. W trakcie zabiegu są uruchamiane wszystkie procesy odbudowy skóry dlatego końcowego efektu możemy się spodziewać nawet do pół roku po zakończonej serii. E.F.: Jak długo utrzymuje się efekt? Czy istnieje konieczność cyklicznego powtarzania zabiegów? K.M.: W zależności co było robione. Redukowane blizny i rozstępy będą z czasem ustępować, aż do momentu kiedy staną się mało lub całkowicie nie widoczne, natomiast po wykonaniu serii zabiegów na twarz tzn. resurfacingu efekt utrzymuje się długotrwale nawet do kilku lat. Wszystko zależy od tego czy właściwie pielęgnujemy swoją skórę. E.F.: Czy te metody są w pełni bezpieczne dla zdrowia, czy są bolesne i czy są jakieś przeciwwskazania zdrowotne do ich wykonania? K.M.: Ten laser wykorzystuje wielu znakomitych chirurgów plastycznych w Polsce i na świecie, np. nasz ulubieniec Pan Dr Szczyt; do redukcji blizn po operacjach. Przed wykonaniem zabiegu laserem bardzo ważne jest przeprowadzenie wywiadu z Klientem. Musimy wykluczyć wszystkie przeciwwskazania do których należą: leki i zioła, światło uczulające, stosowanie samoopalaczy, przerwana ciągłość naskórka, antykoagulanty, terapie sterydami i izotretinoiną, ciąża. Następnym krokiem jest dobranie odpowiednich parametrów według jego fototypu skóry. Zabieg jest odczuwalny, ale nie mogę powiedzieć, aby był bolesny. Po zabiegu nie wymagana jest rekonwalescencja, występuje tylko lekkie zaczerwienienie i obrzęk które najczęściej ustępują w ciągu paru godzin. Jeśli zabieg był przeprowadzany na twarzy, Klientka na drugi dzień może nałożyć makijaż i nie musi rezygnować z życia codziennego. E.F.: W Państwa salonie widzę są same specjalistyczne sprzęty. Z czego jeszcze Klienci mogą skorzystać? K.M.: Jesteśmy liderem w województwie podkarpackim w zakresie kształtowania zabiegów antycellulitowych i kształtowania sylwetki. Posiadamy największe doświadczenie w zakresie wyspecjalizowanych zabiegów na ciało. Pracujemy tylko na sprawdzonych i bezpiecznych technologiach. Zapewniamy swoim Klientom wysoką jakość wykonanych zabiegów. Jako jedyny salon kosmetyczny w mieście Rzeszów oferujemy kompleksowe zestawy zabiegów na bardzo wysokiej klasy urządzeniach. Nasi Klienci często zwracają się do nas z takimi problemami jak nadmiar tkanki tłuszczowej, cellulit, opadające pośladki, utrata owalu twarzy, brak jędrności skóry na brzuchu, szyi czy przedramionach. Bardzo popularne są też zabiegi depilacji laserowej. E.F.: Są jakieś ograniczenia wiekowe? Nie ma reguły kto ile ma lat. To w jaki sposób się starzeje się nasze ciało zależy od wielu czynników: nieodpowiednia dieta, brak ruchu, używki czy brak pielęgnacji kosmetycznej. Jeśli problemem jest nadmiar tkanki tłuszczowej w miejscach opornych na dietę czy gimnastykę np. oponka czy otuszczone plecy albo cellulit to najczęściej proponujemy zabieg Endermologie. Endermologia jest jedną z najbardziej poszukiwanych i najlepiej rozpoznawalnych metod walki z cellulitem i kształtowania sylwetki na całym świecie. Pozwala on w sposób dość szybki pozbyć się nadmiaru tłuszczu i zredukować cellulit. Jest to jedyna metoda, która jest przebadana i potwierdzona klinicznie. Pierwsze zauważalne efekty są już po 6 zabiegach. Endermologie wykonuje się 2 do 3 razy w tygodniu; aby zabieg był skuteczny trzeba go wykonywać w oryginalnym stroju firmy LPG. Endermologie Lipomassage jest metodą absolutnie bezpieczną, pobudzającą jedynie naturalne procesy organizmu. Kolejnym problemem z którymi borykają się nasi Klienci to brak jędrności skóry. Często zgłaszają się do nas osoby po zabiegach chirurgii plastycznej np.: liposukcji, po ciąży czy też z powodu upływu czasu. Wtedy wykonujemy zabieg falami radiowym. Radiofrekwencja RF to najskuteczniejsza metoda walki z zwiotczałą skórą brzucha, szyi, ramion czy wewnętrzną stroną ud. Ten ekskluzywny zabieg jest metodą całkowicie nieinwazyjną, bezbolesną i bezpieczną. Zabieg polega na tym, że fale elektromagnetyczne pobudzają i przyspieszają metabolizm komórek. Podgrzanie włókien kolagenowych do 42 stopni powoduje ich regenerację. Dzięki temu poprawia się elastyczność i sprężystość skóry oraz wygładzają się nierówności. Zabieg jest wykonywany 1-2 razy w tygodniu. Opadające pośladki, ubytek tkanki mięśniowej w wyniku stosowania diet odchudzających czy brak aktywności fizycznej to następny problem naszych Klientów. W takich przypadkach proponujemy elektrostymulację. Elektrostymulacja jest metodą polegającą na pobudzaniu skurczów mięśni przy pomocy mikroprądów. Elektrostymulację można stosować na różne grupy mięśni, a najlepsze rezultaty przynosi w redukcji tkanki tłuszczowej, odchudzaniu i zwiększeniu jędrności ciała. Dzięki elektrostymulacji można osiągnąć szczupłe uda, jędrne pośladki i płaski brzuch. Zabieg adresowany jest nie tylko do osób borykających się z nadwagą i odchudzających się, ale też do osób, które mają prawidłowy współczynnik masy ciała, (BMI) które chcą mieć płaski brzuch, jędrne pośladki i szczupłe uda. Jest też doskonałą propozycją dla kobiet po ciąży. Pozwala w stosunkowo krótkim czasie powrócić do dawnej sylwetki. Jest to zabieg również kierowany do mężczyzn. Pozwala on wspaniale wyrzeźbić brzuch i ujędrnić pośladki szybko i jednocześnie nie obciążając kręgosłupa. Już po jednym zabiegu widoczne są efekty, lecz seria zabiegów daje lepsze i bardziej trwałe efekty. Zabieg może być wykonywany w każdym wieku 2-3 razy w tygodniu. Oprócz powyższych usług wykonujemy również pełna gamę zaawansowanych zabiegów kosmetycznych twarzy. Pracujemy tylko na ekskluzywnych Włoskich i Hiszpańskich markach kosmetycznych tj: Dibi Milano, Ten Cosmetics oraz Alissi Bronte. Dodam tylko, że efekty naszych zabiegów są widoczne gołym okiem, a zadowolenie Klientów daje nam wielką satysfakcje i motywuje do dalszego rozwoju. 30 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 31

17 Wsparcie działań międzynarodowych na Podkarpaciu Prowadzenie działalności informacyjnej i edukacyjnej, udostępnianie materiałów i publikacji o tematyce związanej z polską polityką zagraniczną oraz członkostwem Polski w UE, wspieranie inicjatyw o charakterze międzynarodowym w regionie z końcem roku przyszedł czas na podsumowanie działalności Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie. Działalność w liczbach Regionalny Ośrodek Debaty Międzynarodowej w Rzeszowie, wraz z miesiącem grudniem zakończy swój pierwszy niespełna roczny okres działalności. Od kwietnia br. Ośrodek był inicjatorem wielu ciekawych inicjatyw, które miały na celu przybliżenie zainteresowanym grupom zagadnień z zakresu polskiej polityki zagranicznej oraz członkostwa Polski w UE. Warto zaznaczyć, że działalność Ośrodka jest współfinansowana ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych. W zestawieniu liczbowym działalność Ośrodka, prezentuje się imponująco. Ponad 100 lekcji zrealizowanych zarówno w siedzibie punktu jak i instytucjach zewnętrznych. Blisko 100 wykładów i warsztatów, skierowanych do społeczności lokalnej naszego regionu. Przygotowanie ponad 40 stoisk informacyjnych wraz z materiałami edukacyjno-promocyjnymi. Obecność konsultantów punktu na blisko 30 seminariach i konferencjach o tematyce poruszającej kwestie polskiej polityki zagranicznej. Na uwagę zasługuje również, stała aktywność w lokalnych mediach. Prasa, radio, telewizja, internet, w których ukazało się łącznie ponad 100 artykułów o działalności RODM, jak i wywiadów, a także wypowiedzi eksperckich pracowników Ośrodka. Ważnym elementem aktywności, była również współpraca z młodzieżą akademicką w formie praktyk oraz wolontariatu. Jedną z aktywności Ośrodka była realizacja debat, ostatnia dotycząca relacji polsko-chińskich z uwzględnieniem aspektu regionalnego odbyła się 18 listopada br. w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego i było to pierwsze w Rzeszowie, na tak dużą skalę, wydarzenie które skupiło się na kontaktach z azjatycką potęgą. Podkarpacie ma wszelkie atuty, aby przyciągnąć chińskich partnerów mówił Radosław Pyffel Prezes Centrum Studiów Polska-Azja, jeden z prelegentów debaty. Z kolei Marzena Furtak-Żebracka, dyrektor Wydziału Promocji i Współpracy Międzynarodowej Urzędu Miasta Rzeszowa podkreśliła rosnącą intensywność kontaktów pomiędzy stolicą Podkarpacia a miastami chińskimi. Ponadto Małgorzata Wierzejska z Ministerstwa Spraw Zagranicznych zaznaczyła, że obecnie ok. 50 polskich miast i regionów ma swoich partnerów w Chinach. Pani sekretarz zaapelowała także, aby wszystkie inicjatywy współpracy zgłaszać MSZ, dzięki czemu możliwa będzie centralna koordynacja działań. W debacie wzięło udział blisko 140 osób, głównie przedstawiciele podkarpackich samorządów, organizacji działających na polu współpracy międzynarodowej oraz przedsiębiorców. Współorganizatorem przedsięwzięcia była Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie. Patronat nad wydarzeniem objęli Małgorzata Chomycz-Śmigielska Wojewoda Podkarpacki, Władysław Ortyl Marszałek Województwa Podkarpackiego oraz Tadeusz Ferenc Prezydent Miasta Rzeszowa. Przyszłość W kolejnym roku działalności rzeszowski RODM przede wszystkim skupi się na dziesiątej rocznicy członkostwa Polski w Unii Europejskiej. W tym zakresie planowane jest wiele inicjatyw edukacyjnych skierowanych zwłaszcza do młodzieży, ale także debaty z udziałem przedstawicieli samorządów oraz organizacji z Polski południowo-wschodniej. XV rocznica członkostwa Polski w NATO oraz ćwierćwiecze przemian ustrojowych w Polsce, to tematyka, która również zagości w działaniach Ośrodka. Podsumowując należy zaznaczyć, że Ośrodek w Rzeszowie od początku swojej działalności podjął się realizacji szeregu przedsięwzięć, które na stałe wpisały się już w kalendarz działań punktu. Dzięki trwałym inicjatywom RODM Rzeszów, staje się rozpoznawalną w regionie instytucją, której aktywność dociera do coraz to szerszej grupy odbiorców. Kontakt z Ośrodkiem Wszystkich zainteresowanych ofertą RODM, a także kwestiami dotyczącymi polskiej polityki zagranicznej oraz członkostwem Polski w UE zapraszamy do kontaktu z Regionalnym Ośrodkiem Debaty Międzynarodowej, który mieści się w głównym budynku Wyższej Szkoły Informatyki i Zarządzania przy ul. Sucharskiego 2 (pok. 143). Ponadto zachęcamy do kontaktu telefonicznego (nr ), a także do odwiedzenia portalu Ośrodka: oraz profilu na Facebook oraz Twitter. Gdańsk Rzeszów Zadanie dofinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych Poglądy wyrażone w publikacji są poglądami autorów i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczpospolita Polska Ministerstwo Spraw Zagranicznych listopad / grudzień Strefa 33

18 SAMORZĄD Buduje się nowy Rzeszów Pod względem wydatków na inwestycje kończący się rok był dla Rzeszowa rekordowy. Z ponad 1,1 mld zł budżetu, władze miasta zainwestowały aż 353,4 mln zł. MICHAŁ ANIOŁCZYK - Mamy swoje pięć minut. Mnóstwo inwestycji, jak chociażby wart ponad 415 mln zł program transportowy jest dofinansowanych przez Unię Europejską nawet w wysokości 85 procent. Dla miasta oznacza to, że każda złotówka wydana na inwestycje to dla budżetu tylko 25 groszy obciążenia. Dlatego mocniej niż kiedykolwiek skupiamy się rozbudowie infrastruktury mówi Maciej Chłodnicki, rzecznik prezydenta Rzeszowa. Rzeszów wygląda jak wielki plac budowy. Po zakończeniu modernizacji ul. Podkarpackiej i wybudowaniu jej łącznika z ul. Przemysłową w tym roku drogowcy skupili się na poszerzeniu ul. Lubelskiej i modernizacji al. Rejtana. Na odcinku od ul. Borowej do granicy miasta z gminą Trzebownisko Lubelska dostała drugą jezdnię, czyli dodatkowe dwa pasy ruchu. Powstały tu ścieżki rowerowe i nowe chodniki, a asfalt może teraz przyjąć jeszcze cięższe samochody. Na całej długości droga jest oświetlona latarniami w kształcie ptaków które mają nawiązywać do pobliskiego lotniska. Inwestycja kosztowała 30 mln zł. Modernizacja al. Rejtana potrwa do grudnia. Władze miasta zdecydowały się włożyć w nią ponad 30 mln zł, ponieważ nierówna nawierzchnia i przestarzałe rozwiązania komunikacyjne przyczyniały się tu do korków. A że dziennie przejeżdża nią blisko 20 tysięcy samochodów, utrudnienia stawały się coraz poważniejsze. Zmodernizowana aleja dostała już nową podbudowę i nawierzchnię jezdni. Wzdłuż niej powstają nowe chodniki i ścieżki rowerowe. Przy spółdzielni inwalidów Rena oraz przed sklepem Meblex zostaną uruchomione dwa zupełnie nowe przystanki autobusowe. W obu przypadkach zatoczki przejdą w pas ruchu wpadający w skrzyżowania. W ten sposób powstaną z nich śluzy dla autobusów MPK, które będą mogły łatwiej ominąć korki. To szczególnie istotne w godzinach szczytu. W nowym systemie pojazdy komunikacji miejskiej będą priorytetowane, co oznacza, że tam, gdzie to możliwe nie będą musiały stać w korkach tłumaczy Piotr Magdoń, dyrektor Miejskiego Zarządu Dróg w Rzeszowie. Na wysokości centrum handlowo-rozrywkowego Millenium Hall wykonawca kończy budowę nowej zawrotki. Dzięki temu jadąc od strony al. Sikorskiego kierowcy skręcą na zakupy bez konieczności wjeżdżania na skrzyżowanie z ul. Kopisto i al. Niepodległości. Trzecią z potężnych inwestycji drogowych realizowanych aktualnie w Rzeszowie jest modernizacja al. Wyzwolenia. Między ul. Lubelską i Okulickiego przykrywany jest potok Przyrwa, nad którym drogowcy zbudują drugą jezdnię. Dzięki temu po przebudowie al. Wyzwolenia na całej długości będzie miała cztery pasy ruchu. - Warte 62 mln zł prace to także budowa dwóch rond, które mają rozładować ruch na wysokości Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego. Pozwolą łatwiej wjechać na ul. Warszawską. W jej ciągu powstanie zupełnie nowy wiadukt dodaje dyrektor Magdoń. Wart ponad 400 mln zł program transportowy to jednak nie tylko drogi. W tym roku miasto kupiło dzięki niemu 80 nowych autobusów komunikacji miejskiej. To 20 Autosanów i 60 Mercedesów (po 30 na gaz ziemny i olej napędowy). Po ulicach jeździ już 62 pojazdy. W połowie listopada dotarło kolejnych 10 Mercedesów na gaz, a ostatnia partia licząca osiem sztuk spodziewana jest w mieście najpóźniej w kwietniu. Tegoroczne inwestycje to jednak nie tylko komunikacja. Za ponad 7 mln zł przy al. Lubomirskich powstał multimedialny kompleks składający się z amfiteatru i kilku fontann. Na skarpie od strony zamku Lubomirskich może zasiąść 300 osób. Najbliżej widzów, w jednym rzędzie stanęło pięć pojedynczych dysz, z których woda rozlewa się na kształt kwiatów. Centralna część to kilkadziesiąt pojedynczych rurek, które między pokazami tworzą wodny labirynt. W trakcie wodnego show kołyszą strumieniami w rytm muzyki. Istnieje także możliwość stworzenia wodnego ekranu, na którym wyświetlane są klipy wideo. Najbliżej ul. PCK można odpocząć przy tradycyjnej fontannie, zbudowanej na kształt okręgu. - Całość jest wykończona kamieniem i drewnem oraz gęsto obsadzona krzewami. W przyszłości chcemy zbudować tu jeszcze plac zabaw i być może niewielką scenę. Z pewnością to miejsce będzie magnesem dla turystów. O tym, że mieszkańcy miasta je pokochali jesteśmy przekonani. Mogą o tym świadczyć chociażby tłumy gości na otwarciu kompleksu. Pierwszy pokaz obejrzało ok. 10 tysięcy ludzi mówi Maciej Chłodnicki. Dzięki otwarciu wartego ponad 80 mln zł łącznika z węzłem drogi S19 i autostrady A4 Rzeszów zyskał kolejny fragment nowej obwodnicy. Od strony ul. Lwowskiej przez al. Żołnierzy I Armii Wojska Polskiego i rondo im. Jacka Kuronia można się teraz dostać do krajowej dziewiątki, dziewiętnastki i czwórki. Oznacza to, że ruch tranzytowy między Przemyślem a Lublinem, Krakowem i Warszawą odbywa się z dala od centrum miasta mówi Maciej Chłodnicki. Kontynuacją drogi ma być planowana na lata budowa kolejnego dojazdu do S19, tym razem od strony ul. Podkarpackiej. Władze miasta połączą ją z węzłem w Kielanówce, który wraz z ostatnim fragmentem autostradowej obwodnicy wybuduje GDDKiA. Także w przyszłym roku pasażerowie MPK i kierowcy doświadczą pierwszych efektów rozpoczętej budowy inteligentnego systemu transportowego i informacji pasażerskiej. Ta część programu transportowego składa się przede wszystkim z obszarowego systemu sterowania ruchem, który obejmie 50 krzyżówek wyposażonych w sygnalizację świetlną. Na każdym z nich zostaną zamontowane urządzenia komunikujące się z autobusami MPK oraz centrum sterowania ruchem. Dzięki temu autobus spóźniony w stosunku do rozkładu jazdy dostanie automatycznie zielone światło dla swojego kierunku jazdy mówi dr Paweł Potyrański, zastępca dyrektora Wydziału Pozyskiwania Funduszy Urzędu Miasta Rzeszowa. Tradycyjne, drukowane rozkłady jazdy zostaną uzupełnione na przystankach tablicami elektronicznymi, wyświetlającymi informacje o aktualnym opóźnieniu każdej linii. Zarząd Transportu Miejskiego kupi także nowe wiaty przystankowe, a w autobusach staną automaty sprzedające bilety. Na przystankach takie urządzenia będą pełniły także funkcję informacji turystycznej. Uruchomimy także system elektronicznego biletu. Każdy użytkownik będzie mógł zasilić swoje konto i jeździć autobusem mając przy sobie tylko kartę magnetyczną. W przyszłości postaramy się rozbudować system tak, aby karta służyła również np. jako bilet parkingowy, czy do muzeum mówi dr Potyrański. Największą z przyszłorocznych inwestycji będzie warta 170 mln zł budowa nowego mostu na Wisłoku. Wraz z drogami dojazdowymi połączy on ul. Lubelską i Rzecha. Umowę z wykonawcą miasto chce podpisać jeszcze w listopadzie. Przyszłoroczny budżet to aż 384 mln zł na inwestycje. 34 Strefa. listopad / grudzień 2013

19

20 GOSPODARKA Budżety gospodarstw domowych Badanie budżetów gospodarstw domowych stanowi niezwykle ważny element wśród zagadnień, którymi zajmuje się współczesna statystyka. Badanie jest niezbędne chociażby przy ustalaniu poziomu minimalnego wynagrodzenia oraz tworzeniu wag potrzebnych do obliczania wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (potocznie zwanego inflacją), który z kolei służy do określenia m.in. rewaloryzacji rent i emerytur. Poza tym informacje na temat budżetów gospodarstw domowych określają aktualny stan warunków materialnych w poszczególnych grupach społeczno-ekonomicznych gospodarstw domowych. Badaniem budżetów gospodarstw domowych zajmuje się Główny Urząd Statystyczny, w tym również Urząd Statystyczny w Rzeszowie. URZĄD STATYStYCZNY W RZESZOWIE ANGELIKA KOPROWICZ, MAREK TOMCZYK, URZĄD StATYSTYCZNY W RZESZOWIE Gospodarstwo domowe w statystycznym rozumieniu, to osoby, które wspólnie mieszkają i wspólnie się utrzymują niezależnie od tego czy są spokrewnione czy nie. Jak z tego wynika gospodarstwo domowe, to inne pojęcie niż rodzina. Jest przede wszystkim pojęciem szerszym przez co bardziej oddaje sytuację społeczno- -ekonomiczną poszczególnych grup społecznych. Dla przykładu jeżeli z rodziną czteroosobową mieszka również ich kuzynka (lub zupełnie obca osoba), która wspólnie z nimi gotuje, robi zakupy i dokłada się do opłat za mieszkanie, to stanowi razem z nimi pięcioosobowe gospodarstwo domowe. Jeżeli kuzynka prowadziłaby własną kuchnię, robiła zakupy tylko na własne potrzeby i ponosiła ustaloną część opłat za mieszkanie, wówczas będzie stanowić oddzielne, jednoosobowe gospodarstwo domowe. Na Podkarpaciu przeciętne gospodarstwo domowe liczyło w 2012 r. 3,11 osoby i było nieco większe niż przeciętnie w Polsce 2,81 osoby. Badając budżety gospodarstw domowych możemy na przestrzeni określonego czasu prześledzić stan ich sytuacji ekonomicznej. Dla przykładu w 2005 roku na Podkarpaciu samochody osobowe posiadało 52,6 proc. gospodarstw domowych, a 7 lat później 64,4 proc. W komputery osobiste wyposażonych wówczas było 37,4 proc. gospodarstw domowych, natomiast w ub. roku już 66,9 proc. Jak widzimy są to niezmiernie ważne badania, bez których praktycznie byłoby niemożliwe określenie poziomu ekonomicznego społeczeństwa jego rozwoju, stagnacji lub regresu. Przychody i wydatki na jedna osobę Przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na jedną osobę w gospodarstwie domowym w 2012 r. wyniósł w województwie podkarpackim 959,12 zł. Niestety było to znacznie mniej niż przeciętny dochód w Polsce 1278,43 zł. Jeszcze mniejszy był tzw. dochód do dyspozycji, czyli ten przeznaczony wyłącznie na towary i usługi konsumpcyjne oraz przyrost oszczędności. W 2012 roku wyniósł on 921,85 zł na osobę. Natomiast same miesięczne wydatki ogółem to 842,39 zł, z czego na towary i usługi konsumpcyjne wydaliśmy 805,12 zł, tj. 95,6 proc. wszystkich wydatków. Gospodarstwa domowe wydawały najwięcej na podstawowe potrzeby, czyli żywność i napoje bezalkoholowe 242,31 zł oraz użytkowanie mieszkania i nośniki energii 164,97 zł. Najmniej wydawaliśmy na edukację 8,15 zł. Mieszkańcy Podkarpacia raczej rzadko odwiedzają restauracje i hotele. Przeciętnie miesięcznie wydawaliśmy na nie 16,12 zł. Jak się odżywialiśmy? Zarówno na Podkarpaciu jak i w kraju przeciętnie jedna osoba w gospodarstwie spożywała miesięcznie najwięcej warzyw, odpowiednio 10,76 kg i 9,60 kg. Warto zaznaczyć, że ziemniaki stanowiły prawie 50 proc. wszystkich jedzonych warzyw. Pieczywa i produktów zbożowych spożywaliśmy w naszym regionie przeciętnie 7,49 kg miesięcznie, natomiast w Polsce mniej o 0,90 kg. Równie ważnym składnikiem naszej diety było mięso 4,87 kg miesięcznie i było to o ponad pół kilograma mniej niż w Polsce. Ciągle niestety zarówno w województwie podkarpackim jak i w kraju spożywamy mało ryb, odpowiednio 0,32 kg i 0,42 kg. Niewiele jedliśmy również jogurtów i napojów mlecznych oraz serów. W porównaniu z Polską przeciętny mieszkaniec Podkarpacia miesięcznie jadł więcej jaj (województwo podkarpackie - 13,52 szt., Polska - 12,50 szt.) oraz pił więcej mleka (odpowiednio 4,29 l i 3,41 l). Wyposażenie gospodarstw domowych w dobra trwałego użytkowania Zarówno w Polsce jak i na Podkarpaciu w porównaniu z latami poprzednimi znacznie polepszyło się wyposażenie gospodarstw domowych w dobra STRUKTURA PRZECIĘTNYCH MIESIĘCZNYCH WYDATKÓW NA 1 OSOBĘ W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2012 R. Transport 9,2% U ytkowanie mieszkania i noœniki energii 19,6% Rekreacja i kultura 7,0% ywnoœæ i napoje bezalkoholowe 28,8% Wydatki pozosta³e 4,4% Inne towary i us³ugi konsumpcyjne 31,0% odzie i obuwie 5,1% zdrowie 4,9% wyposa enie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego 4,7% ³¹cznoœæ 3,9% napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe 2,5% kieszonkowe 2,1% restauracje i hotele 1,9% edukacja 1,0% pozosta³e towary i us³ugi konsumpcyjne 4,9% PRZECIĘTNE MIESIĘCZNE SPOŻYCIE WYBRANYCH ARTYKUŁÓW ŻYWNOŚCIOWYCH NA 1 OSOBĘ W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM W 2012 R. kg pieczywo i produkty zbo owe miêso jogurty i napoje mleczne POLSKA sery oleje i pozosta³e t³uszcze owoce warzywa cukier PODKARPACKIE GOSPODARSTWA DOMOWE WYPOSAŻONE W KOMPUTER Z DOSTĘPEM DO INTERNETU ORAZ SAMOCHÓD OSOBOWY WEDŁUG WOJEWÓDZTW W 2012 R. (W %) 60,1 64,7 zachodniopomorskie 52,1 64,0 lubuskie 56,0 59,7 dolnoœl¹skie 55,3 62,6 Samochód osobowy Komputer z dostêpem do Internetu pomorskie 59,2 71,0 warmiñsko-mazurskie 51,9 58,2 kujawsko-pomorskie podlaskie 55,1 58,6 59,2 59,4 wielkopolskie mazowieckie 67,5 62,6 68,5 69,2 ³ódzkie 59,7 59,2 lubelskie opolskie 64,2 65,6 œwiêtokrzyskie œl¹skie 59,5 60,3 66,7 59,7 56,7 67,9 ma³opolskie podkarpackie 59,7 64,4 67,2 62,6 trwałego użytkowania. Z przedmiotów trwałego użytkowania na Podkarpaciu gospodarstwa domowe najwięcej posiadały pralek automatycznych 89,4 proc., telefonów komórkowych 88,9 proc. oraz urządzeń do odbioru telewizji satelitarnej lub kablowej 70,4 proc. Najmniej gospodarstw wyposażonych było w odtwarzacz płyt kompaktowych 5,3 proc., zestaw kina domowego 8,8 proc. i zmywarkę do naczyń 11,2 proc. W porównaniu z krajem w województwie podkarpackim więcej o 4,3 proc gospodarstw domowych posiadało samochód osobowy. W ub. roku w województwie podkarpackim było ich 64,4 proc., natomiast w Polsce 60,1 proc. Subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych Jak gospodarstwa domowe w województwie podkarpackim oceniały swoją sytuację materialną? Niestety nie najlepiej. W 2012 roku tylko 0,9 proc. gospodarstw uważało swoją sytuację materialną jako bardzo dobrą, a 15,7 proc. jako raczej dobrą. Większość gospodarstw 56 proc. określiło swoją sytuację jako przeciętną. Natomiast jako złą i raczej złą określiło odpowiednio 7,7 proc. i 19,7 proc. gospodarstw. Jest to jedna z najniższych ocen w kraju. Niska ocena swojej sytuacji materialnej może w dużej mierze wynikać z niskich dochodów. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w naszym województwie należy do jednych z najniższych w kraju, a stopa bezrobocia jest większa od średniej krajowej. Jednak analizując strukturę ponoszonych wydatków oraz wyposażenie w dobra trwałego użytkowania na przestrzeni ostatnich kilku lat widać, że sytuacja materialna naszych gospodarstw domowych ciągle się poprawia. 38 Strefa. listopad / grudzień 2013 listopad / grudzień Strefa 39