Rozdział III: Pieniądz, współczesna bankowość i kreacja pieniądza

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Rozdział III: Pieniądz, współczesna bankowość i kreacja pieniądza"

Transkrypt

1 Rozdział III: Pieniądz, współczesna bankowość i kreacja pieniądza Po gruntownym omówieniu paradygmatu austriackiej szkoły ekonomii, nadszedł czas na zastosowanie go w dziedzinie, o której traktuje niniejsza praca. Na tym etapie Czytelnik powinien być już zaznajomiony z austriackim sposobem patrzenia na gospodarkę, opierającym się na zasadzie subiektywizmu oraz metodologicznego indywidualizmu które pozwalają realnie spojrzeć na procesy zachodzące na rynku. Powinien również znać proponowaną przez austriaków metodologię oraz najważniejsze konsekwencje takiego podejścia do uprawiania ekonomii. Powinno to znacznie ułatwić Czytelnikowi zrozumienie teorii, które zostaną zaprezentowane w drugiej części niniejszej pracy. W niniejszym rozdziale podsumujemy przedstawione wcześniej poglądy austriackich ekonomistów na sferę pieniądza, bankowości oraz ich krytykę rezerwy cząstkowej i bankowości centralnej. Wiele myśli zostanie rozwiniętych, wiele uzupełnionych, a część zostanie zaprezentowanych po raz pierwszy. W efekcie omówione zostaną austriackie teorie pieniądza, kredytu i bankowości Pieniądz powstanie, istota i funkcje 125 Nasze szczegółowe rozważania rozpoczniemy od sfery pieniądza który przenika i napędza gospodarkę, umożliwiając jej istnienie w obecnym, rozwiniętym kształcie. Jego powstanie przyczyniło się do fantastycznego rozwoju możliwości w sferze wymiany co dało niesamowity impuls do postępu specjalizacji, dzięki której znacznie zwiększyła się efektywność produkcji. Doprowadziło to do rozkwitu gospodarki rynkowej oraz znacznego wzrostu dobrobytu społecznego. Austriaccy ekonomiści stoją na stanowisku, że pieniądz nie powstał w wyniku niczyjego dekretu ani też genialnego pomysłu wybitnej jednostki, któremu wszyscy inni przyklasnęli. Pieniądz wykształcał się stopniowo w wielowiekowym, spontanicznym procesie ewolucyjnym, jakiemu podlegają wszystkie najważniejsze instytucje społeczne w sferze moralności, prawa, ekonomii czy języka Na podst.: M. N. Rothbard, Co rząd zrobił z naszym pieniądzem? [tłum. W. Falkowski], Fijorr Publishing, Chicago-Warszawa Por. s ;

2 W jaki zatem sposób według austriaków powstał pieniądz? Pierwszym krokiem było dojście przez ludzi do wniosku, że możliwa jest wzajemnie korzystna wymiana, w której każdy wyżej ceni to, co otrzymuje od tego, co oddaje 127. Nie ma więc żadnej obiektywnej równowartości dóbr ale przeciwne wartościowanie przez każdą ze stron; wynika to z subiektywnej natury wartości. Ktoś np. miał w bród pożywienia, lecz brakowało mu odzieży i napotkał kogoś w odwrotnej sytuacji. Okazało się, że każdy potrzebował tego, co ma drugi i w zamian gotów był oddać część tego, co posiadał. Pozostało jedynie uzgodnić parytet wymiany czyli cenę, na którą obydwie strony się zgodzą, uważając, że jest dla nich korzystna. Tak narodziła się wymiana bezpośrednia nazywana barterem. Był to pierwszy krok na drodze do odejścia od samowystarczalności podstawowych grup społecznych i rozwoju gospodarki. Każdy mógł zacząć specjalizować się w dziedzinie, do której posiadał predyspozycje, porzucając mniej owocne zajęcia. Suma zasobów, będących w posiadaniu społeczeństwa, znacznie wzrosła a słabszym fizycznie jednostkom umożliwiło to w ogóle przetrwanie. W barterze napotykamy jednak na dwa problemy: podwójnej zbieżności potrzeb oraz podzielności dóbr. Nie zapominajmy, że istotą wymiany jest obustronna chęć jej zawarcia. Nie można więc produkować jakiegokolwiek dobra trzeba się zastanowić, co będzie można sprzedać później komuś, kto będzie chciał zaoferować w zamian dobro pożądane przez nas. W świecie wymiany bezpośredniej sytuacja jest znacznie skomplikowana; kiedy posiadamy w nadmiarze śliwki, a potrzebujemy czapki nie dość, że musimy odnaleźć kogoś, kto będzie miał na zbyciu czapkę, to jeszcze ten ktoś musiałby akurat mieć ochotę na zasmakowanie śliwek. W przypadku osoby świadczącej usługi wygląda to jeszcze gorzej: jak tatuażysta miałby skorzystać z przejazdu taksówką? Załóżmy jednak, że udało się znaleźć dwie osoby, które przeciwnie wartościują posiadane przez siebie dobra więc wyrażają chęć dokonania wymiany. Muszą jedynie uzgodnić cenę transakcji. I tutaj znów napotkamy sporą trudność: niewiele jest dóbr, które można dzielić na (niemal) dowolnie małe porcje bez pozbawiania ich właściwości, dla których są przez ludzi pożądane. W przypadku surowców naturalnych oraz żywności sprawa nie jest beznadziejna jednak im produkt wyżej przetworzony, tym trudniej go porcjować. Jak np. nabyć bochenek chleba, kiedy posiada się komputer? Opisane powyżej trudności sprawiają, że w systemie opierającym się na barterze nie mogła wykształcić się gospodarka z wysoko rozwiniętą strukturą produkcji. Ludzie są jednak istotami rozumnymi, co pozwala im na rozwiązywanie wielu napotkanych trudności. 127 Różnice w posiadanych przez jednostki zasobach które skłoniły ludzi do dokonywania wymiany wynikają z naturalnych różnic w uzdolnieniach poszczególnych jednostek oraz w rozmieszczeniu geograficznym surowców naturalnych. Przyroda ani świat człowieka nie są wszak monolitami. 98

3 Tak było i w przypadku barteru. Jeśli ktoś miał trudności ze znalezieniem kontrahenta, zaczynał poszukiwać osoby, która byłaby skłonna oddać pożądane przez niego dobro a następnie dowiadywał się, czego owa osoba potrzebuje. Otwierało to znaczne pole manewru. Wystarczyło, by sprzedawca śliwek zapytał sprzedawcę czapek, co ten przyjąłby w zamian, skoro nie jada śliwek i dowiedział się, że potrzebuje on mąki. Teraz sprzedawca śliwek nie jest skazany na poszukiwanie sprzedawcy czapek, który lubi śliwki może również znaleźć młynarza, który będzie pożądał jego towaru. Jeśli go znajdzie, kupi od niego mąkę lecz nie w celu skonsumowania jej, ale dlatego, że ma nadzieję w zamian za nią uzyskać upragnioną czapkę. Zgłosi zatem na mąkę dodatkowy popyt, który nie będzie popytem konsumpcyjnym ten został zgłoszony przez sprzedawcę czapek. Mąka stała się środkiem wymiany. W ten sposób kolejna przeszkoda w powiększaniu dobrobytu została pokonana w miejsce barteru zastosowano wymianę pośrednią 128, która znacznie rozbudowała i pogłębiła sieć powiązań gospodarczych. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że w warunkach wymiany pośredniej pewne dobra, które okażą się łatwiej zbywalne, staną się dużo bardziej popularne, niż wynikałoby to z wielkości ich konsumpcji przez ludzi. To, czy dane dobro jest łatwo czy trudno zbywalne, wynika ze stopnia, w jakim spełnia cechy dobrego środka wymiany. Po pierwsze, powinien być na nie zgłaszany duży popyt; po drugie, powinno być łatwo podzielne (bez utraty cenionych przez ludzi właściwości); po trzecie, powinno być trwałe; po czwarte wreszcie, powinno mieć jak najwyższą wartość w przeliczeniu na jednostkę miary tak aby można je było łatwo transportować. Jeśli zatem w danym społeczeństwie jakiś towar okaże się łatwo zbywalny, będzie na niego zgłaszany większy popyt, przewyższający zwykły popyt konsumpcyjny. Taki wzrost zapotrzebowania sprawi, że stanie się on jeszcze łatwiej zbywalny więc jeszcze więcej ludzi będzie korzystać z niego jako ze środka wymiany. Dzięki temu najłatwiej zbywalne na danym obszarze towary będą stopniowo zyskiwać coraz większą popularność jako środki wymiany aż w konsekwencji wykształci się jeden lub dwa towary, którymi ludzie będą się posługiwać w praktycznie każdej transakcji; w ten sposób powstanie pieniądz. Tak też było w rzeczywistości. W starożytnym Egipcie jako środka wymiany po- 128 Nie utrzymujemy, oczywiście, że wynalezienie wymiany pośredniej było znacznie oddalone w czasie od odkrycia barteru. Takie twierdzenie przeczyłoby logice ludzkiego działania. Zilustrujmy to przykładem dzieci w szkole podstawowej, które wymieniają się naklejkami (lub czymkolwiek innym). Jeśli nie są w stanie zaoferować posiadaczowi pożądanej przez siebie naklejki nic, co ten przyjąłby w zamian, umawiają się, że nabywca wymieni się z kim innym na konkretną naklejkę a następnie zaoferuje ją 'wybrednemu' sprzedawcy i w ten sposób wymiana dojdzie do skutku. Skoro na tak wczesnym etapie rozwoju intelektualnego i społecznego dzieci są w stanie 'wynaleźć' nieznaną im wcześniej wymianę pośrednią tym bardziej dość szybko mogli to zrobić w przeszłości dojrzali ludzie. 99

4 wszechnie używano miedzi; w starożytnej Grecji taką rolę pełniło bydło; w Abisynii sól; w Indiach Zachodnich cukier; w Szkocji gwoździe; a w kolonialnej Wirginii tytoń. Ponadto, na różnych obszarach i w różnym czasie, jako powszechny środek wymiany służyło m.in. zboże, herbata, paciorki, muszelki kauri (monetki) czy haczyki wędkarskie. 129 W wielowiekowym procesie ewolucji oraz konkurencji pomiędzy społecznościami wszystkie te towary zostały ostatecznie wyparte przez dwa metale: złoto oraz srebro. Spełniają one bowiem wszystkie cechy idealnego środka wymiany (pieniądza): jest na nie zgłaszany powszechny popyt (ze względu na walory zdobnicze), są doskonale podzielne, niezwykle trwałe a w dodatku bardzo cenne w przeliczeniu na jednostkę wagi. Ostatecznie utarło się, że złoto jako wyżej cenione wykorzystywano przy większych transakcjach, zaś srebro przy drobniejszych wymianach. W takim i tylko w takim spontanicznym, ewolucyjnym procesie może powstać pieniądz. Użytecznością, dla której ludzie zgłaszają popyt na niego, jest jego wartość (siła nabywcza); popyt konsumpcyjny stanowi bowiem nieistotną część popytu na pieniądz. Nikt jednak nie zna obecnej siły nabywczej pieniądza, która dopiero się kształtuje ludzie wiedzą natomiast, ile był on wart w niedawnej przeszłości i na tej podstawie zgłaszają określają swoje zapotrzebowanie na niego (zgodnie z teorematem regresji Ludwiga von Misesa 130 ). A więc najpierw ktoś po raz pierwszy wymienił pewne użyteczne dobro na inne, następnie to dobro ze względu na swoje walory zaczęło zyskiwać uznanie jako środek wymiany, przez co powstał na nie dodatkowy popyt (zgłaszany na podstawie wcześniejszych transakcji), a w końcu dobro to wyparło inne środki wymiany, zyskując pozycję pieniądza. Na każdym etapie wartość pieniądza (a wcześniej: środka wymiany) określana jest na podstawie jego przeszłej wartości. Nie można więc pieniądza 'ustanowić' określając, że od dziś będziemy nim nazywać wybrane przez nas dobro, którego nikt wcześniej nie potrzebował 131. Aby pieniądz się ukonstytuował, musi najpierw mieć dla ludzi wartość użytkową, dla której zgłaszają na niego popyt konsumpcyjny. Dopiero na tej podstawie tworzy się stopniowo jego wartość w wymianie pośredniej. Nie jest on abstrakcyjną 'kategorią ekonomiczną', 'miernikiem wartości' ani 'jednostką rozliczeniową', powstałą na mocy 'umowy społecznej' albo dekretu rządu. Jest takim 129 W celu lepszego zapoznania się z historią pieniądza, warto przeczytać: C. Menger, Principles of Economics, Free Press, Glencoe, Illinois 1950, s L. von Mises, Teoria pieniądza i kredytu, Fijorr Publishing, Warszawa 2012, s Por. s Dlatego też pierwotna siła nabywcza każdego pieniądza fiducjarnego, narzuconego społeczeństwu siłą, musi zostać określona dekretem władz trzeba taki pusty 'pieniądz' powiązać z wartością jakiegoś powszechnie akceptowanego dobra, gdyż sam w sobie nie przedstawia dla ludzi żadnej wartości. Później z racji przymusu posługiwania się nim popyt na pieniądz fiducjarny kształtuje się zgodnie z teorematem regresji. 100

5 samym towarem, jak każdy inny choć zapotrzebowanie na niego powstaje głównie w oparciu o jego walory wymienne. Pieniądz również występuje w ograniczonej ilości, jest przez ludzi gromadzony oraz wystawiany na sprzedaż a jego cena (wyrażona w innych dobrach) także kształtuje się w zależności od jego podaży oraz popytu na niego. Wynalezienie pieniądza pozwoliło na niesamowity rozkwit gospodarki. Dzięki niemu każdy może specjalizować się w swojej dziedzinie bez obaw o znalezienie nabywcy swojego produktu i sprzedawcy pożądanego towaru w jednej osobie. Nikt nie musi martwić się o ustalenie parytetu wymiany, będącego wielokrotnością jednostek naturalnych wymienianych dóbr, gdyż pieniądz jest (prawie) doskonale podzielny. Zniknęły więc fundamentalne problemy barteru: podwójnej zbieżności potrzeb oraz podzielności towarów. Wszystkie dobra można wymienić na pieniądz, a pieniądz na wszystkie dobra. Ludzie zyskali doskonały środek wymiany! Dzięki temu, że wszystkie transakcje dokonywane są z wykorzystaniem pieniądza, ukształtował się system względnych cen. Ponieważ za ten sam pieniądz można kupić zarówno pomidory, ziemię, jak i pracę najemną można porównać ich cenę pieniężną 132. Załóżmy, że tona pomidorów kosztuje uncję złota, hektar ziemi uprawnej cztery uncje, a miesięczna pensja robotnika rolnego pół uncji. Stąd wiadomo, że hektar gruntu jest na rynku wart czterech ton pomidorów lub ośmiu miesięcy pracy na roli. Co więcej, umożliwia to przedsiębiorcy oszacowanie, czy produkcja pomidorów będzie opłacalna (dla uproszczenia pomijamy pozostałe koszty). Wystarczy, że oczekiwaną przez niego produktywność hektara gruntu pomnoży przez spodziewaną cenę pomidorów w przyszłości i porówna tą wielkość z kosztem zakupu hektara gruntu i koniecznego nakładu siły roboczej. Pieniądz umożliwia więc kalkulację ekonomiczną. Przedsiębiorcy mogą porównać spodziewane przychody ze sprzedaży z oszacowanymi kosztami czynników produkcji a także zweryfikować swoje prognozy ex post (sprawdzić, czy osiągnęli zysk, czy ponieśli stratę). Są więc w stanie ocenić, w jakim stopniu zaspokajają potrzeby konsumentów. System cen pieniężnych jest doskonałym kanałem przepływu informacji pomiędzy konsumentami a producentami, koordynującym ich działania. Dzięki jego istnieniu przedsiębiorcy, właściciele dóbr kapitałowych i pracownicy najemni są w stanie ocenić wysokość potencjalnego zarobku w przypadku podjęcia poszczególnych działań a także wykryć i skorygować popełnione błędy. Dzięki temu posiadane przez społeczeństwo zasoby alokowane są w najbardziej pro- 132 Nie oznacza to wcale, że pieniądz jest enigmatycznym 'miernikiem wartości' ale że dzięki jego istnieniu wartość wszystkich dóbr można sprowadzić do wspólnego mianownika, ponieważ pieniądz ma cenę wyrażoną w każdym towarze i w każdej usłudze. Nie pełni więc względem wartości podrzędnej funkcji miernika ale tę wartość wyraża. 101

6 duktywny sposób w taki, który najlepiej wyjdzie naprzeciw potrzebom ludzi. Umożliwia to powstanie i trwały rozwój skomplikowanej, wieloetapowej struktury produkcji, w której każdy ma tylko cząstkowy udział. 133 Aby kalkulacja ekonomiczna była możliwa, towar pełniący funkcję pieniądza musi, oczywiście, przybrać jakąś jednostkę. Ponieważ ludzie w ostateczności wybrali złoto i srebro a te są doskonale jednorodne 134 do ich mierzenia przyjęli jednostkę wagową. I nie ma tutaj znaczenia, że w różnych krajach stosuje się różne systemy miar wszystkie porcje pieniądza można przeliczyć na pożądaną jednostkę. Warto tutaj zwrócić uwagę na oczywistą lecz nie do końca uświadomioną prawdę, że wszystkie waluty, funkcjonujące przed zniesieniem prawdziwego standardu złota (1933 r.), swoją nazwę wzięły od jednostki wagowej złota lub srebra, którą niegdyś oznaczały. Waluta była zatem jedynie definicją jednostki wagowej kruszcu. Przykładowo, brytyjski funt szterling oznaczał początkowo funt (ówcześnie ok. 0,37 kg) srebra, a dolar amerykański 135 uncję (ok. 28,35 g) srebra. Później odgórnie zmieniano definicje funta i dolara i na początku XX w. funt odpowiadał ok. 1/4 uncji złota, a dolar ok. 1/20. Wynikało stąd, że 5 dolarów amerykańskich (dokładnie: 4,87) można było wymienić na jednego funta brytyjskiego. Prawidłowo rzecz ujmując: pięć 1/20 uncji złota można było wymienić na 5/20 uncji złota. I jeszcze ważna uwaga: z perspektywy potocznego rozumienia ceny, to nie złoto kosztowało ok. 20 dolarów za uncję lecz dolar kosztował ok. 1/20 uncji złota; to złoto było bowiem prawdziwym pieniądzem. W systemie pieniądza kruszcowego kursy wymiany walut były więc sztywne; nie w wyniku interwencji rządowej ale właśnie z powodu jej braku. Dzięki temu ludzie jako pieniądz dobrowolnie wybrali złoto i srebro a wymiana walut (do czasu zniesienia ich wymienialności na kruszec) oznaczała po prostu zamianę pewnych jednostek wagowych na inne. W związku zaś z tym, że kurs srebra względem złota (jak każda cena rynkowa) był płynny, a powiązania pomiędzy gospodarkami narodowymi stawały się coraz ściślejsze, stopniowo zaczęto odchodzić od równoległego standardu srebra i najważniejsze waluty świata zdefiniowano jako jednostki wagowe złota. Tak samo, jak nie ma znaczenia porcja kruszcu, która przyjmie się na rynku jako podstawowa jednostka pieniężna również postać pieniądza nie gra roli. Podażą pieniądza jest 133 Por. s ; Co oznacza, że każda uncja czystego złota (lub srebra) na świecie ma dokładnie takie same właściwości a więc i równą wartość. 135 Dolar wziął swoją nazwę od talara powszechnie cenionej srebrnej monety jednouncjowej, bitej w XVI w. przez czeskiego hrabiego Schlicka w Joachimstal (Dolina Joachima; po czesku: Jáchymov). Stąd jego monety nazywano 'Joachimstaller guldens' lub 'Joachimstallers' co później skrócono do 'tallers' (talary). Po czesku wymawiano to jako 'tolars', od czego swoją nazwę wziął dolar. 102

7 cały zasób kruszcu niezależnie od formy, w jakiej obecnie występuje. Może to być zarówno moneta, sztabka, biżuteria, samorodek złota albo złoty pył; pieniądzem jest substancja. Jakkolwiek, na rynku okazało się, że ludzie jako pieniądz najwyżej cenią monety ze względu na ustaloną wagę, gwarantowaną określonym wzorem oraz ich poręczność dzięki czemu zyskały rację bytu prywatne mennice. Konsumenci byli bowiem gotowi za lepsze przystosowanie pieniądza do jego roli zapłacić nadwyżką wartości monety nad wartością zawartego w nich kruszcu (tzw. agio). Fakt, że ludzie uznali działalność mennic za pożyteczną nie zmienia jednak tego, że podaż pieniądza stanowi złoto w każdej formie. Podkreślmy, że prowadzenie mennicy jest taką samą działalnością gospodarczą, jak zarządzanie każdym innym przedsiębiorstwem. Właściciel inwestuje posiadane (lub pożyczone) dobra kapitałowe, aby w czasochłonnym, wieloetapowym procesie, który pochłania zasoby czynników produkcji, wytworzyć pewien towar. Robi to z nadzieją, że przyszłe przychody z jego sprzedaży przewyższą poniesione koszty a stanie się tak tylko wtedy, gdy konsumenci będą zadowoleni z jego wyrobów. Żywotnie zależy mu więc na tym, żeby jego produkty miały jak najlepszą opinię na rynku a to najlepsza gwarancja jakości. Prywatni mincerze prześcigaliby się w wynajdywaniu sposobów na najlepsze zapewnienie wiarygodności i jakości swoim produktom a w świecie bez 'rządowych gwarancji' nie byłoby drogi na skróty. W rzeczywistości, w której ludzie nie musieliby ślepo ufać w pa ń- stwowe zapewnienia, wszelkie oszustwa (przynajmniej te dokonywane systematycznie) byłyby szybko demaskowane a nieuczciwi przedsiębiorcy traciliby wiarygodność i bankrutowali 136. W kraju z poprawnie funkcjonującym systemem sądowniczym, za swoje fałszerstwa dodatkowo odpowiedzieliby oni przed prawem. Aparat państwowej propagandy stopniowo wmawiał jednak ludziom, że pieniądz nie jest towarem, który miałby jakąkolwiek wartość lecz jej symbolem, mającym jedynie 'wartość umowną'. Miałoby stąd wynikać, że nie jest zwykłym dobrem, wymienianym na rynku ze względu na swoje właściwości (które dość łatwo sprawdzić) ale w pewnym sensie 'wartością niematerialną', o którą trzeba zadbać ze szczególną troską (oczywiście, najlepiej miałoby to zrobić państwo). Dzięki temu władcy mogli zmonopolizować przemysł menniczy, aby nieskrępowanie fałszować pieniądz, okradając swoich poddanych poprzez inflację. Analogicznie do argumentacji, że produkcję pieniądza należy znacjonalizować, aby zapobiec oszustwom, można by uzasadniać tezę, że w trosce o wiarygodność przekazywanych informacji należy znacjonalizować wszystkie media; w obawie przed defraudacją wszystkie banki; a w obawie przed szkodliwą żywnością przemysł spożywczy. Rynek opiera się w du- 136 Zob.: H. Spencer, Social Statics, D. Appleton & Co., Nowy Jork 1890, s

8 żej mierze na zaufaniu, że sprzedawca oferuje produkt, który wiernie odpowiada jego opisowi; powstaje ono dzięki wielokrotnemu sprawdzeniu (zarówno przed zawarciem transakcji, jak i post factum), że rzeczywiście tak jest. Dzięki temu zyskuje się renomę, o której marzy każdy producent i każdy sprzedawca. Sporadycznie pojawiające się na wolnym rynku oszustwa nie przekreślą zaufania do sprawdzonych kontrahentów. 137 Jeśli jednak pozostawimy produkcję pieniądza poza sferą ingerencji państwa i pozwolimy na funkcjonowanie prywatnych mennic kto będzie kontrolował podaż pieniądza? Obecnie zajmują się tym całe sztaby planistów, wspieranych przez rzesze statystyków co zaś stałoby się na wolnym rynku? Odpowiadając na to pytanie, trzeba zacząć od przypomnienia, że pieniądz jest towarem (załóżmy, że tak jak to było przez wieki funkcję pieniądza pełni złoto). Oznacza to m.in., że występuje na rynku w ograniczonej ilości (istnieje określona jego podaż), ludzie zgłaszają chęć nabycia go za określone dobra bądź zatrzymania go w swoim posiadaniu (istnieje na niego popyt) oraz że ma on swoją cenę (dochodzi do transakcji handlowych z jego udziałem). Podażą pieniądza jest cały obecny zasób (ciężar) substancji, która służy za pieniądz niezależnie od tego, w jakiej formie ona występuje (choć wartość pewnych postaci pieniądza może być wyższa, z uwagi premii za dodatkowe walory użytkowe lub, analogicznie, niższa). Popyt na pieniądz mierzony jest wolumenem dóbr, które w danym momencie ludzie są gotowi za niego zaoferować powiększonym o ilość pieniądza, którą chcą zatrzymać jego posiadacze. Cenę pieniądza stanowi zaś cały wachlarz jego kursów wymiany na inne dobra jest to jego siła nabywcza. Nie ma jednej ceny pieniądza cen tych jest tyle, ile dóbr na niego wymienianych; tak samo, jak można powiedzieć, że tona pomidorów kosztuje uncję złota prawidłowe jest również określenie, że uncja złota kosztuje tonę pomidorów. Skoro występuje zarówno podaż pieniądza, jak i popyt na niego a w wyniku ich spotkania na rynku kształtuje się jego cena (a ściślej: paleta cen) oznacza to, że podażą pieniądza będą kierować te same siły, które kształtują podaż innych towarów. Jeśli przedsiębiorcy uznają, że warto produkować (wydobywać) złoto, zwiększy się jego podaż; w wyniku zaś zużycia (czy to w przemyśle, czy ze względu na ścieranie się monet) podaż pieniądza maleje. Ponieważ zaś głównym zastosowaniem pieniądza jest funkcja środka wymiany, nie jest zużywany w zbyt dużych ilościach; z drugiej strony, z uwagi na stosunkowo wysokie koszty 137 Przykłady funkcjonowania prywatnych monet w przeszłości opisane są m.in. w: B.W. Barnard, The use of Private Tokens for Money in the United States, Quarterly Journal of Economics, , s ; Ch. A. Conant, The Principles of Money and Banking, Harper Bros., Nowy Jork 1905, t. I, s ; L. Spooner, A Letter to Grover Cleveland, B.R. Tucker, Boston 1886, s. 79. J. L. Laughlin, A New Exposition of Money, Credit and Prices, University of Chicago Press, Chicago 1931, t. I, s

9 wydobycia i ograniczoną liczbę złóż kruszców, ich podaż nie przyrasta w zastraszającym tempie. Trzeba tutaj zwrócić uwagę, że pieniądz tym różni się od pozostałych towarów, że nie jest konsumowany służy jako środek wymiany, który przechodzi z rąk do rąk. Jego zużycie jest w zasadzie ograniczone do ścierania się monet (które to postępuje bardzo powoli); wykorzystanie złota w przemyśle stanowiłoby nieistotną część popytu na złoto, gdyby wciąż pełniło ono funkcję pieniądza. Skoro zaś ludzie nie mogą pieniądza skonsumować, oznacza to, że wzrost jego podaży nie przynosi im żadnych korzyści. Wzrost podaży dóbr konsumpcyjnych powoduje ich łatwiejszą dostępność, przez co ludzie mogą zwiększyć konsumpcję; wzrost podaży dóbr kapitałowych powoduje zwiększenie efektywności struktury produkcji, dzięki czemu będą mogli zwiększyć konsumpcję w przyszłości; odkrycie nowych złóż surowców pozytywnie wpływa zarówno na wielkość konsumpcji, jak i produkcji. Wszystkie te zmiany powodują wzrost ogólnego dobrobytu teraz lub w przyszłości. Wzrost podaży pieniądza nie umożliwia zaś ani zwiększenia konsumpcji, ani produkcji; zgodnie z prawem popytu i podaży, wywołuje jedynie spadek ceny jednostki pieniężnej (siły nabywczej), co nie przynosi ludziom żadnych korzyści 138. Co więcej, w zależności od sposobu wprowadzenia nowej porcji pieniądza do obiegu, zmienia się struktura względnych cen wszystkich dóbr w wyniku zaistniałych zmian ceny różnych dóbr wzrosną w różnym stopniu (a niektóre ceny mogą pozostać na niezmienionym poziomie). 139 Podobnie spadek podaży pieniądza nie obniży poziomu dobrobytu w danym społeczeństwie po prostu każda jego jednostka będzie więcej warta. Dochodzimy więc do być może zaskakującego wniosku: wielkość podaży pieniądza w danym momencie nie ma dla gospodarki żadnego znaczenia! Nie ma potrzeby odgórnego określania 'odpowiedniej' podaży pieniądza i sztucznego dążenia do jego osiągnięcia gdyż rynek będzie właściwie funkcjonował przy praktycznie każdej ilości pieniądza. Najważniejsze, by odgórnie nie zmieniać jego podaży poprzez działania inflacyjne bądź deflacyjne ponieważ zawsze powoduje to fatalne skutki dla gospodarki. 140 Jeśli przedsiębiorcy stwierdzą, że przy danej cenie pieniądza opłacalne jest wydobycie kruszcu na pewno skorzystają z okazji do zarobku; jeśli zaś jego siła nabywcza spadnie poniżej poziomu kosztów, którego nie będą w stanie obniżyć wstrzymają się z eksploracją złóż do czasu, aż stanie się ona zy- 138 Oczywiście, wydobycie kruszców nie jest marnotrawstwem zasobów; przynosi społeczeństwu korzyści niepieniężne, wynikające z możliwości zwiększenia ich wykorzystania m.in. w jubilerstwie czy przemyśle jako że pieniądz na wolnym rynku jest użytecznym towarem. Nasza uwaga dotyczy jedynie funkcji pieniężnej kruszców (która jest dominująca) więc w systemie pieniądza fiducjarnego ma zastosowanie bez powyższego zastrzeżenia. 139 Por. s Por. s ;

10 skowna. Pieniądz jest towarem, więc rynek znakomicie sobie poradzi z 'określeniem' właściwej jego podaży. Po omówieniu skutków zmian podaży pieniądza, nadszedł czas na przyjrzenie się efektom zmian popytu na niego. Jak wyżej napisaliśmy, popyt na pieniądz to zapotrzebowanie, jakie ludzie na niego zgłaszają. Wyraża się ono poprzez wolumen dóbr oferowanych w zamian za pieniądz, powiększony o wysokość sald gotówkowych, które ludzie decydują się utrzymać. Wzrost popytu na pieniądz wyraża się więc zarówno poprzez wzrost ilości dóbr oferowanych za każdą jednostkę pieniężną (ceteris paribus), jak i przez zachowywanie przez ludzi większej liczby jednostek pieniężnych w swoim posiadaniu (trzeba zatem zaproponować większą ilość danego dobra, aby przekonać posiadacza pieniądza do dokonania wymiany). Obydwa te zjawiska oznaczają wzrost siły nabywczej pieniądza. Przy niezmienionej podaży, oznaczać to będzie wzrost realnych sald gotówkowych a ponieważ ludziom nie zależy na matematycznym wzroście wolumenu posiadanego pieniądza, lecz na wzroście jego wartości mimo zwiększenia się popytu, przy nowych cenach społeczeństwo zadowoli się dokładnie taką samą liczbą jednostek pieniężnych (podażą pieniądza), jaką dysponowało dotychczas. Po prostu każda jednostka będzie więcej warta. (Oczywiście, przy spadku popytu sytuacja wygląda analogicznie.) Wielu ekonomistów stoi na stanowisku, że utrzymywanie przez ludzi 'zbyt wysokich' sald gotówkowych jest szkodliwe, gdyż zmniejsza efektywną podaż pieniądza który przez to nie 'krąży', pobudzając gospodarkę. Nie zauważają oni jednak, że wzmożenie w społeczeństwie skłonności do tezauryzacji oznacza po prostu zwiększenie się popytu na pieniądz. Dlaczego zaś wzrost popytu na jakiekolwiek dobro uważać za szkodliwe? Wszak to dzięki popytowi na dany towar istnieje jego rynek! Poza tym: jak określić 'właściwy' poziom popytu? Skoro zgłaszane przez ludzi zapotrzebowanie wynika z subiektywnych sądów wartościujących to wszelka ocena słuszności jego poziomu również musi się opierać na subiektywnym osądzie. Ponadto, mylne jest określenie, że pieniądz 'krąży'. W każdym momencie cała podaż pieniądza (jak każdego innego towaru) znajduje w czyimś posiadaniu jedynie co jakiś czas pewna jego ilość zmienia właściciela. Nie ma więc podziału na salda gotówkowe i pieniądz w obiegu istnieją wyłącznie salda gotówkowe. Część z nich ludzie co jakiś czas przeznaczają na konsumpcję lub inwestycje (w tym różne produkty oszczędnościowe) i wtedy ta część zasila salda gotówkowe kogo innego. Dlaczego zaś ludzie w ogóle utrzymują salda gotówkowe? Pytanie to wydaje się kurio- 106

11 zalne jednak można wyobrazić sobie świat, w którym każdy planuje swoje wydatki w zależności od tego, kiedy spodziewa się dochodu; jeśli będzie musiał dokonać wydatku w czasie, w którym nie przewiduje wpływu zaplanuje uzyskanie pożyczki dokładnie w tym momencie. Utrzymywanie sald gotówkowych byłoby całkowicie zbędne każdy natychmiast inwestowałby (np. pożyczał) pieniądze, które przewyższają jego bieżące wydatki, planując dochody z inwestycji dokładnie na moment planowanych wydatków i w ich wysokości. Popyt na pieniądz byłby więc nieskończenie niski, a wskutek tego ceny nieskończenie wysokie. Pieniądz nie miałby racji bytu. W takim świecie musiałaby jednak istnieć absolutna pewność odnośnie tego, co przyniesie przyszłość a w naszym świecie panuje niepewność (co, jak pokazaliśmy wyżej, ma zbawienne skutki dla naszego systemu monetarnego). Nikt nie zna dokładnie wszystkich swoich dochodów i wydatków toteż ludzie decydują się na utrzymywanie sald gotówkowych na poziomie, który daje im komfort psychiczny. Poziom ten zależeć będzie od ich subiektywnej oceny, na ile przyszłość jest przewidywalna a więc bezpieczna. Ponadto, ludzie mają pewne oczekiwania względem przyszłej wartości pieniądza; jeśli będą się spodziewać wzrostu jego siły nabywczej, powstrzymają swoje bieżące wydatki w oczekiwaniu na niższe ceny jeśli zaś będą przewidywać spadek wartości pieniądza, będą się starali dokonać jak najwięcej przyszłych wydatków po niższych, obecnych cenach. Dlatego mówimy, że popyt na pieniądz zależy od oczekiwań inflacyjnych (które są częścią oczekiwań względem przyszłości). Pieniądz nie jest więc użyteczny jedynie w momencie zawierania transakcji lecz również w czasie spoczywania na czyimś saldzie gotówkowym. Pieniądz jako środek wymiany posiada się zawsze z myślą o dokonywaniu potencjalnych przyszłych transakcji (choć nieraz bardzo odległych w czasie). Zatem utrzymywanie salda gotówkowego zapewnia, że będzie można dokonać dowolnej wymiany (oczywiście, do wysokości salda) w dowolnym momencie. Pieniądz zaspokaja wtedy elementarną potrzebę właściciela zwiększa jego poczucie bezpieczeństwa. Wysokość utrzymywanych sald gotówkowych zależy również od częstotliwości otrzymywania wynagrodzenia przez ludność. Jeśli ktoś otrzymuje wypłatę co tydzień, będzie utrzymywał (w przybliżeniu) cztery razy niższe średnie saldo gotówkowe od kogoś, kto pobiera pensję miesięcznie mimo że obydwaj zarabiają tyle samo (oczywiście, przy założeniu, że obydwaj wydatkują całe swoje wynagrodzenie w równych porcjach każdego dnia). Z im mniejszą częstotliwością ludzie otrzymują wynagrodzenie, tym większy jest ich popyt na pieniądz, a więc tym wyższe salda gotówkowe będą utrzymywać (przy każdym poziomie cen). Im częściej ludzie otrzymują wypłatę, tym większą pracę jest w stanie wykonać dana 107

12 podaż pieniądza. Oznacza to, że gdyby w społeczeństwie wzrosła częstotliwość wypłaty wynagrodzeń, spadłby popyt na pieniądz (ceteris paribus) a więc wzrosłyby ceny. 141 Kolejnym czynnikiem, wpływającym na popyt na pieniądz jest wydajność systemów rozliczeniowych, z których korzysta dane społeczeństwo. Wzorując się na przykładzie Murraya N. Rothbarda 142, wyobraźmy sobie, że w okręgu siedzi dziesięć osób, z których każda jest winna 100 zł sąsiadowi z lewej strony; wszystkie długi stają się wymagalne 1. następnego miesiąca. Jeśli każdy chciałby spłacić swój dług (lecz nie może mieć pewności, że sam zostanie spłacony w terminie), łącznie trzeba by zgromadzić 1000 zł. Gdyby jednak wszyscy pr o- wadzili rozrachunki w jednej księdze okazałoby się, że w zasadzie nie potrzeba im ani złotówki, aby się oddłużyć. Dlatego im bardziej wydajne i powszechne są systemy rozliczeniowe, tym więcej zobowiązań jest spłacanych na zasadzie kompensaty (niejednokrotnie wielostronnej) i tym mniejszy jest zbiorczy popyt na gotówkę. Zatem zmiany popytu na pieniądz ani w jedną, ani w drugą stronę nie są niczym szkodliwym dla gospodarki. Wręcz przeciwnie: gospodarka ma wszak za zadanie pomagać ludziom w zaspokajaniu potrzeb (osiąganiu celów). Jeśli popyt na pieniądz wzrasta, jego siła nabywcza również rośnie (realne salda gotówkowe zwiększają się) dzięki czemu taka sama podaż pieniądza zaspokaja wzmożone potrzeby ludności; jeśli zaś popyt spada, wartość pieniądza obniża się (realne salda gotówkowe maleją) skutkiem czego niezmieniona ilość pieniądza wciąż spełnia oczekiwania społeczeństwa. Podczas więc gdy zmiany podaży pieniądza nie przynoszą uczestnikom rynku żadnych korzyści zmiany siły nabywczej pieniądza, spowodowane zmianą popytu na niego, wychodzą naprzeciw ich pragnieniom. W żadnej mierze nikt nie powinien odgórnie 'stabilizować poziomu cen' (czyli: stabilizować siły nabywczej pieniądza), czego gorącymi zwolennikami są monetaryści. Sugerują oni, że pieniądz powinien mieć stałą siłę nabywczą, gdyż jest 'miernikiem wartości' i niepewność względem jego przyszłej wartości powinna być, w interesie społecznym, minimalizowana. Tymczasem, jak pokazaliśmy powyżej, w przypadku zmiany popytu na pieniądz ludzie chcą zmiany jego siły nabywczej! Na jakiej podstawie mielibyśmy im tego zabronić? Ponadto, w wyniku inwestowania wciąż nowych, zaoszczędzonych dóbr kapitałowych w procesy produkcji, zwiększa się ich wydajność obfitość dóbr rośnie i są one coraz wyższej jakości. Czyż naturalną tego konsekwencją nie powinien być spadek cen (wzrost siły nabywczej pieniądza)? Dzięki temu rosnący dobrobyt jest dystrybuowany pomiędzy wszystkich uczestników rynku. Znakomity przykład zgubnych skutków 'stabilizacji ogólnego poziomu cen' mieliśmy w latach 20. i 30. XX w. w Stanach Zjednoczonych, kiedy to po dziesięcioleciu sza- 141 M. N. Rothbard, Tajniki bankowości..., s M. N. Rothbard, Tajniki bankowości..., s

13 lonego zwiększania podaży pieniądza w pogoni za ogólnym wzrostem produktywności, nadszedł Wielki Kryzys 143. Pieniądz jest towarem i jego cena powinna być elastyczna tak, aby przedsiębiorcy i konsumenci mogli odczytywać sygnały płynące za pośrednictwem rynku i na tej podstawie podejmować właściwe działania, które będą koordynować zachowania wszystkich uczestników gospodarki. Jeśli usztywnimy siłę nabywczą pieniądza, w gospodarce zapanuje chaos. 144 Rozważmy jeszcze jeden aspekt wolnego rynku pieniądza nikt nie zagwarantuje, że funkcję pieniądza będzie na nim pełnić tylko jedno dobro. Rzeczywiście, historia podpowiada, że w przypadku denacjonalizacji pieniądza bardzo prawdopodobny byłby powrót do tzw. standardów równoległych: złota i srebra. 145 Mogłoby się zdarzyć, że w pewnych krajach wykształciłby się standard złota, w innych srebra, a w niektórych krajach posługiwano by się obydwoma kruszcami. Czy byłby to problem? Po pierwsze, należy zauważyć, że jeśli tak by się stało to nie bez przyczyny. Widocznie ludzie stwierdziliby, że posługiwanie się złotem przy większych rozliczeniach, a srebrem przy dokonywaniu drobnych płatności przynosi im subiektywnie odczuwaną korzyść większą od trudności, jakie wiążą się z płynnym kursem srebra względem złota. Oznaczałoby to, że standardy równoległe okazały się lepszym rozwiązaniem od monometalizmu i taki stan rzeczy powinien się utrzymać. Po drugie, kolejny raz przypomnijmy, że pieniądz jest towarem więc nieustanne fluktuacje jego ceny są zjawiskiem korzystnym, nie zaś szkodliwym. Nie powodują chaosu lecz pozwalają na koordynację i tym samym, paradoksalnie, zwiększają ład gospodarczy. Co więcej, ze zmiennością cen wszystkich towarów ludzie jakoś sobie radzą i tak samo byłoby w przypadku parytetu wymiany złota i srebra. Nie ma zatem powodu, aby martwić się o to, który kruszec powinniśmy wybrać jako pieniądz; dzięki temu, że każdy codziennie 'martwiłby się' o to, z którego kruszcu on powinien skorzystać w krótkim czasie na rynku utrwaliłoby się najlepsze możliwe rozwiązanie. Podsumujmy teraz najważniejsze spostrzeżenia odnośnie pieniądza. Po pierwsze, powinno być dla nas jasne, że pieniądz wykształcił się w wielowiekowym, ewolucyjnym procesie, podczas którego ludzie najpierw wynaleźli wymianę bezpośrednią, a następnie pośrednią w wyniku dokonywania której na całym świecie utrwaliły się ostatecznie dwa rodzaje pie- 143 Świetną lekturą na ten temat jest: M. N. Rothbard, Wielki Kryzys w Ameryce [tłum. M. Zieliński, W. Falkowski], Instytut Ludwiga von Misesa, Warszawa Por. s Opis historycznych przykładów występowania standardów równoległych można znaleźć m.in. w: W. S. Jevons, Money and the Mechanism of Exchange, Kegan Paul, Londyn 1905, s ; R. S. Lopez, Back to Gold, 1252, The Economic History Review (grudzień 1956), s

14 niądza: złoto oraz srebro. Zostały one pieniędzmi, gdyż na początku ludzie upatrywali w nich wartości w perspektywie konsumpcji (były i pozostały towarami) a dopiero później zaczęli zgłaszać na nie dodatkowy popyt, wynikający z ich wysokiej zbywalności. Zbywalność ta wynika głównie z występowania powszechnego popytu na nie, z ich wysokiej podzielności, trwałości oraz dużej wartości w przeliczeniu na jednostkę wagową. Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie, jakie ludzie na niego zgłaszają, poprzez oferowanie w zamian różnych dóbr oraz zatrzymywanie go w swoim posiadaniu. Podaż pieniądza stanowi cały obecny zasób (ciężar) jego substancji bez względu na formę, w jakiej występuje (choć ludzie wypraktykowali, że najporęczniejsze w codziennym użytku są monety). Ceną pieniądza jest jego siła nabywcza a więc wachlarz parytetów wymiany na każde dostępne na rynku dobro. Tak, jak cena każdego towaru, siła nabywcza pieniądza również nieustannie fluktuuje, kształtowana przez zmiany popytu oraz podaży. Z racji tego, że funkcją pieniądza jest pełnienie roli środka wymiany, nie jest on konsumowany lecz przekazywany. W związku z tym, zwiększenie jego podaży nie przynosi społeczeństwu żadnych korzyści a jedynym jego skutkiem jest rozcieńczenie wartości pieniądza na większą liczbę jednostek. Nie ma więc żadnego powodu, aby uważać, że podaż pieniądza powinna rosnąć wraz z rozwojem gospodarki. Przy ogólnym wzroście produktywności, ceny pozostałych dóbr spadną a każda jednostka pieniężna będzie po prostu efektywniej wypełniać swoją rolę. Gospodarka 'poradzi sobie' przy każdej ilości pieniądza. Jeśli nawet, wskutek wyjątkowej obfitości dóbr, ceny spadłyby kiedyś do tak niskiego poziomu, że znacznie utrudniałoby to posługiwanie się pieniądzem ludzie po prostu wynaleźliby drugi rodzaj pieniądza, który służyłby do dokonywania drobnych transakcji. (Przykład tego stanowi równoległe funkcjonowanie standardów złota i srebra.) Poprzez zmiany popytu na pieniądz, ludzie mogą kształtować siłę nabywczą pieniądza zgodnie ze swoimi preferencjami jeśli życzą sobie wyższych sald gotówkowych (wzrasta popyt), ich realne salda gotówkowe rosną; analogicznie, jeśli nie odczuwają potrzeby posiadania tak dużych ilości pieniądza, jak do tej pory ich realne zasoby gotówki spadną. W przeciwieństwie więc do wzrostu podaży pieniądza, zmiany popytu na pieniądz przynoszą społeczeństwu korzyści. Cała podaż pieniądza w każdym momencie znajduje się w czyimś posiadaniu choć ze względu na to, że jest on najbardziej płynnym towarem na rynku, najczęściej zmienia właściciela (co niektórzy myląco nazywają 'krążeniem'). Ludzie decydują się utrzymywać salda gotówkowe na pewnym poziomie, gdyż przyszłość jest niepewna nikt nie jest w stanie dokładnie przewidzieć momentu wystąpienia oraz wysokości wszystkich swoich przychodów 110

15 oraz wydatków. Popyt na pieniądz zależy również od oczekiwań względem przyszłości (w tym oczekiwań inflacyjnych), częstotliwości otrzymywania wynagrodzenia oraz wydajności i powszechności systemów rozliczeniowych. Nikt jednak nie gromadzi pieniądza dla niego samego (nie jest on ostatecznym celem działania) lecz dla celów, które spodziewa się dzięki niemu osiągnąć. Pieniądz zawsze jest środkiem. Nie można zatem powiedzieć, że ludzie są w stanie postępować wbrew moralności dla pieniądza oni robią to dla realizacji celów, które zamierzają osiągnąć dzięki wejściu w jego posiadanie. Środek wymiany nie może być ostatecznym celem działania i w tej perspektywie należy patrzeć na wysiłki poszczególnych ludzi, zmierzające do wzbogacenia się. Jeśli ktoś marzy o zamieszkaniu w luksusowym domu i z braku innego pomysłu na zdobycie majątku przeprowadza napad na bank, nie oznacza to, że dokonał agresji, gdyż chciał wejść w posiadanie zgromadzonych w skarbcu sum lecz dlatego, że swoją willę cenił wyżej od moralności (i konsekwencji związanych z jej złamaniem). Pieniądz jest moralnie zupełnie obojętny i to nie on popycha różnych ludzi do przestępstw lub postępowania wbrew dobrym obyczajom. Dzięki doskonałej uniwersalności, pieniądz jest materializacją ludzkiej woli. W pierwszej kolejności człowiek decyduje, które cele najbardziej pragnie osiągnąć; określa, które środki najefektywniej posłużą do ich realizacji, szacuje ich koszt (czas, wysiłek oraz środki materialne) i jeśli oceni, że subiektywnie odczuwane korzyści (w perspektywie czasu, który go od nich oddziela), przewyższą subiektywnie odczuwane koszty podejmuje działanie. W gospodarce pieniężnej podczas większości działań korzysta się z pieniądza albo się go przyjmuje, albo wydaje. Wymienia się go zarówno na dobra materialne, niematerialne, usługi, jak i pracę najemną które służą ludziom do osiągania upragnionych celów. Działający człowiek musi więc w pierwszej kolejności zakumulować saldo gotówkowe w odpowiedniej wysokości a intensywność wysiłków, zmierzających ku gromadzeniu pieniądza, uzależniona jest od subiektywnej wartości, jaką nadał on swoim celom, które pragnie osiągnąć. Z drugiej strony, sumy, jaką ludzie są w stanie zapłacić za środki do celu lub dobra konsumpcyjne również wyrażają ich wartościowania tych celów. Ludzie manifestują więc swoje subiektywne sądy wartościujące poprzez sumy pieniężne, którymi się wymieniają dzięki czemu wysyłają informacje, które posłużą przedsiębiorcom oraz pozostałym konsumentom do przewidywania przyszłego rozwoju zdarzeń i dostosowania do niego swoich zachowań. Bez pieniądza taka koordynacja byłaby niemożliwa. 111

16 3.2. Bankowość depozytowa i bankowość kredytowa 146 W naszych rozważaniach przedstawiliśmy wolne społeczeństwo, które w wielowiekowym procesie jako pieniądz wybrało ostatecznie złoto i srebro. Złoto służy do rozliczeń pieniężnych przy większych transakcjach, zaś srebro jest używane w przypadku stosunkowo drobnych płatności (choć, dla uproszczenia obrazu, czasami przyjmujemy, że pieniądzem jest jedynie złoto tak będzie i w tym podrozdziale). Wraz z rozwojem gospodarki dzięki oszczędnościom i inwestowaniu ich w strukturę produkcji przedsiębiorcy będą w stanie obniżać koszty wydobycia kruszców, dzięki czemu podaż pieniądza będzie systematycznie rosnąć (choć w niewielkim tempie). Niektórzy ludzie zgromadzą fortuny, które będą pozwalały na produkcję coraz bardziej skomplikowanych a więc również coraz droższych dóbr kapitałowych wyższych rzędów. Rynek kapitałowy będzie z czasem rozkwitał. Do skutku będą więc dochodziły transakcje, opiewające na coraz wyższe kwoty. Ludzie w pewnym momencie dostrzegą problemy z przechowywaniem pieniądza. O ile w codziennym użytku monety raczej nie sprawiają zbyt dużych trudności, o tyle przetransportowanie kilkudziesięciu kilogramów złota może już stanowić pewien problem. Poza tym, całą podaż pieniądza nieustannie trzeba gdzieś przechowywać wszak złoto zawsze do kogoś należy. Ponieważ rozwinięty rynek charakteryzuje się daleko posuniętą specjalizacją, która przynosi ogromne korzyści ludzie stwierdzą, że przechowywanie pieniądza również lepiej powierzyć przedsiębiorcy, który się w tym specjalizuje, niż robić to na własną rękę. Tak jak w przypadku każdego innego dobra, którego składowanie sprawia ludziom trudności, powstaną więc magazyny pieniądza które nazywamy bankami. Ludzie będą oddawać bankierom swoje pieniądze w depozyt, a w zamian będą otrzymywać kwity magazynowe, opiewające na powierzone sumy. Takie kwity nazywamy notami bankowymi czyli banknotami. Dzięki temu depozytariusze nie będą już musieli martwić się o posiadane złoto, gdyż będą to za nich robić bankierzy. Gdy tylko zażyczą sobie swoich pieniędzy z powrotem, wystarczy, że przedłożą bankierowi posiadany banknot. Za taką wygodę, oczywiście, trzeba będzie bankierom zapłacić najprawdopodobniej w postaci ułamka wartości złota w depozycie. Pieniądz różni się jednak od pozostałych dóbr tym, że w procesie korzystania z niego nie jest on zużywany lecz przekazywany. Oznacza to zaś, że skoro większość ludzi będzie trzymać swoje pieniądze w magazynach (a tak w przeszłości było) wygodniej będzie im 146 Na podst.: M. N. Rothbard, Co rząd zrobił..., s

17 przekazywać złoto nie w fizycznej postaci, lecz w formie tytułów do niego a więc banknotów. Po co klient ma jechać z banknotem do swojego banku, podejmować odpowiednią kwotę i wieźć ją do sprzedawcy aby tamten musiał przetransportować ją do swojego banku, a następnie otrzymał banknot; skoro klient może po prostu przekazać sprzedawcy banknot? Nie ma powodu, aby sprzedawca realizował każdy otrzymany banknot skoro może zachować go dla dokonywania dalszych transakcji. Jeśli zaś postanowi otrzymaną kwotę włączyć do swojego salda gotówkowego na dłuższy czas, najprawdopodobniej będzie chciał, aby całe jego złoto spoczywało w jednym miejscu. Wyniknie stąd konieczność przetransportowania go z jednego banku do drugiego. W ten sposób powstał substytut pieniądza banknot. Nie jest on pieniądzem, lecz tytułem własności do niego znacznie wygodniejszym w użyciu. Historia pokazuje, że ludzie faktycznie wolą wymieniać się banknotami niż bezpośrednio kruszcem. Stopniowo coraz więcej transakcji będzie więc dokonywanych z wykorzystaniem papierowych tytułów do złota a coraz więcej kruszcu spoczywać będzie w magazynach. Są jednak trzy czynniki, które determinują powszechność posługiwania się banknotami jako substytutem pieniądza. Pierwszym jest popularność, jaką cieszą się banki w społeczeństwie; jeśli ktoś nie korzysta z usług bankowych, będzie wymagał od kontrahentów złota w fizycznej postaci. Po drugie, im liczniejsza będzie klientela poszczególnych banków, tym mniej będzie trzeba dokonywać transferów złota pomiędzy nimi. Po trzecie, aby klienci zdecydowali się na powierzenie bankierom swoich pieniędzy, muszą im ufać. Każdy spadek zaufania do banku będzie skutkował wycofywaniem przez jego klientów swoich depozytów przez co straci on źródło zarobku. Jeśli te trzy czynniki będą sprzyjać upowszechnianiu się korzystania z banknotów przy dokonywaniu transakcji, ludzie prawdopodobnie stwierdzą, że w wielu sytuacjach jeszcze wygodniej jest posługiwać się imiennymi rachunkami bankowymi depozytami w formie kont księgowych. Polegają one na tym, że bank zamiast wystawiać banknot na określoną kwotę dokonuje w swoich księgach handlowych zapisu, który potwierdza roszczenie klienta do zdeponowanej sumy. Dzięki temu, ten nie musi nosić przy sobie i przekazywać kontrahentom papierowych tytułów do określonych kwot (na okaziciela) lecz w razie potrzeby może złożyć pisemne polecenie przekazania przez jego bank ustalonej kwoty z jego rachunku komuś innemu (czyli wypisać czek). Jest to rozwiązanie wygodniejsze choćby z tego powodu, że banknoty są wystawiane na okaziciela zaś rachunki bankowe są imienne. Zatem w przypadku zagubienia lub kradzieży banknotu pieniądze przechodzą na własność nowego posiadacza banknotu natomiast utrata czeku (o ile nie jest on podpisany) nie powoduje żadnych konsekwencji. Ponadto, na czeku można wypisać dowolną kwotę (do wysokości swojego sal- 113

18 da), co również stanowi spore ułatwienie. Trzecim substytutem pieniądza, który wykształcił się w przeszłości i ma również teoretyczną rację bytu, są tzw. monety zdawkowe (oznaczające sumy, które przewyższają cenę rynkową zawartego w nich kruszcu). Reprezentują one bardzo drobne kwoty i znacznie ułatwiają dokonywanie codziennych transakcji. Ludzie przez wieki wypraktykowali, że najwygodniej będzie, jeśli banknoty będą opiewać na większe sumy, natomiast monety zdawkowe na mniejsze. Podział ten utrwalił się również w świecie pieniądza fiducjarnego. Opisaliśmy więc trzy substytuty pieniądza: banknoty, depozyty bankowe i monety zdawkowe. Upowszechnienie się każdego z nich podlega tym samym trzem ograniczeniom, które opisaliśmy powyżej: popularności usług bankowych, rozmiarom klienteli poszczególnych banków oraz powszechnemu zaufaniu do bankierów. Ze względu na to, że monety zdawkowe co do istoty ekonomicznej nie różnią się od banknotów, nie będziemy ich rozpatrywać oddzielnie; wszystkie rozważania na temat banknotów należy odnieść również do monet zdawkowych. Zastanówmy się teraz, czy fakt, że na część złota zostały wystawione banknoty, a ponadto część występuje w formie zapisów bankowych, oznacza zwiększenie podaży pieniądza? Należy odpowiedzieć, że zdecydowanie nie po prostu część efektywnej podaży pieniądza zmieniła formę. Jeśli ktoś zdeponuje w banku 50 uncji złota, uzyskując w zamian banknot (bądź zapis księgowy na jego dobro) opiewający na tę kwotę, to jego zasoby pieniężne nie powiększą się o 50 uncji złota; nie powiększą się również zasoby pieniężne banku gdyż nie będzie on mógł z powierzonego sobie złota skorzystać. Zdeponowane złoto zostanie więc wykluczone z efektywnej podaży pieniądza i będzie służyć za rezerwę na poczet swojego substytutu. Substytuty pieniądza mają wartość właśnie dlatego, że ludzie wierzą, iż stoją za nimi prawdziwe pieniądze, zgromadzone w bankowym skarbcu które w każdej chwili są do ich dyspozycji. Jeśli ktoś zdecyduje się spieniężyć 50-uncjowy banknot, zostanie on umorzony; efektywna podaż pieniądza znów zmieni formę zamiast substytutu, w jej skład wejdzie prawdziwy pieniądz. Po omówieniu bankowości depozytowej oraz stworzonych przez nią substytutów pieniądza, czas przeanalizować powstanie i funkcje bankowości kredytowej wraz z instrumentami, z których korzysta. Na wolnym rynku okazało się, że sporo jest ludzi, którzy mają pomysł, co zrobić z pieniędzmi jednak brak im pieniędzy. Z drugiej strony, wielu ludzi gromadziło oszczędności a najlepszym pomysłem części z nich na wykorzystanie tych pieniędzy było udzielenie pożyczki na procent. Innymi słowy: zawsze byli ludzie o wysokiej preferencji czasowej, z róż- 114

19 nych powodów o wiele wyżej ceniący dobra teraźniejsze od dóbr przyszłych i zawsze byli ludzie o niskiej preferencji czasowej, którzy nie potrzebowali zbyt silnych bodźców, aby się zdecydować na odroczenie konsumpcji. W wyniku spotkania tych dwóch grup narodziła się bankowość kredytowa. Początkowo polegała ona na pożyczaniu przez bankierów (zwanych niegdyś lichwiarzami) własnych pieniędzy. Po prostu znaleźli się ludzie, którym udało się zgromadzić w swoim życiu sporo oszczędności i byli gotowi zrzec się tych pieniędzy obecnie, aby w określonej przyszłości otrzymać z powrotem kwotę pożyczki, powiększoną o ustalony procent. Ponieważ zaś wieści o tym, kto jest bogaty, szybko się rozchodzą pożyczkodawcy nie narzekali na brak klientów. Z czasem zorientowali się oni, że dopuszczając nowych wspólników do interesu, mogą skoncentrować większy kapitał i rozwinąć swoją działalność. Z drugiej strony, ludziom spoza branży łatwiej było przyłączyć się do dobrze prosperującego interesu, niż zaczynać od podstaw. Łączyli zatem swoje kapitały i proporcjonalnie dzielili zyski. Kiedy rozwinął się rynek kapitałowy, poszukiwanie nowych wspólników przybrało postać emisji akcji. Kolejnym ważnym krokiem w rozwoju bankowości kredytowej było wynalezienie obligacji. Są to papiery dłużne (zazwyczaj długoterminowe), zobowiązujące emitenta do zwrotu ich wartości nominalnej w dniu wykupu; sprzedawane są natomiast poniżej tej wartości (z dyskontem) i wysokość dyskonta określa zysk nabywcy obligacji (tzw. obligacje zerokuponowe). Istnieją również obligacje sprzedawane w wartości nominalnej lecz zobowiązujące emitenta do okresowej wypłaty odsetek (np. kwartalnie; tzw. obligacje kuponowe). Obligacje wystawiane są imiennie lub na okaziciela co umożliwia ich zbycie przed dniem wykupu. Mają one tę przewagę nad akcjami, że obligatariusze nie stają się właścicielami spółki więc nie mają wpływu na podejmowane przez właścicieli decyzje, a po wykupie nie mają żadnych roszczeń do majątku emitenta. Innym papierem wartościowym są stosunkowo najpóźniej wynalezione certyfikaty depozytowe (zazwyczaj krótko- i średnioterminowe). Potwierdzają one złożenie w danym banku depozytu w określonej kwocie, na określony czas oraz przy określonej stopie procentowej tzw. kuponie, wypłacanym na koniec trwania depozytu. Wystawiane są na okaziciela, co pozwala na swobodne handlowanie nimi. Dzięki temu deponent może w dowolnym momencie 'wycofać' swoje środki, wraz z należną częścią odsetek pod warunkiem, oczywiście, że znajdzie kupca; kwota depozytu przez cały uzgodniony czas pozostaje zaś własnością banku. Instrumenty te pozwalają bankom kredytowym na coraz efektywniejsze gromadzenie funduszy. Z czasem więc ich funkcja ewoluowała: obecnie oprócz inwestowania własnych 115

20 środków, pożyczają one pieniądze od jednych (oferując im za to wynagrodzenie w postaci odsetek) i użyczają je drugim (w zamian za odpowiedni procent). Przedsiębiorstwa te pełnią więc bardzo pożyteczną funkcję w gospodarce: koncentrują strumień oszczędności i kierują go na zyskowne przedsięwzięcia. Ich zarobek stanowi różnica między oprocentowaniem wystawianych certyfikatów depozytowych i emitowanych obligacji a oprocentowaniem udzielanych kredytów. Warto podkreślić, że bank kredytowy w każdej chwili jest wypłacalny: harmonizuje terminy wymagalności pożyczanych od ludzi środków z terminami spłaty udzielanych kredytów tak aby zachować płynność finansową. Oczywiście, jeśli udzieli zbyt dużego wolumenu kredytów, które nie zostaną spłacone zbankrutuje; będzie to jednak bankructwo przedsiębiorcze, wynikające z błędu nie zaś bankructwo wynikające z fundamentów funkcjonowania. Im większa skala ich działalności, tym szybciej banki uczą się oceniać wiarygodność kredytobiorców i udzielać pożyczek w najlepszy możliwy sposób. Podczas gdy bankowość depozytowa powstała w wyniku specjalizacji w dziedzinie przechowywania pieniądza, bankowość kredytowa w sferze rynku pożyczkowego. Ludzie przekonali się, że zamiast na własną rękę poszukiwać kogoś chętnego pożyczyć ich oszczędności na preferowany przez nich czas, a następnie prowadzić z nim negocjacje odnośnie wysokości opłaty za pożyczkę, łatwiej będzie przynieść swoje oszczędności do przedsiębiorstwa, które ma wystandaryzowane terminy zwrotu oraz ustalone stopy procentowe a ponadto zapewnia znacznie większe prawdopodobieństwo odzyskania oszczędności. Z drugiej strony, ludzie pragnący zaciągnąć pożyczkę, dzięki istnieniu banków kredytowych, również mają analogicznie ułatwione zadanie. We współczesnej gospodarce funkcję banków kredytowych pełnią m.in. banki inwestycyjne, firmy faktoringowe oraz kompanie finansowe Bankowa kreacja pieniądza Przechowywanie cudzych bogactw, po których odbiór coraz rzadziej ktoś się zgłaszał (gdyż z czasem rosło zaufanie do banków, jako solidnych i przydatnych instytucji), zrodziło w głowach bankierów depozytowych poważny dylemat moralny: skoro nikt nie zauważy, gdy przywłaszczą sobie część zdeponowanego w ich skarbcach złota i wykorzystają do zyskownych operacji (co nazywamy sprzeniewierzeniem) dlaczego mieliby tego nie zrobić? Okazało się, że kręgosłupy moralne wielu z nich złamały się pod ciężarem takiej sposobności do zarobku: nie dość, że deponenci płacili im za przechowywanie całego złota, mogli jeszcze część tych pieniędzy z zyskiem zainwestować (np. komuś pożyczyć). Historia pełna jest 116

Inwestowanie w obligacje

Inwestowanie w obligacje Inwestowanie w obligacje Ile zapłacić za obligację aby uzyskać oczekiwaną stopę zwrotu? Jaką stopę zwrotu uzyskamy kupując obligację po danej cenie? Jak zmienią się ceny obligacji, kiedy Rada olityki ieniężnej

Bardziej szczegółowo

Determinanty kursu walutowego w krótkim okresie

Determinanty kursu walutowego w krótkim okresie Determinanty kursu walutowego w krótkim okresie Wykład 9 z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, C UW Copyright 2006 Pearson Addison-Wesley & Gabriela Grotkowska 2 Wykład 9 Kurs walutowy w krótkim

Bardziej szczegółowo

Złoto i srebro. we współczesnym portfelu inwestycyjnym. Obraz gospodarki jest lepiej widoczny przez tylną, Warren Buffett

Złoto i srebro. we współczesnym portfelu inwestycyjnym. Obraz gospodarki jest lepiej widoczny przez tylną, Warren Buffett Złoto i srebro we współczesnym portfelu inwestycyjnym Obraz gospodarki jest lepiej widoczny przez tylną, zakurzoną Ryzyko bierze szybę, się niż z przez niewiedzy czysto o umytą tym co szybę robisz przednią

Bardziej szczegółowo

Oszczędzanie a inwestowanie..

Oszczędzanie a inwestowanie.. Oszczędzanie a inwestowanie.. Oszczędzanie to zabezpieczenie nadmiaru środków finansowych niewykorzystanych na bieżącą konsumpcję oraz czerpanie z tego tytułu korzyści w postaci odsetek. Jest to czynność

Bardziej szczegółowo

Każde państwo posiada walutę, w której rozlicza się wszelkie płatności na jego terenie. W Polsce jest nią złoty, dzielący się na 100 groszy.

Każde państwo posiada walutę, w której rozlicza się wszelkie płatności na jego terenie. W Polsce jest nią złoty, dzielący się na 100 groszy. Każde państwo posiada walutę, w której rozlicza się wszelkie płatności na jego terenie. W Polsce jest nią złoty, dzielący się na 100 groszy. Państwo: Sprawuje kontrolę nad stabilnością swojej waluty.(np.,

Bardziej szczegółowo

Pieniądz i system bankowy

Pieniądz i system bankowy Pieniądz i system bankowy 0 Pieniądz 0 pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra i usługi lub wywiązujemy się ze zobowiązań (np. spłata długu) 0

Bardziej szczegółowo

Pieniądz. Polityka monetarna

Pieniądz. Polityka monetarna Pieniądz. Polityka monetarna Definicja Pieniądz można więc najogólniej zdefiniować jako powszechnie akceptowany w danym kraju środek płatniczy. Istota pieniądza przejawia się w jego funkcjach: środka wymiany

Bardziej szczegółowo

Moje finanse Moduł II. Warszawa,

Moje finanse Moduł II. Warszawa, Moje finanse Moduł II Warszawa, 8-10.12.2017 Zawartość Barter - gospodarka bez pieniądza W banku Mam konto w banku - co to znaczy? Produkty bankowe dla oszczędzających Który bank wybrać - analiza oferty

Bardziej szczegółowo

CYCLES UMIEJĘTNOŚCI Z ZAKRESU FINANSÓW I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA OPIEKUNÓW DZIECI I MŁODZIEŻY

CYCLES UMIEJĘTNOŚCI Z ZAKRESU FINANSÓW I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA OPIEKUNÓW DZIECI I MŁODZIEŻY CYCLES UMIEJĘTNOŚCI Z ZAKRESU FINANSÓW I PRZEDSIĘBIORCZOŚCI DLA OPIEKUNÓW DZIECI I MŁODZIEŻY IO4 Materiały szkoleniowe Moduł 1: ABC finansów w życiu codziennym E-Learning: Znaczenie pieniędzy Autorstwa:

Bardziej szczegółowo

mgr Katarzyna Niewińska; Wydział Zarządzania UW Ćwiczenia 2

mgr Katarzyna Niewińska; Wydział Zarządzania UW Ćwiczenia 2 Ćwiczenia 2 Wartość pieniądza w czasie Zmienna wartość pieniądza w czasie jest pojęciem, które pozwala porównać wartość różnych sum pieniężnych otrzymanych w różnych okresach czasu. Czy 1000 PLN otrzymane

Bardziej szczegółowo

1. Charakterystyka obligacji. 2. Rodzaje obligacji. 3. Zadania praktyczne-duration/ceny obligacji.

1. Charakterystyka obligacji. 2. Rodzaje obligacji. 3. Zadania praktyczne-duration/ceny obligacji. mgr Maciej Jagódka 1. Charakterystyka obligacji 2. Rodzaje obligacji. 3. Zadania praktyczne-duration/ceny obligacji. Wierzycielski papier wartościowy, w którym emitent obligacji jest dłużnikiem posiadacza

Bardziej szczegółowo

Pieniądze nie od zawsze pochodziły z bankomatów. Mają długą historię i rozwijały się przez wiele tysięcy lat. Wraz z rozwojem społeczeństwa, powstała

Pieniądze nie od zawsze pochodziły z bankomatów. Mają długą historię i rozwijały się przez wiele tysięcy lat. Wraz z rozwojem społeczeństwa, powstała Pieniądze nie od zawsze pochodziły z bankomatów. Mają długą historię i rozwijały się przez wiele tysięcy lat. Wraz z rozwojem społeczeństwa, powstała potrzeba bardziej zaawansowanych rodzajów pieniędzy,

Bardziej szczegółowo

PRODUKTY STRUKTURYZOWANE

PRODUKTY STRUKTURYZOWANE PRODUKTY STRUKTURYZOWANE WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI Niniejsza propozycja nie stanowi oferty w rozumieniu art. 66 Kodeksu cywilnego. Ma ona charakter wyłącznie informacyjny. Działając pod marką New World

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Czy w ekonomii dwa plus dwa równa się cztery? Jak liczą ekonomiści? Mgr Kornelia Bem - Kozieł Wyższa Szkoła Ekonomii, Prawa i Nauk Medycznych w Kielcach 9 kwiecień 2014 r. Co

Bardziej szczegółowo

Pieniądz i system bankowy

Pieniądz i system bankowy Pieniądz i system bankowy Pieniądz pewien powszechnie akceptowany towar, który w zależności od sytuacji pełni funkcję: środka wymiany jednostki rozrachunkowej (umożliwia wyrażanie cen i prowadzenie rozliczeń)

Bardziej szczegółowo

TEST WIEDZY EKONOMICZNEJ nr 4

TEST WIEDZY EKONOMICZNEJ nr 4 TEST WIEDZY EKONOMICZNEJ nr 4 TEST WYBORU (1 pkt za prawidłową odpowiedź) Przeczytaj uważnie pytania, wybierz jedną poprawną odpowiedź spośród podanych i zakreśl ją znakiem X. Czas pracy 30 minut. 1. Bankiem

Bardziej szczegółowo

Polityka monetarna państwa

Polityka monetarna państwa Polityka monetarna państwa Definicja pieniądza To miara wartości dóbr i usług To ustawowy środek zwalniania od zobowiązań Typy pieniądza Pieniądz materialny: monety, banknoty, czeki, weksle, akcje, obligacje

Bardziej szczegółowo

5. Teoria Popytu. 5.1 Różne Rodzaje Konkurencji

5. Teoria Popytu. 5.1 Różne Rodzaje Konkurencji 5. Teoria Popytu. 5.1 Różne Rodzaje Konkurencji a. Konkurencja doskonała Producenci sprzedają nierozróżnialne towary, e.g. zboże pierwszej klasy. Zakładamy że jest dużo producentów, a żaden nie ma wpływu

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Temat spotkania: Finanse dla sprytnych Dlaczego inteligencja finansowa popłaca? Prowadzący: dr Anna Miarecka Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie 28 maj

Bardziej szczegółowo

Nie ocalą nas wymogi kapitałowe

Nie ocalą nas wymogi kapitałowe Nie ocalą nas wymogi kapitałowe Autor: Frank Shostak Źródło: mises.org Tłumaczenie: Katarzyna Buczkowska We wtorek, 2 lipca 2013 r., decydenci banku centralnego USA zagłosowali za przyjęciem amerykańskiej

Bardziej szczegółowo

Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie

Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie Wykład 10 z Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, C UW Copyright 2006 Pearson Addison-Wesley & Gabriela Grotkowska 2 Wykład 10 Kurs walutowy

Bardziej szczegółowo

Temat Rynek i funkcje rynku

Temat Rynek i funkcje rynku Temat Rynek i funkcje rynku 1. Rynkowa a administracyjna koordynacja działań gospodarczych 2. Popyt, podaż, cena równowagi 3. Czynniki wpływające na rozmiary popytu 4. Czynniki wpływające na rozmiary podaży

Bardziej szczegółowo

pozorom są to instrumenty dużo bardziej interesujące od akcji, oferujące dużo szersze możliwości zarówno inwestorom,

pozorom są to instrumenty dużo bardziej interesujące od akcji, oferujące dużo szersze możliwości zarówno inwestorom, Obligacje Obligacje Teraz pora zająć się obligacjami.. Wbrew pozorom są to instrumenty dużo bardziej interesujące od akcji, oferujące dużo szersze możliwości zarówno inwestorom, jak i emitentom. Definicja

Bardziej szczegółowo

Wykład 16: Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie. Gabriela Grotkowska

Wykład 16: Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie. Gabriela Grotkowska Międzynarodowe Stosunki konomiczne Makroekonomia gospodarki otwartej i finanse miedzynarodowe Wykład 16: Determinanty kursu walutowego w krótkim i długim okresie Gabriela Grotkowska Plan wykładu 16 Kurs

Bardziej szczegółowo

8. Papiery wartościowe: obligacje

8. Papiery wartościowe: obligacje 8. Papiery wartościowe: obligacje Grzegorz Kosiorowski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Matematyka finansowa rzegorz Kosiorowski (Uniwersytet Ekonomiczny w 8. Krakowie) Papiery wartościowe: obligacje

Bardziej szczegółowo

Paulina Drozda WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE

Paulina Drozda WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE Paulina Drozda WARTOŚĆ PIENIĄDZA W CZASIE Zmianą wartości pieniądza w czasie zajmują się FINANSE. Finanse to nie to samo co rachunkowość. Rachunkowość to opowiadanie JAK BYŁO i JAK JEST Finanse zajmują

Bardziej szczegółowo

3.1 Analiza zysków i strat

3.1 Analiza zysków i strat 3.1 Analiza zysków i strat Zakładamy że firma decyduje czy ma wdrożyć nowy produkt lub projekt. Firma musi rozważyć czy przyszłe zyski (dyskontowane w czasie) z tego projektu są większe niż koszty poniesione

Bardziej szczegółowo

System finansowy gospodarki. Zajęcia nr 5 Matematyka finansowa

System finansowy gospodarki. Zajęcia nr 5 Matematyka finansowa System finansowy gospodarki Zajęcia nr 5 Matematyka finansowa Wartość pieniądza w czasie 1 złoty posiadany dzisiaj jest wart więcej niż 1 złoty posiadany w przyszłości, np. za rok. Powody: Suma posiadana

Bardziej szczegółowo

T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii

T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii Teresa Łuczka Godziny konsultacji: 12 13.30 poniedziałek 15 16 wtorek p. 306 Strzelecka T. Łuczka Kapitał obcy w małym i średnim przedsiębiorstwie. Wybrane aspekty mikro i makroekonomii WYKŁAD 1 (26.02)

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty ABC eknomii Prof. Agnieszka Poczta-Wajda Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 18 kwietnia 2019 r. Czym zajmuje się ekonomia? zasoby potrzeby ludzkie problem rzadkości naturalne

Bardziej szczegółowo

Pieniądz i rynek pieniężny (część druga) dr Krzysztof Kołodziejczyk

Pieniądz i rynek pieniężny (część druga) dr Krzysztof Kołodziejczyk Pieniądz i rynek pieniężny (część druga) dr Krzysztof Kołodziejczyk Plan 1. Agregaty pieniężne 2. Kreacja i kontrola podaży pieniądza Pieniądz i rynek pieniężny pytania na dziś Ile jest pieniądza w gospodarce?

Bardziej szczegółowo

Wykład 5 Kurs walutowy parytet stóp procentowych

Wykład 5 Kurs walutowy parytet stóp procentowych Wykład 5 Kurs walutowy parytet stóp procentowych dr Leszek Wincenciak WNUW 2/30 Plan wykładu: Kurs walutowy i stopy procentowe Kursy walutowe i dochody z aktywów Rynek pieniężny i rynek walutowy fektywność

Bardziej szczegółowo

Finansowanie działalności przedsiebiorstwa. Finanse 110630-1165

Finansowanie działalności przedsiebiorstwa. Finanse 110630-1165 Finansowanie działalności przedsiebiorstwa przedsiębiorstw-definicja Przepływy pieniężne w przedsiębiorstwach Decyzje finansowe przedsiębiorstw Analiza finansowa Decyzje finansowe Krótkoterminowe np. utrzymanie

Bardziej szczegółowo

System finansowy gospodarki

System finansowy gospodarki System finansowy gospodarki Zajęcia nr 2 Pieniądz, Kreacja pieniądza Funkcje pieniądza Środek płatniczy (funkcja transakcyjna); Pośrednik wymiany (funkcja cyrkulacyjna); Środek przechowywania majątku (funkcja

Bardziej szczegółowo

M. Kłobuszewska, Makroekonomia 1

M. Kłobuszewska, Makroekonomia 1 Notatka z zajęć 3 Pieniądz i ceny Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za dostarczone dobra i usługi oraz wywiązujemy się z zobowiązań (spłacamy dług).

Bardziej szczegółowo

biuro pośrednictwa Jak założyć kredytowego ABC BIZNESU

biuro pośrednictwa Jak założyć kredytowego ABC BIZNESU Jak założyć biuro pośrednictwa kredytowego ABC BIZNESU Jak założyć biuro pośrednictwa kredytowego ABC BIZNESU Spis treści 2 Pomysł na firmę / 3 1. Klienci biura pośrednictwa kredytowego / 4 2. Cele i zasoby

Bardziej szczegółowo

Struktura terminowa rynku obligacji

Struktura terminowa rynku obligacji Krzywa dochodowości pomaga w inwestowaniu w obligacje Struktura terminowa rynku obligacji Wskazuje, które obligacje są atrakcyjne a których unikać Obrazuje aktualną sytuację na rynku długu i zmiany w czasie

Bardziej szczegółowo

Analiza przepływów pieniężnych spółki

Analiza przepływów pieniężnych spółki Analiza przepływów pieniężnych spółki Przepływy pieniężne mierzą wszystkie wpływy i wypływy gotówki z i do spółki, a do tego od razu przyporządkowują je do jednej z 3 kategorii: przepływy operacyjne -

Bardziej szczegółowo

Zasoby środowiska c.d. M. Dacko

Zasoby środowiska c.d. M. Dacko Zasoby środowiska c.d. M. Dacko Eksploatacja zasobów nieodnawialnych Zasoby nieodnawialne powinny być eksploatowane ponieważ z nieeksploatowanego zasobu nie ma pożytku Można wprawdzie przytoczyć przykłady

Bardziej szczegółowo

Pieniądz. M1 = gotówka w obiegu + depozyty na żądanie M2, M3 zawierają M1 i mniej płynne rodzaje środków np.. obligacje

Pieniądz. M1 = gotówka w obiegu + depozyty na żądanie M2, M3 zawierają M1 i mniej płynne rodzaje środków np.. obligacje Pieniądz Główne pytania Dlaczego ludzie potrzebują pieniędzy? Dlaczego państwo chce wpływać na podaż pieniądza? Jak rynki finansowe są powiązane z realną gospodarką? Jaka jest zależność między pieniądzem

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Temat spotkania: Matematyka finansowa dla liderów Temat wykładu: Matematyka finansowa wokół nas Prowadzący: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 14 października 2014 r. Matematyka finansowa dla liderów Po

Bardziej szczegółowo

Rozdział 15. podręcznika Wolna przedsiębiorczość - bank centralny

Rozdział 15. podręcznika Wolna przedsiębiorczość - bank centralny Rozdział 15. podręcznika Wolna przedsiębiorczość - bank centralny Autor: Mateusz Machaj #bank centralny #inflacja #polityka pieniężna #stopy procentowe W tym rozdziale dowiesz się: Czym są banki centralne

Bardziej szczegółowo

3.1 Analiza zysków i strat

3.1 Analiza zysków i strat 3.1 Analiza zysków i strat Zakładamy że firma decyduje czy ma wdrożyć nowy produkt lub projekt. Firma musi rozważyć czy przyszłe zyski (dyskontowane w czasie) z tego projektu są większe niż koszty podniesione.

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Inwestycja Masz zamiar kupić produkt, który nie jest prosty i który może być trudny w zrozumieniu Data sporządzenia dokumentu: 19-12-2017

Bardziej szczegółowo

Trzy sfery działania banków

Trzy sfery działania banków Trzy sfery działania banków I sfera działania banków: pośrednictwo kredytowe w ramach tzw. operacji pasywnych (biernych) bank pożycza pieniądze i środki pieniężne od swoich klientów po to, aby w ramach

Bardziej szczegółowo

Planowanie finansów osobistych

Planowanie finansów osobistych Planowanie finansów osobistych Osoby, które planują znaczne wydatki w perspektywie najbliższych kilku czy kilkunastu lat, osoby pragnące zabezpieczyć się na przyszłość, a także wszyscy, którzy dysponują

Bardziej szczegółowo

SYSTEM BANKOWY. Finanse 110630-1165

SYSTEM BANKOWY. Finanse 110630-1165 SYSTEM BANKOWY Finanse Plan wykładu Rodzaje i funkcje bankowości Bankowość centralna Banki komercyjne i inwestycyjne Finanse Funkcje banku centralnego(1) Bank dla państwa Bank dla banków Emisja pieniądza

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH:

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH: Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH: GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE WARTA EKSTRABIZNES GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE WARTA EKSTRABIZNES

Bardziej szczegółowo

Rola banku w gospodarce Po co potrzebne są banki? Katarzyna Szarkowska-Ludew

Rola banku w gospodarce Po co potrzebne są banki? Katarzyna Szarkowska-Ludew Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Rola banku w gospodarce Po co potrzebne są banki? Katarzyna Szarkowska-Ludew Uniwersytet w Białymstoku 5 grudnia 2013 r. O czym będziemy rozmawiać? 1.Jak powstały banki?

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant B

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant B Data sporządzenia dokumentu: 19-12-2017 Ogólne informacje o dokumencie Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant B Masz zamiar kupić produkt, który nie jest

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Matematyka finansowa wokół nas Michał Trzęsiok Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach 6 listopada 2017 r. Czym jest pieniądz? Pieniądz - dobro, które jest powszechnie akceptowane

Bardziej szczegółowo

ZASADY WYCENY AKTYWÓW FUNDUSZU WPROWADZONE ZE WZGLĘDU NA ZMIANĘ NORM PRAWNYCH. Wycena aktywów Funduszu, ustalenie zobowiązań i wyniku z operacji

ZASADY WYCENY AKTYWÓW FUNDUSZU WPROWADZONE ZE WZGLĘDU NA ZMIANĘ NORM PRAWNYCH. Wycena aktywów Funduszu, ustalenie zobowiązań i wyniku z operacji ZASADY WYCENY AKTYWÓW FUNDUSZU WPROWADZONE ZE WZGLĘDU NA ZMIANĘ NORM PRAWNYCH Wycena aktywów Funduszu, ustalenie zobowiązań i wyniku z operacji 1. Wycena Aktywów Funduszu oraz ustalenie Wartości Aktywów

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant A

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant A Data sporządzenia dokumentu: 19-12-2017 Ogólne informacje o dokumencie Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA TWOJA PRZYSZŁOŚĆ Wariant A Masz zamiar kupić produkt, który nie jest

Bardziej szczegółowo

17.2. Ocena zadłużenia całkowitego

17.2. Ocena zadłużenia całkowitego 17.2. Ocena zadłużenia całkowitego Dokonując oceny ryzyka finansowego oraz gospodarki finansowej nie sposób pominąć kwestii zadłużenia, w tym szczególnie poziomu, struktury oraz wydolności firmy w zakresie

Bardziej szczegółowo

newss.pl Raport tygodniowy Inwestycje.pl: Zmiany w kontach oszczędnościowych

newss.pl Raport tygodniowy Inwestycje.pl: Zmiany w kontach oszczędnościowych W sytuacji systematycznych cięć oprocentowania lokat, banki proponują klientom nowe rozwiązania w obszarze kont oszczędnościowych. Niektóre obniżają również koszt kredytów. Żeby nie było tak różowo podnoszą

Bardziej szczegółowo

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa. KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty kademia Młodego Ekonomisty Banki w Praktyce nna Chmielewska Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 kwietnia 2010 r. Banki w Praktyce 2 Każdy chce więcej - potrzebny nam pośrednik 3 Skąd bank ma pieniądze?

Bardziej szczegółowo

Porównanie możliwości inwestowania w tzw. bezpieczne formy lokowania oszczędności. Jakub Pakos Paulina Smugarzewska

Porównanie możliwości inwestowania w tzw. bezpieczne formy lokowania oszczędności. Jakub Pakos Paulina Smugarzewska Porównanie możliwości inwestowania w tzw. bezpieczne formy lokowania oszczędności Jakub Pakos Paulina Smugarzewska Plan prezentacji 1. Bezpieczne formy lokowania oszczędności 2. Depozyty 3. Fundusze Papierów

Bardziej szczegółowo

I Konkurs Matematyka i Ekonomia dla uczniów klas V-VI szkół podstawowych Etap I 28 lutego 2013 r.

I Konkurs Matematyka i Ekonomia dla uczniów klas V-VI szkół podstawowych Etap I 28 lutego 2013 r. I Konkurs Matematyka i Ekonomia dla uczniów klas V-VI szkół podstawowych Etap I 28 lutego 2013 r... Imię i nazwisko, klasa Test składa się z 30 zadań wielokrotnego wyboru (w każdym zadaniu dokładnie jedna

Bardziej szczegółowo

Banki komercyjne utrzymują rezerwę obowiązkową na rachunkach bieżących w NBP albo na specjalnych rachunkach rezerwy obowiązkowej.

Banki komercyjne utrzymują rezerwę obowiązkową na rachunkach bieżących w NBP albo na specjalnych rachunkach rezerwy obowiązkowej. Rezerwa obowiązkowa Rezerwa obowiązkowa stanowi odsetek bilansowych zwrotnych zobowiązań (bieżących i terminowych) banków wobec sektora niefinansowego, która podlega odprowadzeniu i utrzymaniu w postaci

Bardziej szczegółowo

DEFINICJA RYNKU Wrzoska Balcerowicza

DEFINICJA RYNKU Wrzoska Balcerowicza DEFINICJA RYNKU Wg W. Wrzoska: rynek to ogół stosunków zachodzących między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany. Tymi podmiotami są sprzedawcy i nabywcy, którzy reprezentują podaż, popyt, a także

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty Matematyka finansowa dla liderów Albert Tomaszewski Grupy 1-2 Zadanie 1.

Akademia Młodego Ekonomisty Matematyka finansowa dla liderów Albert Tomaszewski Grupy 1-2 Zadanie 1. Grupy 1-2 Zadanie 1. Sprawdźcie ofertę dowolnych 5 banków i wybierzcie najlepszą ofertę oszczędnościową (lokatę lub konto oszczędnościowe). Obliczcie, jaki zwrot przyniesie założenie jednej takiej lokaty

Bardziej szczegółowo

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie oferuje inwestorom nową możliwość zawierania transakcji.

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie oferuje inwestorom nową możliwość zawierania transakcji. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie oferuje inwestorom nową możliwość zawierania transakcji. Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie oferuje inwestorom nową możliwość zawierania transakcji. Od

Bardziej szczegółowo

MATERIAŁ INFORMACYJNY

MATERIAŁ INFORMACYJNY MATERIAŁ INFORMACYJNY Strukturyzowane Certyfikaty Depozytowe Lokata inwestycyjna powiązana z rynkiem walutowym ze 100% ochroną zainwestowanego kapitału w Dniu Wykupu Emitent Bank BPH SA Numer Serii Certyfikatów

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Czy warto powierzać pieniądze bankom Dr Robert Jagiełło Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 23 kwietnia 2010 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY 1 WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

6. Teoria Podaży Koszty stałe i zmienne

6. Teoria Podaży Koszty stałe i zmienne 6. Teoria Podaży - 6.1 Koszty stałe i zmienne Koszty poniesione przez firmę zwykle są podzielone na dwie kategorie. 1. Koszty stałe - są niezależne od poziomu produkcji, e.g. stałe koszty energetyczne

Bardziej szczegółowo

Podstawowe zagadnienia

Podstawowe zagadnienia Podstawowe zagadnienia Każda społeczność staje przed koniecznością rozwiązania trzech podstawowych problemw codziennej egzystencji: - jakie dobra i usługi - co wytwarzać - dla kogo je wytwarzać Ekonomia

Bardziej szczegółowo

Ze względu na przedmiot inwestycji

Ze względu na przedmiot inwestycji INWESTYCJE Ze względu na przedmiot inwestycji Rzeczowe (nieruchomości, Ziemia, złoto) finansowe papiery wartościowe polisy, lokaty) INWESTYCJE Ze względu na podmiot inwestowania Prywatne Dokonywane przez

Bardziej szczegółowo

Spis treści. Rozdział I ELEMENTARNE POJĘCIA I PRZEDMIOT EKONOMII

Spis treści. Rozdział I ELEMENTARNE POJĘCIA I PRZEDMIOT EKONOMII Spis treści Rozdział I ELEMENTARNE POJĘCIA I PRZEDMIOT EKONOMII Wstępne określenie przedmiotu ekonomii 7 Ekonomia a inne nauki 9 Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, środki produkcji i środki konsumpcji,

Bardziej szczegółowo

Inwestor musi wybrać następujące parametry: instrument bazowy, rodzaj opcji (kupna lub sprzedaży, kurs wykonania i termin wygaśnięcia.

Inwestor musi wybrać następujące parametry: instrument bazowy, rodzaj opcji (kupna lub sprzedaży, kurs wykonania i termin wygaśnięcia. Opcje na GPW (II) Wbrew ogólnej opinii, inwestowanie w opcje nie musi być trudne. Na rynku tym można tworzyć strategie dla doświadczonych inwestorów, ale również dla początkujących. Najprostszym sposobem

Bardziej szczegółowo

MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU GOSPODARCZYM POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZJALNYM 2014

MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU GOSPODARCZYM POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZJALNYM 2014 MÓJ UDZIAŁ W ŻYCIU GOSPODARCZYM POWTÓRZENIE PRZED EGZAMINEM GIMNAZJALNYM 2014 Pieniądz to powszechnie akceptowany środek wymiany towarów i usług oraz miernik ich wartości. PIENIĄDZ HISTORIA PIENIĄDZA W

Bardziej szczegółowo

Matematyka finansowa 03.10.2011 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. LVIII Egzamin dla Aktuariuszy z 3 października 2011 r.

Matematyka finansowa 03.10.2011 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. LVIII Egzamin dla Aktuariuszy z 3 października 2011 r. Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy LVIII Egzamin dla Aktuariuszy z 3 października 2011 r. Część I Matematyka finansowa WERSJA TESTU A Imię i nazwisko osoby egzaminowanej:... Czas egzaminu: 100 minut

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH:

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH: Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH: GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE WARTA EKSTRABIZNES GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE WARTA EKSTRABIZNES

Bardziej szczegółowo

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Aktywny Kapitał Wariant 2

Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Aktywny Kapitał Wariant 2 Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje WARTA Aktywny Kapitał Wariant 2 Masz zamiar kupić produkt, który nie jest prosty i który może być trudny w zrozumieniu Data sporządzenia dokumentu:

Bardziej szczegółowo

Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (dla przypadku gospodarki zamkniętej)

Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (dla przypadku gospodarki zamkniętej) Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (dla przypadku gospodarki zamkniętej) Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego PKB jako miara dobrobytu Produkcja w gospodarce

Bardziej szczegółowo

Warszawska Giełda Towarowa S.A.

Warszawska Giełda Towarowa S.A. OPCJE Opcja jest prawem do kupna lub sprzedaży określonego towaru po określonej cenie oraz w z góry określonym terminie. Stanowią formę zabezpieczenia ekonomicznego dotyczącego ryzyka niekorzystnej zmiany

Bardziej szczegółowo

Finanse dla sprytnych

Finanse dla sprytnych Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Uniwersytet w Białymstoku 28 kwietnia 2011 r. Finanse dla sprytnych Dlaczego inteligencja finansowa popłaca? dr Adam Wyszkowski EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości klasa 3LO. Wymagania edukacyjne. Uczeń:

Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości klasa 3LO. Wymagania edukacyjne. Uczeń: Wymagania edukacyjne z podstaw przedsiębiorczości klasa 3LO Wymagania edukacyjne podstawowe ponadpodstawowe Dział I. Człowiek istota przedsiębiorcza zna pojęcie osobowości człowieka; wymienia mechanizmy

Bardziej szczegółowo

Masz zamiar kupić produkt, który nie jest prosty i może być trudny w zrozumieniu

Masz zamiar kupić produkt, który nie jest prosty i może być trudny w zrozumieniu Załącznik do dokumentu zawierającego kluczowe informacje DODATKOWE UBEZPIECZENIE Z FUNDUSZEM W RAMACH GRUPOWEGO UBEZPIECZENIA NA ŻYCIE Z FUNDUSZEM XXI - GRUPA Data sporządzenia dokumentu: 05-08-2019 Ogólne

Bardziej szczegółowo

Makroekonomia 1 dla MSEMen. Gabriela Grotkowska

Makroekonomia 1 dla MSEMen. Gabriela Grotkowska Makroekonomia dla MSEMen Gabriela Grotkowska Plan wykładu 5 Model Keynesa: wprowadzenie i założenia Wydatki zagregowane i równowaga w modelu Mnożnik i jego interpretacja Warunek równowagi graficznie i

Bardziej szczegółowo

1 746,89 zł ,90 zł. Franki kontra złote

1 746,89 zł ,90 zł. Franki kontra złote KOMENTARZ Open Finance, 04.08.2011 r. Franki kontra złote Frank po 4 zł, strach w oczach, ale w kieszeni wciąż spory plik banknotów zaoszczędzony na niższych ratach. Finansowa przewaga spłacających kredyty

Bardziej szczegółowo

Straty funduszy akcyjnych z ostatnich czterech miesięcy średnio przekraczają już 20%.

Straty funduszy akcyjnych z ostatnich czterech miesięcy średnio przekraczają już 20%. Straty funduszy akcyjnych z ostatnich czterech miesięcy średnio przekraczają już 20%. Straty funduszy akcyjnych z ostatnich czterech miesięcy średnio przekraczają już 20%. Choć jak to zazwyczaj bywa opinie

Bardziej szczegółowo

Ekonomika i Logistyka w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 06 MSTiL niestacjonarne (II stopień)

Ekonomika i Logistyka w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 06 MSTiL niestacjonarne (II stopień) dr Adam Salomon Ekonomika i Logistyka w Przedsiębiorstwach Transportu Morskiego wykład 06 MSTiL niestacjonarne (II stopień) program wykładu 06. Rola współczynnika procentowego i współczynnika dyskontowego

Bardziej szczegółowo

Spis treêci. www.wsip.com.pl

Spis treêci. www.wsip.com.pl Spis treêci Jak by tu zacząć, czyli: dlaczego ekonomia?........................ 9 1. Podstawowe pojęcia ekonomiczne.............................. 10 1.1. To warto wiedzieć już na początku.............................

Bardziej szczegółowo

2b. Inflacja. Grzegorz Kosiorowski. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Matematyka finansowa

2b. Inflacja. Grzegorz Kosiorowski. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie. Matematyka finansowa 2b. Inflacja Grzegorz Kosiorowski Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Matematyka finansowa rzegorz Kosiorowski (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie) 2b. Inflacja Matematyka finansowa 1 / 22 1 Motywacje i

Bardziej szczegółowo

dr hab. Marcin Jędrzejczyk

dr hab. Marcin Jędrzejczyk dr hab. Marcin Jędrzejczyk Przez inwestycje należy rozumieć aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych zasobów, uzyskania z nich przychodów w postaci

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA Blok IV. Pieniądz i polityka monetarna

MAKROEKONOMIA Blok IV. Pieniądz i polityka monetarna MAKROEKONOMIA Blok IV Pieniądz i polityka monetarna Krótka historia pieniądza 1. Ekwiwalent towary powszechnie uważane przez daną społeczność za najbardziej przydatne (pecunia pecus). 2. Płacidła z reguły

Bardziej szczegółowo

Cena jak ją zdefiniować?

Cena jak ją zdefiniować? Akademia Młodego Ekonomisty Kształtowanie się cen Dlaczego ceny się zmieniają? dr Jacek Jastrzębski Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 25 października 2012 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTET-DZIECIECY.PL

Bardziej szczegółowo

OPISY PRODUKTÓW. Rabobank Polska S.A.

OPISY PRODUKTÓW. Rabobank Polska S.A. OPISY PRODUKTÓW Rabobank Polska S.A. Warszawa, marzec 2010 Wymiana walut (Foreign Exchange) Wymiana walut jest umową pomiędzy bankiem a klientem, w której strony zobowiązują się wymienić w ustalonym dniu

Bardziej szczegółowo

Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XXXII Egzamin dla Aktuariuszy z 7 czerwca 2004 r. Część I. Matematyka finansowa

Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy. XXXII Egzamin dla Aktuariuszy z 7 czerwca 2004 r. Część I. Matematyka finansowa Komisja Egzaminacyjna dla Aktuariuszy XXXII Egzamin dla Aktuariuszy z 7 czerwca 2004 r. Część I Matematyka finansowa Imię i nazwisko osoby egzaminowanej:... Czas egzaminu: 100 minut 1 1. Trzy osoby biorą

Bardziej szczegółowo

5. Teoria Podaży i Popytu - Popyt

5. Teoria Podaży i Popytu - Popyt 5. Teoria Podaży i Popytu - Popyt Popyt na dobro maleje względem ceny (o ile dobro jest tak zwane normalne, a nie luksusowe). Zakładamy że firma ustala cenę danego dobra p, która obowiązuje wszędzie. Niech

Bardziej szczegółowo

1. Co to jest lokata? 2. Rodzaje lokat bankowych 3. Lokata denominowana 4. Lokata inwestycyjna 5. Lokata negocjowana 6. Lokata nocna (overnight) 7.

1. Co to jest lokata? 2. Rodzaje lokat bankowych 3. Lokata denominowana 4. Lokata inwestycyjna 5. Lokata negocjowana 6. Lokata nocna (overnight) 7. Lokaty 1. Co to jest lokata? Spis treści 2. Rodzaje lokat bankowych 3. Lokata denominowana 4. Lokata inwestycyjna 5. Lokata negocjowana 6. Lokata nocna (overnight) 7. Lokata progresywna 8. Lokata rentierska

Bardziej szczegółowo

Nazwisko i Imię zł 100 zł 129 zł 260 zł 929 zł 3. Jeżeli wraz ze wzrostem dochodu, maleje popyt na dane dobro to jest to: (2 pkt)

Nazwisko i Imię zł 100 zł 129 zł 260 zł 929 zł 3. Jeżeli wraz ze wzrostem dochodu, maleje popyt na dane dobro to jest to: (2 pkt) Nazwisko i Imię... Numer albumu... A 1. Utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji nazywana jest: (2 pkt) ujemnym przepływem pieniężnym

Bardziej szczegółowo

Wykład 20: Model Mundella-Fleminga, część II (sztywne kursy walutowe) Gabriela Grotkowska

Wykład 20: Model Mundella-Fleminga, część II (sztywne kursy walutowe) Gabriela Grotkowska Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Makroekonomia gospodarki otwartej i finanse międzynarodowe Wykład 20: Model Mundella-Fleminga, część II (sztywne kursy walutowe) Gabriela Grotkowska Plan wykładu Wprowadzenie

Bardziej szczegółowo

Strategie wspó³zawodnictwa

Strategie wspó³zawodnictwa Strategie wspó³zawodnictwa W MESE można opracować trzy podstawowe strategie: 1) niskich cen (dużej ilości), 2) wysokich cen, 3) średnich cen. STRATEGIA NISKICH CEN (DUŻEJ ILOŚCI) Strategia ta wykorzystuje

Bardziej szczegółowo

Korekta nierównowagi zewnętrznej

Korekta nierównowagi zewnętrznej Wykład 4 Korekta nierównowagi zewnętrznej Plan wykładu 1. System kursu walutowego 2. Korekta przy sztywnym kursie 1. System kursu walutowego W systemie płynnych kursów walutowych cena waluty jest wyznaczona

Bardziej szczegółowo

Temat Rynek i funkcje rynku. Elementy rynku. Rynek. Popyt i podaż. Cena - pieniężny wyraz wartości. Popyt Podaż Cena

Temat Rynek i funkcje rynku. Elementy rynku. Rynek. Popyt i podaż. Cena - pieniężny wyraz wartości. Popyt Podaż Cena Temat i funkcje rynku 1. Rynkowa a administracyjna koordynacja działań gospodarczych 2. opyt, podaż, cena równowagi 3. Czynniki wpływające na rozmiary popytu 4. Czynniki wpływające na rozmiary podaży 5.

Bardziej szczegółowo

lokata ze strukturą Złoża Zysku

lokata ze strukturą Złoża Zysku lokata ze strukturą Złoża Zysku Lokata ze strukturą to wyjątkowa okazja, aby pomnożyć swoje oszczędności w bezpieczny sposób. Lokata ze strukturą Złoża Zysku to produkt łączony, składający się z promocyjnej

Bardziej szczegółowo

Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (zamkniętej)

Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (zamkniętej) Makroekonomia 1 Wykład 5: Model klasyczny gospodarki (zamkniętej) Gabriela Grotkowska Katedra Makroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Produkcja w gospodarce Mierzyć już umiemy, teraz: wyjaśniamy!!

Bardziej szczegółowo

Polityka fiskalna i pieniężna

Polityka fiskalna i pieniężna Ćwiczenia z akroekonomii II Polityka fiskalna i pieniężna Deficyt budżetowy i cykle koniunkturalne na wstępie zaznaczyliśmy, że wielkość deficytu powinna zależeć od tego w jakiej fazie cyklu koniunkturalnego

Bardziej szczegółowo