Wykład 21: Międzynarodowy system walutowy. Gabriela Grotkowska

Transkrypt

1 Międzynarodowe Stosunki Ekonomiczne Makroekonomia gospodarki otwartej i finanse międzynarodowe Wykład 21: Międzynarodowy system walutowy Gabriela Grotkowska

2 Plan wykładu Międzynarodowy system walutowy Międzynarodowa polityka makroekonomiczna w systemie waluty złotej, Geneza systemu waluty złotej Równowaga zewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen Równowaga wewnętrzna w warunkach systemu waluty złotej Okres międzywojenny System z Bretton Woods i Międzynarodowy Fundusz Walutowy Cele i struktura MFW Wymienialność walut Diagram Swana Spekulacyjne przepływy kapitału i kryzysy Problem równowagi zewnętrznej Stanów Zjednoczonych Upadek systemu z Bretton Woods Współczesny system walutowy -- EMU? 2

3 Międzynarodowy system walutowy Koniecznym warunkiem dla sprawnego i efektywnego działania światowego systemu walutowego jest stworzenie pewnych reguł, które obowiązywałyby wszystkich uczestników gry Zespół takich układów reguł, instytucji, zasad i zwyczajów, które określają warunki i sposoby funkcjonowania pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych nazywamy międzynarodowym systemem walutowym Część tych reguł wynika z praktycznej działalności uczestników rynków są to różne normy zwyczajowe, część jednak wynika z zawartych umów i układów 3

4 Pieniądz w okresie starożytności i średniowiecza W okresie starożytności i średniowiecza systemy walutowe obejmowały zasadniczo pojedyncze państwa Pieniądze, którymi się wtedy posługiwano to przede wszystkim monety bite z różnych metali oraz ich stopy pieniądz towarowy (jego wartość własna, a więc koszt jego wytworzenia równy jest jego wartości nabywczej Przed wprowadzeniem monet, funkcję takiego pieniądza spełniały różne inne towary, jak np. sól. W okresie metalizmu, najczęściej wykorzystywano miedź i żelazo (dla niskich nominałów) oraz srebro i złoto (dla wysokich nominałów) W stosunkach międzynarodowych środkiem płatniczym było przede wszystkim złoto w sztabach, ale czasem także w postaci niektórych monet bitych przez niektóre państwa czy miasta przede wszystkim miasta włoskie floreny (Florencja) i dukaty (Wenecja). 4

5 Od średniowiecza do nowożytności Odkrycia geograficzne (XV-XVII wiek) ogromny wzrost podaży złota w Europie (spadek jego ceny) wzrost znaczenia srebra Bimetalizm: okres od końca XVII do XIX wieku, okres dominacji dwóch metali: złota i srebra System niestabilny (zmiany podaży obu metali) Prawo Grishama: pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu chaos gospodarczy II połowa XVIII wieku: coraz większe znaczenie złota: 1798 rok Wielka Brytania zaprzestała bicia monet srebrnych i złoto stało się jedyna walutą pojawienie się banknotów 5

6 System waluty złotej w Wielkiej Brytanii 1816 rok Wielka Brytania wprowadziła bezwarunkową wymienialność banknotów na złoto zastępowanie kruszców pieniądzem papierowym (symbolicznym) Skutki wprowadzenia pieniądza papierowego: państwo nie było już ograniczone w emisji pieniądza jedynie do istniejących fizycznie i znajdujących się w posiadaniu mennic Banku Anglii zapasów złota wzrost inflacji Rok 1844 zasada stwierdzająca, że wyemitowane banknoty muszą być w pełni pokryte rezerwami złota system waluty złotej 6

7 System waluty złotej w innych krajach Później system waluty złotej wprowadzony został w innych krajach w Europie po burzliwych latach , w USA formalnie od 1900 roku, choć de facto istniał już 20 lat wcześniej do roku 1914 system ten był powszechnie obowiązującym systemem w 41 krajach Istnienie systemu wewnątrz krajów opierało się na pewnych aktach prawnych, nie było żadnych porozumień międzynarodowych W systemie waluty złotej banki centralne przestrzegały następujących reguł: cała emisja banknotów musiała być pokryta rezerwami złota, wprowadzona była pełna i bezwarunkowa wymienialność banknotów emitowanych przez bank centralny na złoto wymiana ta miała mieć miejsce po stałej cenie w walucie krajowej istniała swoboda wywozu i przywozu złota w skali międzynarodowej. 7

8 Cechy systemu waluty złotej Tak naprawdę pieniądzem w tym systemie było złoto banknoty jedynie go zastępowały Nie istniał problem nadmiernej inflacji (ograniczona M S ), zagrożeniem mogła być raczej deflacja System zapewniał funkcjonowanie mechanizmu wyrównywania deficytu bilansu płatniczego W systemie istniały oficjalne kursy walutowe, które wynikały z parytetów każdej waluty w złocie Kurs rynkowy nie zawsze był równy parytetowemu, wahała się wokół niego w widełkach wyznaczonych przez tzw. punkty złota: waluta mogła się aprecjonować lub deprecjonować o tyle, o ile koszty transportu i ubezpieczenia przekraczały korzyści z przewozu złota między krajami w systemie waluty złotej, podstawą mechanizmu przywracania równowagi bilansu płatniczego był przepływ złota: odpływało ono z kraju, który miał deficyt handlowy, a napływało do krajów, które miały nadwyżkę handlową 8

9 Price-Specie-Flow- Mechanism System waluty złotej posiadał wbudowany mechanizm, przyczyniający się do jednoczesnego osiągania rownowagi bilansu płatniczego przez wszystkie kraje: tzw. mechanizm przepływu kruszcu i dostosowań cen (Price-Specie-Flow-Mechanism) Przyjmijmy, że brytyjska nadwyżka na rachunkach obrotów bieżących i kapitałowych jest większa, niż jej deficyt na rachunku finansowym z wyłączeniem rezerw. Ponieważ zagraniczny import netto Wielkiej Brytanii nie jest w całości finansowany przez brytyjskie pożyczki, bilans musi być zrównoważony przez napływ rezerw międzynarodowych tzn. złota. Ten przepływ złota automatycznie zmniejsza zagraniczną podaż pieniądza, a zwiększa brytyjską, co z kolei powoduje spadek cen za granicą i wzrost w Wielkiej Brytanii 9

10 Price-Specie-Flow- Mechanism Jednoczesny wzrost cen brytyjskich i spadek zagranicznych, oznacza realną aprecjację funta, przy danym stałym nominalnym kursie walutowym, która powoduje spadek popytu zagranicznego na brytyjskie dobra i usługi, i wzrost popytu brytyjskiego na dobra i usługi zagraniczne. W wyniku tych zmian popytu zmniejszają się: brytyjska nadwyżka i zagraniczny deficyt na rachunku obrotów bieżących. Ostatecznie, przepływy rezerw zanikają, kiedy wszystkie kraje osiągną równowagę bilansu płatniczego Taki sam proces działałby oczywiście w drugą stronę, eliminując wyjściowy deficyt brytyjski i nadwyżkę zagranicy 10

11 Okres międzywojenny I wojna światowe przerwała istnienie systemu waluty złotej: wzrost wydatków spowodował, wzrost emisji pieniądza ponad zgromadzone rezerwy Zawieszenie systemu w okresie I wojny światowej w celu finansowania olbrzymich wydatków wojennych za pomocą druku pieniądza Zmniejszenie zasobów siły roboczej i zdolności produkcyjnych w wyniku zniszczeń wojennych wzrost cen Doświadczenie hiperlinflacji w wielu krajach 1922 konferencja w Genui, grupa krajów Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia przyjęła program, wzywający do ogólnego powrotu do systemu waluty złotej i współpracy między bankami centralnymi, w celu osiągnięcia wewnętrznych i zewnętrznych celów polityki gospodarczej Podczas konferencji usankcjonowano tzw. system dewizowo-złoty (gold exchange standard), w którym, mniejsze kraje mogły utrzymywać jako rezerwy waluty kilku dużych państw, których rezerwy z kolei powinny składać się wyłącznie ze złota 11

12 Okres międzywojenny W 1925 roku Wielka Brytania powróciła do systemu złotego przez związanie funta ze złotem z przedwojennym kursem wymiany Lata 30-te to wielka międzynarodowa dezintegracja gospodarcza na świecie w wyniku Wielkiego Kryzysu 1933 dewaluacja funta (symboliczny koniec okresu waluty złotej) Wraz z utrzymywaniem się kryzysu, wiele państw wycofywało się z systemu waluty złotej i pozwalało kursom swoich walut kształtować się swobodnie na rynkach walutowych Protekcjonizm taryfa celna Smoota-Hawleya (1930) miała katastrofalne skutki dla wymiany handlowej. Odpowiedzią innych krajów było wprowadzenie ceł odwetowych 12

13 Okres międzywojenny W obliczu kryzysu, wiele krajów rozwiązało dylemat między równowagą zewnętrzną a wewnętrzną, poprzez ograniczenie wymiany z resztą świata (eliminacja problemu równowagi zewnętrznej) Efekt tych działań znaczne ograniczenie korzyści z handlu oraz wysokie koszty dla gospodarki światowej i opóźnienie wychodzenia z kryzysu, w którym wiele państw pozostawało wciąż w 1939 r. 13

14 System z Bretton Woods Prace od 1943 roku Cel: nowe zasady i instytucje czuwające nad ich przestrzeganiem Lipiec 1944 międzynarodowa konferencja w Bretton Woods w USA Bank Światowy oraz Międzynarodowy Fundusz Walutowy Nowy system: system dewizowo-złoty lub system z Bretton Woods: Pierwszy system, który został wprowadzony w wyniku podpisania umowy, formalnego porozumienia między krajami. Miał zapewnić względną stabilność walutową Miał umożliwić pogodzenie jej z wymogami polityki wewnętrznej i zapewnieniem możliwości równoważenia bilansu płatniczego 14

15 Zasady systemu z Bretton Woods Parytet każdej waluty ustalony był w złocie lub w dolarze USA, który był wymienialny na złoto (35 dolarów za uncję), Transakcje walutowe między państwami członkowskimi muszą być oparte o te kursy parytetowe (kursy rynkowe mogły się wahać jedynie o +/- 1% w stosunku do kursu parytetowego, po przekroczeniu tej granicy konieczna była interwencja na rynku), Możliwa jest zmiana parytetu, ale tylko w warunkach zasadniczego braku równowagi bilansu płatniczego, W razie wystąpienie krótkookresowych, przejściowych trudności w bilansie płatniczym, kraj ma prawo wystąpić do MFW o średnioterminowy kredyt 15

16 Zasady systemu z Bretton Woods Jedyną walutą w pełni i bezpośrednio wymienialną na złoto był dolar amerykański, choć wymienność ta wynika z przepisów władz amerykańskich, a nie bezpośrednio ze statutu IMF Rezerwy walutowe banków centralnych składały się głównie ze złota i potem z dolarów USA W wewnętrznym obiegu pieniężnym krajów funkcjonowały waluty papierowe niewymienialne na złoto; rozmiary emisji pieniądza gotówkowego i działalności kredytowej krajów zależne były od ich celów gospodarczych i nie zależały od stanu rezerw 16

17 MFW i Bank Światowy MFW wyspecjalizowana agenda ONZ popieranie międzynarodowej współpracy w sprawach walutowych a zwłaszcza dbanie o stabilność kursową oraz nadzór nad zadłużeniem międzynarodowym Założycielami były 44 kraje, obecnie jest ich ponad 183. Polska była jednym z krajów założycielskich MFW, ale z przyczyn politycznych PRL wystąpiła z Funduszu w 1950 roku. Ponownie została przyjęta do MFW w roku 1986 MFW zajmuje się głównie udzielaniem krótkookresowej pomocy finansowej oraz działalnością doradczą Kontrowersje wokół działalności MFW 17

18 Bank Światowy Bank Światowy: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, Międzynarodowa Korporacja Finansowa (IFC), Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (IDA), Wielostronna Agencja Gwarancji Inwestycji (MIGA). W chwili powstania zasadniczymi celami Banku było: pomoc w odbudowie i rozwoju terytoriów krajów członkowskich przez ułatwienie inwestycji kapitałowych na cele produkcyjne i odbudowę gospodarczą, popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych (gwarancje, udział w konsorcjach) popieranie zrównoważonego wzrostu handlu międzynarodowego Polityka Banku opiera się na 4 filarach: dążeniu do budowy zdrowej polityki makroekonomicznej (podaż pieniądza, ograniczenie deficytu budżetowego, stabilny realny kurs walutowy), polityka mikroekonomiczna liberalizacja gospodarki znoszenie ograniczeń, uwalnianie cen itd. dążenie do liberalizacji handlu (równe traktowanie podmiotów krajowych i zagranicznych popieranie inwestycji zagranicznych). inwestowanie w edukację i opiekę zdrowotną (nie jako działalność humanitarna, ale jako inwestycja w kapitał ludzki). Generalnie działalność Banku jest mniej kontrowersyjna niż MFW, choć też często oprotestowywana 18

19 System z Bretton Woods Fed z kolei, ograniczony był w swojej polityce pieniężnej przez zobowiązanie do wymiany dolarów na złoto, ponieważ szybki wzrost podaży pieniądza w USA prowadziłby do akumulacji dolarów przez zagraniczne banki centralne Statut MFW dawał nadzieję na uniknięcie powtórki burzliwych wydarzeń lat międzywojennych, poprzez odpowiednie połączenie dyscypliny i elastyczności Czynnik dyscyplinujący politykę pieniężną wymóg utrzymywania stałych kursów względem dolara, który z kolei był usztywniony względem złota Gdyby jakiś bank centralny, inny niż Fed, prowadził nadmiernie ekspansywną politykę pieniężną, utraciłby rezerwy walutowe i ostatecznie stałby się niezdolny do utrzymania stałego kursu swojej waluty względem dolara 19

20 System z Bretton Woods W celu wspierania handlu, statut MFW zaleca krajom członkowskim możliwie jak najszybsze wprowadzenie wymienialności ich walut Przez walutę wymienialną rozumie się taką, która może być swobodnie wymieniana na inne waluty (zobowiązanie banku centralnego) Dolary amerykańskie i kanadyjskie stały się wymienialne w 1945 r. Większość krajów w Europie nie przywróciła wymienialności do końca 1958 r., a w przypadku Japonii nastąpiło to dopiero w 1964 r. Wczesne wprowadzenie wymienialności dolara, idące w parze z jego wyjątkową pozycją w systemie z Bretton Woods, pomogło w uczynieniu z niego najważniejszej waluty po II wojnie światowej 20

21 System z Bretton Woods Ponieważ dolary były swobodnie wymienialne, większość handlu międzynarodowego była fakturowana w dolarach, a importerzy i eksporterzy utrzymywali odpowiednie zasoby dolarów dla sfinansowania swoich transakcji W rezultacie, dolar stał się pieniądzem międzynarodowym uniwersalnym środkiem wymiany, jednostką rozrachunkową i środkiem przechowywania wartości. Banki centralne gromadziły rezerwy walutowe w postaci oprocentowanych aktywów dolarowych Przywrócenie wymienialności walut w Europie w 1958 roku zaczęło stopniowo zmieniać istotę ograniczeń zewnętrznych polityki gospodarczej. Rozwijał się handel walutami, a rynki finansowe w poszczególnych krajach stawały się coraz silniej zintegrowane, co stanowiło ważny krok w kierunku stworzenia współczesnego światowego rynku walutowego 21

22 Diagram Swana Pożądany poziom równowagi wewnętrznej: produkcja na poziomie pełnego wykorzystania czynników produkcji (Yf), tj. stopa bezrobocia nie powodująca inflacji (NAIRU) Zbiór takich kombinacji kursu walutowego i wydatków, dla których Y = Yf linia II Równowaga zewnętrzna: pożądany stan salda handlu, dla wygody przyjmijmy, że NX = 0 Zbiór takich kombinacji kursu walutowego i wydatków, dla których NX = 0 linia XX 22

23 Równowaga wewnętrzna Rys. dr Leszek Wincenciak 23

24 Równowaga zewnętrzna Rys. dr Leszek Wincenciak 24

25 Diagram Swana Rys. dr Leszek Wincenciak 25

26 4strefy w polityce gospodarczej Rys. dr Leszek Wincenciak 26

27 Problem wyboru celu w warunkach kursu sztywnego Zasada Tinbergena: rząd może osiągnąć pewną liczbę niezależnych celów polityki gospodarczej, tylko wtedy, gdy dysponuje przynajmniej taką samą liczbą niezależnych instrumentów polityki Rys. dr Leszek Wincenciak 27

28 Koordynacja polityki gospodarczej Jeśli nachylenie linii II jest bardziej płaskie niż XX wówczas do utrzymywania stanu równowagi wewnętrznej powinna służyć polityka kursowa (stabilność położenia równowagi) Czy gospodarka rzeczywiście zdąża do równowagi w ten dziwny sposób? Zwykle dostosowanie polega na jednoczesnej zmianie kursu i poziomu wydatków, które prowadzą do osiągnięcia stabilnej równowagi kształt linii zbieżności zależy od tempa dostosowań wydatków i kursu walutowego 28

29 Import inflacji Analizujemy małą gospodarkę otwartą w systemie stałego kursu walutowego (Bretton Woods) Załóżmy, że zagraniczne ceny rosną (pojawia się zagraniczna presja inflacyjna) W systemie kursu stałego oznacza to, że kurs waluty analizowanej gospodarki ulega realnej deprecjacji konkurencyjność towarów krajowych poprawia się Jeśli nie zostanie zastosowana żadna polityka dostosowawcza, wówczas zaobserwujemy przesunięcie się linii II oraz linii XX do dołu Punkt równowagi analizowanej gospodarki znajdzie się zatem w regionie, gdzie Y > Yf oraz NX 29 > 0

30 Import inflacji Rys. dr Leszek Wincenciak 30

31 Brak polityki dostosowań Punkt równowagi analizowanej gospodarki (F0) znajduje się w regionie, gdzie Y > Yf oraz NX > 0 W kraju obserwujemy zatem pojawianie się presji inflacyjnej oraz nadwyżkę na rachunku obrotów handlowych Mechanizmem przywracającym równowagę gospodarki może być nominalna aprecjacja waluty krajowej Nominalna aprecjacja waluty jest sprzeczna z polityką stałego kursu Przeciwdziałanie aprecjacji nominalnej oznacza konieczność skupowania waluty zagranicznej To powoduje wzrost podaży pieniądza w kraju i przy stałym kursie nominalnym prowadzi do wzrostu cen krajowych 31

32 Import inflacji zagranicznej Wzrost cen krajowych w ślad za cenami zagranicznymi powoduje, że eliminowana jest początkowa realna deprecjacja waluty krajowej (krzywe II oraz XX wracają do swojego poprzedniego położenia) Gospodarka ponownie znajduje się w stanie pożądanej równowagi wewnętrznej i zewnętrznej, ale przy wyższych cenach nastąpił zatem import inflacji zagranicznej 32

33 Import inflacji 33

34 Import inflacji: rewaluacja kursu Chcąc uniknąć problemu importu inflacji, kraj mógłby zdecydować się na rewaluację kursu swojej waluty względem waluty zagranicznej o wielkość równą zmianie cen zagranicznych To powoduje, że nie wystąpi problem wzrostu cen krajowych, gdyż realny kurs walutowy nie ulegnie zmianie Punkt równowagi gospodarki przesuwa się do punktu F1 przy niższym nominalnym kursie walutowym, ale niezmienionych cenach 34

35 Import inflacji: rewaluacja kursu 35

36 Upadek systemu z Bretton Woods Problemy z utrzymaniem systemu: chroniczny deficyt handlowy USA, zaniżona cena złota monetarnego od 1934 roku do 1971 roku cena dolara wynosiła 35 dolarów za uncję, a od grudnia 1971 do lutego 1973: 38 coraz większa liberalizacja przepływów finansowych szerokie wprowadzenie zewnętrznej wymienialności walut po 1958 roku. Kilka dużych fal zmian parytetów: po raz pierwszy w 1949 roku, kiedy nastąpiła 30% dewaluacja funta szterlinga i w dewaluacja funta o ponad 14% Narastający problem kryzysów walutowych wraz z liberalizacją przepływów kapitałowych 36

37 Upadek systemu z Bretton Woods Sierpień 1971: USA zwiesiły wymienialność dolara na złoto (zbyt duży odpływ złota z USA) wiele krajów przestało przestrzegać wahań kursowych i wprowadziło kursy płynne Ostatnia próbą ratowania systemu było zawarte w 1971 roku przez grupę dziesięciu najbardziej rozwiniętych krajów świata Porozumienie Smithsońskie: część walut zdewaluowano, część rewaluowano, część parytetów się nie zmieniła, a wiedenki wahań rozszerzono z +/- 1% do +/- 2,5% wokół parytetu Na początku 1973 rząd USA zdewaluował dolara w stosunku do złota (z 35 dolców za uncję do 42,2 dolara za uncję) i wprowadził płynny kurs dolara Luty 1973: system z Bretton Woods ostatecznie przestał istnieć 37

38 System wielodewizowy Nowy system powoli przekształcał się w system wielodewizowy coraz większa rola EWG i później Japonii Wprowadzeniu tego systemu sprzyjały także pewne inne wydarzenia, jak rozwój światowych rynków walutowych, dywersyfikacja rezerw walutowych oraz stworzenie eurorynku pieniężnego i kapitałowego, w następstwie kryzysu naftowego i powstania nawisu petrodolarowego Rozwój rynków walutowych i finansowych (hedging i spekulacje) 38

39 Specjalne Prawa Ciągnienia W systemie wielodewizowym MFW dążył do wypierania dolara z pozycji jedynego pieniądza międzynarodowego SDR (Specjalne Prawa Ciągnienia) sztuczny pieniądz utworzony w roku 1969 pieniądz międzynarodowy emitowany przez MFW używany do trzymania w nim rezerw każdy kraj należący do MFW otrzymuje pewny przydział SDR SDR najpierw oparto na parytecie złota, dziś 1 SDR = 0,44 USD + 0,34 euro + 0,11 jena + 0,11 funta szterlinga. SDR państwa członkowskie mogą używać jedynie w transakcjach między sobą, z MFW i w transakcjach z 15 instytucjami upoważnionymi do tego przez MFW. 39

40 Integracja walutowa w Europie Wady systemu wielodewizowego Ograniczenie wahań ERM Unia walutowa? 40