Biuletyn Informacyjny

Transkrypt

1 Spis treści rocznika 2005 II Biuletyn Informacyjny Czerwiec 2008 Nr 6 (204)

2 II Rocznik 2005 Biuletyn Informacyjny ISSN nakład 7000 egz. Wydawca: Agencja Rynku Rolnego Zespół redakcyjny: Anna Balicka Aleksander Bystrzycki (sekretarz redakcji) Adres redakcji: ul. Nowy Świat 6/12, Warszawa tel. (0~22) fax (0~22) Redakcja wyraża zgodę na przedruk materiałów z podaniem źródła Projekt okładki: Andrzej Kalinowski Skład i druk: Żak sp. z o.o. ul. Karczewska 18, Warszawa tel. (0~22)

3 Spis treści II Rynki Rynek ziemniaków 2007/2008 Wiesław Dzwonkowski 4 Przetwórstwo ziemniaków i skrobi ziemniaczanej Martyn Mieczkowski 17 Rynek drobiu i jaj w roku 2007 i perspektywy na rok 2008 Grzegorz Dybowski 29 Prawo W skrócie Oprac. Robert Gawrychowski 38 Unia Europejska W skrócie Oprac. Wanda Mierzecka 41 Analizy i prognozy Sytuacja na rynku rolnym Contents 51 70

4 II Rynki Rynek ziemniaków 2007/2008 Wiesław Dzwonkowski Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Poszerzenie Unii Europejskiej w 2007 roku o Bułgarię i Rumunię nie miało większego znaczenia dla funkcjonowania rynku ziemniaków. Rumunia, biorąc pod uwagę wielkość zbiorów, lokuje się co prawda w grupie średnich producentów ziemniaków, jednak jej udział w międzynarodowym rynku jest znikomy. Kraje te charakteryzują się najniższym poziomem plonów w UE, obok Litwy, Łotwy i Estonii. Wspólną cechą produkcji ziemniaków w krajach Europy Środkowo-Wschodniej jest systematyczny spadek powierzchni uprawy i zbiorów. Wzrost cen w ostatnich dwóch sezonach spowodował wyhamowanie spadku, a w niektórych krajach nawet wzrost powierzchni uprawy ziemniaków w 2007 roku. Dzięki korzystniejszym warunkom pogodowym zbiory ziemniaków w ubiegłym roku w krajach UE znacznie wzrosły w stosunku do roku Wyniosły one prawie 63 mln ton i były o ok. 10% wyższe w porównaniu do roku poprzedniego, ale nie przekraczały średniej z ostatnich kilku lat. Największy wzrost zbiorów, o około 31%, odnotowano w Polsce. Wzrost o ponad 10% miał miejsce w Niemczech, Holandii, Belgii, Danii oraz krajach nadbałtyckich. Spadek zbiorów odnotowano natomiast w krajach Europy Południowo-Wschodniej, zwłaszcza w Bułgarii i Rumunii. W konsekwencji na rynkach europejskich występuje w sezonie 2007/2008 znaczący spadek cen. Przeciętne ceny ziemniaków jadalnych są w bieżącym sezonie dwu-, trzykrotnie niższe niż w poprzednim sezonie, lecz ich poziom nie odbiega od średniej wieloletniej. Krajowa produkcja i plony w sezonie 2007/2008 Zbiory ziemniaków w Polsce w 2007 roku wyniosły 11,8 mln ton i były o 31,3% wyższe niż w roku 2006, ale prawie o 3 mln ton mniejsze od średnich zbiorów w latach Z hektara zebrano 207 dt (o 38% więcej niż w roku 2006). W 2007 roku, po przejściowym wzroście, wróciła tendencja spadkowa areału

5 Rynek ziemniaków II uprawy ziemniaków. W ubiegłym roku ziemniaki uprawiano na 570 tys. ha, wobec 597 tys. ha w roku 2006 i 588 tys. ha w W porównaniu do 1997 roku, powierzchnia uprawy ziemniaków w roku 2007 była mniejsza o ok. 740 tys. ha, a od początku lat 90. areał ich uprawy obniżył się o prawie 1,2 mln ha. Udział ziemniaków w strukturze zasiewów w 2007 roku wyniósł 5,0% i był o 0,2 p.p. niższy od ubiegłorocznego oraz 2-krotnie mniejszy niż pod koniec lat 90. Przestrzenne zmiany uprawy ziemniaków były zróżnicowane: w czterech województwach odnotowano wzrost areału ich uprawy, a w dwunastu spadek. Najbardziej wzrosła powierzchnia uprawy ziemniaków w województwie małopolskim (o ok. 12%), w nieco mniejszym stopniu w lubuskim, łódzkim i dolnośląskim (odpowiednio: o 4,6, 4,1 i 2,0%). Najgłębszy spadek notowano w województwie mazowieckim i podlaskim (o 17,4 i 16,1%). W województwach, w których udział ziemniaków w strukturze zasiewów już w latach poprzednich był niski (2,5-4,0%), w 2007 roku zanotowano spadki areału uprawy ziemniaków o 6-8%. W 2007 roku w dwóch województwach (małopolskim i podkarpackim) udział ziemniaków w strukturze zasiewów ogółem wynosił 12,5-13,2%. Natomiast w zachodniej i północnej Polsce ich udział w strukturze zasiewów jest niski i wynosi 3-4%. W województwie opolskim, warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim wskaźnik ten był jeszcze niższy i kształtował się poniżej 3%. Wzrost plonów w 2007 roku był spowodowany korzystnymi dla uprawy ziemniaków warunkami agrometeorologicznymi, jak również postępującą, aczkolwiek powoli, koncentracją ich produkcji. Jak wynika z badań GUS, w 2007 roku produkcją ziemniaków zajmowało się ponad 1187 tys. gospodarstw. Było to o 186,6 tys. gospodarstw (o 13,6%) mniej niż w 2005 roku. W tym czasie powierzchnia uprawy zmniejszyła się o 38,7 tys. ha, o 6,6% 1. Największy spadek liczby gospodarstw zajmujących się uprawą ziemniaków miał miejsce w gospodarstwach najmniejszych do 5 ha. Zauważalnie zmniejszył się również udział gospodarstw średnich o obszarze ha. Znacząco, gdyż do 10% w ogólnej powierzchni uprawy ziemniaków, wzrósł udział gospodarstw największych obszarowo (powyżej 50 ha), wobec 7,9% w 2005 roku i 3,8% w Świadczy to o postępującej specjalizacji i koncentracji produkcji towarowej ziemniaków. Od początku okresu transformacji w Polsce zmniejsza się systematycznie produkcja nasienna w rolnictwie. Ziemniaki należą do tych roślin uprawnych, 1 Charakterystyka gospodarstw rolnych w 2007 r., GUS, Warszawa, marzec 2008 r., str. 83.

6 II Rynki w przypadku których tempo spadku produkcji kwalifikowanego materiału nasiennego było w latach największe. W ostatnich dwóch latach obserwujemy jednak tendencję niewielkiego wzrostu produkcji nasiennej ziemniaka, dzięki czemu powoli zwiększa się udział sadzeniaków kwalifikowanych w zużyciu sadzeniaków ogółem i obecnie jest on szacowany na ok. 6%. Obecnie sadzeniaki wymienia się średnio co 15 lat, w tym na plantacjach ziemniaków jako surowca do przerobu na frytki i chipsy co 1-2 lata, do przerobu na krochmal co 3 lata, a w produkcji rynkowej ziemniaków jadalnych co 10 lat. Mimo poprawy, poziom plonów ziemniaków w Polsce pozostaje jednym z niższych spośród krajów UE-27. Mniejszą średnią wydajnością z hektara w produkcji ziemniaków charakteryzują się kraje nadbałtyckie (Litwa, Łotwa i Estonia), Bułgaria, Rumunia, Słowacja oraz Portugalia. Najwyższe plony odnotowuje się natomiast w takich krajach, jak: Belgia, Holandia, Niemcy, Francja, Dania i Wielka Brytania, gdzie przeciętnie przekraczają 400 dt/ha. Bilans obrotów W sezonie 2007/2008 obroty rynkowe ziemniakami wyniosły ok. 3,4 mln ton i były o ok. 9% większe niż w sezonie 2006/2007. Wzrósł przerób ziemniaków na skrobię i susze. Większe jest również wykorzystanie ziemniaków w produkcji frytek i chipsów. Przemysłowe wykorzystanie ziemniaków może być o ok. 16% wyższe niż w sezonie 2006/2007. Mimo spadku cen ziemniaków, ich sprzedaż do bezpośredniej konsumpcji jest podobna jak w sezonie poprzednim i kształtuje się na poziomie ok. 1,7 mln ton. Konsekwencją wzrostu zbiorów jest znaczny wzrost zużycia ziemniaków z przeznaczeniem na pasze. W sezonie 2007/2008 paszowe zużycie ziemniaków wynosi ok. 3,9 mln ton i jest o 2,7 mln ton większe niż w sezonie poprzednim. W nadchodzącym sezonie, z powodu spadku produkcji, ilość ta zostanie zmniejszona do ok. 2,6 mln ton.

7 Rynek ziemniaków II Tabela 1. Bilans ziemniaków (tys. ton) Wyszczególnienie 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08 szacunek 08/09 prognoza Zbiory Import Razem do dyspozycji Zużycie w gospodarstwach sadzenie spasanie samozaopatrzenie Sprzedaż razem na konsumpcję na zaopatrzenie przemysłu* na eksport Ubytki i straty * ziemniaki zużyte przez przemysł, bez względu na przeznaczenie Źródło: dane GUS. Spożycie Mimo wieloletniego trendu spadkowego, konsumpcja ziemniaków w Polsce jest, na tle krajów UE-25, w dalszym ciągu bardzo wysoka. Nasz kraj zajmuje drugie (po Łotwie) miejsce pod względem wielkości spożycia ziemniaków w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Jest ono ponad 3-krotnie wyższe niż na Cyprze i we Włoszech oraz ponad 2-krotnie większe niż w Szwecji, Austrii, Słowenii i we Francji. Do krajów o wysokim spożyciu ziemniaków (powyżej 100 kg na głowę mieszkańca) zalicza się także Portugalię, Litwę, Estonię, Irlandię, Belgię i Luksemburg oraz Wielką Brytanię. Polski model konsumpcji ziemniaków, w porównaniu do standardów zachodnioeuropejskich, charakteryzuje się w dalszym ciągu niskim spożyciem przetworów ziemniaczanych oraz wysokim udziałem samozaopatrzenia.

8 II Rynki W sezonie 2007/2008 trend spadkowy w konsumpcji ziemniaków został zahamowany. Zadecydował o tym duży spadek cen ziemniaków po ubiegłorocznych dobrych zbiorach oraz znacząca poprawa ich jakości w porównaniu do roku poprzedniego. Według bilansów, konsumpcja ziemniaków w sezonie 2007/2008 wyniosła (tak jak w sezonie poprzednim) 121 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Stabilne jest spożycie ziemniaków nieprzetworzonych, natomiast nieco wzrosło spożycie przetworów ziemniaczanych (do 15,0 kg w ekwiwalencie ziemniaków). Udział przetworów ziemniaczanych w całkowitym spożyciu ziemniaków nadal jest niski (ok. 12%). W sezonie 2008/2009 i kolejnych konsumpcja ziemniaków będzie charakteryzowała się powolnym trendem spadkowym, a w strukturze ich spożycia wzrastać będzie udział przetworów ziemniaczanych. Tabela 2. Spożycie ziemniaków (wg bilansu) Okresy Ziemniaki nieprzetworzone w tys. ton Przetwory ziemniaczane* Razem w kg na 1 mieszkańca Ziemniaki nieprzetworzone Przetwory ziemniaczane* Razem ziemniaki 1998/ ,7 10, / ,7 11, / ,8 11, / ,5 11, / ,4 12, / ,0 12, / ,8 13, / ,7 13, / ,2 14, /2008** ,2 15, /2009*** ,4 15,5 120 Źródło: dane GUS. *w ekwiwalencie ziemniaków, **szacunek, ***prognoza

9 Rynek ziemniaków II Ceny ziemniaków i ich przetworów Charakterystyczną cechą rynku ziemniaków jadalnych w UE są bardzo duże, zależne od podaży, zmiany cen. Elastyczność cen wobec wahań podaży w krajach UE-15 jest większa niż w Polsce, ale w ostatnich latach to zjawisko wyraźnie się zarysowuje również i na naszym rynku. Duży wzrost produkcji spowodował, że ich ceny w sezonie 2007/2008 są dużo niższe. Bezpośrednio po zbiorach średnie ceny targowiskowe oscylowały w przedziale zł/dt i były o ok. 40% niższe w porównaniu do tego samego okresu poprzedniego roku. W czwartym kwartale ich cena ustabilizowała się na poziomie ok. 55,5 zł/dt i była niższa niż przed rokiem o 40-43%. W okresie zimy, w odróżnieniu od poprzedniego sezonu, sezonowy wzrost cen ziemniaków był minimalny, a ich poziom (ok zł/dt) na przełomie pierwszego i drugiego kwartału 2008 był o 55% niższy w porównaniu do wiosny Poziom tych cen utrzyma się prawdopodobnie do końca sezonu. Średnie ceny ziemniaków na targowiskach w skali całego sezonu mogą wynieść ok. 61,5 zł/dt i być o ok. 46% niższe niż w sezonie 2006/2007, a w porównaniu do sezonu 2005/2006 ich spadek wyniesie ok. 16%. Sytuacja jest zróżnicowana w poszczególnych rejonach Polski. Wiosną 2008 roku najtaniej (poniżej 50 zł/dt) można było kupić ziemiaki w centralnej i wschodniej części kraju. Najdroższe ziemniaki, w cenie powyżej 70 zł/dt, były w województwach: opolskim, pomorskim i zachodniopomorskim. Spadek cen hurtowych w bieżącym sezonie jest dużo większy niż targowiskowych. W końcu kwietnia ich ceny na głównych rynkach hurtowych kształtowały się, w zależności od lokalizacji, między 20 a 50 zł/dt (przeciętnie ok. 35 zł/dt) i były 2,5-krotnie niższe w porównaniu do tego samego okresu 2007 roku. Również coraz większa jest oferta importowanych ziemniaków wczesnych, a ich ceny kształtują się poniżej 2 zł/kg i są przynajmniej o 25% niższe niż przed rokiem. Ceny skupu są również niższe niż przed rokiem, ale ich spadek nie jest już tak znaczący. Średnioważona cena skupu w całym sezonie obniży się prawdopodobnie o ok. 15% i wyniesie ok. 245 zł/t, wobec 288 zł/t w sezonie 2006/2007. Po blisko 50% wzroście cen detalicznych ziemniaków w sezonie 2006/2007, w bieżącym sezonie ceny są prawie 2-krotnie niższe.

10 10 II Rynki Tabela 3. Ceny detaliczne ziemniaków i ich przetworów (zł/kg) Wyszczególnienie 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08 Ziemniaki 0,61 0,67 0,63 1,00 1,50 0,81 Skrobia 2,83 2,81 3,03 2,85 3,47 4,56 Frytki 7,76 7,82 7,94 7,94 8,49 9,20 Chipsy 32,30 32,99 33,20 32,43 31,78 32,46 Pyzy 6,24 6,29 6,35 6,39 6,77 7,39 Kopytka 6,85 6,90 6,99 7,15 7,41 7,90 Wskaźnik zmian cen (rok poprzedni = 100) Ziemniaki 67,1 108,6 94,3 159,6 150,0 54,0 Skrobia 92,5 99,4 108,6 94,0 122,0 131,4 Frytki 101,0 100,8 101,6 100,0 107,1 108,3 Chipsy 101,4 102,1 100,6 97,7 98,0 102,1 Pyzy 100,9 100,8 101,0 100,7 105,8 109,2 Kopytka 100,9 100,7 101,3 102,3 103,7 106,5 Źródło: dane GUS. W poprzednim sezonie, w wyniku znaczącego podrożenia surowca, ceny detaliczne przetworów spożywczych z ziemniaków wzrosły o 4-7%. Obniżyły się jedynie (o 2%) ceny chipsów. W sezonie 2007/2008, mimo wyższej produkcji i spadku kosztów surowcowych, tempo wzrostu cen przetworów ziemniaczanych było jeszcze wyższe niż w sezonie poprzednim. Z powodu wzrostu produkcji skrobi ziemniaczanej, jej ceny od początku bieżącej kampanii systematycznie spadały. Dotyczy to zwłaszcza cen zbytu, gdyż w sprzedaży detalicznej ich poziom jest tylko nieznacznie niższy niż jesienią 2007 roku. Jednak w marcu ceny na poziomie producenta nieco wzrosły, zaś dalszy ich spadek odnotowano w sprzedaży detalicznej. Przewidywany w sezonie 2008/2009 spadek produkcji i podaży ziemniaków w Polsce (jak również w większości pozostałych krajów UE) spowoduje, że ich ceny mogą wzrosnąć nawet o kilkadziesiąt procent w stosunku do niskiego

11 Rynek ziemniaków II 11 poziomu z sezonu 2007/2008. Utrzyma się też 5-8% wzrost cen przetworów ziemniaczanych. Wyższa natomiast produkcja oraz możliwe potanienie konkurencyjnych produktów ze skrobi zbożowych będzie wywierać presję na obniżkę cen skrobi ziemniaczanej; spadek ten nie będzie jednak znaczący. Przemysłowe przetwórstwo ziemniaków Przemysłowy przerób ziemniaków na skrobię w kampanii 2007/2008 wyniósł 690 tys. ton i był wyższy niż w poprzednim sezonie o prawie 44%. Mimo to, już trzeci rok z rzędu, niewykorzystany został kontyngent produkcji skrobi, który wynosi niespełna 145 tys. ton. Przerób na susze był nieco wyższy, a na spirytus niższy w porównaniu do poprzedniego sezonu. Stały, niewielki wzrost wykazywał przerób ziemniaków na pozostałe przetwory spożywcze. Ogólna produkcja skrobi ziemniaczanej w sezonie 2007/2008 była niższa o ok. 17% od kontyngentu i wyniosła ok. 120 tys. ton. Produkcja suszów była nieco wyższa niż w poprzednim roku (ok. 19 tys. ton). Wzrosła także produkcja podstawowych przetworów skrobiowych syropu skrobiowego, krochmali modyfikowanych, klejów, dekstryn, glukozy itp. W ostatnich latach produkcja chipsów i frytek dynamicznie wzrastała. W 2007 roku wyniosła ona prawdopodobnie ok. 60 tys. ton chipsów i 155 tys. ton frytek. W stosunku do poziomu sprzed kilku lat oznacza to wzrost produkcji chipsów o ponad 60%, a frytek o przeszło 20%. W porównaniu do roku poprzedniego, zwiększenie produkcji było już jednak tylko niewielkie i nie przekraczało 5%. W najbliższych latach można oczekiwać dalszego niewielkiego wzrostu produkcji chipsów i frytek, gdyż zarówno eksport, jak i spożycie tych produktów wykazuje tendencję rosnącą. Łącznie w kampanii 2007/2008 przemysł zagospodarował ok. 1,63 mln ton ziemniaków, co stanowiło ok. 15% ich krajowego zużycia. Kwota produkcji skrobi ziemniaczanej w sezonie 2008/2009 została utrzymana na poziomie z ostatnich lat (blisko 145 tys. ton). Przerób ziemniaków na skrobię w sezonie 2008/2009 będzie prawdopodobnie nieco wyższy niż w poprzednim, ale również nie przewiduje się pełnego wykorzystania kontyngentu produkcji skrobi. Wstępnie prognozuje się, że produkcja skrobi w sezonie 2008/2009 wyniesie najwyżej ok. 130 tys. ton, co spowoduje wykorzystanie kontyngentu na poziomie około 90%. Oznacza to zakontraktowanie blisko 25 tys. ha upraw ziemniaków skrobiowych oraz skup ok. 720 tys. ton ziemniaków. Spodziewana

12 12 II Rynki jest natomiast wyższa koncentracja produkcji ziemniaków. Część plantatorów, która miała najniższe plony ziemniaków, z powodu nieopłacalności produkcji zrezygnowała bowiem z ich uprawy, a część plantatorów osiągających wysokie plony ziemniaków zwiększyła areał ich upraw. Przerób na susze i spirytus również będzie nieco wyższy niż w poprzednim sezonie. Utrzyma się niewielka tendencja wzrostowa przerobu ziemniaków na pozostałe przetwory spożywcze. Tabela 4. Przemysłowy przerób ziemniaków w tys. ton Kierunek przerobu 02/03 03/04 04/05 05/06 06/07 07/08* 08/09** Na skrobię Na susze Na spirytus Na inne przetwory spożywcze*** Przerób ogółem % zużycia krajowego**** 12,3 14,4 12,9 16,9 16,8 14,9 17,6 * szacunek; ** prognoza; *** zużycie ziemniaków na inne przetwory spożywcze w latach 2003/ /2007 zostało nieco zmienione w związku ze skorygowaniem przez GUS produkcji frytek; **** zużycie przez przemysł w procencie zbiorów, powiększonych o import i pomniejszonych o ubytki i straty Źródło: Rynek Ziemniaka. Stan i perspektywy, nr 33, IERiGŻ-PIB, Warszawa 2008 r. W 2007 roku sytuacja finansowa przemysłu ziemniaczanego była lepsza niż w roku poprzednim, a wysokie wskaźniki rentowności były zbliżone do poziomu z lat Relacje zysku brutto i netto do przychodów w 2007 roku wyniosły odpowiednio 5,6 i 3,7%. Wysoka była także nadwyżka operacyjna, która wyniosła 11,4% przychodów, oraz akumulacja kapitału, która sięgnęła 7,6% przychodów. W 2007 roku wszystkie przedsiębiorstwa osiągnęły zyski netto, podczas gdy rok wcześniej tylko 60% jednostek je wypracowało, mając jednocześnie 63% udział w przychodach ze sprzedaży całej branży. Dobra sytuacja finansowa przemysłu ziemniaczanego była przede wszystkim spowodowana przez wysoki popyt krajowy (głównie ze strony przemysłu), subsydiowanie przez ARR eksportu skrobi na rynki pozaunijne oraz dość wysokie

13 Rynek ziemniaków II 13 ceny przetworów skrobiowych. Koszty finansowe, które w 2007 roku sięgnęły tylko 1,7% przychodów (wobec 3,9% rok wcześniej), również nie stanowiły dużego obciążenia dla przedsiębiorstw. Handel zagraniczny Utrzymuje się niekorzystna sytuacja w handlu zagranicznym ziemniakami i ich przetworami. W sezonie 2006/2007 nastąpiło pogorszenie salda obrotów o 103 mln euro, co było spowodowane znaczącym wzrostem importu przetworów z ziemniaków, a zwłaszcza produktów skrobiowych oraz rekordowym przywozem ziemniaków nieprzetworzonych. W tym czasie ponad 2-krotnie zmniejszył się eksport skrobi ziemniaczanej, obniżył się też eksport pozostałych przetworów, a sprzedaż na rynki zagraniczne ziemniaków do bezpośredniej konsumpcji był marginalna. W sezonie 2007/2008, dzięki wyższym o 31% zbiorom ziemniaków, rośnie ich eksport i obniża import. Nie widać natomiast większej poprawy w handlu zagranicznym przetworami z ziemniaków. W sezonie 2007/2008 po raz pierwszy od pięciu lat nastąpiło odwrócenie tendencji spadkowej w eksporcie ziemniaków nieprzetworzonych. Eksport ten w II półroczu 2007 wyniósł 19,7 tys. ton. W I półroczu 2008 roku może być on nieco wyższy i łącznie w skali całego sezonu wyniesie ok. 45 tys. ton, wobec 7,2 tys. ton w poprzednim sezonie. Zadecydowały o tym niskie ceny ziemniaków w Polsce po wysokich zbiorach w 2007 roku oraz poprawa ich jakości. Niższy jest eksport przetworów spożywczych z ziemniaków. W sezonie 2007/2008 eksport frytek wyniesie ok. 94 tys. ton, wobec 96,5 tys. ton w sezonie poprzednim. O 15-20% niższa jest sprzedaż na rynki zagraniczne chipsów i suszu, których wyeksportuje się odpowiednio 13,5 i 5 tys. ton. W sezonie 2007/2008 tylko częściowo została odbudowana sprzedaż skrobi ziemniaczanej na rynki zagraniczne. W pierwszej połowie sezonu wyniosła ona 16,4 tys. ton, wobec 19,3 tys. ton w tym samym okresie poprzedniego sezonu. W I półroczu 2008 eksport ten może wynieść ok. 15 tys. ton (9,1 tys. ton w I półroczu 2007). Wzrost eksportu skrobi ziemniaczanej jest spowodowany wyższą produkcją krajową oraz wysokim poziomem cen produktów skrobiowych na rynkach zagranicznych. Z powodu utrzymującego się wysokiego popytu krajowego zmniejszyła się sprzedaż na rynki zagraniczne pozostałych produktów skrobiowych.

14 14 II Rynki W pierwszych trzech sezonach po akcesji Polski do UE import przetworów spożywczych z ziemniaków wzrósł blisko 3,5-krotnie. Szacuje się, że w sezonie 2007/2008 nastąpi jego obniżenie o 3-4%. Wzrośnie jednak import produktów skrobiowych, który ma decydujący wpływ na deficyt obrotów handlu zagranicznego w tym sektorze. Tabela 5. Saldo obrotów handlowych ziemniakami i ich przetworami (mln euro) Wyszczególnienie 04/05 05/06 06/07 07/08* I półr II półr I półr. 2008* II półr. 2008* Ziemniaki i przetwory Produkty skrobiowe Eksport 86,5 111,9 108,9 101,8 54,1 49,1 52,7 56,1 35,8 39,4 43,0 54,2 20,5 25,4 28,8 33,5 Razem eksport 122,3 151,3 151,9 156,0 74,6 74,5 81,5 89,6 Ziemniaki i przetwory Produkty skrobiowe Import 32,5 48,9 106,1 71,1 85,2 23,1 48,0 25,3 87,0 99,1 145,5 164,9 79,5 76,7 88,2 84,0 Razem import 119,5 148,0 251,6 236,0 164,7 99,8 136,2 109,3 Ziemniaki i przetwory Produkty skrobiowe Saldo 54,0 63,0 2,8 30,7-31,1 26,0 4,7 30,8-51,2-59,7-102,5-110,7-59,0-51,3-59,4-50,5 Razem 2,8 3,3-99,7-80,0-90,1-25,3-54,7-19,7 * prognoza Źródło: obliczenia własne na podstawie danych Centrum Informatyki Handlu Zagranicznego, Centrum Analitycznego Administracji Celnej i Ministerstwa Finansów. W II półroczu 2007 roku import produktów skrobiowych wyniósł 152,4 tys. ton, a w całym ubiegłym roku 318,9 tys. ton, wobec 287,0 tys. ton w roku 2006

15 Rynek ziemniaków II 15 i 232,1 tys. ton dwa lata wstecz. W ubiegłym roku najbardziej wzrósł przywóz syropów skrobiowych, których sprowadzono aż 152,5 tys. ton (w tym ok. 74,5 tys. ton w II półroczu 2007), wobec 119,7 tys. ton w roku poprzednim (70,4 tys. ton w II półroczu 2006). Nieznacznie wzrósł import skrobi nieprzetworzonych, z 58,1 do 60 tys. ton (w tym skrobi ziemniaczanej obniżył się z 18,7 do 7,3 tys. ton.), z tego 26,9 tys. ton stanowił eksport w II półroczu Na nieco wyższym niż rok wcześniej poziomie ukształtował się również import dekstryn i preparatów wykańczalniczych na bazie skrobi i wyniósł 86,4 (83,7 tys. ton w 2006 roku), z tego 42,6 tys. ton sprowadzono w II połowie 2007 roku. Na wysokim poziomie utrzymuje się import pozostałych przetworów spożywczych z ziemniaków, chociaż jego wzrost został wyraźnie wyhamowany. W pierwszej połowie sezonu 2007/2008 import ziemniaków mrożonych wyniósł 22,1 tys. ton, a w całym sezonie nie przekroczy 45 tys. ton, wobec 49,1 tys. ton w sezonie 2006/2007. Rośnie przywóz chipsów, których w sezonie 2007/2008 sprowadzi się ok. 6 tys. ton. Prawie 2-krotnie niższy jest natomiast import suszu i wyniesie nieco ponad 2 tys. ton. W bieżącym sezonie import ziemniaków nieprzetworzonych może obniżyć się o ok. 40% i wynieść ok. 105 tys. ton. W większości jest on realizowany w drugiej połowie sezonu w okresie wiosennym, kiedy sprowadza się głównie ziemniaki wczesne oraz sadzeniaki. Ograniczeniu importu ziemniaków w bieżącym sezonie sprzyja niski poziom ich cen krajowych. W sezonie 2008/2009 ponownie wzrośnie eksport frytek i chipsów. Przewidywana produkcja skrobi ziemniaczanej na poziomie ok. 130 tys. ton spowoduje, że jej sprzedaż na rynki zagraniczne będzie wyższa niż w dwóch ostatnich sezonach. Sprzedaż na rynki zagraniczne pozostałych produktów skrobiowych utrzyma się przynajmniej na poziomie bieżącego sezonu. Wysoki popyt krajowy nie wskazuje na możliwość zmniejszenia bardzo wysokiego importu produktów skrobiowych. Może również wzrosnąć przywóz pozostałych przetworów spożywczych z ziemniaków. Jeżeli nie będzie znaczących wahań cen ziemniaków w Polsce i w krajach UE, można oczekiwać dalszego zwiększenia eksportu ziemniaków do tys. ton. Jednocześnie może wzrosnąć ich import, gdyż wraz ze wzrostem dochodów zwiększa się popyt na ziemniaki pochodzące z innych stref klimatycznych (Afryki Północnej i Izraela).

16 16 II Rynki Prognoza produkcji ziemniaków w 2008 roku W 2008 roku w Unii Europejskiej przewiduje się większy spadek powierzchni uprawy niż w roku poprzednim. Niskie ceny ziemniaków oraz rekordowo drogie zboża mogły spowodować zmniejszenie zainteresowania unijnych rolników uprawą ziemniaków, a w konsekwencji zmniejszenia ich areału. Znajduje to odzwierciedlenie w kontraktach terminowych na przyszły sezon, w których poziom cen jest nawet o 40% wyższy od cen obecnych. W większości krajów Europy Zachodniej początkowy okres wegetacji przebiegał w mniej korzystnych warunkach niż roku poprzednim, co może niekorzystnie wpłynąć na poziom zbiorów ziemniaków w 2008 roku. Również w Polsce, z powodu niskich cen ziemniaków oraz rekordowo drogich zbóż, w 2008 roku nasili się tendencja ograniczania areału uprawy ziemniaków. W perspektywie następnych kilku lat powierzchnia uprawianych ziemniaków będzie się nadal obniżać, gdyż ich produkcja w skali całego kraju wciąż jest wyższa od zapotrzebowania rynku oraz potrzeb konsumpcyjnych. Przewiduje się, że powierzchnia ich uprawy w 2008 roku może wynieść ok. 530 tys. ha i będzie o ok. 7% mniejsza niż w roku W przeciętnych warunkach pogodowych plony ziemniaków ukształtują się na poziomie ok. 200 dt/ha, a zbiory mogą wynieść ok. 10,6 mln ton i być o ok. 10% mniejsze niż w ubiegłym roku.

17 Rynki II 17 Przetwórstwo ziemniaków i skrobi ziemniaczanej Martyn Mieczkowski Biuro Analiz i Programowania ARR Zmiany w produkcji i podaży ziemniaków w Polsce i w krajach UE Polska jest zaliczana do największych producentów ziemniaków w Europie, pomimo utrzymującej się od lat 70. spadkowej tendencji ich uprawy. Po urynkowieniu gospodarki tendencja ta uległa nasileniu. Od początku lat 90. do 2005 roku powierzchnia uprawy ziemniaków zmniejszyła się z ponad 1,8 mln ha do ok. 0,6 mln ha i na zbliżonym poziomie utrzymywała się przez kolejne 2 lata. Podobne tendencje obserwuje się w innych krajach UE i to zarówno w UE-15 (zwłaszcza w Hiszpanii i Portugalii), jak i w krajach Europy Środkowej. Do zmniejszenia uprawy w regionach południowych przyczynia się niższa niż w północno-zachodnich rejonach Europy konkurencyjność produkcji, a w Europie Środkowo-Wschodniej ograniczanie zużycia ziemniaków na pasze. Najmniejszy spadek powierzchni uprawy występuje w Europie Północno-Zachodniej w Belgii, Holandii, we Francji, Wielkiej Brytanii i w Niemczech (u pięciu, obok Polski, najważniejszych producentów ziemniaków w Europie). W krajach Unii Europejskiej malejącej powierzchni uprawy ziemniaków towarzyszy wzrost przeciętnych plonów, natomiast w Polsce nie odnotowano poprawy przeciętnego plonowania. W ostatnim dziesięcioleciu plony ziemniaków wahały się, w zależności od warunków agrometeorologicznych, od 15 t/ha w 2006 roku do 20 t/ha w roku Jednak sprzyjające warunki agrometeorologiczne i postępująca koncentracja uprawy pozwoliły osiągnąć w 2007 roku wzrost plonów ziemniaków do 20,7 t/ha. W 2007 roku największy spadek liczby gospodarstw odnotowano w najmniejszej grupie obszarowej do 5 ha. Rośnie natomiast udział największych, ponad 20 ha gospodarstw (z 22,2% w 2005 roku do 29,4% w 2007). Przyczyny niskich plonów należy upatrywać w strukturze gospodarstw produkujących ziemniaki, w której nadal dominują gospodarstwa o całkowitym are-

18 18 II Rynki ale uprawy do 5 ha. Stanowią one ok. 60% ogółu gospodarstw uprawiających ziemniaki. Produkują one ziemniaki przede wszystkim na potrzeby własne, ewentualnie na sprzedaż na rynku lokalnym i nie są zainteresowane zwiększaniem nakładów na środki produkcji. Stosują tradycyjne, pracochłonne technologie uprawy, przy znikomym poziomie nawożenia mineralnego i wykorzystania środków ochrony roślin. Ponadto, w gospodarstwach tych przeważnie nie stosuje się sadzeniaków kwalifikowanych (wymiana sadzeniaków ma miejsce średnio co 14 lat). W związku z tym przy takim sposobie uprawy plony zależą przede wszystkim od nasilenia występowania chorób grzybowych oraz od warunków pogodowych. Z kolei w gospodarstwach wysoko specjalistycznych poziom plonów ziemniaków jest znacząco wyższy i porównywalny z notowanym w krajach UE-15, gdzie w ostatnich latach zbierano t/ha. Malejący areał uprawy przy stagnacji plonów wpływał na zmniejszenie poziomu zbiorów. W 2000 roku produkcja ziemniaków wynosiła 24,2 mln t, a w 2004 zmalała do 14,6 mln t. Po wejściu Polski do Unii Europejskiej notuje się dalszy spadek poziomu zbiorów. W 2007 roku, przy sprzyjających warunkach agroklimatycznych i względnie wysokich plonach, zbiory ziemniaków ukształtowały się na poziomie 11,8 mln t i były wyższe niż w latach Przedstawiona sytuacja spowodowała (w latach ), że Polska straciła na rzecz Niemiec pozycję europejskiego lidera w tej gałęzi produkcji rolniczej. Według prognoz IERiGŻ-PIB, w ciągu najbliższych kilku lat można spodziewać się dalszego spadku areału uprawy ziemniaka, nawet do około 0,5 mln ha, jednak przy względnej stabilizacji zbiorów na poziomie ok. 10 mln t. Mający miejsce w latach znaczny wzrost cen ziemniaków, zwłaszcza w relacji do zbóż i żywca wieprzowego, przyczynił się do drastycznego zmniejszenia zapotrzebowania na ziemniaki. Największy spadek dotyczył ziemniaków przeznaczonych na pasze, których w sezonie 2006/2007 zużyto 1,5 mln t (17% zbiorów), wobec mln t (43-51%) w latach W roku 2007/2008, z uwagi na wzrost produkcji trzody i wyższe zbiory, wykorzystanie ziemniaków na pasze wzrosło prawdopodobnie do 3,9 mln t (33% zbiorów). Jednak mimo wielu zalet, ziemniaki są kłopotliwe w transporcie, przechowywaniu i przygotowaniu do skarmienia, co przy rosnących cenach powoduje stopniowe zastępowanie ich innymi paszami.

19 Przetwórstwo ziemniaków II 19 Podobne przyczyny oraz zmieniający się model żywienia powodują systematyczny spadek spożycia ziemniaków, chociaż w strukturze ich rozdysponowania konsumpcja stanowi główny kierunek ich zagospodarowania, a jej poziom w Polsce jest jednym z najwyższych w Europie. W 2007 roku wynosił 121 kg 1 na osobę, wobec 144 kg w roku Nadal największe znaczenie mają ziemniaki przygotowywane do spożycia bezpośrednio w gospodarstwach domowych. Jednak wraz ze wzrostem dochodów ludności i rozwojem przemysłu przetwórczego należy spodziewać się, wzorem innych krajów rozwiniętych, zwiększenia konsumpcji przetworów ziemniaczanych, równolegle z dalszym ograniczeniem konsumpcji w formie nieprzetworzonej. Sytuacja ekonomiczno-finansowa przemysłu ziemniaczanego Od połowy lat 90. kondycja ekonomiczna przemysłu ziemniaczanego ulega systematycznej poprawie. Jest to związane z rozwojem produkcji przetworów spożywczych z ziemniaków, co z kolei przekłada się na popyt na surowiec ziemniaczany. Jednocześnie zarówno system dopłat do eksportu skrobi ziemniaczanej, jak i wysokie ceny przetworów skrobiowych sprzyjają uzyskiwaniu przez ten sektor dobrych wyników finansowych. Ponadto, z uwagi na wsparcie udzielane przez UE sektorowi skrobiowemu, ten segment przemysłu ziemniaczanego odznacza się względnie stabilną sytuacją ekonomiczną. Mimo że krajowi wytwórcy skrobi ziemniaczanej przeważnie nie dorównują konkurentom z UE-15 pod względem technologicznym i organizacyjnym, to poziom ochrony dochodów producentów i przetwórców skrobi jest na tyle zadowalający, że pozwala na funkcjonowanie na rynku europejskim. Perspektywy rozwoju przetwórstwa ziemniaków Przemysłowe przetwórstwo ziemniaków stanowi stosunkowo niewielki dział produkcji żywności. Jego udział w produkcji sprzedanej przemysłu przetwórczego oraz w zatrudnieniu w tym przemyśle wynosi niewiele ponad 1%. Zużycie ziemniaków w przetwórstwie przemysłowym w ciągu ostatnich 5 lat kształtowało się w granicach od 1,4 mln t w sezonie 2006/2007 do 1,75 mln t w sezonie 2003/2004, stanowiąc 12,3-16,9% zbiorów. 1 Konsumpcja liczona jako suma spożycia ziemniaków nieprzetworzonych oraz w postaci przetworów ziemniaczanych w ekwiwalencie ziemniaków.

20 20 II Rynki Przemysł ziemniaczany przetwarza ziemniaki na 4 grupy produktów: krochmal i produkty pochodne (mączkę ziemniaczaną, syrop skrobiowy, glukozę, dekstryny, kleje i inne preparaty techniczne zużywane w innych gałęziach przemysłu przetwórczego, m.in. w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym, włókienniczym, papierniczym, paszowym), susze spożywcze (płatki, grysy, puree, granulaty, aglomeraty, zużywane głównie w przemyśle chłodniczym), przetwory smażone (frytki, chipsy i inna galanteria spożywcza, przeznaczone na ogół do bezpośredniej konsumpcji), spirytus (bioetanol). Przemysłowy przerób ziemniaków w tys. t Źródło: GUS, POLZIEM Sp. z o.o., Ministerstwo Finansów, IERiGŻ-PIB. *prognoza Przerób ziemniaków na skrobię W ostatnich latach przed akcesją do Unii Europejskiej na potrzeby przemysłu skrobiowego przerabiano tys. t ziemniaków, co pozwalało na produkcję od 135 tys. t (w sezonie 2001/2002) do 178 tys. t (w sezonie 2003/2004) skrobi ziemniaczanej. Produkcja na tak znaczącym poziomie była możliwa dzięki wysokiemu popytowi krajowemu, subsydiom eksportowym wypłacanym przez ARR oraz wysokiej ochronie rynku. Wsparcie tego sektora z budżetu krajowego było realizowane w ramach uchwalonej w 2001 roku ustawy o regulacji rynku skrobi ziemniaczanej, która wprowadzała m.in. kwotowanie produkcji, a wysokość limitów na lata 2002/2003, 2003/2004, 2004/2005 została ustalona na poziomie odpowiednio 200 tys. t, 220 tys. t i 242 tys. t. W UE produkcja skrobi ziemniaczanej jest wspierana w ramach przyznanych limitów poprzez

21 Przetwórstwo ziemniaków II 21 wypłatę premii produkcyjnej, dopłat dla przetwórców skrobi wykorzystywanej na cele niespożywcze oraz pośrednio poprzez system refundacji eksportowych. Z kolei z budżetu krajowego finansowane jest wsparcie dla plantatorów ziemniaków skrobiowych w postaci płatności uzupełniających. Obecnie liczbę gospodarstw produkujących ziemniaki na skrobię szacuje się na 7 tysięcy. Są one powiązane z zakładami przetwórczymi za pomocą umów kontraktacyjnych. Polski przemysł skrobiowy jest rozdrobniony. Jedynie pięć największych krochmalni (w Łomży, Luboniu, Trzemesznie, Pile i Łobzie) posiada znaczne możliwości przerobowe i to one dominują na polskim rynku, mając w nim ok. 70% udziału. Limit produkcji skrobi przyznany Polsce przez KE wynosił niespełna 145 tys. t i był niższy niż przed akcesją. Konsekwencją takiego stanu rzeczy było obniżenie jej produkcji, choć jeszcze w sezonie 2004/2005 spadek ten nie był znaczący. W sezonie tym krajowa produkcja skrobi ziemniaczanej wyniosła 158 tys. t, przekraczając limit produkcyjny o ponad 9%. W sezonie 2005/2006, ze względu na suszę, plantatorzy ziemniaków nie wywiązali się z części umów kontraktacyjnych i produkcja skrobi na poziomie 130 tys. t spowodowała niewykorzystanie przyznanego limitu. Podobnie w sezonie 2006/2007 (przy spadku zbiorów ziemniaków do 9 mln t, o ponad 38% w porównaniu do średniej z poprzednich 5 lat) większość zakładów nie wykorzystała przysługujących im kwot produkcji skrobi ziemniaczanej. Łączna produkcja skrobi w tym sezonie była o ok. 45% niższa od przyznanego Polsce limitu i wyniosła zaledwie 79 tys. t. Przyczyną niewykorzystania kwot produkcyjnych były niższe od zakładanych zbiory ziemniaków i wyższe ceny surowca przy braku opłacalności prowadzenia skupu ziemniaków pozakontraktacyjnych. Premie produkcyjne przysługują krochmalniom jedynie za skrobie wyprodukowaną z ziemniaków wcześniej zakontraktowanych. Także rolnicy otrzymują wypłatę płatności uzupełniającej tylko za ziemniaki dostarczone w ramach kontraktacji. Zgłoszony do Ko-

22 22 II Rynki misji Europejskiej wniosek o zwiększenie limitu produkcji (do 180 tys. t) został odrzucony i kwota produkcji skrobi ziemniaczanej w sezonie 2007/2008 utrzymana została na poziomie z ostatnich lat. Produkcja skrobi ziemniaczanej w sezonie 2007/2008 oszacowana została na 120 tys. t z uwagi na spodziewaną wysoką (ok. 18,5%) skrobiowość ziemniaków. Do sprzedaży detalicznej kierowane jest tylko ok. 10% produkcji, natomiast głównym odbiorcą skrobi i jej przetworów jest krajowy przemysł spożywczy, w tym sektor napojów słodzonych. W niektórych produktach preparatami skrobiowymi zastępuje się również żelatynę. Ponadto, szereg produktów przetwórstwa ziemniaków przeznacza się nie tylko na potrzeby przemysłu spożywczego. Do 15% skrobi zużywają inne gałęzie przemysłu. Na szeroką skalę jest ona stosowana do wytwarzania krochmali modyfikowanych, klejów, dekstryn, glukozy, a nawet opakowań biodegradowalnych. Zjawiskiem charakterystycznym jest fakt, że część zakładów produkujących skrobię ziemniaczaną, szukając dodatkowych źródeł dochodów, poszerza ofertę swoich produktów, nie ograniczając się wyłącznie do produkcji skrobi surowej. Przykładem jest pozyskiwanie białka ziemniaczanego, do niedawna stanowiącego zagrożenie dla środowiska i stosowanego jako wysokowartościowy komponent mieszanek paszowych (około 40% jego produkcji jest eksportowane na rynki Wspólnoty, głównie do Niemiec). Wraz ze wzrostem gospodarczym należy oczekiwać dalszego rozwoju gałęzi przemysłu wykorzystujących skrobię i produkty skrobiowe. W perspektywie kolejnych lat wzrośnie prawdopodobnie zapotrzebowanie na skrobię i jej przetwory. Polska dysponuje niewykorzystanym zapleczem surowcowym oraz potencjałem przetwórczym przemysłu skrobiowego ocenianym przez ekspertów na ok. 220 tys. ton, z możliwością zwiększenia ich, przy niewielkich nakładach inwestycyjnych, do ok. 260 tys. ton. Jednak przy utrzymaniu obecnego systemu regulacji produkcji jej wzrost jest mało prawdopodobny. Sytuacja taka może sprzyjać dalszemu pogłębianiu się deficytu w obrotach handlu zagranicznego produktami skrobiowymi. W sezonie 2006/2007 importowano 330 tys. t skrobi i jej produktów, a eksport wyniósł prawie 118 tys. t, podczas gdy w sezonie 2004/2005 import wynosił ok. 206 tys. t, przy eksporcie na poziomie ponad 120 tys. t.

23 Przetwórstwo ziemniaków II 23 Przerób ziemniaków na frytki i chipsy Ten segment przetwórstwa ziemniaków charakteryzuje się stałą tendencją wzrostową. Jest to dział dostarczający produktów wysokoprzetworzonych o stosunkowo wysokiej cenie, kierowanych do bardziej zamożnych nabywców. Według GUS, w 2006 roku wyprodukowano 57,3 tys. t chipsów i 225 tys. t frytek, co w stosunku do 2001 roku oznaczało wzrost produkcji odpowiednio o 57 i 17%. Zgodnie z szacunkiem IERiGŻ-PIB, w 2007 roku produkcja frytek wzrosła do 155 tys. t, a chipsów do 60 tys. t. Obecnie w Polsce spożycie tych produktów jest znacząco niższe niż w krajach UE i w przypadku frytek wskaźnik ten wynosi 4 kg/osobę oraz 1 kg/osobę dla chipsów, podczas gdy w UE konsumpcja wynosi odpowiednio ok. 15 kg/osobę i 1,5 kg/osobę. Przewiduje się, że dotychczasowe tendencje wzrostu spożycia krajowego i eksportu utrzymają się także w latach następnych. Jednak wzrost może być ograniczany niskimi, w porównaniu ze średnią UE, dochodami społeczeństwa oraz tradycyjnym modelem żywienia. Tempo dalszego rozwoju tego sektora w Polsce będzie uzależnione od wzrostu dochodów ludności, a także od międzynarodowej strategii najważniejszych firm działających w tej branży. Przerób ziemniaków na susze spożywcze W sezonach 2003/2004 i 2005/2006 przerób ziemniaków na susze był stabilny i wynosił ok. 130 tys. t. W sezonie 2006/2007, z powodu niskich plonów przerobiono tylko 115 tys. t, a w sezonie 2007/2008 ich przerób oszacowano na 120 tys. t. Był to wzrost o ponad 41% w odniesieniu do ostatnich lat przed akcesją, kiedy na produkcję suszów spożywczych wykorzystywano ok. 85 tys. t ziemniaków. Przy stałym zużyciu surowca w ostatnich latach stabilna była również produkcja suszu. W sezonach 2003/ /2008 kształtowała się ona na poziomie tys. t, wobec 12 tys. t w se-

24 24 II Rynki zonach 2001/2002 i 2002/2003. Do produkcji galanterii spożywczej na rynku krajowym wykorzystuje się ok. 12 tys. t suszy, natomiast reszta jest przeznaczana na eksport. W związku ze specyficznymi wymaganiami jakościowymi w odniesieniu do surowca, gospodarstwa uprawiające ziemniaki na potrzeby zakładów produkcyjnych związane są umowami kontraktacyjnymi, a producenci suszu spożywczego dokonują zakupów na wolnym rynku tylko w przypadku nieurodzaju ziemniaków. Susze spożywcze należą do żywności wysokoprzetworzonej, której spożycie rośnie w warunkach wzrostu gospodarczego. W perspektywie najbliższych lat produkcja suszy spożywczych będzie wykazywać tendencję wzrostową, której skala zależeć będzie w dużej mierze od tempa rozwoju gospodarczego kraju. Przerób ziemniaków na alkohol (bioetanol) Społeczność międzynarodowa skłania się coraz bardziej do poszukiwania alternatywnych źródeł energii. Kwestię tę regulują porozumienia międzynarodowe, wśród których najważniejszym jest Ramowa Konwencja Klimatyczna podpisana przez Polskę w 1992 roku. W rezultacie dalszych prac nad zapobieganiem zmianom globalnego klimatu powstał tzw. protokół z Kioto, zobowiązujący kraje sygnatariusze do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Jednym ze sposobów wywiązania się z przyjętego zobowiązania jest zastąpienie paliwa kopalnianego (ropy naftowej i jej produktów) w transporcie samochodowym biopaliwami, w tym również bioetanolem. Przydatność wybranych surowców do wytworzenia bioetanolu Źródło: Międzynarodowy rynek biopaliw. Stan rozwoju i perspektyw. FAMMU/FAPA, marzec 2007 r., dane Kompanii Spirytusowej Wratislavia Polmos S.A., M. Dyngus: Rynek biopaliw płynnych w Polsce perspektywy rozwoju do 2010 roku. Biuro Analiz i Programowania ARR.

25 Przetwórstwo ziemniaków II 25 Według danych GUS, rośnie także zainteresowanie produkcją biopaliw. W 2005 roku wytworzyliśmy 80,9 tys. t (ok. 0,1 mld l) bioetanolu, rok później już 119,3 tys. t (0,15 mld l). Coraz większą część produkcji bioetanolu przeznacza się na domieszkę z benzyną 66% w 2005 roku i 72% rok później. Produkcja biodiesla cieszy się mniejszym powodzeniem, gdyż w 2005 roku uzyskano 64,3 tys. t tego paliwa, a w 2006 roku 89,2 tys. t. Również większa część produkcji biodiesla jest przeznaczana na domieszkę z olejem napędowym 23% w 2005 roku i 36,5% rok później. Badania nad przydatnością poszczególnych roślin do produkcji bioetanolu wskazują, że ziemniak, przyjmując ogólnokrajowe wyniki w uprawach, przegrywa konkurencję w wydajności etanolu z 1 tony z kukurydzą i z pszenicą czy żytem, natomiast pod względem wydajności etanolu z 1 ha może konkurować z pszenicą i żytem. Należy jednakże zaznaczyć, że plony ziemniaków skrobiowych w gospodarstwach towarowych sięgają t/ha. Przy takich wynikach uprawy koszt wyprodukowania 1 litra spirytusu według szacunków z 2004 roku wynosi poniżej 1,50 zł. Przy prognozowanym zużyciu benzyn w Polsce (ok. 3,8 mln t w 2010 roku), produkcja i zużycie bioetanolu powinna osiągnąć poziom ok. 350 tys. t (463 tys. m 3 ) w 2010 roku. Pokrycie zapotrzebowania na ziemniak jako surowiec do produkcji bioetanolu, pozwalające osiągnąć zakładany wskaźnik jego udziału w paliwach płynnych w 2010 roku, wymagałoby przyjmując wysokość plonów i uzysk etanolu z 1 ha ogółem uprawy co najmniej 241 tys. ha ziemniaków (ok. 40% obecnej powierzchni upraw ziemniaka w Polsce). Gdyby w Polsce oprzeć pozyskiwanie etanolu tylko i wyłącznie z ziemniaka, jego powierzchnia potrzebna do zaspokojenia 100% popytu na paliwo, wymagałaby minimum 4,2 mln ha, ok. 37% całkowitej powierzchni upraw w kraju. Przy produkcji ziemniaka o zawartości skrobi 19% i więcej byłoby to już co najmniej o połowę mniej. W skali światowej ziemniak nie jest uznawany za alternatywę do produkcji bioetanolu. Wsparcie sektora skrobi ziemniaczanej Od momentu akcesji Polski do struktur europejskich sektor skrobi ziemniaczanej wspierany jest za pośrednictwem Agencji Rynku Rolnego. Wsparcie to odbywa się poprzez realizację mechanizmów wspomagających zarówno plantatorów ziemniaków skrobiowych, jak również producentów i eksporterów skrobi i stanowi istotny element poprawy opłacalności tego kierunku uprawy oraz produkcji przemysłowej.

26 26 II Rynki Zrealizowane płatności dla plantatorów ziemniaków skrobiowych *Stan na 31 maja 2008 r. Źródło: Biuro Produktów Roślinnych ARR. Wsparcie udzielane plantatorom ziemniaków skrobiowych odbywa się poprzez system dopłat do skrobi zawartej w ziemniakach dostarczonych w ramach kontraktacji. Wysokość dopłaty jest corocznie ogłaszana przez Radę Ministrów i jest zróżnicowana w zależności od zawartości skrobi w ziemniakach. Zrealizowane premie produkcyjne dla producentów skrobi *Stan na 31 maja 2008 r. Źródło: Biuro Produktów Roślinnych ARR. Działania wspierające producentów skrobi ziemniaczanej są realizowane za pomocą mechanizmu wypłat premii produkcyjnych. Premia wypłacana jest autoryzowanym przez ARR wytwórcom skrobi wyprodukowanej w zakresie przyznanego limitu produkcji. Warunkiem przyznania premii produkcyjnej jest wywiązanie się producenta skrobi z płatności wobec plantatorów ziemniaków za dostarczony surowiec.

27 Przetwórstwo ziemniaków II 27 Wypłacone refundacje do eksportu skrobi ziemniaczanej *Stan na 31 maja 2008 r. Źródło: Biuro Administrowania Obrotem Towarowym z Zagranicą ARR. Rynek światowy jest istotnym kierunkiem zbytu dla unijnego sektora skrobi i jej produktów. Z tego względu, w celu zminimalizowania różnic między cenami skrobi na świecie i w Unii Europejskiej, stosuje się system refundacji eksportowych. Stawka refundacji do eksportu skrobi jest ustalana przeważnie raz w miesiącu i zmienia się w zależności od sytuacji rynkowej zarówno w UE, jak i na rynku zewnętrznym. * * * Ziemniaki są jedną z roślin tradycyjnie uprawianych w Polsce i w tej części Europy. Krajowi rolnicy posiadają bogate doświadczenie i umiejętności uprawy ziemniaków, a jedynym często ograniczeniem rozwoju jest sytuacja finansowa, nie pozwalająca zwiększać nakładów na środki produkcji. Ważną rolę w tym obszarze pełnią krajowe jednostki naukowo-badawcze, dzięki pracy których powstało szereg odmian o dobrych cechach plonotwórczych i biologicznych. Poza wszelkimi dyskusjami pozostają kwestie dotyczące wartości odżywczych ziemniaków oraz względnie niskich wymagań agrotechnicznych. Bulwy ziemniaków są bogate w witaminy oraz składniki mineralne, nie wymagają żyznych gleb i spełniają istotną rolę w zmianowaniu. Ważnym kierunkiem wykorzystania ziemniaków jest przemysł i przetwórstwo. W Polsce szczególny potencjał rozwojowy posiada produkcja gotowych ziemniaczanych wyrobów spożywczych, takich jak frytki czy chipsy, co zawdzięczamy rosnącemu zapotrzebo-

28 28 II Rynki waniu przez konsumentów na tego typu produkty. Ważnym kierunkiem, choć ograniczonym przez niskie limity produkcji skrobi, jest krochmalnictwo, które korzysta przede wszystkim z istotnego składnika bulw, jakim jest skrobia. Jest ona wykorzystywana w wielu gałęziach gospodarki, lecz z różnych względów Polska nie wykorzystuje w pełni potencjału produkcyjnego, który i tak ograniczony jest niskim limitem produkcji. W perspektywie najbliższych lat istotna wydaje się konieczność maksymalnego wykorzystania przysługującego nam limitu produkcji skrobi oraz dalszy rozwój produkcji wyrobów ziemniaczanych i produktów skrobiowych posiadających znaczny popyt ze strony przemysłu, przy maksymalnym wykorzystaniu wsparcia w ramach Wspólnej Polityki Rolnej i w ramach budżetu krajowego.

29 Rynki II 29 Rynek drobiu i jaj w roku 2007 i perspektywy na rok 2008 Dr Grzegorz Dybowski Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Pozytywne zmiany w otoczeniu rynku drobiarskiego W 2007 roku polska gospodarka wykazywała najwyższe w całym dziesięcioleciu tempo rozwoju. Wysoka dynamika produkcji przemysłowej, budownictwa oraz handlu krajowego i zagranicznego przyczyniła się do redukcji bezrobocia, poprawy wyników finansowych przedsiębiorstw oraz wzrostu wynagrodzeń. To z kolei zdynamizowało spożycie indywidualne. Te pozytywne tendencje zaczęły jednak wygasać w drugiej połowie roku, gdyż rozwój gospodarczy został zakłócony przez symptomy mogące prowadzić do nierównowagi makroekonomicznej. Chodzi tu głównie o rosnącą inflację, silną presję płacową, drożejący kapitał i spadającą konkurencyjność polskich przedsiębiorstw, wywołaną rosnącymi kosztami oraz aprecjacją złotego. W 2007 roku na rynku rolnym wzrosły ceny podstawowych produktów roślinnych, a także drobiu i mleka. Obniżyły się natomiast ceny trzody chlewnej i bydła. Drugi rok z rzędu relacje cen produktów sprzedawanych i nabywanych przez rolników (tzw. nożyce cen) były korzystne dla rolnictwa. Jednak rosnące ceny pasz powodowały pogorszenie opłacalności produkcji, szczególnie trzody chlewnej i drobiu. Od kilku miesięcy ma też miejsce silny wzrost cen detalicznych żywności. Jest on spowodowany nie tylko czynnikami wewnętrznymi, ale też sytuacją na globalnym rynku rolnym i żywnościowym. Duże uzależnienie od eksportu W 2007 roku produkcja mięsa drobiowego wyniosła ok tys. ton i była o 7,5% wyższa niż przed rokiem. W pierwszym półroczu produkcja wzrosła o ponad 4%. Zwiększający się szybko popyt eksportowy spowodował, że cały przyrost podaży został przeznaczony na pokrycie przyrostu eksportu. Stało się

30 30 II Rynki to istotną przyczyną wzrostu cen na rynku krajowym oraz znacznej poprawy koniunktury w drobiarstwie. Dobra koniunktura przyczyniła się do przyspieszenia wzrostu produkcji w drugim półroczu do 10,5%. Przyspieszenie dynamiki wzrostu produkcji w całym roku było więc spowodowane przede wszystkim szybko rosnącym eksportem, który w 2007 roku osiągnął poziom ok. 260 tys. ton, o 20% wyższy niż w 2006 roku. Równocześnie jest to poziom ponad 2,5-krotnie wyższy niż przed akcesją do UE. W 2007 roku eksport drobiu stanowił już 23% jego produkcji. Głównymi rynkami zbytu były Niemcy, Wielka Brytania, Czechy oraz Francja. Poza UE eksport kierowany był przede wszystkim do krajów azjatyckich. Tak duże uzależnienie sektora drobiarskiego od sprzedaży zagranicznej powoduje, że staje się on coraz bardziej wrażliwy zarówno na zmiany warunków lokowania towaru na rynkach zbytu, jak i na rosnący poziom kursu walutowego. Stale umacniający się złoty zaczyna redukować opłacalność eksportu i staje się zagrożeniem dla dalszej ekspansji eksportowej, bez której rozwój branży drobiarskiej byłby bardzo trudny. Tym bardziej, jeśli wyhamowanie czynników proeksportowych zbiega się ze wzrostem kosztów produkcji wynikającym nie tylko z rosnących cen zbóż i pasz, ale także z coraz wyższych kosztów energii i paliw. W 2007 roku wolumen importu mięsa drobiowego przekroczył 97 tys. ton był o 9% większy niż w roku poprzednim. Wzrost importu miał miejsce drugi rok z rzędu, choć jego dynamika zmniejszyła się w relacji do 2006 roku (+17%). Import stanowi ok. 10% krajowej konsumpcji mięsa drobiowego. Wzrostowi zakupów drobiu za granicą sprzyjał mocny złoty. Głównymi dostawcami na polski rynek były: Wielka Brytania, Holandia i Niemcy, a spośród państw nie należących do UE Brazylia. Jednak jej udział w całkowitym imporcie mięsa drobiowego nie przekraczał 3%. Wyniki osiągnięte w handlu zagranicznym drobiem w 2007 roku były korzystne. Wpływy z eksportu wyniosły ponad 650 mln euro i były aż o 40% większe niż przed rokiem. Dodatnie saldo obrotów przekroczyło 0,5 mld euro, co oznacza wzrost o 47% w relacji do roku poprzedniego. Wynikało to m.in. z wysokich cen na rynku unijnym, na którym tempo wzrostu spożycia wyprzedzało dynamikę przyrostu produkcji. Polska lokuje na rynku wspólnotowym ponad 90% sprzedaży zagranicznej drobiu. Wzrost cen na tym rynku znalazł więc odzwierciedlenie w dwukrotnie szybszej dynamice wywozu w ujęciu wartościowym niż ilościowym.