bodziec dystalny: -to bodziec działający z pewnej odległości, dowolny bodziec poza organizmem działający na nasze narządy zmysłowe.

Transkrypt

1 Emocje, motywacje, poznanie - seminarium Spostrzeganie bodziec dystalny: -to bodziec działający z pewnej odległości, dowolny bodziec poza organizmem działający na nasze narządy zmysłowe. bodziec proksymalny: -bodziec pojawiający się w bezpośrednim kontakcie bodźca dystalnego z narządem zmysłowym, czyli np. obraz siatkówkowy. wrażenie: -odzwierciedlenie elementarnej cechy zmysłowej zarejestrowanej w wyniku odbioru danych sensorycznych. Poszczególne wrażenia są od siebie izolowane np. wrażenie barwy jest niezależne od wrażenia wielkości. pojedyncze cechy spostrzeganego przedmiotu spostrzeżenie: -obraz wszystkich dostępnych cech, rejestrowanych za pośrednictwem różnych zmysłów. Efekt aktywności pól czuciowych kory mózgowej, które odebrały informacje pochodzące z różnych zmysłów i połączyły je w całość. połączenie wrażeń pojedynczych z danymi umysłowymi Stałość spostrzegania polega na tym, że spostrzeżenie albo nie ulega zmianom, albo też ulega mniejszym zmianom w porównaniu ze zmianami bodźców proksymalnych. W spostrzeganiu uczestniczą dwa rodzaje procesów: procesy dół-góra: -są zapoczątkowane przez odbiór informacji zmysłowych przez narządy zmysłowe, informacje te następnie podlegają analizie na wyższych piętrach układu nerwowego, łącznie z analizą na poziomie kory mózgowej. procesy góra-dół: -pojawiają się wtedy, kiedy większą rolę w spostrzeganiu zaczynają odgrywać procesy pamięciowe, które kierują poszukiwaniem i interpretacją danych zmysłowych. Fazy procesu spostrzegania:

2 1. Rejestracja sensoryczna Zmiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Detektory wrażliwe są tylko na jednę cechę, nie reagują na inne cechy. Z rejestracją sensoryczną ściśle związane jest przechowanie prostych informacji w buforze sensorycznym albo w magazynie informacji sensorycznej. Pamięć sensoryczna daje możliwość utrzymania informacji w systemie poznawczym tak długo, dopóki na zebranym materiale nie zostaną wykonane inne operacje. 2. Ocena emocjonalna Bodźce oceniane są jako przyjemne lub nieprzyjemne bądź jako korzystne lub niekorzystne, zanim jeszcze jednostka zdąży się zorientować, czego one dotyczą. 3. Rozpoznanie treści bodźca Faza oceny semantycznej. Pojawia się rozpoznanie bodźca, czyli określenie kategorii, do której należy ten bodziec. efekt wielkości zbioru im więcej bodźców należy wziąć pod uwagę w procesie porównywania, tym więcej czasu to zajmuje. 4. Ocena znaczenia metaforycznego Dostrzeganie innego sensu odbieranych bodźców. Co ważniejsze: część czy całość? Asocjacjonizm: Wundt i Titchener teoria atomistyczna w fizyce Strukturalizm (psychologia postaci / psychologia Gestalt): Max Wertheimer, Kurt Koffka, Wolfgang Kohler psychologia, teoria pola w fizyce Zasady wyodrębniania całości wg Wertheimera (1923) (prezentował badanym abstrakcyjne zbiory kropek): bliskość przestrzenna lub sąsiedztwo w polu widzenia jednakowy wygląd lub podobieństwo wspólna droga dobra kontynuacja lub dobra figura

3 niewielkie rozmiary (łatwiej wyodrębniamy te elementy, które cechują się niewielkimi rozmiarami) symetria (łatwiej wyodrębnić figury symetryczne niż niesymetryczne) zgodność z chwilowym nastawieniem ubiegłe doświadczenie i przyzwyczajenia Różnice między figurą a tłem wg Edgara Rubina (1921) (psychologia postaci): figura ma pewien kształt, tło jest spostrzegane jako coś bezkształtnego tło wygląda tak, jak gdyby rozprzestrzeniało się za figurą w sposób ciągły, a nie jak gdyby było przerwane przez figurę figura wydaje się wysunięta ku przodowi, tło zaś wygląda tak, jak gdyby było z tyłu figura ma charakter rzeczy, a tło przedstawia się jako nieukształtowany materiał figura silniej się nam narzuca, jest łatwiej zapamiętywana i wydaje się bardziej sensowna figura wydaje się jaśniejsza od tła Detektory: wyodrębniają informacje ze środowiska, które są ważne adaptacyjnie kodują je w oszczędny sposób, tak, by mogły zostać wykorzystane w dalszym przetwarzaniu, kodowanie to już na wstępie redukuje ilość dostępnych informacji, ponieważ detektory są wrażliwe tylko na pewne informacje Kategoryzacja percepcyjna Spostrzeganie jako proces kategoryzowania Procesy spostrzegania są powiązane z myśleniem pojęciowym, z procesami pamięciowymi i z procesami uczenia się. Człowiek dysponuje określoną wiedzą (zakodowanym w pamięci sposobem organizowania spostrzeganych przedmiotów), która służy do tworzenia kategorii. Wiedza ta stanowi wewnętrzną reprezentację oczekiwanego rozkładu przedmiotów i zdarzeń w otaczającym świecie i umożliwia szybką adaptację do środowiska proces góra-dół. Analiza cech obiektu proces dół-góra. Prototypowy model kategoryzacji W centrum tej struktury znajduje się reprezentacja wzorca jako prototypu danej kategorii. W bliskim otoczeniu tego centrum są reprezentacje bodźców najmniej zniekształconych w stosunku do prototypu, natomiast w coraz dalszym otoczeniu pojawiają się reprezentacje coraz bardziej zniekształconych egzemplarzy. Prototyp - uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych zniekształconych bodźców.

4 Neisser gdybyśmy przyjmowali, iż spostrzeganie jest odpowiedzią na zmiany w otoczeniu, to nasze spostrzeżenia oraz reakcje byłyby zawsze spóźnione w stosunku do tego, co dzieje się w naszym otoczeniu spostrzeganie ma charakter cykliczny, a równoprawnymi częściami cyklu są pobieranie informacji z otoczenia oraz poszukiwanie tych informacji. Neisser przyjmuje istnienie wrodzonych schematów eksploracyjnych, czyli schematów uzyskiwania informacji na temat świata. Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych sposobów pobierania informacji z otoczenia. Do takich sposobów należą techniki przeszukiwania wzrokowego (ostrość i kształt obiektu, czytanie) Koncepcja ekologiczna spostrzegania B konstruktywistyczne podejście do spostrzegania (Bruner, Gregory, Rock) Podmiot ma dostęp tylko do tworzonych przez siebie reprezentacji, a przez nie uzyskuje dostęp do świata Uwaga dystraktory: -wszystkie dodatkowe bodźce, które odciągają uwagę od podstawowego zadania realizowanego w danym momencie.

5 -bodźce pochodzące z zewnątrz -bodźce, które jednostka sama eksponuje W obrębie pola uwagi można wyróżnić część centralną, na której koncentruje się jednostka w danym momencie, oraz część peryferyczną, która zawiera bodźce trudniej dostępne. Podstawowe funkcje uwagi: selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki ukierunkowanie procesów poznawczych określanie wielkości wykorzystywanych zasobów poznawczych poświęcanych na realizację różnych zadań (ile energii psychicznej poświęcimy na wykonanie pewnego zadania) Rodzaje selekcji: selekcja pierwotna selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe selekcja wtórna występuje w procesach pamięciowych; zachodzi między pamięcią krótkotrwałą i trwałą; pamięć trwała nie jest w stanie odebrać wszystkich bodźców przesyłanych przez pamięć krótkotrwałą; informacje w pamięci trwałej kodowane są w postaci semantycznej, czyli jednostka rejestruje ich znaczenie; kiedy napływające dane są całkowicie zgodne z dotychczas zarjestrowanymi informacjami, proces uwagi odrzuca je z dalszej analizy selekcja trzeciego rzędu pojawia się wtedy, kiedy jednostka posługując się wiedzą zapisaną w pamięci trwałej, przygotowuje plan działania; informacje wybrane z pamięci trwałej przesyłane są do pamięci operacyjnej, która bezpośrednio kieruje jakimś działaniem Alina Kolańczyk uwaga intensywna stosunkowo wąski zakres, pozwala na głębokie przetwarzanie informacji będących w jej zasięgu uwaga ekstensywna zakres stosunkowo szeroki, ale przetwarzanie dostępnych jej informacji jest dość płytkie Fizjologiczne mechanizmy uwagi: odruch orientacyjny organizm otwiera się na dopływ nowej stymulacji skierowanie receptorów na źródło stymulacji, jednocześnie pojawia się wzrost wrażliwości wszystkich receptorów, nie tylko tych na które aktualnie działają bodźce indukcja ujemna

6 pobudzenie pojawiające się w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich aktywność układu siatkowatego układ odpowiedzialny za procesy zasilania, zawiera włókna pobudzające i hamujące La-Berge (1997, 1998) uwaga pojawia się wtedy, kiedy reprezentacja jakiegoś obiektu zostanie połączona z JA trójkąt aktywności mózgowej; aspekty uwagi: ekspresja, mechanizm wzmacniania oraz mechanizm kontroli czujność: -zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku. Proporcje poprawnych detekcji i fałszywych alarmów: stosunek siły sygnału do szumu im większy sygnał tym łatwiej go odróżnić na tle szumu macierz wypłat czynniki wpływające na motywacyjne konsekwencje podjęcia określonych decyzji oczekiwania uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach detekcja sygnałów: -proces wykrywania bodźców w określonym miejscu (np. organizm pacjenta) przeszukiwanie: -proces aktywny, nie wiadomo kiedy jakiś bodziec wystąpi i nie wiadomo gdzie (np. zbieranie grzybów) Teoria filtra uwagowego Broadbenta wszystko albo nic Filtr przypomina swoim działaniem zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy. technika cieniowania: -polega na tym, że badany ma równocześnie odbierać dwa komunikaty, przy czym sytuacja

7 eksperymentalna jest tak zroganizowana, że zwraca on uwagę na tylko jeden z nich. Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym przez okres 20 sekund. Informacje, na które nie zwracamy uwagi, podlegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne. Model ten nie wyjaśnia np. efektu coctail party, który charakteryzuje się umiejętnością szybkiego przenoszenia uwagi z jednego źródła na inne.

8 Teoria wielu filtrów uwagowych Treisman Treisman wprowadziła kolejne fazy przetwarzania informacji, uwzględniające coraz to bardziej złożone właściwości bodźców. Po każdej z faz przetwarzania może nastąpić albo zatrzymanie przetwarzania, albo specyficzna reakcja, albo też przetwarzanie może być kontynuowane. W koncepcji Treisman wyraźnie ujawnia się wieloetapowość procesu uwagi. W specyficznych warunkach człowiek bardzo szybko może przejść do analizy semantycznej, jeśli informacja zawiera dane ważne z punktu widzenia jego potrzeb i motywów. W początkowych fazach przetwarzanie ma charakter automatyczny, natomiast w późniejszych funkcjonowanie uwagi w coraz większym stopniu uzależnione jest od świadomości oraz od analizy znaczenia bodźców. Różne bodźce mają różny próg dostępu dla uwagi.

9 Teoria zasobów uwagi Kahneman Teoria ta w większym stopniu wiąże uwagę z całokształtem psychiki jednostki, a nie tylko jak teorie selekcji z procesami poznawczymi. Wg Neissera nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców, ale pobieramy takie bodźce z otoczenia, które są nam potrzebne. Uwaga ma więc charakter aktywny, a nie pasywny, jak zakładały wcześniejsze teorie. Wg Kahnemana (1973) Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować.

10 Pojemność uwagi określa ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić. Kierowanie zasobów poznawczych na rozwiązywanie różnych zadań zależy od wielu czynników, m.in.; trudność zadania w trakcie radzenia sobie z zadaniami łatwymi możemy wykonywać inne czynności, ponieważ wymagają użycia niewielkich zasobów poznawczych, zadania trudne wymagają użycia dużych zasobów poziom pobudzenia przy wyższym poziomie pobudzenia dostępna jest większa ilość zasobów poznawczych niż przy poziomie niskim polityka alokacyjna lub inwestycyjna systemu poznawczego człowiek wybiera to, co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej na politykę inwestycyjną wpływają: - chwilowe intencje lub stany motywacyjne - trwałe dyspozycje (zainteresowania) - ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe Teoria Kahnemana należy do teorii postulujących istnienie jednej puli zasobów uwagi. Każde dodatkowe zadanie pochłania zasoby uwagi i prowadzi do ogólnego pogorszenia w wykonywaniu zadań pozostałych. Procesy automatyczne i kontrolowane

11 Wyobraźnia wyobraźnia: -zdolność do tworzenia wyobrażeń, w szczególności wyobrażeń twórczych... z drugiej strony (filozofia analityczna) -zdolność do tworzenia przypuszczeń, hipotez, do udawania oraz myślenia twórczego (Flew, 1979) wyobrażenia: -umysłowe obrazy rzeczywistości przypominające spostrzeżenia ale bez pewnego obiektu. Mogą być: wydobywane z pamięci konstruowane z elementów zawartych w pamięci wyobrażenia odtwórcze: -obraz przedmiotu, który przestał działać na zmysły

12 wyobrażenia ejdetyczne (zawierają się w odtwórczych): -fotograficzna dokładność wyobrażenia twórcze: -wyobrażenia przedmiotów, z którymi jednostka nigdy się nie zetknęła Mechanizmy tworzenia reprezentacji: stanowisko obrazowe: Shepard i Kosslyn wyobrażenia: oddają ciągłą naturę rzeczywistości cechują się mniejszą wyrazistością niż spostrzeżenia mają charakter quasi-obrazowy Wg Kosslyna system poznawczy dzieli się na dwa rodzaje reprezentacji: głębokie i płytkie reprezentacje głębokie przechowywane są w pamięci trwałej w postaci opisów strukturalnych złożonych z twierdzeń nie są dostępne świadomości zapisywane cechy obejmują stałe związki między właściwościami konstruowany jest quasi-obraz dostępny świadomości stanowisko abstrakcyjne: Anderson i Bower oraz Pylyshyn zakłada, że reprezentacja tworzona jest w postaci zespołu sądów i twierdzeń pojęcie sądu rozumiane w trojaki sposób: sąd jest formą języka myśli, który ma naturę niewerbalną i abstrakcyjną istotę sądu stanowi znaczenie w sensie logicznym istotę sądu stanowi znaczenie w sensie psychologicznym przyjmuje istnienie tylko jednego rodzaju kodu, jakim posługuje się umysł obrazy pojawiające się w naszej świadomości są mało ważne, ponieważ nie są one autentycznymi reprezentacjami, a jedynie epifenomenami zjawisk występujących na poziomie głębokim W języku myśli chodzi zawsze o to samo. Język myśli jest uniwersalny i niezależny od języka, jakim posługujemy się w komunikacji. W tym właśnie języku mogą być zapisywane wszelkie sądy. Zwolennicy stanowiska abstrakcyjnego przyjmują, że twierdzenia są reprezentowane w mózgu bez użycia słów. Próby empirycznego rozstrzygnięcia problemu formy reprezentacji Lee Brooks (1967) Pokazywał badanym matrycę 4*4 z punktem startowym. Zadaniem badanych było zapamiętanie serii zdań typu w polu na prawo od pola startowego umieść 2. Twierdzenia te określały wzajemne położenie pól i można było sobie łatwo wyobrażać poszczególne pola matrycy. W przypadku kiedy słowa prawo i lewo zastąpiono słowami szybki i wolny ludzie nie mogli posługiwać się wyobrażeniami i zapamiętywali średnio o 2 zdania mniej.

13 Wyniki eksperymentu Brooksa wskazują, że możliwość korzystania z wyobrażeń polepsza funkcjonowanie pamięci, czyli mówiąc inaczej wyobrażenia są efektywnym narzędziem umożliwiającym zapisywanie informacji w pamięci. Później pojawiła się seria badań, które można podzielić na dwie kategorie: eksperymenty nad rotacjami umysłowymi eksperymenty, w których analizowano zjawisko skanningu umysłowego rotacje umysłowe -porównanie wzroru z jednym ze wzrorców Cooper i Shepard (1975) Eksponowali badanym litery, które były nachylone pod pewnym kątem. Zadaniem badanych było stwierdzenie, czy zrotowana litera jest literą normalną, czy też jej lustrzanym odbiciem. Stwierdzono, że czas reakcji wzrastał stopniowo wraz z wielkością kąta rotacji, przy czym najdłuższy był w wypadku rotacji o 180 stopni. Wyniki badań nad rotacjami: czas rotacji umysłowej zależy wprost proporcjonalnie od wielkości kąta rotacji. Zależność ta obowiązuje w zakresie od 0 do 180 stopni zależność wprost proporcjonalna między kątem a czasem rotacji stopniowo zanika, kiedy badany jest uprzedzany o tym, w jakim położeniu będzie eksponowany bodziec porównawczy. czas rotacji nie zależy od stopnia złożoności figury płaskiej, ani też od tego, czy rotacja była wykonana na płaszczyźnie kartki, czy też w trzecim wymiarze rotacje umysłowe występują nie tylko u ludzi, w eksperymencie Vanclaira, Fagota i Hopkinsa stwierdzono, że występują także u pawianów. skanning umysłowy -przeszukiwanie pola świadomości w poszukiwaniu pewnych informacji Badanym najpierw pokazuje się pewien obiekt. Mają zapamiętać ten obiekt, a po jego usunięciu z pola widzenia prosi się ich, żeby go sobie wyobrazić. Następnie zadaje się im pytania dotyczące rozmaitych właściwosći tego obiektu. W eksperymentach tych wykryto trzy podstawowe efekty: efekt odległości, efekt złożoności oraz efekt wielkości. efekt odległości Kosslyn, Ball, Reiser (1978) Badanych proszono o zapamiętanie fikcyjnej wyspy. Znajdowały się na niej obiekty położone w rozmaitych częściach wyspy. Potem proszono o wyobrażenie sobie tej wyspy i skoncentrowaniu się na pewnym charakterystycznym punkcie. Następnie zadawano pytania dotyczące występowania pewnych obiektów na tej wyspie. Stwierdzono, że im dalej znajdował się obiekt od punktu fiksacji, tym więcej czasu badany potrzebował na udzielenie odpowiedzi. Eksperyment dość wyraźnie popiera stanowisko obrazowe. efekt złożoności: badanym znacznie więcej czasu zabierało wyobrażenie sobie złożonych scen aniżeli wyobrażanie

14 sobie scen prostych efekt wielkości: mały obiekt -> stwierdzenie właściwości zajmuje więcej czasu duży obiekt -> stwierdzenie właściwosći zajmuje mniej czasu Spostrzegane należy interpretować jako zbiór procedur poznawczych kodowanie wiąże się z tworzeniem reprezentacji świata, samego siebie oraz własnych procesów psychicznych Paivio (1978) 4 podstawowe stanowiska teoretyczne dotyczące kodowania: 1. głębokie kodowanie ma charakter lingwistyczny Whorf (1892) w procesie percepcji pośredniczy język 2. główną rolę w kodowaniu odgrywają procesy percepcyjne, niewerbalne atrybuty percepcyjne są podstawą kodowania, kategoryzacji i pamięci 3. teoria podwójnego kodowania system werbalny i niewerbalny logogen (Morton, 1962): -struktura odpowiedzialna za generowanie reprezentacji werbalnych imagen (Paivio): struktura odpowiedzialna za reprezentacje obrazowe 4. istnienie trzeciego kodu, odrębnego od kodu obrazowego i kodu werbalnego Wyobrażenia polepszają pamięć dzięki mechanizmowi podwójnego kodowania (koncepcja Paivio) Prawo Josta jeśli dwa skojarzenia mają równą siłę, ale różny wiek, skojarzenie starsze bardziej korzysta na powtarzaniu niż nowsze WIEDZA DEKLARATYWNA wiedza że... OBRAZY SĄDY zewnętrzne reprezentacje wiedzy PROCEDURALNA wiedza jak... WYOBRAŻENIA wewnętrzne reprezentacje wiedzy Pamięć Człowiek posługuje się pamięcią tak, aby osiągnąć ważne cele lub uniknąć sytuacji przykrych. Pamięć rozumiemy jako zdolność lub jako proces psychiczny. Podstawowe rodzaje operacji: kodowania informacji przechowania informacji odtwarzania informacji

15

16 Tulving (1974) 1. Spostrzeganie 2. Kodowanie spostrzegania Zmiana spostrzegania w ślad pamięciowy (spostrzeżenia zawsze mają charakter obrazowy) 3. Przechowanie śladu kodowego 4. Rekodowanie Modyfikacja zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki (może występować wielokrotnie) Świeże informacje mogą powodować: - zmiany w systemie wiedzy o zasięgu globalnym (informacje związane z akceptowanym przez jednostkę systemem wartości) - zmiany w systemie wiedzy o zasięgu lokalnym (informacje związane ze zdarzeniami obojętnymi z punktu widzenia jednostki) 5. Przechowanie śladu rekodowanego 6. Poszukiwanie informacji w pamięci Proces wydobywania informacji z pamięci jest, zdaniem Tulvinga, efektem interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu (szuka dopasowania) 7. Decyzja Czy ujawnić zawartość swojej pamięci w zachowaniu? 8. Pamięć świadoma 9. Decyzja o zachowaniu 2 rodzaje cykli pamięciowych Mały cykl pamięciowy Związany jest z wielokrotnym odbieraniem informacji, które są powiązane z dotychczasową wiedzą jednostki. Procesy kontroli sprawdzają czy dana informacja była wcześniej zarejestrowana w pamięci. Jeśli informacja tylko częściowo pokrywa się z dotychczasową wiedzą, to mamy następujące opcje: informacja może zostać włączona w dotychczasowe struktury wiedzy (asymilacja) struktury wiedzy mogą zostać zmodyfikowane w taki sposób, że będą uwzględniały tę informację (akomodacja) informacja może zostać całkowicie odrzucona przez jednostkę Pojawiają się zmiany dotyczące walencji emocjonalnej tych informacji (pozytywne, negatywne, neutralne) 2 postaci małego cyklu pamięciowego: nowe informacje docierają do jednostki niezależnie od jej zainteresowania jednostka sama poszukuje nowych informacji Duży cykl pamięciowy Wiąże się z faktem, że zachowanie ujawniające zawartość pamięci może stać się przedmiotem spostrzegania. Prawo częstości (Budohoska, Włodarski)

17 Stwierdzono, że powtarzanie pozytywnie wpływa na przechowanie materiału w pamięci. Prawo Foucault Gdy zapamiętywany materiał jest obszerny, to czas poświęcony na opanowanie jednego elementu wzrasta szybciej aniżeli jego objętość. Kryterium czasu przechowania Pamięć sensoryczna (ultrakrótka) Informacje żyją bardzo krótko (niekiedy krócej niż 1 sekunda) System poznawczy musi przekazać te informacje do pamięci krótkotrwałej Pamięć krótkotrwała Dłuższy żywot informacji, ale ograniczona pojemność. Dalej następuje zapominanie lub przekazanie informacji do pamięci trwałej Zapominanie jest procesem adaptacyjnym! Szybkość przenoszenia informacji do pamięci trwałej jest ograniczona! Pamięć trwała Bardzo duża pojemność i długi żywot informacji. Wyszukiwanie informacji może zabierać bardzo dużo czasu. Nie można przypomnieć sobie zbyt wielu informacji naraz. Dostęp do zawartości pamięci trwałej odbywa się za pomocą pamięci krótkotrwałej. Pamięć ultrakrótka (sensoryczna) Wykryta została w 1960 roku przez Sperlinga. Jest pamięcią specyficzną dla modalności. pamięć ikoniczna wzrokowa pamięć echoiczna słuchowa Hamowanie w eksperymencie Averbacha i Coriella (1961) nosi nazwę maskowania wstecznego. Bodziec eksponowany później hamuje odtwarzanie bodźca pokazywanego wcześniej. Maskowanie wsteczne występuje tylko w pamięci ikonicznej! Pamięć sensoryczna przechowuje informacje o fizycznych właściwościach bodźców, nie rejestruje ich znaczenia!

18 Pamięć sensoryczna jest buforem poznawczym. Pamięć krótkotrwała Pojemność: 7+-2 elementy (kęsy/miller) Wicklegren (1964) Grupowanie po 3 elementy jest najbardziej efektywne przy zapamiętywaniu ciągów cyfr. Lehr i Fischer (1988) Pojemność pamięci krótkotrwałej wynosi 80 bitów. Wg nich czas przechowywania informacji wynosi 5,4 sekundy. Sternber (1994) Czas przechowania informacji może sie przedłużyć nawet do minuty lub więcej. hamowanie retroaktywne: -zakłócanie przechowania wcześniej opanowanego materiału przez jakieś późniejsze zadanie Conrad (1964) Informacje kodowane są w pamięci akustycznej hamowanie proaktywne -utrudnianie zapamiętania nowego materiału pod wpływem wcześniejszego zapamiętywania podobnego lub identycznego materiału. Pamięć trwała Pojemność pamięci trwałej jest praktycznie nieograniczona. Podobnie czas przechowania może być nieograniczony.

19 Pamięć autobiograficzna Conway i Rubin (1993) 3 poziomy pamięci autobiograficznej: okresów życia opisuje zdarzenia bardzo rozległe w czasie mierzone w latach, zawiera informacje o celach, planach, aktorach, działaniu pamięć zdarzeń ogólnych (zdarzenia cykliczne lub jednorazowe) zawiera wiedzę o zdarzeniach specyficznych i składających się ze zdarzeń powtarzalnych, które pojawiają się w tygodniowych i miesięcznych odstępach czasu pamięć o zdarzeniach specyficznych najbogatszy w doznania sensoryczne i percepcyjne, ale nie stanowi spójnej całości, wydarzenia z własnej biografii, które sobie przypominamy, są zdarzeniami ogólnymi, w skład których wchodzą zdarzenia specyficzne, którym podmiot nadał własny sens i cel Nasza pamięć nie jest odzwierciedleniem tego, co miało miejsce w rzeczywistości, ale stanowi odzwierciedlenie tego, jak tę rzeczywistość zinterpretowaliśmy. Nasze wspomnienia z własnej biografii zawierają bowiem zarówno komponenty pamięci epizodycznej jak i semantycznej. Maruszewski (2000) Cztery podstawowe właściwości pamięci autobiograficznej:

20 zdarzenia są uporządkowane sekwencyjnie zdarzenia posiadają jakąś lokalizację czasową mniej lub bardziej dokładną zdarzenia wchodzące w daną sekwencję mają dla jednostki określony sens zdarzenia autobiograficzne odnoszą się do Ja, czyli zdarzenia te muszą być odnoszone do własnej osoby Interpretacja nie jest procesem jednorazowym, lecz powtarzalnym, ewoluuje wraz z naszym wiekiem i doświadczeniem. Rubin (1995) Komponenty pamięci autobiograficznej: 1. narracja Wszystkie nasze wspomnienia, które pamiętamy możemy zrelacjonować, mają one charakter opisu 2. wyobraźnia Bez jej udziału nie bylibyśmy w stanie przypomnieć sobie, a dokładniej przywołać w pamięci, zdarzeń, które miały miejsce w naszym życiu 3. emocje uważa się, że emocje są w nierozerwalnym związku z pamięcią, w tym z pamięcią autobiograficzną Wg Goleman (1997) Siła utrwalenia danego przeżycia zależy wprost proporcjonalnie od siły pobudzenia ciała migdałowatego. Oznacza to, że najbardziej wyraziste są wspomnienia, które wywołały największe pobudzenie emocjonalne. Freud w przypadku silnych, emocjonalnych zdarzeń pojawia się wyparcie, wyparcie powodowany jest przez silny lęk albo przez zagrożenie ego, a więc wyparcie stosowane było w celu uniknięcia emocjonalnej konfrontacji Badania Waldfogela kiedy prosi się osoby o przypomnienie jak największej ilości zdarzeń z przeszłości, to zdarzenia przyjemne stanowią 50 % wspomnień, zdarzenia nieprzyjemne 30 %, a neutralne 20 % Zdarzenia traumatyczne mogą być pamiętane bardzo słabo. informacja centralna -informacja, która jest powiązana ze źródłem pobudzenia emocjonalnego

21 informacja peryferyczna -informacja, która jest neutralna i nie dotyczy bezpośrednio źródeł pobudzenia emocjonalnego Szczegóły centralne są lepiej pamiętane w przypadku zdarzeń negatywnych niż zdarzeń neutralnych. Odwrotna zależność występuje dla zdarzeń peryferycznych czyli lepiej pamiętamy informacje peryferyczne w zdarzeniach neutralnych niż negatywnych. Czynniki krytyczne dla pamięci zdarzeń emocjonalnych wg Christiansona pobudzenie emocjonalne nietypowość i charakterystyczność zdarzeń uwaga procesy przeduwagowe obróbka informacji po zadziałaniu bodźca Na co dzień często posługujemy się schematami cyklicznymi, a w szczególności schematami tygodniowymi. Huttenlocher, Hedges i Prohaska (1988) dowiedli, że jest to specyficzne dla kultury zachodniej, gdzie życie zorganizowane jest w cykle tygodniowe. Od poniedziałku do piątku chodzimy do pracy, szkoły, itp., a sobota i niedziela są dniami wolnymi. Huttenlocher i in. w podsumowaniu wprowadzili bardziej szczegółowy podział cyklu tygodniowego na Schemat ten udało się potwierdzić Stawiskiej (2000) w badaniu wzorowanym na metodzie pamiętnikowej Linton. Badania pramięci autobiograficznej Galton technika słowa Galtona Rozpoznawanie jest łatwiejsze od przypominania! Linton podjęła się prowadzenia pamiętników White w swoim badaniu koncentrował się na podawaniu dat zdarzeń, które wcześniej zapisywał Reprezentacje pojęciowe Pojęcia -reprezentacje umysłowe, które zawierają opis istotnych właściwosći pewnej klasy (kategorii) właściwosći istotne: wspólne, charakteryzujące wszystkie egzemplarze należące do danej klasy najbardziej typowe egzemplarze mają takie same właściwosći np. ptaki latanie właściwosći charakteryzujące jeden konkrtetny lub kilka egzemplarzy z danej klasy Pojęcia zawierają także informacje o charakterze relacyjnym na temat związków pojęcia z innymi pojęciami

22 Pojęcia są: ogólne i jednostkowe abstrakcja: -pomijanie różnic między egzemplarzami pojęcia lub jego właściwościami i wyodrębnianie cech wspólnych Funkcje podstawowe pojęć: zapewnienie ekonomii w funkcjonowaniu poznawczemu poprzez redukcję różnorodności informacji przetwarzanych przez umysł rozumienie i wyjaśnianie możliwość wykonywania różnych operacji na reprezentacjach przedmiotów a nie na samych przedmiotach komunikowanie się pojęcia teoretyczne: -odnoszą się do nieobserwowalnych właściwosći obiektów Pogląd klasyczny Wg tego poglądu pojęcie jest taką reprezentacją klasy, która obejmuje wszystkie istotne właściwosći tej klasy. Cechą istotną jest taka cecha, która charakteryzuje wszystkie obiekty należące do tej klasy, czyli cecha wspólna dla tych obiektów. Zgodnie z poglądem klasycznym, granice pojęcia są ostre człowiek nie ma żadnych wątpliwości czy dany obiekt jest egzemplarzem pojęcia, czy też nie. Ja wiem, że ty wiesz, że ja wiem - podstawa komunikacji

23 Ludzie przyswajają sobie pojęcia za pośrednictwem procesu uczenia się. Lewicki Podprocesy w procesach pojęć: abstrakcja pozytywna polega na wyodrębnianiu spośród pozostałych cech cech istotnych służących jako wzorzec identyfikacyjny przy klasyfikowaniu następnych pojęć abstrakcja negatywna pomijanie cech nieistotnych Lewicki za wskaźnik utworzenia pojęcia uznaje reakcję wybiórczo-ogólną Wybiórczość takiej reakcji polega na tym, że osobnik odpowiada nią tylko na takie przedmioty, które posiadają określoną właściwość, ogólnośc zaś, że odpowiada nią na wszystkie przedmioty (stosowane w eksperymencie) którym ta właściwość przysługuje. Eksperymenty Lewickiego wykazały też, że szybkość uczenia się pojęć zależy od liczby cech istotnych i nieistotnych. W systemie semantycznym można wyróżnić dwa rodzaje znaczeń: 1 znaczenie denotacyjne określanie przy użyciu nazwy zbioru jej desygnatów, ma dwa aspekty: znaczenie referencjalne polega na wytworzeniu relacji między nazwą i zbiorem jej desygnatów znaczenie typu sens polega na wyrażeniu danego pojęcia za pomocą innych pojęć sprowadza się do określenia tego, co stanowi istotę pojęcia 2 znaczenie konotacyjne Zalety poglądu klasycznego: 1. Możliwość określenia ostrych granic pojęcia 2. Łatwe określanie relacji między pojęciami pojęcia mają przecież ostre granice 3. Możliwość przekazywania wiedzy drogą werbalną. W pewnych sytuacjach staje się to wadą, gdy ktoś wpada w nałóg definiowania. Wady poglądu klasycznego: 1. Utożsamianie pojęć z atrybutami percepcyjnymi. Atrybuty, na których podstawie określamy znaczenie pojęcia, nie musza oznaczać jego głębokiego znaczenia. 2. Pogląd klasyczny nie wyjaśnia efektu typowości, czyli faktu, że niektóre formalnie należące do zakresu pojęcia są traktowane jako lepsi przedstawiciele tego pojęcia w porównaniu z innymi. 3. W badaniach nad pojęciami sztucznymi pomijano w większości pojęcia podrzędne czy nadrzędne w stosunku do analizowanego. 4. Nie dostrzegano tego, że w potocznym funkcjonowaniu poznawczym pojęcia te stanowią rzadkość i że faktycznie ludzie posługują się niemal wyłącznie pojęciami o ostrych granicach.

24 Pogląd probabilistyczny Wittgenstein (1972) Wiele pojęć ma nieostre granice. Nie potrafimy podać co stanowi istotę gry, ale pojęciem tym posługujemy się w sposób pewny. Trudności w podaniu cech definicyjnych pojęć występują w wypadku olbrzymiej większości pojęć wykorzystywanych w życiu codziennym. Skoro nie potrafimy zdefiniować istoty pojęcia, to granice pojęć muszą być nieostre. Wynika stąd, że poszczególne egzemplarze można zaliczać do zakresu pojęcia z pewnym tylko prawdopobieństwem, stąd też pogląd probabilistyczny. 2 podstawowe założenia: pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i wystarczające Eleanor Rosch Wyróżnia dwa wymiary kategorii: poziomy obejmuje analizę relacji między kategorią i egzemplarzami, znajdującymi się na tym samym poziomie ogólności np.: kat: zwierzęta, egz: pies, krowa, tasiemiec, żaba pionowy dotyczy relacji między egzemplarzami lub podkategoriami na różnych poziomach ogólności np.: kat: zwierzęta, podkat: kręgowce, robaki Reprezentacja kategorii lub klasy uosabiana jest przez prototypy. prototypy: -najczystsze wypadki przynależności kategorialnej, takie egzemplarze, które są najbardziej typowe Posner i Keel Wykazali, że prototyp można scharakteryzować jako średnią arytmetyczną egzemplarzy napotkanych dotychczas przez daną jednostkę. Tsujimoto Prototyp może być takim egzemplarzem, z którym jednostka się nie zetknęła. Francuz Prototyp może być takim obiektem, w którym poszczególne cechy przyjmują wartości modalne, to jest wartości występujące najczęściej. Badania Rosch nad efektem typowości Ludzie wykazują wysoką zgodność w ocenie typowości obiektów należących do pewnej kategorii. Obiekty typowe są opanowywane jako pierwsze przy uczeniu się kategorii. Stwiedzono też, że egzemplarze typowe miały najwięcej tych właściwosci, którymi odznaczały się inne egzemplarze typowe, natomiast niewiele cech wspólnych łączyło je z egzemplarzami nietypowymi.

25 Poziomy hierarchii pojęć w wymiarze pionowym: poziom najwyższy obejmuje pojęcia bardzo ogólne, charatkteryzowane za pomocą niewielkiej liczby cech] poziom podstawowy zajmuje pozycję pośrednią, obiekty o bogatych charakterystykach i jednocześnie o cechach pozwalających na stosunkowo najłatwiejsze odróżnianie obiektów od siebie poziom najniższy występuje wiele cech wspólnych, ale cechy te pokrywają się w znacznym stopniu z cechami charakteryzującymi inne grupy obiektów Pojęcia ulokowane są w sieci wzajemnie powiązanych znaczeń. Takie powiązania występują wśród kategorii naturalnych, natomiast nie ma ich w zbiorze kategorii sztucznych. Zalety poglądu probabilistycznego: 1. Koncepcja ta pokazała, że ludzie potrafią posługiwać się kategoriami w sposób konsekwentny, pomimo, że nie potrafią podać kryteriów, na których się opierają. Istnieją reprezentacje kategorii, ale reprezentacje te albo mają charakter niejawny, albo zmienny. 2. Zwrócenie uwagi na kategorie naturalne. Kategorie te stanowią odzwierciedlenie uporządkowanej natury spostrzeganego świata. Wady poglądu probabilistycznego: 1. Na podstawie tego poglądu trudno wyjaśnić pojęcia złożone jak np.: zwierzę domowe 2. Reprezentacje oparte na prototypach wykazują silną zależność od kontekstu. 3. Prototypy nie muszą być odzwierciedleniem pewnej tendencji centralnej w danej kategorii, to jest nie muszą być one albo średnią arytmetyczną, albo medianą, albo modalną tej kategorii, mogą zaś być wypadkami idealnymi dla danej kategorii. Pogląd egzemplarzowy Pogląd ten przyjmuje, że pojęcia nie stanowią sumarycznej reprezentacji pewnej klasy, ale reprezentację co najmniej jednego lub kilku egzemplarzy danej klasy (Medin, Schaffer, 1978)

26 Przyjmuje, że człowiek przechowuje w pamięci informacje na temat odrębnych egzemplarzy. Nie istnieją cechy definicyjne, które charakteryzowałyby wszystkie egzemplarze należące do danej klasy, ani też egzemplarze zajmujące centralną pozycję w danej klasie. Pogląd egzemplarzowy przyjmuje, że ludzie preferują informacje konkretne i nie posługują się procesami, które pozwoliłyby wyekstrahować ogólną informację na temat pewnej klasy. Przyjmuje się, że generalizacja i abstrakcja nie występują w fazie nabywania informacji o egzemplarzach, ale w fazie odtwarzania. Proces identyfikacji polega na ocenie podobieństwa nowego obiektu do znanego lub znanych egzemplarzy. efekt pierwszeństwa -mówi o tym, że nasze decyzje będą w znaczym stopniu zależały od tego, jaki był pierwszy egzemplarz pojęcia Zalety modelu egzemplarzowego: 1. Stosunkowo dobrze wyjaśnia proces kategoryzacji. Przy podejmowaniu decyzji o przynależności do określonej kategorii ludzie przywołują pewne specyficzne egzemplarze kategorii i na tej podstawie udzielają odpowiedzi. 2. Wyjaśnienie procesu tworzenia pojęć bez konieczności odwoływania się do bardzo złożonych procesów poznawczych. Po napotkaniu egzemplarza pojęcia człowiek uruchamia nieświadomy proces wnioskowania. Pojęcia mogą podlegać ewolucji w toku nabywania nowych informacji. 3. Zachowywanie pełnej puli informacji. 4. Wrażliwość na kontekst. Ponieważ przechowywana jest pełna informacja na temat egzemplarzy, jednostka może dowolnie reorganizować tę informację w zależności od potrzeb wyznaczonych przez kontekst sytuacyjny. Wady modelu egzemplarzowego: 1. W modelu tym ignoruje się zdolność człowieka do abstrakcji oraz do innych złożonych procesów poznawczych. 2. W modelu tym nie ma żadnych ograniczeń dotyczących tego, jakie egzemplarze mogą konstytuować kategorię. Stwierdzenie, że obiekty tworzą kategorię dlatego, iż są do siebie podobne, ma niewielką wartość wyjaśniającą. POJĘCIA ISTOTA POJĘCIA cechy abstrakcyjne PROCEDURA IDENTYFIKACYJNA cechy obserwowalne made by Mika :)