ZAWIERA SCENY DANTEJSKIE

Transkrypt

1 2010 festiwal, który uwiera ZAWIERA SCENY DANTEJSKIE

2

3 1

4 Organizator Centrum Myśli Jana Pawła II Współorganizator Centralny Basen Artystyczny Partnerzy Dyrektor dr Piotr Dardziński Dyrektor Piotr Duda ul. Foksal Warszawa tel faks centrum@centrumjp2.pl ul. M. Konopnickiej Warszawa tel faks info@basen.art.pl Producent Małgorzata Wilczewska Mecenas Patronat medialny Dyrektor programowy Michał Mizera Promocja Zofia Orłowska Obsługa techniczna Maciej Bogunia Biuro Joanna Bis Krystyna Kozioł Małgorzata Mostek Joanna Sawicka Barbara Songin Sponsorzy Konsultacje programowe ks. Stanisław Adamiak dr Sebastian Duda Maria Mach Johann Wolfgang Niklaus dr Paweł Schreiber 2

5 Gorzkie żale przybywajcie, serca nasze przenikajcie. Rozpłyńcie się me źrenice, toczcie smutnych łez krynice. Słońce, gwiazdy omdlewają, żałobą się pokrywają. Płaczą rzewnie aniołowie, a któż żałość ich wypowie? Opoki się twarde krają, z grobów umarli powstają. Cóż jest, pytam, co się dzieje? Wszystko stworzenie truchleje! Na ból Męki Chrystusowej żal przejmuje bez wymowy. Uderz, Jezu, bez odwłoki, w twarde serc naszych opoki! 3

6 RADA PROGRAMOWA Marcin Bornus-Szczyciński śpiewak, badacz muzyki dawnej, nauczyciel; wykłada liturgiczny śpiew tradycyjny w Kolegium Filozoficzno-Teologicznym oo. Dominikanów w Krakowie i Warszawie; od 1981 roku prowadzi zespół Bornus Consort specjalizujący się w polskiej polifonii przełomu XVI i XVII stulecia Wanda Górska zastępca dyrektora Biura Kultury m.st. Warszawy Dariusz Karłowicz doktor filozofii, założyciel i wydawca rocznika filozoficznego Teologia Polityczna ; publikuje w prasie codziennej i czasopismach; autor takich książek jak: Arcyparadoks śmierci (2007), Sokrates i inni święci (2005), Koniec snu Konstantyna (2004) Dariusz Kosiński historyk teatru; profesor w Katedrze Dramatu Wydziału Polonistyki UJ; wicedyrektor Instytutu im. Jerzego Grotowskiego; zajmował się historią i teorią sztuki aktorskiej XIX wieku; obecnie koncentruje się na badaniach swoistości polskiej tradycji teatralnej i performatywnej; ostatnio opublikował Polski teatr przemiany (2007) i Grotowski. Przewodnik (2009) Marek Kraszewski dyrektor Biura Kultury m.st. Warszawy; interesuje się najnowszą historią Polski, kulturą polską (teatrem, muzyką, architekturą) oraz integracją kulturalną Henryk Paprocki doktor teologii Instytutu Św. Sergiusza w Paryżu, duchowny prawosławny, profesor Uniwersytetu w Białymstoku, Prawosławnego Seminarium Duchownego i Akademii Teatralnej w Warszawie; tłumacz dzieł m.in. Mikołaja Bierdiajewa, Sergiusza Bułgakowa, Oliviera Clémenta, Mikołaja Łosskiego i Aleksandra Schmemanna Maria Prussak historyk dramatu i teatru polskiego; pracuje w Instytucie Badań Literackich PAN; zajmuje się romantyzmem oraz twórczością Stanisława Wyspiańskiego; ostatnio opublikowała Wyspiański w labiryncie teatru (2005) oraz Czy jeszcze słychać głos romantyzmu? (2007) Bożena Sawicka naczelnik Wydziału Teatru w Departamencie Sztuki w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego ks. Jan Sochoń poeta, krytyk literacki, filozof i eseista; profesor Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego; edytor pism ks. Jerzego Popiełuszki, ks. Janusza Pasierba i Karola Wojtyły; ostatnio opublikował Religia jako odpowiedź (2008), Intencje codzienne (2009), Rekolekcje z ks. Jerzym Popiełuszką (2009) Lech Sokół historyk dramatu i teatru, witkacolog; profesor w Instytucie Sztuki PAN, w Akademii Teatralnej w Warszawie oraz Szkole Wyższej Psychologii Społecznej w Warszawie 4

7 Z PIEŚNI III Przeze mnie droga w miasto utrapienia; Przeze mnie droga w wiekuiste męki; Przeze mnie droga w naród zatracenia; Jam dzieło wielkiej, sprawiedliwej ręki. Wzniosła mię z gruntu potęga wszchwłodna, Mądrość najwyższa, miłość pierworodna: Kto wchodzi do mnie, żegna się z nadzieją. tłum. Adam Mickiewicz 5

8 TO PIEKŁO MYSZKA MYSZKĄ TRACI! TRĄCI! Komedia Boska Danta nie jest również epopeją, bo w niej bohater współczuje tylko, nie zaś działa; jest ona prędzej Odyseją, bo jest wędrówką do ojczyzny: jakkolwiek tą ojczyzną nie Itaka już, ale niebo. Cyprian Kamil Norwid Wielki Post, w którym odbywa się Festiwal Gorzkie Żale, to najważniejszy punkt wyjścia do prowadzenia naszych rozważań. Koniec karnawału, posypanie głowy popiołem, czterdziestodniowy post, rozważania Męki Pańskiej, rekolekcje duchowe, pokuta i przygotowanie do Wielkiej Nocy. Dumki i nokturny zamiast polek i mazurków. To trudny czas dla wszystkich: wierzących i niewierzących, wątpiących i poszukujących. Trudny dla tych, którzy zadają sobie pytania serio, pytania ostateczne, pytania graniczne. Trudny, bo wszyscy oni, prędzej czy później, zmierzą się z Tajemnicą Krzyża. Wszyscy oni, wszyscy my. Do tej wspólnoty ludzi pytających kierujemy festiwalowe propozycje. To, że nazwa odwołuje się do ściśle polskiego nabożeństwa, ma dla nas podstawowe znaczenie. To część naszej tożsamości, to nasz wkład w kulturę europejską. To nasze, własne, swojskie, lokalne. Gdzie mamy szukać odpowiedzi na swoje pytania, jeśli nie we własnej tradycji? Pieśń Gorzkie żale należy do najcenniejszych zabytków polskiego dziedzictwa niematerialnego. Warto dobrze wczytać się w jej tekst, poddać melodii, a jeszcze lepiej: wziąć udział w nabożeństwie nawet z ciekawości czysto etnologicznej. Istotny jest dla nas także fakt, że gorzkie żale narodziły się w Warszawie, w parafii świętokrzyskiej. Stąd nasz coraz bliższy kontakt z Bazyliką przy Krakowskim Przedmieściu. To przecież miejsce symbol. W często cytowanych słowach Jan Paweł II powiedział wprost: Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy, stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła pod własnymi gruzami, jeśli się nie pamięta, że pod tymi samymi gruzami legł również Chrystus-Zbawiciel ze swoim krzyżem sprzed kościoła na Krakowskim Przedmieściu. Jesteśmy festiwalem polskim i warszawskim w pełnym (także patetycznym) tych słów znaczeniu. Dlatego też między innymi pokazujemy znakomity Bal w Operze, warszawską apokalipsę, a zarazem ostrą satyrę na Polskę międzywojenną, którą zakopiański Teatr Witkacego wznowił specjalnie dla nas. Czas i miejsce. Bardzo prosto myślimy więc o powodach organizowania tego festiwalu. W tym roku skupiamy się przede wszystkim na tematyce związanej z Wielką Sobotą, w czasie której obie te kategorie zostały podważone, unieważnione, wstrzymane. To ten tajemniczy dzień w Triduum Paschalnym, w którym właściwie nic się nie dzieje, w którym świat się zatrzymał, jeszcze pod wrażeniem wydarzeń Dnia Poprzedniego, już w niepewnym oczekiwaniu na to, co się wydarzy Dnia Następnego. To właśnie ten moment, o którym w Składzie Apostolskim padają słowa zstąpił do piekieł. Teologowie spierają się, po co właściwie Chrystus zszedł do podziemi, ile czasu tam przebywał, co tam robił. Spór nie jest oczywiście rozstrzygnięty, bo być nie może, ale jedno nie ulega wątpliwości: czeluście piekielne interesowały ludzkość od zawsze. Pod ziemię schodzili już bohaterowie antycznych mitów: Herakles, Orfeusz, Odyseusz, Tezeusz, Eneasz, Gilgamesz Kiedy myśleć o zejściu do piekieł, nie sposób nie przywołać Boskiej komedii Dantego. Wnikliwa lektura tej wielkiej księgi dostarcza argumentów za umieszczeniem jej w centrum tegorocznych festiwalowych poszukiwań. Również tu czas i miejsce ulegają zawieszeniu. Nieprzypadkowo akcja poematu rozpoczyna się w Nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek AD 1300 roku i trwa równy tydzień. W tym wyjątkowym momencie Dante, w połowie życia, znika ze świata rzeczywistego i udaje się w zaświaty, wraca zaś odmieniony. Podobny chwyt wykorzystał C. S. Lewis, wybitny dantolog, w swoich Opowieściach z Narnii, o czym fascynująco opowie dr Igor Kraszewski w czasie jednego z festiwalowych spotkań. Jakże genialną intuicję wykazał Norwid, pisząc o Boskiej komedii jako o Odysei, która jest wędrówką zadaną każdemu człowiekowi... Boska komedia A właściwie: Komedia, bo tak w średniowieczu nazywano wszystkie utwory o szczęśliwym zakończeniu, summa tej epoki, zapowiedź renesansowego przewrotu, wielkie dzieło chrystologiczne, głębokie wyznanie wiary, opowieść o nawróceniu pisana przez wygnanego z Florencji autora. Nel mezzo di cammin di nostra vita Ten słynny pierwszy wers, owo w połowie życia, oznaczał w przypadku Dantego 35 lat. Ale przecież nie znaczy to, że adresujemy naszą propozycję do dzisiejszych trzydziesto- i czterdziestolatków, choć to właśnie mogłaby sugerować tegoroczna oprawa graficzna. Przecież w pewnym sensie my wszyscy, żyjący hic et nunc, znajdujemy się pośrodku życia. Z Dantem pod rękę zstępujemy więc do piekieł, które dzisiaj przestały być realną groźbą. Nie odstraszają, nie przestrzegają, nie istnieją. Piekło stało się czymś odesłanym do lamusa, odstawionym na półkę z bajkami dla dzieci. Dzieła dawnych mistrzów nie działają już tak silnie na naszą wyobraźnię. Nasze dzisiejsze wyobrażenia o piekle często przypominają kabaretowo-dansingowe wizje Witkacego. Takie piekło myszką trąci! O tym, że piekło istnieje naprawdę przypomniał w niezwykle ostrych słowach Benedykt XVI w homilii wygłoszonej w zeszłym roku w parafii w Fidene na przedmieściach Rzymu: Grzesznicy będą się smażyć w ogniu piekielnym 6

9 po wsze czasy ( ) Piekło, o którym tak mało się mówi w naszych czasach, jest miejscem dla tych, którzy zamykają serce na Jego miłość (warto zwrócić uwagę, że główną inspiracją dla obecnego Papieża przy pisaniu jego pierwszej encykliki Deus Caritas Est była Boska komedia!). Piekło dla chrześcijan nie jest (bo też nie może być!) jedynie religijnym symbolem, który został wymyślony po to, żeby zastraszać wiernych i zmusić ich do przestrzegania dekalogu. Po obejrzeniu spektaklu Teatru Derevo chyba nikt nie będzie miał co do tego wątpliwości. Nic dziwnego, że wizja Dantego jednych fascynowała, innych irytowała. To Fryderyk Nietzsche, zawzięty wróg chrześcijaństwa, w Zmierzchu bogów nazwał Dantego hieną piszącą wiersze na grobach, a Witold Gombrowicz notował w Dzienniku, że to najpotworniejszy poemat w literaturze światowej, odbierający właściwie wiarę w boską sprawiedliwość. Tymczasem Boska komedia jest w istocie dziełem na wskroś religijnym i mieszczącym się w samym środku katolickiej ortodoksji. Jak to ujął ks. Jacek Grzybowski, przywołując autorytet samego Hugona Ursa von Balthasara: Cała krytyka, jaką spotykamy w Komedii, nie jest próbą reformy polegającej na zaproponowaniu nowego Kościoła i nowego kierunku wiary, ale pochodzi z przepełnionej miłością gorliwości świeckiego chrześcijanina. Dlatego też Agata Duda-Gracz zaprasza do kościoła św. Jacka, w sakralną przestrzeń, na prezentację nowego przekładu Inferna pióra Jarosława Mikołajewskiego. Ufając Dantemu (jak ten Wergiliuszowi), zapatrzeni w tajemniczy uśmiech Beatrycze, czyli jak rozszyfrowują to dantolodzy świadomi napięcia między rozumem i wiarą, zagłębiamy się więc w program festiwalu, próbując znaleźć i zrozumieć to zjawisko, które w finale Boskiej komedii słońce porusza i gwiazdy. Pięknie pisał o tym Jorge Luis Borges w swoich esejach dantejskich, przywołując ten dramatyczny moment, kiedy Dante krzyczy za znikającą Beatrycze Ov è ella? Niczym Orfeusz w równie przerażającym momencie odwracający głowę i krzyczący Eurydyko!. Gdzie jesteś? Jeśliś jest Odpowiedź na te pytania znają zapewne tylko umarli. Może dlatego tak często zwracamy się do nich z prośbą o radę i przestrogę? O sposoby kontaktu z umarłymi zapytamy między innymi prof. Włodzimierza Lengauera zaraz po premierze Orfeusza wg opowiadania Leszka Kołakowskiego. Prawdę tę nieczęsto przeczuwają też Wielcy Artyści. Jak Jerzy Grzegorzewski, który w swoim ostatnim przedstawieniu (On. Drugi Powrót Odysa), swoistym autorequiem, dal obraz dantejskich zaswiatów. Przejmujaco zabrzmiala w tym spektaklu (takze dzieki muzyce Stanislawa Radwana) jego ukochana fraza z poematu Florentyczka: Tu lascerai ogni cosa diletta più caramente e questo è quello strale che l arco dello essilio pria saetta. Tu proverai si come sa di sale lo pane altrui, e come è duro calle lo scendere e l salir per l altrui scale (Paradiso, XVII, 55-60, tłum. A. Kuciak) Porzucisz wszystko, co umiłowała Tam dusza twoja, kiedy byłeś młody; Z łuku wygnania pierwsza to jest strzała. Poznasz, jak gorzkie są proszone miody I cudzy chleb, jak trudną, stromą drogą Jest wstępowanie na nie swoje schody. Świadomie zamkniemy tegoroczny Festiwal Nie-Boską komedią w reżyserii Grzegorzewskiego. Rozmowa z zaproszonymi gośćmi odbywająca się zaraz po tym spektaklu będzie próbą dotknięcia tego, co do tej pory rzadko było poruszane w rozmowach o tym przedstawieniu: silnego napięcia o charakterze metafizycznym i religijnym. A dzień później, w Wielką Środę już tylko myślami będziemy w poznańskim Teatrze Nowym, gdzie po raz dwusetny zagrany zostanie Faust w reżyserii Janusza Wiśniewskiego, spektakl, który mógłby być dobrą zapowiedzią przyszłorocznej edycji Gorzkich Żali. I wspólnie z tym reżyserem będziemy rozważać dzień, w którym Judasz sprzedał Jezusa za 30 srebrników. Za co u Dantego skończył w najniższym kręgu piekielnym, w jednej z trzech paszcz samego Lucyfera. MICHAŁ MIZERA DYREKTOR PROGRAMOWY PS Przyjęliśmy następującą konsekwencję w zapisie: gorzkie żale nazwa nabożeństwa odprawianego w niedziele Wielkiego Postu Gorzkie żale nazwa pieśni śpiewanej podczas tego nabożeństwa Gorzkie Żale nazwa naszego festiwalu. 7

10 N BECKETT WYLU LEWIS INFERNO NOWY PRZEKŁAD SOŁŻENICYN A TV DANTE DANTE LA DIVINA COMMEDIA GORZ ŻA ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ WIELKIE KAZANIE... Ś ORFEUSZ BA W OP 8

11 DNIACZ NIE-BOSKA KOMEDIA PASJA-FILMY W CIENIU KRZYŻA ZANUSSI ZKIE LE SZYPLISZKI KAZANIA GRECKI CHÓR BIZANTYJSKI WIELKI POST W. KRZYŻ HVAR WARSZAWA AL ERZE 7 9

12 PONIEDZIAŁKI ZANUSSI NA WIELKI POST s filmów Krzysztofa Zanussiego podejmujących temat istnienia Boga, śmierci, walki dobra ze złem, odpowiedzialności za własne życie i za własne wybory. W sam raz na Wielki Post. Prowadzenie pokazów: Adam Trwoga, doktorant w Instytucie Kultury Polskiej UW. WTORKI ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ s spektakle teatralne, które podejmują wątki ważne dla zrozumienia wyboru Boskiej komedii jako głównej inspiracji tegorocznego programu. Orfeusz: zejście do podziemi (gr. katabasis), Bal w Operze: warszawska apokalipsa, Nie-Boska komedia: dantejska wędrówka przez życie ku zbawieniu. Po każdym przedstawieniu dyskusja z twórcami i zaproszonymi gośćmi. ŚRODY DANTEJSKIE KONTEKSTY s spotkania w kawiarnianej atmosferze księgarni Tarabuk z wybitnymi znawcami wybranych współczesnych utworów literackich, inspirowanych Boską komedią Dantego. Dwudziestowieczne wariacje na temat dantejskiego piekła. Prowadzenie spotkań: dr Sebastian Duda, filozof, teolog, publicysta. CZWARTKI KONCERTY LITURGICZNE s wyjątkowe koncerty prezentujące wielkopostną liturgię. Wielkie przeżycie, możliwość poznania innych obrządków i bardzo starych tradycji. Dodatkowo gratka dla teologów, etnografów i muzykologów. Program koncertów: Johann Wolfgang Niklaus, założyciel Scholi Teatru Węgajty. PIĄTKI WOKÓŁ PASJI s filmy skoncentrowane na temacie pasyjnym. Od kina niemego (Nietolerancja) poprzez Wajdową wariację na temat Mistrza i Małgorzaty (Piłat i inni) i muzułmańską wersję losów Chrystusa (Mesjasz) po film Mela Gibsona (Pasja). Nieprzypadkowo w piątki. Na każdej projekcji gość specjalny. SOBOTY ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ s spektakle teatralne, 1 nietypowe wydarzenie w przestrzeni kościoła św. Jacka i 1 film. Główny nurt tegorocznego festiwalu: Dante i jego Boska komedia jako dzieło chrystologiczne. Nietypowa inauguracja: dantejskie opowiadanie Samuela Becketta (Wyludniacz). Olśniewający spektakl Teatru DEREVO inspirowany dantejskim Piekłem (La Divina Commedia), jednorazowy projekt Agaty Dudy-Gracz prezentujący fragmenty nowego polskiego tłumaczenia Boskiej komedii (Inferno. Nowy przekład) i wysmakowany plastycznie film Petera Greenawaya (A TV Dante). NIEDZIELE GORZKIE ŻALE s Jedno z najpiękniejszych polskich nabożeństw odprawiane w miejscu, w którym się narodziło: w warszawskiej Bazylice św. Krzyża. Do wygłoszenia kazań zaprosiliśmy 6 znakomitych homiletyków. Będzie gorąco. 10

13 scenariusz i reżyseria KRZYSZTOF ZANUSSI scenografia CARL HEINZ BOEHM kostiumy ANNA BIEDRZYCKA-SHEPPARD zdjęcia SŁAWOMIR IDZIAK muzyka WOJCIECH KILAR premiera: 28 sierpnia 1982 roku OBSADA: Augustin ROBERT POWELL Yvonne BRIGITTE FOSSEY Profesor SIEGFRIED STEINER Teolog MATTHIAS HABICH Pop JAN BICZYCKI Psychiatra ZBIGNIEW ZAPASIEWICZ Szaleniec EUGENIUSZ PRIWIEZIENCEW Student CHRISTOPH EICHHORN Profesor HANS-JORG FREY Matka LESLIE CARON czas trwania: 96 minut IMPERATYW (Imperativ) RFN/Francja, 1982 Wielka rozprawa o roli rozumu w przyjmowaniu prawd wiary. Świętokradztwo jako droga do religijnego uzdrowienia. W roli głównej znakomity brytyjski aktor Robert Powell, odtwórca roli Chrystusa w znanym filmie Franca Zeffirellego. Augustyn przekroczył tę strefę zaklętą, wyciągnął rękę, jednym palcem dotknął ołtarza. I już nie jesteś święty śmiał się do siebie Augustyn. Jednym susem wskoczył na ołtarz, sięgnął do środkowej ikony w ikonostasie, wyrwał ją. Słuchał ł przez chwilę, jakby czekał, czy przyjdzie jakaś kara. Przyglądał się swojej ręce, która nie zmieniła się od chwili świętokradczego czynu, chociaż odrywając ikonę, skaleczył się drzazgą w palec. Teraz z premedytacją odciskał krew na obrusie przykrywającym ołtarz. Chciał zostawić ślad swojego czynu. Krzysztof Zanussi, Scenariusze filmowe II, Warszawa 1985, s ZANUSSI NA WIELKI POST PN 1 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 4 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org 11

14 ZANUSSI NA WIELKI POST PN 12 ŻYCIE ZA ŻYCIE Niemcy/Polska, 1991 Sylwetka św. Maksymiliana Kolbe z perspektywy więźnia obozu w Oświęcimiu, któremu udało się przeżyć (w tej roli wybitny aktor austriacki Christopher Waltz). Film stawia pytania o zasadność i możliwość powtórzenia Ofiary Chrystusowej, zwłaszcza w czasach apokaliptycznych. To jest moje przykazanie, abyście się wzajemnie miłowali, tak jak Ja was umiłowałem. Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich. 8 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org J 15,9-17 reżyseria KRZYSZTOF ZANUSSI scenariusz JAN JÓZEF SZCZEPAŃSKI, KRZYSZTOF ZANUSSI scenografia EWA BRAUN kostiumy DOROTA ROQUEPLO zdjęcia EDWARD KŁOSIŃSKI muzyka WOJCIECH KILAR premiera: 3 marca 1991 roku OBSADA: Jan Tytz, uciekinier z Auschwitz CHRISTOPH WALTZ Kolbe Rajmund (brat Maksymilian) EDWARD ŻENTARA mecenas Górecki ANDRZEJ SZCZEPKOWSKI dziennikarz Wiesław Olszański KRZYSZTOF ZALESKI redaktor naczelny KRZYSZTOF KOWALEWSKI Banasik, były sąsiad Jana FRANCISZEK PIECZKA o. gwardian z klasztoru w Alwerni JERZY PRZYBYLSKI o. gwardian z klasztoru w Niepokalanowie JAN PESZEK Olszańska GRAŻYNA STRACHOTA Karl Fritzsch MARCUS VOGELBACHER Palitsch PETER DRESCHER oficer SS JOACHIM KROL Marek Tytz, brat Jana JAN PIETRZAK czas trwania: 91 minut

15 PARADYGMAT, CZYLI POTĘGA ZŁA (Paradigma) RFN/Włochy/Francja, 1985 scenariusz i reżyseria KRZYSZTOF ZANUSSI scenografia PETER SCHARFF kostiumy ANNA B. SHEPPARD zdjęcia SŁAWOMIR IDZIAK, PIERLUIGI SANTI muzyka WOJCIECH KILAR premiera: sierpień 1985 roku OBSADA: Hubert BENJAMIN VÖLZ Gottfried VITTORIO GASSMAN Sylvie MARIE-CHRISTINE BARRAULT Matka ERIKA WACKERNAGEL Alexander HANS MARQUARDT Notariusz HARK BOHM Żebrak JAN BICZYCKI Sekretarz EUGENIUSZ PRIWIEZIENCEW Recepcjonista MARTIN UMBACH czas trwania: 106 minut Film zainspirowany esejem Leszka Kołakowskiego Czy diabeł może być zbawiony? Pod przykrywką melodramatu z elementami kryminału kryje się poważna refleksja na temat natury zła. W jednej z głównych ról wybitny włoski aktor Vittorio Gassman. Wiesz powiedział Hubert z zadumą Gottfried mówi, że diabła trzeba szukać w nas samych. Ja chyba już swojego spotkałem, a ty? Nie opowiadaj głupot. To abstrakcja. A poza tym diabła w ogóle nie ma i wszyscy będą zbawieni. Sam mówiłeś, że piekło jest puste. Hubert uśmiechnął się ze smutkiem: Wygląda na to, że byłem w błędzie. Krzysztof Zanussi, Scenariusze filmowe III, s. 55. ZANUSSI NA WIELKI POST PN 15 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 4 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org 13

16 ZANUSSI NA WIELKI POST PN 14 SPIRALA Polska, 1978 Bezprecedensowe w polskim kinie studium umierania. Nikt dotąd nie sfilmował w sposób dosadniejszy człowieka świadomego swej śmiertelnej choroby, który w obliczu śmierci nie waha się podjąć ostatecznej decyzji. Wielka kreacja Jana Nowickiego. Tomasz nie mógł się skupić. Myśl uciekała mu gwałtownie, aż zrobił się zły na siebie. Ja wiem Teresa chciała mu pomóc To się czasem chce i nie wiadomo co. Może coś bardziej kwaśne? Mam inne jabłka. Małe. Rajskie roześmiał się nagle Tomasz. Co ty gadasz! oburzyła się Teresa. Przez moment wydawało jej się, że żart Tomasza miał jakieś ukryte znaczenie. Krzysztof Zanussi, Scenariusze filmowe II, s marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org scenariusz i reżyseria KRZYSZTOF ZANUSSI scenografia TADEUSZ WYBULT kostiumy ANNA BIEDRZYCKA zdjęcia EDWARD KŁOSIŃSKI muzyka WOJCIECH KILAR premiera: 21 września 1978 roku OBSADA Tomasz Piątek JAN NOWICKI Teresa MAJA KOMOROWSKA lekarka Maria ZOFIA KUCÓWNA Ordynator ALEKSANDER BARDINI Henryk JAN ŚWIDERSKI Stara kobieta SEWERYNA BRONISZÓWNA syn Henryka PIOTR GARLICKI Lekarz MARIAN GLINKA Augustyn ANDRZEJ HUDZIAK Psycholog MARTA ŁAWIŃSKA Czarek CEZARY MORAWSKI Chory w klinice EUGENIUSZ PRIWIEZIENCEW Synowa prominenta JOANNA SIENKIEWICZ Kierownik schroniska ANDRZEJ SZENAJCH Ratownik STEFAN SZMIDT Siostra szpitalna DARIA TRAFANKOWSKA Paweł PAWEŁ WAWRZECKI czas trwania: 83 minuty

17 reżyseria KRZYSZTOF ZANUSSI scenariusz GIANNI CARDILLO, ROCCO FAMILIARI, KRZYSZTOF ZANUSSI scenografia ALFONSO RASTELLI zdjęcia ENNIO GUARNIERI muzyka WOJCIECH KILAR CZARNE SŁOŃCE (Il sole nero) Francja/Włochy, 2007 POKAZ PRZEDPREMIEROWY ZANUSSI premiera światowa: 15 czerwca 2007 roku premiera polska zapowiedziana na czerwiec 2010 roku (dystrybucja: Gutek Film) OBSADA: Agata VALERIA GOLINO Salvo KASPAR CAPPARONI Manfredi LORENZO BALDUCCI Inspektor TONI BERTORELLI Filippa VICTORIA ZINNY Policjant WALTER D ERRICO Anatomopatolog REMO GIRONE Współczesna historia o miłości, zbrodni, zemście i przebaczeniu w mistrzowsko sfilmowanych plenerach sycylijskich. W tle obrazu przedstawiającego św. Michała walczącego z szatanem rozgrywa się współczesna batalia o własną duszę i spokój wieczny. W roli głównej wspaniała Valeria Golino. Jeśli nie ma nadziei, nie ma przebaczenia. R. Familiari, K. Zanussi, Il sole nero czas trwania: 104 minuty PN 29 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 4 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org 15

18 RADICAL ORTHODOXY Radykalna Ortodoksja przedstawia argumenty za tym, że podążanie za czystą wiarą jest tak samo nowożytnym (modern) projektem, jak podążanie za czystym rozumem; że opieranie pewności zbawienia wyłącznie na instytucjach i formułach jest w podobnym stopniu nowożytne, co indywidualistyczne lekceważenie owych spraw; że rezygnacja z wszelkiej apologetyki jest tak samo nowożytna, jak uznawanie apologetyki za istotę prawdziwej teologii. John Milbank, Program Radykalnej Ortodoksji, tłum. Sebastian Duda, Krytyka polityczna nr 14, s

19 LESZEK KOŁAKOWSKI ROZMOWY Z DIABŁEM Teatr STU, Kraków część I ORFEUSZ opracowanie sceniczne, dekoracje i kostiumy muzyków KRZYSZTOF JASIŃSKI kostium Orfeusza DOROTA OGONOWSKA muzyka MARCIN HILAROWICZ, PIOTR GRZĄŚLEWICZ premiera: 16 marca 2010 roku na festiwalu GORZKIE ŻALE OBSADA: Orfeusz GRZEGORZ GZYL czas trwania: 60 minut część II WIELKIE KAZANIE KSIĘDZA BERNARDA reżyseria KRZYSZTOF JASIŃSKI scenografia JAN POLEWKA muzyka JAN KANTY PAWLUŚKIEWICZ rzeźba w metalu JERZY BRATANIEC światło GRZEGORZ MARCZAK premiera: 17 lutego 2006 roku OBSADA: Ksiądz Bernard JERZY TRELA czas trwania: 70 minut W spektaklu wykorzystano Psalm 120 Za długo w Meszeku z Nieszporów ludźmierskich Jana Kantego Pawluśkiewicza ze słowami Leszka Aleksandra Moczulskiego w wykonaniu Elżbiety Towarnickiej. PREMIERA Pozornie lekkie opowiadania Leszka Kołakowskiego uteatralizowane przez Krzysztofa Jasińskiego. Czy Bóg istnieje? Czy możemy odróżnić dobro od zła? Czy ktoś nas wodzi za nos? Kim jest diabeł? Fundamentalne pytania w mistrzowskim wykonaniu. Po przedstawieniu spotkanie z Krzysztofem Jasińskim i prof. Włodzimierzem Lengauerem. Węże, ogień, żelazo, bagniska, syczenie, zgrzyty, robaczki świętojańskie, potworności, nietoperze, znana sceneria, ale mniejsza o to. Jużeśmy byli niedaleko jeziora, to znaczy, ja byłem. Miałem przejść przez kładkę, była wąziutka, nad wąwozem, przepaść bez dna. Wchodzę ostrożniutko, ażem się ze strachu w sobie skurczył, idę kroczek, dwa, ale widocznie deszcz padał, ślisko było, pośliznąłem się, zachwiałem, omal nie upadłem, zdrada, tylko krzyczę Eurydyko! bo się bałem, żeby nie spadła, więc krzyknąłem, głowę odwróciłem i już. Pusto. Leszek Kołakowski, Rozmowy z diabłem, Warszawa [bez roku], s marca 2010, godz Centralny Basen Artystyczny, ul. Konopnickiej 6 tel , rezerwacje@basen.art.pl bilety: 40 zł (normalne), 20 zł (ulgowe) 4 ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ PN 17

20 ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ JULIAN TUWIM BAL W OPERZE Teatr Witkacego, Zakopane reżyseria ANDRZEJ DZIUK scenografia i kostiumy JAN POLEWKA muzyka JERZY CHRUŚCIŃSKI kostiumy damskie ANNA WITTICH-WRONA choreografia GRZEGORZ SUSKI zespół muzyczny WT 18 Poemat Juliana Tuwima to niezwykle aktualnie dzieło, jedno z jego najwybitniejszych dokonań. Śpiewne, refleksyjne i satyryczne: to obraz życia społecznego Polski i wizja świata, pędzącego ku upadkowi obyczajów i etyki. Polska apokalipsa. Po przedstawieniu spotkanie z prof. Ewą Łubieniewską i Andrzejem Dziukiem. Hucznie, tłusto, płciowo, krwawo, Brawo! brawo! brawo! brawo! Płciowo, hucznie, tłusto, biało, Mało! mało! mało! mało! I po piętrach, i przez schody Opętanym korowodem, Piekłem, żarem, pląsem, tanem. Gąsienicą Lewiatanem; Pterofiksem, Kikimorą. Archimałpą, Zadozmorą, Szampankanem, Pankankanem Grzmocą w tempie obłąkanem. Tak że wszystkich diabli biorą diabli biorą diabli biorą! Julian Tuwim, Bal w Operze, Warszawa 1982, s marca 2010, godz Centralny Basen Artystyczny, ul. Konopnickiej 6 tel , rezerwacje@basen.art.pl bilety: 50 zł (normalne), 30 zł (ulgowe) kontrabas MACIEJ ADAMCZAK trąbka TOMASZ KUDYK perkusja MAREK OLMA instrumenty perkusyjne JAN PILCH trąbka PRZEMYSŁAW SOKÓŁ saksofon LESZEK SZCZERBA premiera: 26 lutego 2005 roku wznowienie na zamówienie Festiwalu Gorzkie Żale OBSADA: JOANNA BANASIK DOROTA FICOŃ ADRIANNA JERZMANOWSKA KATARZYNA PIETRZYK JAGA SIEMASZKO ANDRZEJ BIENIAS BARTŁOMIEJ CHOWANIEC KRZYSZTOF ŁAKOMIK KRZYSZTOF WNUK MAREK WRONA czas trwania: 100 minut

21 ZYGMUNT KRASIŃSKI NIE-BOSKA KOMEDIA Teatr Narodowy, Warszawa reżyseria i układ tekstu, scenografia JERZY GRZEGORZEWSKI muzyka STANISŁAW RADWAN światło MIROSŁAW POZNAŃSKI harfa ANNA SIKORZAK-OLEK AGNIESZKA BEMOWSKA organy MIROSŁAW JASTRZĘBSKI premiera: 9 czerwca 2002 roku OBSADA: Hrabia Henryk JAN ENGLERT Muza ANNA UŁAS Żona DOROTA LANDOWSKA Orcio BEATA FUDALEJ Pankracy JERZY RADZIWIŁOWICZ Leonard MARIUSZ BONASZEWSKI Mefisto ANDRZEJ BLUMENFELD Przechrzta KRZYSZTOF WAKULIŃSKI Ksiądz ZDZISŁAW TOBIASZ Lokaj CZESŁAW LASOTA PAWEŁ TOŁWIŃSKI Wariat BARTŁOMIEJ BOBROWSKI MACIEJ KOZŁOWSKI ŁUKASZ LEWANDOWSKI PAWEŁ TOŁWIŃSKI Rewolucjonistka SYLWIA NOWICZEWSKA BOŻENA STACHURA Arystokraci/Lekarze MAREK BARBASIEWICZ MIROSŁAW KONAROWSKI Ojciec Chrzestny JÓZEF DURIASZ Matka Chrzestna/Anioł KATARZYNA ROMAŃCZUK czas trwania: 60 minut Same pytania. Co znaczy tajemnicze słowo makbenak? ak? Dlaczego Pankracy wygląda jak Hamm z Końcówki Samuela Becketta? Jakie ma to konsekwencje dla jego postawy religijnej? Jak rozumieć jego próbę samoukrzyżowania? a? Co oznacza w tym spektaklu finałowe Galileae vicisti? Po przedstawieniu odbędzie się dyskusja Nie-Boska komedia w cieniu Krzyża, w której udział wezmą: Ewa Bułhak, prof. Maria Prussak, prof. Bogdan Burdziej, Jerzy Radziwiłowicz. icz. Spotkanie prowadzi filozof Maria Mach. Zdało mi się, że słyszę tysiące westchnień, którym przez wieki nie udało się wyrwać z tego miejsca. Zobaczyłem narzędzia tortur, płonące stosy, skazanych, ziemię wybrukowaną głowami umarłych, ludzkie szkielety, płynącą krew, sędziów i ofiary, trumny i grobowce bez imion i napisów. Inkwizytorzy bez strachu i wyrzutów sumienia zdawali się liczyć nagrobne kamienie... Zygmunt Krasiński, W Wenecji, tłum. J. Radziwiłowicz. ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ W przedstawieniu wykorzystano fragment Pasji według św. Mateusza Jana Sebastiana Bacha w wykonaniu Howarda Crooka oraz Orkiestry Chapelle Royal Collegium Vocale Gent pod dyrekcją Philippe a Henneweghe a oraz fragment V Symfonii cis-moll Gustava Mahlera w wykonaniu Radio Symphony Orchestra Ljubljana pod dyrekcją Antana Nannta. 30 marca 2010, godz Teatr Narodowy, Pl. Teatralny 3 bilety (50 zł) do nabycia w Centrum Myśli Jana Pawła II ul. Foksal 11, tel centrum@centrumjp2.pl. Ilość miejsc ograniczona! 4 WT 19

22 RADICAL ORTHODOXY Jakkolwiek tedy Radykalna Ortodoksja jest mocno osadzona w słowniku, formach myślowych i literaturze postmodernistycznej, wyrasta ona jednak z jednego, wyróżniającego ją podstawowego przekonania to wizja niebiańskiego pokoju św. Augustyna, a nie przemoc Nietzschego wyrażona we wszechpotężnej woli mocy, stanowić ma podstawę jej refleksji. 20 Sebastian Duda, Między Chrystusem a Antychrystem, czyli radykalny ortodoks chrześcijański spotyka lewicę, Krytyka polityczna nr 14, s. 205.

23 WERGILIUSZ Eneida, ALBERT CAMUS Upadek, JAMES JOYCE Ulisse CYPRIAN KAM NORWID Listy, C. S. LEWIS Opowieści z Narni,, TADEUSZ KON Mała apokalipsa, Wniebowstąpienie, JERZY FRANCZAK Nieludzka kome WITOLD GOMBROWICZ Dzienniki, Ferdydurke, BENEDYKT XVI Deus Caritas Est, BECKETT Bez, Wyludniacz, Towarzystwo, HERMANN BROCH Śmierć Wergilego, gość IGOR KRASZEWSKI prowadzenie SEBASTIAN DUDA Opowieści z Narnii czy raczej Kroniki Narnii? Wolę ten drugi tytuł, bo czyni aluzję do literatury średniowiecznej i nowożytnej, która nie tylko dała kostium całemu cyklowi, ale w jakimś sensie stanowi jego treść. Myślę, że Clive Staples Lewis nie tylko studiował (ze znakomitymi rezultatami) dawną literaturę i kulturę, ale robił coś, co czytelnik dzisiejszy czyni rzadko Lewis jej wierzył. Ta rzadka dziś postawa czytelnicza wymaga przyjrzenia się tak samej Narnii, jak źródłom, z których wyrosła. Warto pomyśleć, czy Dantego lub Tassa da się wyłącznie lubić, czy też można im uwierzyć. W Narnii jedni zostawali królami, inni potworami a Lewis twierdził, że wiele zależało od tego, jakie wcześniej czytali książki. Igor Kraszewski adiunkt w Zakładzie Historii Nowożytnej do XVIII wieku na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się głównie XVI i XVII stuleciem, historią demokracji szlacheckiej, jej literackimi i plastycznymi wyrazami, funkcjonowaniem dzieł sztuki jako źródeł historycznych już w europejskim wymiarze, szczególnie krajów romańskich i kręgów kultury dworskiej. Łączy się to z zainteresowaniami francuskimi, głównie mecenatem Ludwika XIV, ale także konfrontacją dwóch modeli politycznych i kulturowych: Rzeczpospolitej Wazów i Francji Burbonów. Nie narodziliśmy się po to, by żyć jak zwierzęta. Płyńmy na wschód, dopóki możemy Lądy poza słońcem C. S. Lewis, Opowieści z Narni, t. I, tłum. A. Polkowski, Poznań 2003, s DANTEJSKIE KONTEKSTY 10 marca 2010 roku, godz kluboksięgarnia Tarabuk, ul. Browarna 6 wstęp wolny 4 ŚR 21

24 DANTEJSKIE KONTEKSTY DEUSZ KONWICKI Mała apokalipsa, Wniebowstąpienie, JERZY FRANCZAK PDSEneida, ALEKSANDER SOŁŻENICYN TEODOR PARNICKI eatrycadest, t, Krąg pierwszy SAMUEL BECKETT Bez, Wyludniacz, Tow owarzystwo, HERMANN BROCH Śmierć Wergilego, ADAM MICKIEWICZ Ugolino, ŁAW WYSPIAŃSKI Noc listopadowa, ZYGMUNT KRASIŃSKI Nie-Boska komedia, gość JERZY POMIANOWSKI prowadzenie SEBASTIAN DUDA W Boskiej komedii pojawia się słowo limbo. Oznacza ono pierwszy krąg piekieł, w którym bytują uczeni, artyści i ludzie po prostu zacni, jacy nie dostąpili zbawienia, bo nie mogli znać Ewangelii. Sokrates i Fidiasz, Pitagoras i Cyceron nie cierpieli, jak potępieńcy, ale wegetowali w limbo bez nadziei. Sołżenicyn w swojej powieści umieścił gromadę sowieckich uczonych i odkrywców w szaraszce, więzieniu dla wybrańców, zmuszonych do niewolniczej pracy. Na rozkaz Stalina, jego świty i sztabu mieli wcielać w życie ich tajne i mordercze zadania. Krąg pierwszy jest powieścią znakomitą nie tylko jako dokument bez precedensu. Ma wartką akcję, ma bohatera, który jest alter ego autora, ma wymowę moralną, jeszcze ważniejszą od politycznej. Poczułem się zaszczycony, gdy Jerzy Giedroyc zwrócił się do mnie o przekład tej księgi. Jerzy Pomianowski prozaik, eseista, krytyk teatralny, scenarzysta filmowy, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej, redaktor naczelny pisma Nowaja Polsza. W lutym 1969 roku pozbawiony pracy i możliwości druku wyjechał do Włoch. Wykładał na Akademii Teatralnej w Rzymie i na Uniwersytetach w Bari, Florencji i Pizie. Współpracował z paryską Kulturą, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu utwory literatury rosyjskiej, radzieckiej i niemieckiej. Wrócił do Polski w 1994 roku. - Nie, szanowny panie - powiedział Rubin - po dawnemu jest pan w piekle, ale wdrapał się pan do jego najwytworniejszego, najwyższego kręgu. Pyta pan, co to takiego szaraszka? Wymyślił ją, jeśli chce pan wiedzieć, Dante. Pamięta pan, Dante łamał sobie głowę, gdzie ma powsadzać starożytnych mędrców? Obowiązek chrześcijański kazał mu wtrącić ich, jako pogan, do piekła. Ale sumienie humanisty nie mogło pogodzić się z tym, aby mężów tak światłych trzymać razem z innymi grzesznikami i poddawać torturom. Wymyślił więc dla nich Dante specjalne miejsce w piekle. Aleksander Sołżenicyn, Krąg pierwszy, tłum. J. Pomianowski, Warszawa ŚR marca 2010 roku, godz kluboksięgarnia Tarabuk, ul. Browarna 6 wstęp wolny

25 WERGILIUSZ Eneida, ALBERT CAMUS Upadek, JAMES JOYCE Ulisse CYPRIAN KAM WYSPIAŃSKI Noc listopadowa, SAMUEL BECKETT GOMBROWICZ komedia, Bez, Wyludniacz, Towarzystwo,niki, Ferdydurke BENEDYKT XVI Deus Caritas Est, HERMANN BROCH Śmierć Wergilego, ALEKSA SOŁŻENICYN Krąg pierwszy, ADAM MICKIEWICZ Ugolino, STANISŁAW SŁAW WYSPIAŃ gość ANTONI LIBERA prowadzenie SEBASTIAN DUDA W trakcie naszego spotkania opowiem o fascynacji Samuela Becketta Boską Komedią Dantego i przedstawię, w jaki sposób i w których utworach nawiązywał on do tego dzieła. Szczególną uwagę poświęcę krótkiemu, matematycznemu poemacikowi Bez, będącemu szczególną trawestacją ostatniej Pieśni - matematycznego inaczej - poematu wielkiego Florentczyka. Antoni Libera pisarz, tłumacz, reżyser, znawca twórczości Samuela Becketta. Przełożył i wydał wszystkie jego dzieła dramatyczne, część utworów prozą oraz eseje i wiersze. Dramatami Becketta zajmuje się również jako reżyser, wystawiając je w Polsce i za granicą. Tłumaczył również Oskara Wilde a, tragedie Sofoklesa, libretta operowe oraz dokonał nowego przekładu Makbeta Williama Szekspira i kanonu poezji Friedricha Hölderlina. Jego pierwsza powieść, Madame, stała się jednym z bestsellerów ostatniej dekady. DANTEJSKIE KONTEKSTY Ruiny prawdziwe schronienie nareszcie ku któremu tyle razy błędnie od niepamiętnych czasów. We wszystkie strony bezkres ziemia niebo jak jedno bezgłośnie bez ruchu. Twarz szara dwie bladoniebieskie małe ciało serce bijące jedno jedyne na sztorc. Wygasłe otwarte cztery ściany na wspak prawdziwe schronienie bez wyjścia. Samuel Beckett, Bez, tłum. A. Libera, [w:] A. Libera, Godot i jego cień, Kraków 2009, s marca 2010 roku, godz kluboksięgarnia Tarabuk, ul. Browarna 6 wstęp wolny 4 ŚR 23

26 RADICAL ORTHODOXY W istocie uważni krytycy Radykalnej Ortodoksji twierdzą, że jest ona zbyt liberalna i apologetyczna, gdyż próbuje zacząć od kilku nieszczególnie chrześcijańskich kategorii takich jak pokój, dar, liturgia, ruch, piękno czy cokolwiek innego, by następnie twierdzić, iż tylko chrześcijańska myśl i praktyka może strzec czystości tych kategorii. John Milbank, Program Radykalnej Ortodoksji, tłum. Sebastian Duda, Krytyka polityczna nr 14, s

27 Kantaduri z wyspy Hvar, Chorwacja GOSPIN PLAĆ dyrygent SLAVKO RELJIĆ występują PETAR ILIĆ PAVAO BUNČUGA IVAN IVANIŠEVIĆ JURICA PERONJA VINKO BELIĆ DARIO BELIĆ PROGRAM KLANJAMO SE TEB ISUKARSTE Kłaniamy się Tobie Jezu Chryste PRI KRIŽU SE ZABAVLJAŠE Stabat Mater NUT MISLIMO To rozmyślajmy fragment Gospin Plać PROSTI MOJ BOŽE Odpuść mi mój Boże PROSTI GOSPODINE Odpuść nam Panie MOLITVA JEREMIJE PROROKA Modlitwa proroka Jeremiasza PUČE MOJ Ludu mój ISUS S MAJKON BI PROSLAVLJEN Chwała Jezusowi i Maryi ostatni wers Gospin Plać BUDI HVALJENO Niech będzie pochwalony Tradycyjne, ludowe procesje Wielkiego Tygodnia na wyspie Hvar zaliczyć można do fenomenów chrześcijaństwa. Najbardziej znane ludowe formy praktykowania pobożności w Hvarze to: teoforyczna procesja wieczorna w Wielki Piątek, procesja Za Krzyżem, procesja Do Grobów Pańskich, Marackie piątki, droga krzyżowa, nabożeństwo ku czci św. Krzyżyka, nabożeństwo do pięciu ran Jezusowych, 40-godzinne bicie pokłonów. Miasto Jelsa, jak i cała wyspa a w szczególności centralnie położone miejscowości są wyjątkowe pod względem bogactwa pasyjnych tradycji. Jest to niezwykłe nie tylko w środkowej Dalmacji, ale też w całej Chorwacji. W pewnym sensie Hvar i jego tradycje pasyjne stanowią osobliwość na skalę europejską. Mowa tu przede wszystkim o ludowych, ale też o kościelnych i artystycznych formach kultywowania Męki Pańskiej, które do dziś głęboko tkwią w religijnej świadomości mieszkańców Hvaru, czego wyrazistym przykładem jest procesja Za Krzyżem. Podobną funkcję pełni wieczorna procesja w Wielki Piątek. Dzięki temu jeszcze dziś możemy być świadkami dawno zapomnianych praktyk i misteriów pasyjnych. KONCERTY LITURGICZNE czas trwania: 50 minut 4 marca 2010 roku, godz Bazylika św Krzyża, Krakowskie Przedmieście 3 wstęp wolny 4 CZ 25

28 Za Krizem ZA KRIŻEM Rozwinięta i propagowana przez ruchy franciszkańsko-bernardyńskie devotio moderna kładła duży nacisk na element współczucia, współodczuwania cierpienia, uczestniczenia w bólu Ukrzyżowanego i Jego Matki. Stąd tak liczne w repertuarze ludowym dolorystyczne pieśni, laudy, plankty. Rozważania siedmiu boleści Maryi znalazły też swój wyraz dramatycznoteatralny: Plancus Mariae z Cividale, niemieckie Marienklage, bizantyjskie Staurotheotokia. Ta ostatnia forma mogła dać początek tradycji wykonywania hwarskiego Lamentu Maryi pod Krzyżem, które umieściliśmy w centrum dzisiejszej prezentacji, będącej dla wielu z nas spotkaniem modlitewnym. Hwarski Gospin Plać i procesja Za Kriżem znajdują się na przecięciu form: w polifonii archaicznej pojawia się melizmatyczny i zdobiony śpiew monodyczny. Wykonywany jest przez pięciu mężczyzn - kantaduri, postępujących ze świecami ku przystrojonemu kwiatami grobowi, gdzie zgromadzeni są klęczący przodownicy procesji wraz z kriżonoszą. Płacz stanowi główną część cyklu modlitw w każdym z kościołów stacyjnych. Droga procesji w nocy z czwartku na piątek obejmuje sześć położonych w górach wiosek, tworzących pierścień o długości ok. 20 km: Vrbani, Vrboska, Jelsa, Pitve, Vrisnik, Svirce. Z każdej z nich równocześnie o godzinie 10 wieczorem wyrusza procesja podążająca tym samym co pozostałe szlakiem, lecz przemierzająca go jakby w innej fazie. Procesje, nie spotykając się ze sobą, zatrzymują się we wszystkich wymienionych miejscowościach. Po zatoczeniu całej rundy procesja około godziny 7 rano wraca do swojego kościoła. Na czele procesji, za kriżonoszą, niosącym krzyż (wybieranym wg ścisłych reguł) idą członkowie bractwa w białych albach z latarniami, umieszczonymi na długich drążkach. Kriżonosza całą drogę przemierza boso. Za kolumną śpiewających konfratrów idą inni uczestnicy procesji, już nie w szyku, choć i nie całkiem bez składu: najpierw mężczyźni, na końcu kobiety. Jako że w procesji Za Kriżem zwraca się szczególną uwagę na odwiedzanie Grobów Pańskich, to jej początków można by się dopatrywać w jeszcze wcześniejszych latach, gdyż takie praktyki religijne były dobrze znane już wówczas w katolickich kręgach Europy. Pewne informacje pochodzą jednak dopiero z wieku XVII. Pod datą 16 II 1658 r. w dokumentach z nadzwyczajnych wizytacji biskupa Milanija wspomina się i wręcz opisuje charakter i przebieg tego wydarzenia. Dokument ten zawiera także postanowienia dotyczące sporu co do szczegółów procesji. Wspomina też o dawności tego obyczaju («anticha consuetudme»), choć o jego pochodzeniu żyjący ludzie już nie pamiętają. Z biegiem stuleci przebieg procesji po trosze się zmieniał. Obecnie trwa ona około ośmiu godzin. Szczególnie uroczystymi momentami są: wymarsz spod kościoła parafialnego, postój na stacji w innym kościele parafii i powrót procesji na plac przed wyjściowym kościołem o wschodzie słońca. W wydarzeniu biorą udział ogromne rzesze wiernych. Na wyspach i wybrzeżu Dalmacji do dziś istnieją liczne ślady kościoły, klasztory, fundacje niegdyś obecnych tu w dużej liczbie franciszkanów. To wszystko świadczy o ich aktywności. Inicjowali oni i rozpowszechniali rozwinięte, poszerzone o dramatyczne formy, oddziałujące bezpośrednio i zrozumiałe dla ludu obrzędy wielkotygodniowe. 26

29 KLANJAMO SE TEB ISUKARSTE KŁANIAMY SIĘ TOBIE JEZU CHRYSTE klanjamo se teb isukarste Kłaniamy się tobie Jezu Chryste i blagoslivljamo tebe I błogosławimy ciebie koji si po svetom križu któryś przez święty krzyż swój svome otkupio vas svit odkupił cały świat zdravo marijo Zdrowaś Mario... zdravi dobrostiv isuse Pozdrowionyś Jezu łaskawy PRI KRIŽU SE ZABAVLJAŠE POD KRZYŻEM MATKA STAŁA Pri Križu se zabavljaše Pod krzyżem Matka stała, Cvilna Majka u žalosti, Płacząc cała w żałości, Na kom vidi da visaše Na którym Syna widziała, Njeje Sinak u gorkosti. Wiszącego w gorzkości. Kojoj dušu boleznivu Której duszę bolejącą Britki smartni mač ah projde, Ostry miecz przeniknął całą I žalosnu i tugljivu Udręczoną, z żalu drżącą Izčeznutnu udia projde. Od frasunku aż omdlałą. Kako bidna, kako jadna O jak biedna, utrapiona Osta Majka Sina svoga Pozbyła Syna swojego Da se zabi Mati slavna Matka błogosławiona Boga u muci svemogoga. W ranach wszechmogącego. Jer tužaše i cviljaše Ach jak łkała i płakała Muke Sina hrabrenoga Mękę Syna tak mężnego Mila Majka, kad vidjaše Miła Matka, gdy widziała Izmučena Sina istoga. Tak okrutnie męczonego. Kad se duša s tila dili, Gdy już dusza z ciała wyjdzie, I tilo mi martvo stane, I ciało martwym się stanie, Rajsku slavu Sin udili, Syn do rajskiej chwały przyjmie Svitlost vičnja duši svane. duszę w światłość wieczną. Amen Amen. NUT MISLIMO TO ROZMYŚLAJMY Anđel s neba k Njemu dojde, Anioł z nieba k niemu przyjdzie, Pokripi Ga, opet pojde. Pocieszy go i odejdzie. Nut mislimo svi mi danas Oto rozmyślajmy dziś, Ki na Križu umri za nas który za nas wziął ten krzyż. PROSTI MOJ BOŽE ODPUŚĆ MI MÓJ BOŻE Prosti, moj Bože jer sad se kajem Przebacz mi Boże, gdy wołam skruszony i mene žalost sva pridobi. I żal mnie na wskroś przejmuje. Mir i proštenje jer tva me ljubav Daj ukojenie przez swoją miłość usrid uprav srca rani. Gdy w ranie mego serca ją czuję. Smiluj se nama Gospodine, Zmiłuj się nad nami Panie, Smiluj se nama. Zmiłuj się nad nami. Bože predragi, ja sin neharni Boże ukochany, ja syn niewdzięczny teb oca dobra smih ostavit. Ciebie ojca dobregom śmiał opuścić. Sad se pokorno u svete rane Oto teraz pokornie w twych świętych ranach otvor ne za me, želim sakrit. Dla mnie otwartych pragnę się zanurzyć. Smiluj se nama Gospodine, Zmiłuj się nad nami Panie, Smiluj se nama. Zmiłuj się nad nami. PROSTI GOSPODINE ODPUŚĆ NAM PANIE Prosti gospodine, puku tvomu prosti Odpuść Panie, odpuść ludowi twojemu Milosarje tvoje veliko je dosti. Nad miłosierdzie twoje większego nie ma Vičnji pokoj martvim podili, gospodine, Wieczny pokój, racz dać zmarłym Panie Bože naš, i njima smil se. Boże nasz, i wieczne zmiłowanie Daj, gospodine, da urode polja i mora Pozwól Panie, by rodziły i morza, i pola Kano volja tvoja nami jest ozgora. Niechaj stanie się twoja wola 4 KONCERTY LITURGICZNE CZ 27

30 KONCERTY LITURGICZNE MOLITVA JEREMIJE PROROKA MODLITWA PROROKA JEREMIASZA (LAMENTACJA) Počinje molitva Jeremije proroka Zaczynam lamentację proroka Jeremiasza Spomeni se Gospode što nas zadesi, pogledaj i vidi sramotu našu, Wspomnij Panie, na to, co nas spotkało, spojrzyj i przypatrz się naszej hańbie, Nasljedstvo naše prešlo je tuđincima, kuće naše inostrancima, Dziedzictwo nasze przypadło obcym, cudzoziemcom nasze domostwa, Vodu svoju za novac pijemo, drva svoja skupo kupujemo, Własną wodę za pieniądze pijemy, własne drzewo drogo kupujemy, Postasmo sirote bez oca, matere naše kao udovice, Sieroty, nie mamy już ojca, matki nasze jak wdowy Jeruzolime, Jeruzolime, obrati se Gospodu Bogu svojemu. Jerozolimo, Jerozolimo, wróć do Pana Boga swojego. PUČE MOJ LUDU MÓJ Puče moj, Ludu mój, Ja radi tebe pedipsah Egipat, s parvorođencima njegovim, Jam dla Cię na pierworodnych Egiptu spuszczał karanie, A ti mene pridade bičim bijena. A tyś mnie wydał na ubiczowanie. Klanjamo se teb Isukrste i blagoslivljamo tebe, jer si po svetomu križu Kłaniamy się tobie Jezu Chryste i błogosławimy ciebie, bo przez swój święty krzyż świat odkupiłeś. svomu svijet otkupio. świat odkupiłeś. Puče moj, Ludu mój, Ja tebe privedoh priko mora Carvenoga, Jam cię przeprowadził przez Morze Czerwone, a ti mene privede svezana priko Jeruzolima. A tyś mnie związanego wiódł po Jeruzalem. Klanjamo se teb Isukrste i blagoslivljamo tebe, jer si po svetomu križu Kłaniamy się tobie Jezu Chryste i błogosławimy ciebie, bo przez swój święty krzyż świat odkupiłeś. svomu svijet otkupio. świat odkupiłeś. ISUS S MAJKON BI PROSLAVJEN JEZUS Z MATKĄ BĄDŻ UWIELBION Isus s majkon bi proslavjen Jezus z matką bądź uwielbion Po sve vike vikov amen. Na wieki wieków Amen BUDI HVALJENO NIECH BĘDZIE POCHWALONE Budi hvaljeno po sve vrime Niech będzie pochwalone na wieczne czas Isusa i marije slavno ime Imię Jezusa z Maryją wraz tłum. Agata Harz CZ 28

31 Grecki Chór Bizantyjski HYMNY BIZANTYJSKIE WIELKIEGO POSTU I WIELKIEGO TYGODNIA dyrygent LYKOURGOS ANGELOPOULOS występują LIOUMIS LEONIDAS GIANNAKOPOULOS ALEXIOS ZAITIDIS DIMITRIOS CHRONIS ANDREAS TSEKOURAS ARTEMIOS SEREFOGLOU DAMIANOS KONSTANTINOU GEORGIOS GEORGARAS VASILEIOS SOULDATOS STEFANOS ANDRIOPOULOS PANAGIOTIS AETOPOULOS ANTONIOS PANOUSAKIS IOANNIS SARAKINIS ATHANASIOS ROKAS EVANGELOS PAPACHRISTOS EVANGELOS CHALEPLIDIS MICHAIL ACHTYPIS ANASTASIOS Patronat honorowy nad występem Greckiego Chóru Bizantyjskiego Ambasada Grecji Chór pod przewodnictwem Angelopoulosa prezentuje przede wszystkim tradycyjną muzykę bizantyjską dzięki zachowanej do dziś w tradycji ustnej bądź piśmienniczej. ej. Jest to niezwykła okazja, aby zapoznać się z twórczością, cią, którą artyści starają się zachować w niezmienionej formie i bez ulegania wpływom środkowoeuropejskim. Grecki Chór Bizantyjski utworzył w 1977 roku Lykourgos Angelopoulos z zamiarem prezentowania tradycyjnej muzyki bizantyjskiej, zachowanej do dziś w tradycji ustnej bądź piśmienniczej. Zadaniem chóru jest ochrona autentyczności bizantyjskiej tradycji przed wpływami środkowoeuropejskimi. W ciągu dwudziestodziewięcioletniego istnienia chór wziął udział w licznych koncertach, liturgiach i innych manifestacjach artystycznych, wliczając także całonocne czuwania w monastyrach: na górze Synaj, w Kolonii, w Mega Spilaion, Vastopedi na górze Athos, w kościele św. Demetriosa w Salonikach, w niemal wszystkich krajach Europy, w Azji Mniejszej i USA. Uczestniczył w licznych międzynarodowych festiwalach, nagrał wiele płyt z muzyką bizantyjską. W swoim repertuarze ma również zachowane fragmenty antycznej muzyki greckiej oraz chorału rzymskiego. KONCERTY LITURGICZNE CZ 11 marca 2010 roku, godz Cerkiew św. Marii Magdaleny, 4 al. Solidarności 52 wstęp wolny 29

32 KONCERTY LITURGICZNE PROGRAM KONCERTU fresk, klasztor Studenica, Serbia, szkoła Paleologów, Wejście Niech rozbrzmiewają Prooimion kontakionu z hymnu Akatyst, skala plagalna czwartego tonu CZĘŚĆ PIERWSZA 1. Hirmos i tropariony pierwszej, drugiej, trzeciej, czwartej, piątej i szóstej ody Wielkiego Kanonu Pokutnego św. Andrzeja Arcybiskupa Krety, skala plagalna drugiego tetrafonu. 2. Prooimion kontakionu, z poematu świętego Romana Melodosa, skala plagalna drugiego tetrafonu. Solista Panayiotis Koutrás. 3. Hirmos i tropariony siódmej, ósmej i dziewiątej ody Wielkiego Kanonu Pokutnego św. Andrzeja Arcybiskupa z Krety. Skala plagalna drugiego tetrafonu. 4. Prooimion kontakionu z hymnu Akatyst, skala plagalna czwarta. 5. Hirmos i tropariony pierwszej ody kanonu hymnu Akatyst, ton czwarty. 6. Niech rozbrzmiewają Dwa wersety prooimionu z hymnu Akatyst, pieśń bardzo melizmatyczna, stara, anonimowa. Skala plagalna czwarta. 7. Recytatyw ekfonetyczny, tradycyjny śpiew, pierwsza i dwudziesta czwarta strofa z hymnu Akatyst z : Raduj się, Oblubienico Dziewicza i Alleluja. 8. Katyzma, ton trzeci, pieśń melizmatyczna, Petros Lambadarios z Wielkiego Kościoła Chrystusa (Patriarchat Ekumeniczny Konstantynopola) (+1778), ton trzeci. PRZERWA CZ marca 2010 roku, godz Cerkiew św. Marii Magdaleny, al. Solidarności 52, wstęp wolny

33 fresk, klasztor Vatopeioli, góra Athos, szkoła Macedońska Pauselimus, CZĘŚĆ DRUGA 1. Alleluiarion, stara pieśń, bardzo melizmatyczna, z wersetem, na poranne nabożeństwa Wielkiego Tygodnia, skala plagalna czwarta. 2. Alleluiarion, pieśń melizmatyczna, skala plagalna czwartego trifonu, z wersetem. 3. Oto Oblubieniec troparion na poranne nabożeństwa pierwszych dni Tygodnia Męki Pańskiej, śpiew melizmatyczny, skala plagalna czwartego trifonu. 4. Ósma oda kanonu na Święty Poniedziałek. Ton drugi, śpiew sylabiczny, powtórzenie hirmosu melizmatycznego. 5. Druga katyzma na poranne nabożeństwo w Święty Wtorek. Ton czwarty dur, chromatyczny (ne-na-no). 6. Laudesy. Ton trzeci, muzyka Petrosa Lambadariosa (+1778). 7. Pierwsza stichera laudesów. Ton trzeci. 8. Doksastykon laudesów. Skala plagalna druga. Muzyka Konstantinosa Pringosa, protopsaltesa Wielkiego Kościoła (+1964). Solista Panayiotis Koutrás. 9. Stance nabożeństwa pogrzebowego: Pierwsza stanca, pierwsza skala plagalna Druga stanca, pierwsza skala plagalna Trzecia stanca, skala trzecia. 10. Niech milczy wszelkie ciało. Pieśń z Liturgii Wielkiej Soboty, zastępująca Hymn Cherubinów. Muzyka Iakovosa, protopsaltesa Wielkiego Kościoła (+1800). 11. Pieśń Trzech Młodzianków. Ton pierwszy. 12. Kratima (fragment). Muzyka Maistora Buzantina Ioannisa Koukouzelisa. Ton pierwszy. KONCERTY LITURGICZNE tłum. Agnieszka Cudo-Mizera konsultacje: ks. Henryk Paprocki 11 marca 2010 roku, godz Cerkiew św. Marii Magdaleny, al. Solidarności 52, wstęp wolny 4 CZ 31

34 KONCERTY LITURGICZNE WIELKI KANON POKUTNY ŚW. ANDRZEJA ARCYBISKUPA KRETY Pieśń 1 Hirmos: Wspomożyciel i obrońca stał się moim zbawieniem, to mój Bóg i wysławię Go, Bóg Ojca mego i wywyższę Go, chwalebnie bowiem się wysławił. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony: Przekroczyłem zabójstwo Kaina ze świadomą samowolą poprzez ożywienie grzesznego ciała, i stałem się zabójcą duszy, walcząc z nią mymi złymi czynami. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Sprawiedliwości Abla nie naśladowałem, Jezu, nigdy nie przyniosłem Tobie przyjemnych darów, ani też czynów miłych Tobie, ani czystej ofiary, ani nieskalanego życia. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Jak Kain, tak i my, nieszczęsna duszo, przynieśliśmy Stwórcy wszystkiego ofiarę skalaną, nieczyste czyny i niepotrzebne życie, i dlatego też zostaliśmy osądzeni. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Proch ożywiwszy jak źródło, Ty dałeś mi ciało i kości, dech i życie, przeto, Stwórco mój, Zbawco mój i Sędzio, przyjmij mnie pokutującego. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tobie, Zbawco, wyznaję grzechy, które uczyniłem, rany duszy i ciała mego, wewnętrzne mordercze zamysły, dane mi w złodziejski sposób. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Chociaż zgrzeszyłem, Zbawco, to jednak wiem, że jesteś Przyjacielem człowieka, karzesz ze współczuciem i płomiennie okazujesz miłosierdzie, patrzysz na płaczącego i jak ojciec pośpieszasz wezwać syna marnotrawnego. Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi. Triadikon: Trójco nadprzyrodzona, czczona w Jedności, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako miłosierna daj mi łzy serdecznej skruchy. I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen. Teotokion: Bogurodzico, nadziejo i obrono śpiewających Tobie, zabierz ze mnie ciężkie brzemię grzechów i jako czysta Władczyni przyjmij mnie, kajającego się. Pieśń 2 Hirmos: Słuchajcie niebiosa i będę głosił, i śpiewał Chrystusowi, który z Dziewicy przyszedł w ciele. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony: Skórzane odzienie grzech uszył także i mnie, zdjąwszy ze mnie poprzednią szatę, utkaną przez Boga. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Przyoblekłem się w odzienie wstydu jak drzewo figowe w liście, na oskarżenie samowolnych moich żądz Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Przyoblekłem się we wstydliwe odzienie, skrwawione wstydem przez nieczystość żądz i życie pełne rozkoszy. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Wpadłem w mękę żądz i w zniszczenie rzeczy, i dlatego aż dotąd wróg mnie prześladuje. CZ 32

35 Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Zamiast życia bez umiłowania rzeczy wybrałem przywiązanie do rzeczy ziemskich i pożądanie dóbr, Zbawco, oto znajduję się pod ciężkim brzemieniem. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Upiększyłem swoje ciało różnobarwną szatą brudnych zamysłów i poddałem się osądzeniu. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Troszcząc się gorliwie jedynie o zewnętrzne piękno, odrzuciłem wewnętrzną, na obraz Boży zbudowaną arkę. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Swymi żądzami pogrzebałem stworzone na początku piękno, Zbawco, ale Ty, jak niegdyś drachmę, odszukaj je i odnów. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Zgrzeszyłem, jak nierządnica wołam do Ciebie: Ja jeden zgrzeszyłem przed Tobą. Przyjmij, Zbawco, ode mnie jako olejek moje łzy. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Oczyść, jak celnik wołam do Ciebie, Zbawco, oczyść mnie, bowiem jak nikt z dzieci Adama, tak ja zgrzeszyłem przed Tobą. Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi. Triadikon: Śpiewam Tobie, jedynemu w Trzech Osobach Bogu wszystkich, Ojcu i Synowi, i Duchowi Świętemu. I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen. Teotokion: Przeczysta Bogurodzico Dziewico, jedyna wielbiona przez wszystkich, módl się gorliwie, abyśmy zostali zbawieni. KONCERTY LITURGICZNE Pieśń 3 Hirmos: Umocnij, Panie, na opoce Twoich przykazań wahające się moje serce, albowiem Ty jeden jesteś Święty i Pan. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Tropariony: W Tobie, zwycięzcy śmierci, znalazłem źródło życia i przed końcem życia wołam do Ciebie z mego serca: Zgrzeszyłem, oczyść i zbaw mnie! Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Zgrzeszyłem, Panie, zgrzeszyłem przed Tobą, oczyść mnie, bowiem nie ma wśród ludzi grzesznika, którego ja nie przewyższyłbym grzechami. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Współczesnych Noemu naśladowałem w nierządzie, Panie, i odziedziczyłem ich osądzenie na utonięcie w potopie. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Naśladując owego ojcobójcę Chama, duszo, nie przykryłaś nagości bliźniego, mając oblicze zwrócone do tyłu. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Uciekaj, duszo moja, od płomieni grzechu, jak Lot uciekaj z Sodomy i Gomory, uciekaj od ognia wszelkiego bezsensownego pragnienia. Zmiłuj się nade mną, Boże, zmiłuj się. Zmiłuj się, Panie, wołam do Ciebie, zmiłuj się nade mną, kiedy przyjdziesz z aniołami swymi oddać każdemu według jego uczynków. Chwała Ojcu i Synowi, i Świętemu Duchowi. Triadikon: Trójco prosta, niestworzona, Istoto bez początku, wielbiona w Trzech Osobach, zbaw nas, z wiarą kłaniających się Twojej władzy. I teraz, i zawsze, i na wieki wieków. Amen. Teotokion: Bogurodzico, któraś Syna Przedwiecznie zrodzonego przez Ojca bez męża zrodziła w czasie, przedziwny to cud, mlekiem karmiąc pozostałaś Dziewicą. tłum. ks. Henryk Paprocki 4 CZ 33

36 KONCERTY LITURGICZNE Zespół Pogranicze z Szypliszek PIEŚNI WIELKIEGO POSTU Nazwa zespołu przejęta została od nazwy ziemi, którą zamieszkują. Tu śpiewanie tzw. wielogłosem łączy dwie narodowości: Polaków i Litwinów oraz tworzy - mimo pewnych odrębności - wspólny obszar, zarówno muzyczny, jak i kulturowy. Rzadka okazja, by usłyszeć polskie pieśni wykonane wielogłosowo. Zespół Pogranicze swoim śpiewem uświetnia wiele uroczystości związanych ze świętami kościelnymi. Ich śpiew towarzyszy zarówno wielu nabożeństwom (nabożeństwa majowe, gorzkie żale, dni krzyżowe), jak i czuwaniom przy zmarłych i w ostatniej drodze na cmentarz. Takie podejście do śpiewu uświadamia, że choć jego wszechobecność już odeszła, śpiew nadal może być ważny i żywy. Jeśli się spojrzy na zespół Pogranicze przez pryzmat ich wsi, parafii, regionu, można dostrzec te elementy, które świadczą o zachowaniu ciągłości tradycji i stanowią część ich życia. Na tej becejlańskiej ziemi, wśród tych ludzi dostrzec można jeszcze jedność wszechświata, współzależność wszystkich zjawisk i ingerencję Bożą w każdej rzeczy. dyrygent JÓZEF MURAWSKI występują JÓZEF LUTY ANIELA MURAWSKA HENRYK SZUMSKI JAN CHUDZIUK EDWARD GRYGIEŃĆ KONSTANCJA LUTYŃSKA ANNA DUBIŃSKA EUGENIA KRZYŻEWSKA JANINA SIWICKA TERESA AKSINOWICZ IRENA KONCEWICZ KAMIL WASILEWSKI ARTUR WASILEWSKI KINGA DORAŁ KAROLINA DORAŁ ANETA MURAWSKA JUSTYNA MURAWSKA PATRYK SADOWSKI SŁAWOMIR SOWUL DAMIAN WILCZYŃSKI URSZULA JASIONOWSKA EWELINA KOTNAROWSKA MILENA KOTNAROWSKA PRZEMYSŁAW PRUSZYŃSKI KRZYSZTOF LUTY GRAŻYNA FURMAN SYLWIA REKUS KATARZYNA ZDANCEWICZ JAN KOTNAROWSKI czas trwania: 50 minut CZ marca 2010 roku, godz Bazylika Świętego Krzyża, Krakowskie Przedmieście 3 wstęp wolny

37 PROGRAM GORZKIE ŻALE JEDNA CZĘŚĆ ROZMYŚLAJMY DZIŚ WIERNI CHRZEŚCIJANY GDY JA SOBIE UWAŻUJE, MÓJ JEZU KTÓŻ OPŁAKAĆ GODNIE MOŻE NOWĄ TRAGEDIĘ WIDZĘ Z KALWARIĄ DOBRA NOC JEZU JEDYNE KOCHANIE Dobra noc Jezu jedyne kochanie Niech serce moje na noc ci zostanie, Dobra noc Głowo Jezusowa Święta, Cierniami spięta. Dobra noc Oczy Jezusa zsiniałe, Uszy i Usta zbite i zczerniałe, Dobra noc Twarzy policzkami zbita, W Rany obfita. Dobra noc Ręce Jezusowe Święte, Goźdźmi do krzyża okrutnie przypięte, Przyjmijcie na noc, proszę, serce moje, W swoje pokoje. Dobra noc Nogi do krzyża przybite, Całuje rany owe znamienite, Niech w nich ma dusz wiecznie odpoczywa Uciech zażywa. Dobra noc Boku włócznią przebodzony, Niech mój ten umysł będzie już złączony, Tam moim zmysłom zapisuję łoże, Jezu mój Boże. Dobra noc przy tym wszystkim Członkom Pana, Niech w nich spoczywa ma dusza stroskana Ztąd jej nie puszczaj z swej Jezu opieki, Dziś i na wieki. KONCERTY LITURGICZNE 4 CZ 35

38 KONCERTY LITURGICZNE Nową tragediję widzę z Kalwarją Nową tragediję widzę z Kalwarją, Niebo zaćmij oczy, gdy Bóg Krew swą toczy; Ach jak srogie kryminały Ludzkie Boga skatowały! Bóg na ludzkie plemię, Krew leje na ziemię. Jaka alternata, Bóg zmęczon od świata, W Bóstwie niepojęty, do Krzyża przypięty: Wszystkim wiekom scena sroga, Tak zranili ludzie Boga, Ludzkich grzechów wina, Tej sceny przyczyna. Dla grzechowej złości, Bóg zmęczon do kości, Dla grzechów zmęczony, Bóg nieogarniony Patrz na Boga każdy śmiele, Dla ran nie ma miejsca w ciele: Ach grzeszyć przestańmy, Jezusa nie rańmy: Jezus uciśniony, wszystek poraniony, Krwi potok obfity leje na Krzyż wbity, Ból ma w ciele Jezus mnogi: Przebite ręce i nogi: Ach Jezu nikt ciebie Nie wsparł w tej potrzebie: Płaczcie, płaczcie góry i twarde marmury, Płaczcie, płaczcie lasy, przyszłych wieków czasy Płaczcie wszystkie świata kraje, Kędy jeno słońce wstaje, Gdy Jezus zamęczony, We krwi zanurzony! Anielskie kochanie, ach nasz miły Panie! Srodześ poraniony, jak łotr obwiniony, Płaczcie grzeszni, gdy widzicie, Jezus zmęczon nasze życie, Dajcie łez strumienie, Jednajcie zbawienie. za: Pieśni nabożne, [wg:] PIEŚNI NABOŻNE NA ŚWIĘTA UROCZYSTE PODŁUG PORZĄDKU KOŚCIOŁA RZYMSKOKATOLICKIEGO NA CAŁY ROK ZEBRANE wydane w Suwałkach w 1925 r., teksty wybrał: Józef Murawski, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne POGRANICZE Szypliszki, Suwałki 1995 CZ 36

39 RADICAL ORTHODOXY Radykalna Ortodoksja odrzuca teologiczne strategie dialogowania, czyli tak naprawdę oddawania poletka prawdy świeckim naukom i podejściom (dzieje się tak choćby w przypadku teologii wyzwolenia, która traktuje marksizm jako ostatecznego eksperta w sprawach społecznych). Zdaniem Milbanka i jego zwolenników nie ma takiego aspektu ludzkiej egzystencji czy świata i jego natury, który mógłby zostać opisany poza odniesieniami do objawienia. Jedynym ważnym sposobem opisywania świata jest i musi być teologia. Sebastian Duda, Między Chrystusem a Antychrystem, czyli radykalny ortodoks chrześcijański spotyka lewicę, Krytyka Polityczna nr 14, s

40 WOKÓŁ PASJI NIETOLERANCJA (Intolerance) USA, 1916 scenariusz i reżyseria DAVID W. GRIFFITH zdjęcia GOTTLOB W. BITZER, KARL BROWN muzyka na żywo PIOTR WIZA premiera: 5 sierpnia 1916 roku Klasyka kina niemego. Słynny film Davida W. Griffitha z 1916 roku, z Lilian Gish w obsadzie, zbudowany z czterech przeplatających się wątków: upadku Babilonu, męki Chrystusa, paryskiej rzezi hugenotów i pomyłki sądowej. Nie do przegapienia. W Nietolerancji montaż równoległy staje się wykładnią manichejskiego światopoglądu Griffitha, widzącego w świecie istniejące obok siebie dobro i zło, miłość i nienawiść, cnotę i występek, szlachetność i podłość, sprawiedliwość i ucisk. Ten sposób widzenia i wartościowania rzeczywistości Griffith także przejął od drobnomieszczańskiego, sentymentalnego humanizmu Dickensa. OBSADA: Dziewczyna z gór CONSTANCE TALMADGE Książę Belshazzar ALFRED PAGET Chrystus HOWARD GAYE Katarzyna Medycejska JOSEPHINE CROWELL Brązowooka MARGERY WILSON Prosper Latour EUGENE PALLETTE Ukochana MAE MARSH Chłopiec ROBERT HARRON Kobieta, która kołysała kołyską LILLIAN GISH czas trwania: 163 minuty PT 38 5 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org

41 scenariusz i reżyseria ANDRZEJ WAJDA zdjęcia IGOR LUTHER scenografia i kostiumy ANDRZEJ WAJDA, GUNTHER LUDECKE muzyka JAN SEBASTIAN BACH (FRAGMENTY MATTHAUS-PASSION) PIŁAT I INNI (Pilatus und andere) RFN, 1971 WOKÓŁ PASJI premiera: 29 marca 1972 roku OBSADA Jeszua Ha-Nocri WOJCIECH PSZONIAK Piłat z Pontu JAN KRECZMAR Mateusz Lewita DANIEL OLBRYCHSKI Afraniusz ANDRZEJ ŁAPICKI centurion Marek Szczurza Śmierć MAREK PEREPECZKO Kajfasz WŁADYSŁAW SHEYBAL Juda z Kiriatu JERZY ZELNIK reporter ANDRZEJ WAJDA czas trwania: 94 minuty Niezwykle interesująca wariacja Andrzeja Wajdy na temat Mistrza i Małgorzaty Michaiła Bułhakowa, we współczesnej scenerii dawnego RFN, we współczesnym kostiumie i z udziałem samego reżysera w roli reportera. Odważne i kontrowersyjne. Rzadko pokazywane. Jeden z oprawców posłuszny skinieniom człowieka w kapturze wziął włócznię, a drugi przyniósł pod słup wiadro i gąbkę. Pierwszy z nich wzniósł włócznię i postukał nią po wyciągniętych i przywiązanych sznurami do poprzecznej belki rękach Jeszui, najpierw po jednej, potem po drugiej. Ciało, na którym wystąpiły wszystkie żebra, drgnęło. Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, tłum. I. Lewandowska i W. Dąbrowski. PT 12 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 4 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org 39

42 WOKÓŁ PASJI MESJASZ (The Messiah) Iran, 2008 POKAZ PRZEDPREMIEROWY reżyseria NADER TALEBZADEH zdjęcia SADEGH MIANJI muzyka SEYYED JALAL HOSSEINI kostiumy AHMAD SOLEIMANI-NIA premiera: 18 października 2007 roku premiera polska na Festiwalu Gorzkie Żale OBSADA: Irański film z 2008 roku nakręcony przez Nadera Talebzadeha jako odpowiedź na Pasję Mela Gibsona. Opowiada o życiu Jezusa z perspektywy islamu w oparciu o pisma kanoniczne, Koran i apokryfy.nagroda nafestiwalu Filmów Regionalnych w Rzymie (2007) AHMAD SOLEIMANI-NIA MINA BAGHERI AHMAD NAJAFI AKBAR SANGI czas trwania: 120 minut Mówimy o tym samym wspaniałym człowieku, o tym samym wspaniałym proroku, tej samej duchowej istocie zesłanej z nieba. W Koranie istotne są trzy główne punkty: jego narodziny, fakt, że nie był synem Boga i trzeci, że nie był ukrzyżowany. Reszta jest taka sama: kazania, cuda, sytuacja polityczna. Tak. Także takie samo jest narodzenie z dziewicy. Odmienne w Koranie jest to, że Bóg mówi, że Jezus zostanie ocalony. Zamiast Jezusa została ukrzyżowana osoba, która go zdradziła. To jest tak jak Koran to widzi przez Ewangelię Barabasza. Nader Talebzadeh [za:] imdb.com PT marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org

43 reżyseria MEL GIBSON scenariusz BENEDICT FITZGERALD, MEL GIBSON scenografia FRANCESCO FRIGERI zdjęcia CALEB DESCHANEL muzyka JACK LENZ, JOHN DEBNEY premiera: 25 lutego 2004 roku PASJA (Passion of the Christ) USA, 2004 WOKÓŁ PASJI OBSADA Jezus Chrystus JAMES CAVIEZEL Maria, matka Jezusa MAIA MORGENSTERN Maria Magdalena MONICA BELLUCCI Szatan ROSALINDA CELENTANO żona Piłata CLAUDIA GERINI Dobry Łotr SERGIO RUBINI Janus MATT PATRESI Judasz Iskariota LUCA LIONELLO Szymon JARRETH J. MERZ Barabasz PIETRO SARUBBI Poncjusz Piłat HRISTO SHOPOV młody Jezus ANDREA REFUTO Herod LUCA DE DOMINICIS Annasz TONI BERTORELLI Józef z Arymatei GIACINTO FERRO Piotr FRANCESCO DE VITO Jan HRISTO JIVKOV Abenader FABIO SARTOR Józef Kajfasz MATTIA SBRAGIA Nikodem OLEK MINCER rzymski żołnierz ROMUALD ANDRZEJ KŁOS czas trwania: 127 minut Wielki fresk filmowy poświęcony ostatnim dwunastu godzinom życia Jezusa z Nazarethu. Grany w językach oryginalnych (po łacinie, grecku, aramejsku) film wciąż budzi kontrowersje. Dla jednych kicz i banał, dla wielu niezwykłe wyznanie wiary. Film, do którego się wraca. Każdy film o Jezusie musi więc zderzyć się z wewnętrznym obrazem, jaki nosi w sobie widz. Zderzenie bywa bolesne. Pasja Gibsona jest dla mnie takim właśnie bolesnym zderzeniem. Piszę dla mnie, bo niech każdy mówi za siebie. Tadeusz Sobolewski, Gazeta Wyborcza, PT 26 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 4 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org 41

44 RADICAL ORTHODOXY Skoro Bóg nie jest przedmiotem w świecie, jakimś przedmiotem, do którego się zwracamy, to pierwotnie istnieje On dla nas w naszym zwracaniu się ku Niemu. A my jedynie zwracamy się do Niego, gdy ma On dostęp do nas; na tym właśnie zasadza się tajemnica liturgii liturgii, która dla teologii ma charakter bardziej fundamentalny niż język czy doświadczenie, choć pozostaje jednocześnie i językowa, i doświadczalna. John Milbank, Program radykalnej Ortodoksji, tłum. Sebastian Duda, Krytyka polityczna nr 14, s

45 reżyseria i wykonanie SERGE MERLIN obsługa techniczna SYLVAIN MAZADE czas trwania: 70 minut SAMUEL BECKETT Wyludniacz (Le Dépeupleur) Théâtre National de l Odéon Scéne Indépendante Contemporaine, Paryż ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ Proza Samuela Becketta w znakomitej interpretacji Serge a Merlina (znanego w Polsce m.in. z roli w filmie Amelia). Wyludniacz to jedno z opowiadań inspirowanych Boską komedią Dantego. Przerażająca próba pokazania, że bez boskiej interwencji nie można wydostać się do wyższego kręgu: ludzkość nie może sama siebie zbawić. Godzina teatru najczystszej próby. Światło. Przyćmione. Żółte. Wszechobecne, jakby każdy z dwunastu milionów centymetrów kwadratowych całkowitej powierzchni promieniował osobno. Pulsujące, jak oddech. Zamierające czasem, jakby oddech ustawał. Wtedy wszyscy kostnieją. Jakby nadchodził kres. Po kilku sekundach wszystko jednak odżywa. Temperatura. Samuel Beckett, Wyludniacz, tłum. A. Libera. 27 lutego 2010 roku, godz Centralny Basen Artystyczny, ul. Konopnickiej 6 tel , rezerwacje@basen.art.pl bilety: 40 zł (normalne), 20 zł (ulgowe) 4 SO 43

46 ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ LA DIVINA COMMEDIA Teatr DEREVO, Petersburg SPEKTAKL DLA WIDZÓW DOROSŁYCH reżyseria ANTON ADASSINSKY & DEREVO scenografia VADIM VASILIEV & DEREVO światła URI MORAG, FALK DITTRICH & DEREVO muzyka ANDREY SIZINTSEV efekty specjalne DMITRY ABRAMOV premiera: 16 kwietnia 2002 Frenetyczne, porywające widowisko w wykonaniu jedną z najbardziej utytułowanych grup artystycznych w Europie. Inspirowane Boską komedią widowisko przypomina, że piekło jest na wyciągnięcie ręki. Działania aktorów zdają się przeczyć prawom fizyki. Czegoś takiego jeszcze nie było! OBSADA: ANTON ADASSINSKY ELENA YAROVAYA OLEG SHUKOWSKI TANYA KHABAROVA czas trwania: 90 minut Hej, wy krzyknąłem co was tak tu ściska? Co z was za jedni?. Szyje w tył odgięli, A z owych oczu, chciwych widowiska, Które wpierw mokre tylko wewnątrz mieli, Ściekłe na wargi łzy wnet mróz tak skuwa, Że już na zawsze usta swe zamknęli. Dante Alighieri, Boska komedia (Piekło XXXII, 43-48), tłum. A. Kuciak. SO 44 6 i 7 marca 2010 roku, godz Centralny Basen Artystyczny, ul. Konopnickiej 6 tel , rezerwacje@basen.art.pl bilety: 60 zł (normalne), 40 zł (ulgowe)

47 tłumaczenie JAROSŁAW MIKOŁAJEWSKI reżyseria AGATA DUDA-GRACZ muzyka JAKUB OSTASZEWSKI światło KATARZYNA ŁUSZCZYK współpraca DARIUSZ ADAMSKI INFERNO. NOWY PRZEKŁAD (lektura fragmentów) Dante Alighieri jednorazowy pokaz: 13 marca 2010 roku ZSTĄPIŁ DO PIEKIEŁ obsada aktorska MAJA OSTASZEWSKA KONRAD IMIELA HUBERT JARCZAK czas trwania: minut Zgodę na prezentację tłumaczenia wydało Wydawnictwo Literackie, którego nakładem całość ukaże się w 2011 roku. Jednorazowy wieczór. Wydarzenie. Prezentacja fragmentów nowego przekładu Boskiej komedii w przestrzeni sakralnej. Dantejskie sceny w cieniu Krzyża i Wiecznej Lampki przypominają, że wybór życiowej drogi należy do nas. Zbawienie czy potępienie? Przeze mnie się idzie do bolesnego miasta, przeze mnie się idzie do wiecznego bólu, przeze mnie się idzie do zgubionych ludzi. Sprawiedliwość powodowała moim wysokim twórcą, zrobiła mnie Boża moc, najwyższa mądrość i pierwsza miłość. Przede mną nie było rzeczy stworzonych prócz tych, co wieczne, i ja trwam na wieki. Porzućcie każdą nadzieję wy, którzy wchodzicie. Dante Alighieri, Boska komedia (Inferno III, 1-9), tłum. J. Mikołajewski. i. 13 marca 2010 roku, godz kościół św. Jacka OO. Dominikanów, ul. Freta 10 wstęp wolny 4 SO 45

48 46ZSTĄPIŁ SO DO PIEKIEŁ A TV DANTE Wielka Brytania/1989 Film Petera Greenawaya zrealizowany według Piekła Dantego. Do wykreowania przejmującego obrazu piekła realizatorzy posłużyli się najnowszą komputerową techniką wideo. Oprócz strof wiersza Dantego w filmie znalazły się wypowiedzi przedstawicieli różnych dziedzin nauki wyjaśniające najbardziej zagadkowe fragmenty dzieła. Po emisji w Anglii w 1991 roku film uznano za rewelację w dziedzinie kształtowania artystycznego języka telewizji. Film otrzymał Nagrodę Specjalną na Festiwalu Prix Italia. Morza mądrości pytam więc jak żaki: Co znaczy ogień? Czy tu ktoś przybywa? Co to za cienie, co ślą sobie znaki?. Spójrz, już ta woda niesie coś smrodliwa, na co te dusze odparł tak czekały, a co dymiący opar bagna skrywa. Dante Alighieri, Boska komedia (Piekło VIII, 7-12), tłum. A. Kuciak. 20 marca 2010 roku, godz kino Alchemia, ul. Jezuicka 6 Bezpłatne wejściówki do odbioru w kinie. rezerwacje: alchemia@filmowawarszawa.org reżyseria PETER GREENAWAY, TOM PHILLIPS scenariusz na podstawie Boskiej Komedii TOM PHILLIPS przekład EDWARD PORĘBOWICZ premiera: 29 lipca 1990 OBSADA Dante BOB PECK Wergiliusz JOHN GIELGUD Beatrycze JOANNE WHALLEY-KILMER czas trwania: 81 minut

49 RADICAL ORTHODOXY Sekularyzm dotknął wielu sfer życia, by wymienić tylko estetykę, politykę, płeć, seksualność, ciało, pojęcie osoby, naoczność czy przestrzeń, konsekwentnie usuwając z nich chrześcijański wymiar. Trzeba odwagi i wzmożonego wysiłku teologów, aby te i inne zaanektowane przez sekularyzm kategorie tłumaczyć na nowo, używając przy tym naszego skomplikowanego, ponowoczesnego słownika, a także tradycyjnie chrześcijańskich terminów, takich jak: Trójca, chrystologia, Kościół, eucharystia. Tezy takie wypowiadane przez autorów i zwolenników Radykalnej Ortodoksji są nader często odrzucane jako nowe wydanie taniej chrześcijańskiej apologetyki. Pytanie tylko, czy w postsekularnej erze rzeczywiście można się obyć bez radykalnej intuicji, bez odniesienia do prawdy? Sebastian Duda, Między Chrystusem a Antychrystem, czyli radykalny ortodoks chrześcijański spotyka lewicę, Krytyka polityczna nr 14, s

50 GORZKIE ŻALE NABOŻEŃSTWO GORZKICH ŻALI 21 lutego 2010 roku Ks. prof. Jerzy Szymik Jerzy Szymik profesor nauk teologicznych, wykłada teologię dogmatyczną. W latach związany z KUL, gdzie był m.in. kierownikiem Katedry Chrystologii. Od 2005 roku pracownik Zakładu Teologii Dogmatycznej UŚ, od 2007 roku zatrudniony na stanowisku profesora zwyczajnego. Członek watykańskiej Międzynarodowej Komisji Teologicznej, autor trzydziestu siedmiu książek naukowych, poetyckich, eseistycznych oraz ponad tysiąca artykułów. Specjalizuje się w chrystologii, metodologii teologii, teologii kultury. Ten pozór, ta warstwa lakierowanej sztuczności, ten pseudointelektualny blichtr, ten bełkot inteligenta w średnim wieku. Te pytania płaskie, które udają głębokie: Cóż to jest prawda? A więc jesteś królem? Czemuż to nie chcesz mówić ze mną? Czyż króla waszego mam ukrzyżować? Oto atrapa rozmowy, klasyczny fałsz serca. Oto łajdak udający myśliciela.. 28 lutego 2010 roku Ks. dr hab. Michał Janocha Michał Janocha - historyk sztuki, kierownik Katedry Historii Kultury Chrześcijańskiego Wschodu Akademii Teologii Katolickiej, aktualnie wykłada na UKSW historię plastyki nowożytnej oraz ikonografię bizantyńsko-ruską. Prowadził badania z zakresu ikonografii przedstawień liturgicznych w polskiej sztuce średniowiecznej i nowożytnej, zajmuje się ikonografią malarstwa bizantyńsko-ruskiego ze szczególnym uwzględnieniem terenów dawnej Rzeczypospolitej. Interesuje się szeroko pojętą kulturą chrześcijańskiego wschodu i teologią kultury.»upał serca swego chłodzę, gdy w przepaść męki Twej wchodzę«. Ta przepaść jest Otchłanią, do której zstąpi Chrystus po swej Męce. Gorzkie Żale zrodziły się z kontemplacji owej Otchłani i ku niej prowadzą. Zastanowimy się nad tym, jak przesłanie tekstów kultury przeplata się z egzystencjalnym doświadczeniem otchłani i w jaki sposób spotyka się z Otchłanią Chrystusa. ND 48 wszystkie niedziele Wielkiego Postu, godz Bazylika Świętego Krzyża Krakowskie Przedmieście 3

51 NABOŻEŃSTWO GORZKICH ŻALI 7 marca 2010 roku Ks. dr hab. Franciszek Longchamps de Bérier r Franciszek Longchamps de Bérier specjalista w zakresie prawa rzymskiego, profesor UJ, kierownik Zakładu Prawa Rzymskiego, autor monografii Fideikomis uniwersalny w klasycznym prawie rzymskim, 1997), Nadużycie prawa w świetle rzymskiego prawa prywatnego (2004) oraz książki o tematyce teologicznej Czy poza Kościołem nie ma zbawienia? (2004). Naśladowanie bez wyrzeczenia, modlitwa bez spotkania, braterstwo bez wspólnoty, posłuszeństwo bez zaufania, miłość bez transcendencji. Sami urządzamy sobie czyściec na ziemi. Dziwi zatem pytanie, po co miałby istnieć czyściec, skoro doświadczenie chrześcijańskiego życia aż za dobrze o realności czyśćca nas przekonuje. Nas Krzyż wydobywa z czyśćca, który sobie na co dzień konstruujemy. Tajemnica Wielkiej Soboty daje nadzieję, że to, czego nie zdołamy tu uporządkować, Chrystus s oczyści, przebijając się ku nam swą miłością, gdy już nie będziemy się w stanie niczym zasłaniać. GORZKIE ŻALE 14 marca 2010 roku Ks. dr hab. Grzegorz Ryś Grzegorz Ryś historyk, rektor Wyższego Seminarium Duchownego Archidiecezji Krakowskiej, wykładowca Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, wykładowca Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie. Komentator pielgrzymek papieskich. Pracował w komisji historycznej przy Trybunale Rogatoryjnym podczas procesu beatyfikacyjnego Jana Pawła II. ND wszystkie niedziele Wielkiego Postu, godz Bazylika Świętego Krzyża Krakowskie Przedmieście 3 49

52 GORZKIE ŻALE NABOŻEŃSTWO GORZKICH ŻALI 21 marca 2010 roku Ks. prof. Jan Sochoń Jan Sochoń poeta, krytyk literacki, filozof i eseista, profesor UKSW, zajmuje się krytyką literacką, publicystyką, eseistyką. Jest edytorem pism ks. Jerzego Popiełuszki, ks. Janusza Pasierba i Karola Wojtyły oraz autorem kilkunastu tomów wierszy, które przetłumaczono na języki francuski, niemiecki, angielski, włoski i rosyjski. Opublikował m.in. Bóg i język, Prawdę warto pokochać. Czy jest i czy może być dla nas pożyteczne, wewnętrznie umacniające i zarazem przemieniające, że Jezus umarł na krzyżu? Czy jesteśmy w stanie pogodzić się z tym, że w Chrystusie i przez Chrystusa śmierć stała się drogą, po której przychodzi do nas Duch Święty? Będę przekonywał za takim właśnie ujęciem i zachęcał, abyśmy z tego wydarzenia uczynili narzędzie duchowej pracy. Dzięki temu będziemy mogli rzeczywiście współpracować z Bożą łaską i nieść krzyż życia. Ku niewyobrażalnemu zmartwychwstaniu. 28 marca 2010 roku Ks. abp Kazimierz Nycz Kazimierz Nycz arcybiskup metropolita warszawski, doktor teologii, ordynariusz wiernych obrządku ormiańskiego w Polsce, przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego, w której skupił się na dostosowaniu polskiej katechezy do posoborowych dokumentów katechetycznych Kościoła, zwłaszcza Katechizmu Kościoła Katolickiego i Dyrektorium ogólnego o katechizacji. Od grudnia 2004 roku jest członkiem Rady Stałej KEP, przewodniczącym Komisji Rewizyjnej, członkiem Komisji Duszpasterstwa, Rady ds. Środków Społecznego Przekazu i Zespołu ds. Społecznych Aspektów Intronizacji Chrystusa Króla. ND 50 wszystkie niedziele Wielkiego Postu, godz Bazylika Świętego Krzyża Krakowskie Przedmieście 3