SOWO BOE REFORMUJE KOCIÓ CZY DZIELI?

Transkrypt

1 Studia Oecumenica 11 Opole 2011 S. KATARZYNA KINGA WALKOWIAK Kielce SOWO BOE REFORMUJE KOCIÓ CZY DZIELI? Sowo za Pana trwa na wieki. Wanie to sowo ogoszono wam jako Do- br Nowin (1 P 1, 25). Sowo Boe jest fundamentem Kocioa. To ono kon- stytuuje Koció i jest przez niego goszone. Jednak, od jakich czynników zale- y sposób, w jaki Koció doznaje przemiany? Z pewnoci od wielu. Nie sposób tu uwzgldni wszystkie. I nie sposób w jednym artykule omówi zoo- noci procesu rozwoju Kocioa, który by i jest reformowany, ale te dzielony. By moe nie wszyscy chrzecijanie maj wiadomo, e jednak od ka dego z nas zaley kondycja Kocioa, nawet jeli nie bdzie nam dane odegra w nim historycznej roli. 1. Sowo Piotr Marcin Luter w. Pawe wzywa: S owo Chrystusa niech w was przebywa z ca ym swym bogactwem (Kol 3, 16). Nic innego nie przemienia czowieka na obraz Bo y i nic innego nie okazuje tak bardzo prawdy o Bogu, jak wanie Sowo Chry- stusa. To Ono przemienia oblicze ziemi. Czasem stopniowo i agodnie, a niekiedy dokonuj c przewrotów i zmiany epok. Bo Sowo stao si Cia em, a przyj te i goszone staje si Cia em, czyli realizuje si. Bywa, i w sposób nieobliczalny i nieprzewidywalny przez cz owieka. W taki te sposób funkcjo- nuje czsto Sowo we Wspólnocie Kocio a. Benedykt XVI w Adhortacji apostolskiej Verbum Domini mówi, i Sowo przyjmowane przez Koció ksztatu- je czowieka na podobiestwo Chrystusa. S owo to zarysowuje oblicze Kocioa jako rzeczywistoci okrelonej wanie przez przyjcie Sowa Boe- go 1. Sowo dzia a przez konkretnych ludzi i posuguje si lud mi, którzy z kolei odpowiadaj w konkretny sposób na przyjte S owo. W tym kontek cie warto przyjrze si temu, w jaki sposób Sowo dzia a w osobie, do której jest kierowane i jakie skutki przyjcia Sowa owocuj w szerokiej p aszczy nie spo ecznej, a take eklezjalnej. Istnieje jeszcze p aszczyzna psychologiczna 1 Por. BENEDYKT XVI, Adhortacja apostolska Verbum Domini. O Sowie Bo ym w yciu i misji Kocio a, 50 [dalej VD].

2 76 s. Katarzyna Kinga Walkowiak osoby, która S owo przyjmuje. Wówczas ono to otrzymuje pewien personalny wyd wik, staje si zinterioryzowane przez osob. Dlatego jedno i to samo So- wo moe by ró nie odebrane przez poszczególne osoby i w róny sposób od- dziaywa w kategorii prozopologii. Osobliw okoliczno dla chrzecijanina stanowi przeycie sytuacji granicz- nej. W przypadku wielu osób przeycie takiej sytuacji staje si motywem do zmian, decyzji, wyborów, majcych konsekwencje dalekosi ne. I to nie tylko w sferze osobistej, ale te spoecznej. Jak wówczas rol spenia Sowo Bo e? Czy staje si li tylko lekarstwem, pocieszeniem, czy te wezwaniem do dziaa- nia? Historia Kocioa zawiera wiele przykadów osób, dla których Sowo Bo e staje si twórcz inspiracj wa nie w sytuacji granicznej. Jest ona personalnym do wiadczeniem i nie stanowi kategorii teologicznej, lecz jest bardziej filozoficzno-psychologicznym tem dla realizacji przemian, których twórc staje si ywy czowiek. Analizujc sytuacj graniczn pierwszego z Apostoów Piotra oraz yjce- go wiele wieków po nim Marcina Lutra, wycign mo na wiele wniosków przydatnych do tezy zawartej w temacie, mianowicie, e ród em zmian i przemian w Kociele jest Sowo Boe, które wszake potrzebuje zamieszka w czowieku. Dlaczego wanie wyej wymienione postacie mog sta si pomocne przy rozwijanej tu refleksji? Piotr przey sytuacj graniczn na dziedzicu arcyka- p ana i jest on pozytywnym przykadem przyjcia S owa. Z kolei Marcin Luter, nad jego osob pochylamy si w kontekcie wezwa zapocz tkowanych przez Dekad Lutra 2, przyczyni si do podziau Kocio a. Fakt to niekwestionowanie negatywny, cho mimo to Sowo Boe przez jego porednictwo wydao tak e dobre owoce. 2. Sytuacja graniczna Jednym z gównych wspó twórców i przedstawicieli okre lenia: sytuacja graniczna jest Karl Jaspers, niemiecki psychiatra i filozof, gówny przedstawi- ciel egzystencjalizmu. Jego refleksja filozoficzna obejmuje sens egzystencji, czyli autentyczny wymiar ycia ludzkiego. W sytuacjach granicznych cz owiek 2 Zob. odwiedzana r. Dekada Lutra to midzynarodowy projekt spoeczno-religijny zapocztko- wany roku rozpoczynajcy przygotowania do ogólno wiatowych obchodów 500-lecia Reformacji (w 2017 roku). Celem tej inicjatywy jest popularyzowanie historii i dziedzictwa Reformacji zapocztkowanej przez ks. dr. Marcina Lutra. Inicjatywa ta zostaa zaadresowana nie tyl- ko do Kocio ów chrzecija skich, ale i do szerokich grup spoecznych. Inicjatorami projektu s Koció Ewangelicki w Niemczech (EKD) i Ministerstwo Kultury Kraju Zwizkowego Saksonii- Anhalt.

3 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 77 do wiadcza zagubienia w wiecie, który nie potrafi go zaspokoi adekwatnie. Egzemplifikacj sytuacji granicznej, jak i jej przejawem, jest dla Jaspersa mier 3. Cz owiek zawsze jest w jakich sytuacjach, gdy nie moe y bez wal- ki i cierpienia, nie moe unikn wzicia na siebie odpowiedzialno ci i musi w jaki sposób umrze. S to sytuacje nieprzekraczalne poznawczo. Poza rze- czywistoci empiryczn, w której jestemy zanurzeni, istnieje co jeszcze. Gra- nice ludzkiego dzia ania i poznania s wyznaczone wiatem zewn trznym i wa- snociami samego podmiotu ludzkiego. Sytuacje graniczne nie s wi c rodzajem intelektualnych poj czy obiektywnych kategorii. Podstawowymi sytuacjami granicznymi, wedug Jaspersa, s : znajdowanie si zawsze w jakiej sytuacji, mier, cierpienie, walka (w tym przede wszystkim tzw. walka mio ci), wina. wiadomo np. nieuchronnoci wasnego kresu moe wyzwoli w cz owieku potrzeb penej realizacji wasnego ycia. Cho cierpienia zwi zanego z przemijaniem nie da si empirycznie usun, to jednak mona je przezwyciy b- dc pewnym egzystencji, tzn. zapanowa nad nim 4. Swoist szko sytuacji granicznych jest religia, gdy wyrasta z refleksji nad ostateczn sytuacj graniczn, jak jest mier. Uczy jak umiera w kontek cie ycia i jak y w kontekcie mierci. Oczywicie dla chrze cijan Chrystus i Jego Sowo s ostatecznym punktem odniesienia. Dziki do wiadczeniom granicznym poszczególnych osób wiele zyskuje cae spoeczestwo. Czowiek jest istot historyczn i na podstawie tego, co robi dwa tysice czy sto lat temu, uczy si bycia cz owiekiem i zdobyt wiedz wprowadza w obieg spoeczny. Dziki temu na p aszczy nie spoecznej poja- wiaj si inicjatywy suce wsparciu osób, których sytuacje graniczne dotykaj (hospicja, darmowe stoówki itp.). Osobliw diagnoz czowieka wspóczesnego stawia P. Tillich, doszukuj c si wród cech wewntrznego ycia duchowego przede wszystkim niepewno ci. T niepewno obrazuje brak wiatopogldu, rozumianego jako zbiór niewzru- szonych i pewnych przekona na temat Boga, wiata i samego siebie. Poddaj c krytyce ruch nowego humanizmu, filozofi ycia Nietzschego, filozofi niewia - domo ci Freuda oraz filozoficzne i teologiczne ruchy powstae dziki ponowne- mu odkryciu Kierkegaarda, doszed on do wniosku, i czowiek nowoytny yje bez wiatopogldu, gdy dowiadcza gbokiej niepewno ci egzystencji. Do ko- przepowiadania odnosi si czowiek wspó czesny tak jak do innych cielnego autonomicznych wiatopogl dów, z wewntrzn samodzielnoci. Dlatego od- dziela tre przepowiadania od wasnego ycia i problemów. Ta wasna autono- mia nie niweluje stanu niepokoju, rozdarcia i wtpliwoci. 3 Por. P.K. SZA EK, Karla Jaspersa koncepcja mierci jako sytuacji granicznej, Analiza i Egzystencja 3 (2006), Por. tam e,

4 78 s. Katarzyna Kinga Walkowiak Reflektujc nad protestantyzmem, Tillich dochodzi do wniosku, e cz owiek wspóczesny gotów jest przyj i podj przepowiadanie ludzkiej sytuacji gra- nicznej i bezwarunkowego zagroenia ludzkiego bytu. Ludzka sytuacja granicz- na pojawia si tam, gdzie egzystencja dotknita jest przez rozdarcie. Od tej sy- tuacji nie moe wyswobodzi czowieka nawet mier. W tym kontek cie g oszony przez protestantyzm nowy byt w osobie Jezusa Chrystusa przynosi peni duchowej treci, dostpnej dla kadego 5. To wanie Jezus Chrystus przy- nosi to wszystko, czego domaga si cz owiek, przynosi w ewangelicznym ideale t rzeczywisto, która nie jest z góry dana. Jednak dla protestanta ani Koció, ani religia nie stanowi zabezpieczenia wobec sytuacji granicznej. Dowiadczy tego Marcin Luter, tote odtrci wszel- kie zabezpieczenia, jakie móg mu ofiarowa Koció i pobono. Odkry, i ródem mocy jest krzy, gdy to na nim ludzko przeya najgbiej dowiad- czenie ludzkiej sytuacji granicznej. Ponadto tym, czego najbardziej brakuje czowiekowi znajdujcemu si w sytuacji granicznej jest sprawiedliwo, bo- wiem cierpienie, zagroenie egzystencji zawsze nasuwa poczucie, i jest ono niezawinione i niesprawiedliwe Sytuacja graniczna Piotra Biblia zawiera wiele przykadów sytuacji granicznych. Na uwag zas uguje wydarzenie obrazujce sytuacj Piotra Apostoa, który wypar si znajomo ci z Jezusem. Opisuj ten epizod wszyscy Ewangelici: Mk 14, 66 72; Mt 26, 69 75; k 22, 56 62; J 18, Warto przyjrze si temu wydarzeniu z perspektywy psychologiczno-egzystencjalnej. Piotr przyparty do muru, zmuszony do tego, by przyzna si do Jezusa b d si Go wyprze, reaguje strachem. Widok Mistrza zakutego w kajdany dziaa na niego piorunujco. Pianie koguta otrzsn o go jak z letargu. Reakcja, która nastpia po szybkim uwiadomieniu sobie faktu, jaki zaistnia, wiadczy a o gbokim alu: wybuchn p aczem (Mk 14, 72). W j zyku greckim brzmi to jeszcze ostrzej: rzuciwszy si paka. W przekazie Ewangelisty Mateusza (26, 69 75) najbardziej zostaa wyak- centowana sia powiadczenia Piotra, e nie by razem z Galilejczykiem. Wobec skojarze su cych i innych, Piotr nie tylko negowa ich wnioski, ale potwier- dza je danym sowem: zaprzeczy temu wobec wszystkich : w. 70; zaprze- czy pod przysig : w. 72; pocz si zaklina i przysiga : w. 74. K amstwo 5 Por. P. TILLICH, Protestanckie przepowiadanie i czowiek wspó czesny, t um. P. Lisicki, Znak (1992) 7, Por. tam e,

5 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 79 ma tak wanie natur. Trzeba wiele wysiku, by je potwierdzi, by zastpi o miejsce prawdy. Ponadto k amstwo zniewala i wywouje lk. Dostrzega si te, analizujc relacj wedug w. Marka, i ciar oskare jest odwrotnie proporcjonalny do coraz bardziej gwatownych zaprzecze Pio- tra: I ty by z Nazarejczykiem Jezusem : w. 67 niezrozumienie Piotra: w. 68; To jest jeden z nich : w. 69 zwyczajne zaprzeczenie: w. 70; Na pewno jeste jednym z nich, jeste take Galilejczykiem : w. 70 przysiga: w Piotr wypar si Jezusa, a niewiele wczeniej myla o sobie zupe nie inaczej. By gotów ycie odda za Mistrza, tak mu si przynajmniej wydawao: Cho by mi przyszo umrze z Tob, nie wypr si Ciebie (Mk 14, 31). Nierozs dnie i uparcie pokada nadziej we wasnych siach. Samowiedza, któr zyska po wydarzeniu wyparcia si, bya dla niego jednak korzystniejsza ni zwyci skie przejcie tej próby. Poraka okazaa si dla Piotra wanym dowiadczeniem wa- snej saboci. Pomogo mu to potem dokona tego wszystkiego, o czym czytamy w dalszej czci Pisma witego. Szko a wiary to nie tryumfalny marsz, ale droga naznaczona cierpieniami i mioci, próbami i wiernoci, któr trzeba od- nawia kadego dnia. Piotr, który obieca absolutn wierno, poznaje gorycz i upokorzenie zwi zane z zaparciem si Mistrza: pewny siebie, na w asnej skórze uczy si pokory. Równie Piotr musi si nauczy by s abym i potrzebuj cym przebaczenia. Gdy w ko cu opada jego maska i pojmuje prawd o swoim sa- bym sercu wierzcego grzesznika, wybucha p aczem skruchy, który przynosi wyzwolenie. Po tym paczu jest ju gotowy do swojej misji 8. Historia Piotra pokazuje, e w sytuacji granicznej od decyzji, któr si po- dejmie, wa niejsza jest uzyskana wiedza o sobie oraz wycigni te wnioski. Mona dokona dobrego wyboru i uzna, e jest si niepokonanym, co mo e w przyszoci przynie fatalne skutki. Mona te zrealizowa z e wybory, ale zamiast si z tego powodu zaama, próbowa wykorzysta uzyskan w ten sposób wiedz. Szybkie skonfrontowanie si ze swoimi sabo ciami prowadzi do uzyskania wiedzy, która uczy pokory. Jednak czy tylko al z powodu tchórzostwa wypchn Piotra na zewn trzny dziedziniec? Tylko Ewangelista ukasz notuje znamienne zdanie: A Pan obró- ci si i spojrza na Piotra ( k 22, 61a). W jzyku greckim czynno Jezusa jest opisana mocniej: przypatrzy si Piotrowi. Jezus wpatrywa si w swojego ucznia. Mona rónie myle na temat tego spojrzenia, co ono wyraa o. Z pewnoci byo pene wspóczucia 9. Jednak to byo spojrzenie (i tego mona by pewnym), pod wpywem którego: Wspomnia Piotr na sowo Pana, jak mu po- 7 D.J. HARRINGTON, Ewangelia wedug wi tego Marka, w: Katolicki Komentarz Biblijny, Warszawa 2004, kol Por. BENEDYKT XVI, Piotr aposto, Audiencja generalna , OsRomPol (2006) 11, 53.

6 80 s. Katarzyna Kinga Walkowiak wiedzia : «Dzi, zanim kogut zapieje, trzy razy si Mnie wyprzesz» ( k 22, 61b). Spojrzenie Jezusa otwiera pami : przypomnia sobie Piotr. S owo, które ju zosta o zasiane w wiadomoci Piotra teraz wyda o owoc. O ile nie by o przez niego zrozumiane wówczas, gdy Jezus zapowiada zaparcie si, o tyle teraz powrócio ze zdwojon moc. Gdy Jezus w wieczerniku zapowiada pos anie swego Ducha Parakleta, wówczas te uy okre lenia: A Pocieszyciel ( ) przypomni wam wszystko (J 14, 26). Jest to zapowied Ducha wi tego, który przejmie funkcje Jezusa Pana, przypomni Jego sowo. Sowo, które ody o w pamici Piotra nie dziaa o przygnbiajco, bo sowo Jezusa nigdy nie pogn bia, ale oczyszcza i leczy. So- wo Jezusa podnosi, dlatego Piotr móg gorzko zapaka, wypaka sw win, swój al, ufajc, e nie zostanie potpiony, ale otrzyma ask nowego ycia. To egzystencjalne, psychologicznie traumatyczne do wiadczenie Piotra owocowa o w jego yciu i posudze, jakiej musia stawi czoo podejmujc rol, któr mu wyznaczy Jezus Chrystus: Pa owce moje! (J 21, 17). Piotr zawsze pamita o tym, e wypar si swego Mistrza, ale to nie byo przeszkod do tego, by dowiadczy rado ci z goszenia Sowa (po jego pierwszym wystpie- niu nawrócio si 3 tysice ludzi: Dz 2, 41). Wrcz przeciwnie, pokorne przyj- cie wasnej sabo ci i niegodnoci ( s uga i aposto Jezusa Chrystusa tak si przedstawia w Listach: 2 P 1, 1) umocni y w nim przekonanie, e Pan posugu- je si lud mi sabymi. W dziejach papiestwa powtarza si dylemat opoka sabo. Takiego Piotra da Jezus Kocioowi, aby Koció skadajcy si z grzeszników z Piotrem zawsze wyznawa, e silny jest dziki asce Boej, sa- by, gdy dziaa wedug cia a i krwi (por. Mt 16, 17) Protest Marcina Lutra Zrozumiaym jest to, e osoba i dzie o Marcina Lutra z punktu widzenia katolika oceniana bdzie przez pryzmat podziau Kocioa, natomiast chrzecija - nin tradycji protestanckiej bdzie na niego patrzy jak na organizatora w asnej wspólnoty kocielnej. Ale jest jeszcze trzecia opcja hermeneutyczna. Jan Pawe II w Li cie z okazji pisetlecia urodzin Marcina Lutra wysto- sowanym do kard. Jana Willebrandsa, przewodniczcego Sekretariatu ds. Jed- noci Chrzecijan, pisa, e z satysfakcj przyj podjty przez chrzecijan ró- nych wyzna wysiek, by ukaza Marcina Lutra oraz jego spucizn teologiczn 11 w taki sposób, aby suyo to sprawie jednoci chrzecijastwa. Oceniajc ów- czesny stan bada naukowych nad osob Reformatora, zauway, e osigni to 9 Por. R.J. KARRIS, Ewangelia wedug witego ukasza, w: Katolicki Komentarz Biblijny, kol H. LANGKAMMMER, Nowy Testament o Ko ciele, Wroc aw 1995, 52.

7 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 81 znaczn zbieno pogldów umoliwiajcych nakrelenie pe niejszego i bardziej zrónicowanego obrazu osobowoci Lutra oraz skomplikowanego w tku rzeczywistoci historycznej, spo ecznej, politycznej i kocielnej pierwszej poo- wy XVI wieku. Luter powodowany gbok religijnoci z gorc namitnoci stawia pytania na temat wiecznego zbawienia. Okazao si te wyra nie, e zerwania jednoci Kocioa nie mona sprowadza ani do niezrozumienia ze strony Pasterzy Kocioa katolickiego, ani te jedynie do braku zrozumienia prawdziwego katolicyzmu ze strony Lutra, nawet jeli obydwie te okoliczno ci mogy odegra pewn rol. Podjte rozstrzygnicia miay g bokie korzenie. W sporze na temat stosunku midzy wiar a tradycj wchodzi y w gr sprawy najbardziej zasadnicze, odnoszce si do wa ciwej interpretacji i recepcji wiary chrzecijaskiej, sprawy zawieraj ce w sobie potencjalno podziau Kocio a, nie dajcego si wytumaczy samymi racjami historycznymi 12. Komisja katolicko-luteraska, prowadz ca dialog ekumeniczny na forum wiatowym, w dokumencie z 1983 roku, wydanym z okazji 500-lecia urodzin ojca reformacji, daa wyraz susznemu przekonaniu, i ani ewangelickie, ani ka- tolickie chrzecijastwo nie moe przej oboj tnie obok postaci i or dzia tego czowieka, gdy na progu czasów nowoytnych wspóokrela on rozwój ko- cielnej, spo ecznej i duchowej historii 13. I rzeczywicie, my l Lutra intryguje nie tylko protestantów, lecz take katolików. a. Uwarunkowania osobiste Rocznica obchodów 500-lecia reformacji winna suy pogbieniu myli teo- logicznej. W wypadku osoby i dzie Lutra jest to wyjtkowa okazja, aby dokona recepcji wyników dialogu ekumenicznego i w nowy sposób przyjrze si temu, co zyska o i co stracio chrze cijastwo dziki osobie Marcina Lutra, który by zasad- niczo teologiem, a jego pogl dy i poszukiwania zostay zdominowane przez ide, e ycie na ziemi jest grzeszne i przejciowe. Okrela si jego osob jako homo religiosus, a wielu badaczy, zwaszcza luterologów, twierdzi, e by to cz owiek typu profetycznego, na wzór starotestamentalnych proroków, który niejednokrotnie da 14 si ponie afektowi. 11 Por. JAN PAWE II, List z okazji pi setlecia urodzin Marcina Lutra. 10 listopada 1983, Komputerowy Program Nauczania Kocio a Katolickiego, Kraków Tam e. 13 Por. Marcin Luter wiadek Jezusa Chrystusa. Sowo Komisji Katolicko Lutera skiej z okazji 500-lecia urodzin Marcina Lutra, tum. S.C. Napiórkowski, Ateneum Kapa skie 101 (1983) z. 3, Zob. O.H. PESCH, Katholiken lernen von Luther, w: Luthers Sendung für Katholiken und Protestanten, red. K. LEHMANN, München Zürich 1982, 152.

8 82 s. Katarzyna Kinga Walkowiak Marcin Luter uwaa siebie za niegodnego ewangelist Pana naszego Jezu- sa Chrystusa (por. 1 Kor 15, 9). Jego troska o Koció i swoicie pojte d enie do witoci Kocioa sprawio, e mimo uznania wasnej niegodnoci, nie po- wstrzyma si przed radykalnymi posuniciami. O yciu i dzieach reformatora napisano wiele, na róne sposoby by ocenia- ny i analizowany. Nie mona go waciwie zrozumie pomijajc fakty, bd ce kanw jego yciorysu. Korzeni wystpienia Marcina Lutra naley szuka nie tyle w jego zewntrznym sprzeciwie wobec praktyk Kocio a, ale w tym, co niepokoio jego sumienie, przede wszystkim pragnienie osignicia pewno ci wasnego zbawienia. Mimo wielu rodków zbawienia: sakramentów, norm etycznych, praktyk pokutnych, dobrych uczynków itp. nie móg jednak dozna spokoju sumienia. Znajdowa si w sytuacji granicznej, w pewnym kryzysie wiary, kryzysie egzystencjalnym, który przysparza mu wiele wewn trznego cierpienia. Niemono osignicia doskonaoci poprzez wasne czyny, skru- pulatne wypenianie reguy to wszystko wprowadza o go w stany chorobowe 15. To byo bardzo indywidualne, osobiste do wiadczenie i przez ten pryzmat trzeba patrze na wszystkie posuni cia i dokonania Lutra, który z pewnoci nie potrafi si zdystansowa od swoich wasnych przey. Tote J. Maritain zna- miennie ocenia oddziaywanie myli Lutra mówic, e nauka jego jest po pro- stu upowszechnieniem jego w asnego ja, rzutowaniem tego ja w wiat prawd wiecznych, a luteranizm to nie tyle system opracowany przez Lutra ile wybujao jego indywidualnoci 16. W jaki sposób postrzega rzeczywisto Kocioa? Przeciwko czemu prote- stowa Marcin Luter? Dzi moemy skonstatowa, i przeciwko temu wszyst- kiemu, co stao si przyczyn jego teologicznych poszukiwa, które z kolei doprowadziy do sformu owania czterech fundamentalnych zasad teologii protestanckiej: solus Christus, sola Scriptura, sola gratia, sola fide 17. Luter wzburza si przeciwko zachwianej ortodoksji Kocioa katolickiego. Protesto- wa w obronie wi tej wiary w jedynego Zbawiciela i jedynej drogi zbawienia przez wiar. Krytykowa tych, którzy wyparli si mocy Sowa Bo ego, wyparli si, w jego mniemaniu, wiary opartej na Sowie Boym. W ród swych 95 tez wywieszonych na drzwiach kocio a zamkowego w Wittenberdze, wikszo dotyczy a odpustów praktyki tak przez Lutra krytykowanej i w jego czasach przesadnie akcentowanej. Ale wiele te dotyczyo Sowa Bo ego i stanowi o podstaw do sformuowania wanie zasady sola Scriptura: Wrogami Chrystusa i papiea s ci, którzy z powodu kaza odpustowych w kocioach nakazuj 15 Por. J.M. TODD, Marcin Luter, tum. T. Szafraski, Warszawa 1983, Por. J. MARITAIN, Trzej reformatorzy Luter Descartes Rousseau, t um. K. Michalski, Warszawa 1935, Por. Z.J. KIJAS, Odpowiedzi na 101 pyta o ekumenizm, Kraków 2004, 160.

9 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 83 zamilkn Sowu Boemu teza 53; Prawdziwym skarbem Kocioa jest naj- 18 witsza Ewangelia chwa y iaski Boej teza 62. b. Sowo fundamentem Intensywna praca nad Pismem witym doprowadzi a go do odkrycia na nowo Boego miosierdzia, odkrycia tego, e sprawiedliwy, wity, yje z wiary i miosierdzia, które Bóg daje przez Chrystusa. Sowo Boe zrodzi o w nim przekonanie, e grzesznicy dostpuj usprawiedliwienia darmo, z Jego aski, przez odkupienie, które jest w Chrystusie Jezusie (Rz 3, 24); ask bowiem jestecie zbawieni przez wiar. A to pochodzi nie od was, lecz jest darem Boga (Ef 2, 8). Std zrodzio si cakowite oparcie si Lutra na S owie. Jego zdaniem Koció winien by creatura verbi. Caa rzeczywisto Kocio a zakotwiczona jest w Sowie Boym. Konsekwentna wierno zasadom solus Christus Chrystus jedynym po rednikiem do Boga i jedynym Zbawicielem oraz sola Scriptura sprawiy, i zredukowa istotne funkcje i zadania Kocioa. Uzna, e tylko w przepowiadaniu S owa i w sakramentach obecny jest Chrystus. Nie zna jesz- cze eklezjalnego wymiaru Pisma, wic sprowadza jego powstanie wy cznie do 19 inspiracji Ducha witego. Luter domagajc si reformy Kocioa, nawoywa go do pokuty. Komisja katolicko-luteraska zinterpretowaa to woanie jako wci aktualne wezwanie do suchania Ewangelii, do uznania wasnej niewierno ci w stosunku do Ewangelii, a take wezwanie dla caego Kocioa, by pozwala si nieustannie odnawia przez Sowo Boe. Luter wskazywa na absolutny priorytet S owa Bo ego w yciu, nauce i subie Kocioa 20. Dla niego lekarstwem na wszelkie grzechy i bolczki Kocioa jest Sowo: Lecz Sowo Bo e jest tym skarbem, który wszystko uwica, przez który wszyscy wici uwi ceni zostali. O kadej porze wic, gdy Sowo Boe bywa rozpatrywane, opowiadane, s uchane, czytane lub rozwaane, bywaj przez nie uwicone osoby, dzie i czynno ci, nie przez zewntrzne akcje, lecz przez Sowo, które nas wszystkich czyni wi- 18 Zob. MARCIN LUTER, Pisma Lutra, odwiedzana r. 19 Por. P. JASKÓ A, Koció jako problem chrystologii Lutra, Kalwina i Soboru Trydenckiego, w: Jezus Chrystus wczoraj i dzi, tan sam tak e i na wieki (Hbr 13, 8), red. A. NAPIÓRKOWSKI, Z.J. KIJAS, Kraków 2004, S. Grzybowski podaje, e rozgoryczony Luter zastanawiajc si nad rol pa stwa i w adzy szuka odpowiedzi w Biblii. W obliczu faktu, e cesarz zdeklarowa si przeciwko niemu, Luter znalaz uw. Paw a miejsce o wadzach std pocz tek teorii o niszych urzdach. Takie inter- pretowanie Pisma prowadzio cz sto w ró nych sytuacjach do kompromitacji. Por. S. GRZYBOWSKI, Marcin Luter, Kraków 2004, Zob. Marcin Luter wiadek Jezusa Chrystusa,

10 84 s. Katarzyna Kinga Walkowiak tymi. Dlatego mówi ustawicznie, i nasze cae ycie i uczynki, jeeli maj si podoba Bogu i maj si nazywa witymi, musz si ksztatowa wedug So- 21 wa Boego. Luter wzywa wiernych do takiej postawy wobec S owa, która nakazana by a przez Boga w stosunku do Izraela (zob. Pwt 6, 6 9), a zalecana przez ojców Kocio a w pierwszych wiekach chrzecijastwa: Dlatego musisz mie Sowo Bo e stale w sercu, na ustach i w uszach. Gdzie za serce pró nuje i Sowo Boe nie rozbrzmiewa, tam wkrada si szatan i zanim si spostrzee- my, wyrzdza szkod. I przeciwnie, tam, gdzie bierze si je powanie, s ucha go i rozwaa je, ma ono tak moc, i nigdy nie pozostaje bez owocu, lecz za- wsze wzbudza nowe rozumienie, ch ci i nabono oraz oczyszcza serce i my- Sowo Boe nie jest bowiem zgniym ani martwym sowem, lecz s owem li. 22 twórczym i ywym. Przekonanie o mocy ywego Sowa towarzyszy o Orygenesowi, który w swych pismach zaleca, w jaki sposób podchodzi do lektury Sowa Bo ego. Metoda lectio divina, praktykowana w Kociele, zawiera te wa nie etapy: Nade wszystko wic ( ) b d uwa ny przy lekturze boskich Pism ( ). I oddajc si pilnie wi tej lekturze, w sposób wa ciwy i z niezomn wiar w Boga, szukaj ukrytej przed oczyma wikszoci myli boskich Pism. Nie po- przestawaj jednak na pukaniu i szukaniu: bardzo potrzebna jest te modlitwa o zrozumienie boskich spraw 23. Faktem jest, i Lutrowi zaleao na tym, aby kady chrzecijanin karmi swe ycie wiary Sowem Boym: Dlatego przystoi kademu sporód chrze cijan, aby si zajmowa sprawami wiary po to, aby j lepiej zrozumie i rozgosi, 24 a potpi wszystkie bdy. Faktem jest te, e w swych pismach powouj c si na powszechne kapastwo, krytykowa papie a i jego urzd: Nadto wszy- scy jestemy kapanami, ( ) wszyscy jedn mamy wiar, jedn ewangeli, jed- naki sakrament, jake zatem nie mamy mie równie mocy poznawania i osdzania, co jest s uszne, a co nies uszne w wierze? Gdzie s sowa Paw a 1 Kor 2, 15: ( ) duchowny rozs dza wszystko, a sam od adnego nie bywa rozs- dzony i 2 Kor 4: wszyscy mamy jednego ducha wiary. Dlaczegó to nie mamy odczuwa równie dobrze jak niewierzcy papie, co jest zgodne, a co niezgodne z wiar? Z tego wszystkiego jak i z innych sów Pisma winnimy na- bra odwagi i swobody i nie pozwoli odstraszy ducha wolnoci (jak go na- zwa Pawe ) zmylonymi sowami papiey, lecz wawo na przekór wszystkie- 21 M. LUTHER, Ma y i du y katechizm doktora Marcina Lutra, tum. A. Wantu a, Warszawa 1962, Tam e, ORYGENES, Duch i ogie, tum. S. Kalinkowski, Kraków Warszawa 1995, M. LUTER, Do chrzecija skiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanu chrzeci- ja skiego, tum. B. Surowska, I.K. Sauerland, w: A. CIEGIENNY, Luter, Warszawa 1967, 199.

11 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 85 mu, co by oni uczynili lub zaniechali, kierowa si winnimy wed ug naszego pe nego wiary rozumienia Pisma i zmusi ich, by miast w asnemu rozumowi 25 dali posuch temu, co lepsze. Pomijajc kontekst rozumienia roli papie a i jednostronnego postrzegania jego osoby, trzeba z uznaniem przyj, i zach ta do czytania i suchania s ów Pisma, i opierania na nim swej wiary jest ide o tyle waciw, co nowatorsk, zwaywszy na czasy, gdy analfabetyzm by powszechny wród ni szych warstw spoecznych, ale te nie bya od niego wolna szlachta. Wspó czesne badania nad yciem i twórczoci Marcina Lutra prowadz do wniosków, e nie chcia on by zaoycielem nowego kocioa. Chcia reformy Kocio a rzymskiego, nie reformacji 26. Domaga si zmiany obyczajów w Kociele, ale da te podsta- wy teologiczne ruchowi reformatorskiemu. 5. Sytuacja graniczna Kocioa Wielu naukowców charakter osobowy przyznaje take spoeczno ciom, np. pa stwu. W chrzecijastwie Koció jest rozumiany bardzo organicznie, pod- miotowo, a wi c jako osoba kolektywna, stanowi on niejako wzorzec osoby spo ecznej. Jest przedstawiany personifikacyjnie jako Oblubienica, Niewiasta, Ciao, itp. Przypisuje si mu wic te akty, które dotycz osoby, jak: mio, po- znanie, decyzj, czyny, uwi cenie, zbawienie. W tym sensie Koció rozwija 27 si, naladuje Chrystusa, jak jedna osoba kolektywna. Biorc pod uwag t filozoficzn, personalistyczn kategori, moemy po- wiedzie, e sytuacja Kocioa wieków rednich nasuwa moe pewne podo- biestwo do sytuacji granicznej. Uwzgldniwszy powysze zaoenie, zauwaa- my wiele mechanizmów dotycz cych sytuacji granicznej, znamiennych dla kadego chrze cijanina, jak i dla wspólnoty, take wspólnoty Kocio a, który w pewien sposób znajdowa si w sytuacji granicznej. Oczywi cie porównanie to jest dosy generalizujce, gdy nie mona cakowicie potpi epoki XV/XVI wieku. Jest to czas, gdy yo wielu wi tych i nastpowa te rozkwit wielu wspania ych idei w Kociele. Rozpoczynaa si katolicka reforma we W oszech, rozkwita Koció w Hiszpanii, niemniej jednak reforma ta bya przeprowadza- na w sposób wycinkowy Tam e, Por. A. NOSSOL, Ekumeniczny wymiar teologii Marcina Lutra, w: Teologia blisza yciu. Wp yw teologii na egzystencj chrzecijask, red. TEN E, Opole 1984, Por. CZ.S. BARTNIK, Personalizm, Lublin 2008, Por. C. BROVETTO, L. MEZZADRI, F. FERRARIO, P. RICCA, Historia duchowo ci. Duchowo chrzecija ska czasów nowo ytnych, t. 5, tum. E. Dobrzelecka, Kraków 2005,

12 86 s. Katarzyna Kinga Walkowiak ask nowego ycia, pyn cego z wiary daje Jezus Chrystus poprzez Ko-, który uwaa si zawsze za stranika ortodoksji. Jemu powierzona zosta a ció misja g oszenia Ewangelii. Jednak tej misji nie zawsze i nie do koca czonko- wie Kocioa pozostawali wierni. Analizujc epok, w której przyszo y Mar- cinowi Lutrowi, trzeba przywoa konkretne zjawiska, stanowi ce historyczny kontekst jego wystpienia. L. Mezzadri opisuje ówczesn kultur jako przesik- ni t elementami magicznymi. Duch chrzecijaski tumiony by przez l k przed mierci, grzechem, demonem. Kaznodzieje snuli apokaliptyczne wizje, a wiarygodno duszpasterska Kocioa bya saba. Tak kondycj chrzecija- stwa powodowa brak odpowiedniej formacji intelektualnej. W takim rodowi- sku szerzy si zabobon, idolatria, szczególnie poród ogromnej masy ludno ci niepi miennej iyj cej w niewiedzy 29. Wiele byo czynników, które spowodoway kryzys Kocio a i jego autorytetu. Schizma zachodnia, koncyliaryzm, sprzedajno kurii rzymskiej, rozwój indywidualizmu i subiektywizmu, wiksza troska papie y o mecenat sztuki ni o religi osabi y jego znaczenie i przekona y wszystkich o koniecznoci refor- my 30. Rozpowszechnione byo wówczas duszpasterstwo nastawione na gosze- nie zewntrznych praktyk. Potrzeba byo jednak odnowy koncepcji ycia chrze- cija skiego, reformy ducha i idei, gdy Koció wypar si w jaki sposób mocy Sowa Boego jak Piotr wypar si znajomoci Jezusa. Koció nosi w sobie te stany ducha, jakie przeywaj jego wierni. Jest od- biciem kondycji ycia duchowego, jakie prowadz jego czonkowie, ale jest te kierunek odwrotny: wierni yj tym, czym karmi ich Koció w osobach pasterzy (lex credenti lex orandi). Odejcie od prawdy Ewangelii, od ycia S owem Boym zawsze moe prowadzi do momentu, który mona porówna z sytuacj graniczn. Czy nie jest ni rozam, czy te odej cie pewnych grup wiernych z ona Kocioa? Wystpienie Lutra mona uzna jako reakcj na sytuacj kry- tyczn Kocioa, bo tak w Kociele widzia. Ale te skutek jego wystpie okaza si nieoczekiwany. Wojny religijne, jakie pó niej nastpiy, rozdziera y Koció z kadej strony, byy niczym wybuch Piotrowego p aczu. Nie zawsze podejmowanie reform w Kociele taki miewa efekt. Jednak, stosuj c pewne uproszczenie, rzec mona, i ka de, dramatyczne nawet, wydarzenie ostatecznie wpywa oczyszczaj co i wcze niej czy pó niej wnosi now jako ycia chrze- cijaskiego. Jednak mona postawi pytanie: czy to poszczególne sytuacje ( graniczne ) maj by dla Kocioa powodem do zmian, czy reform? Historia Kocio a wskazuje na to, e wiele razy tak bywao. Koció naraony jest na pokus za- trzymywania si na tym, co jest rodkiem do celu, a wi c na przepisach prawa, 29 Por. tam e, Tam e, 11.

13 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 87 zapominaj c wówczas o cz owieku. Z drugiej strony naraony jest te na poku- s odmowy jakiegokolwiek przekroczenia osignitych ju form, hamuj cych rozwój i wymagajcych przystosowania. Y. Congar ten pierwszy wariant nazy- 31 wa pokus faryzeizmu, drugi pokus Synagogi. S to dwa punkty reformi- zmu ( ac. reformare przeksztaca ), dotyczce zewntrznej ekspansji Kocio a jak te transcendentnego, wewntrznego impulsu Ducha witego. Sama refor- ma jest pewnym elementem ycia Kocioa, ale rozwój zarówno wiata, jak i spoecznoci tworzcych Koció suponuje sta y proces przemiany i dostosowania. Reforma winna zawiera dziaania, majce na celu ponowne uksztato- wanie dziea Boych rk, którym jest Koció (czyli odbudowa zniszczone przez grzech podobie stwo do Boga), w sensie filozoficznym stanowi dzia anie prowadzce do formy wcze niejszej, obecnie zdeformowanej, z kolei w sensie prawnym oznacza przywrócenie, restabilizacj i ponowne ustanowienie zapoznanego prawa. Mona powiedzie, e wewntrzne dziaanie Ducha wi tego przygotowuje Koció na podjcie nowoci, jak mona by okreli skutek reformizmu. Wyst- pienie Lutra spotkao si z pozytywnym odbiorem wród ludu, gdy us yszano w nim o Ewangelii, asce, wolnoci chrzecija skiej i Chrystusie. Poszukiwano religii, która opieraaby si na wi zi osobistej z Bogiem 32. Dzi równie obser- wuje si poszukiwanie nowych wartoci, nowych form duchowo ci, nowych sposobów przekazu tak e Ewangelii. I równie pojawia si krytyka niewierno- ci Kocio a i pitnowania jego grzechów. W efekcie wystpie Lutra i jego trwania przy wasnym zdaniu, papie Leon X w 1520 roku wyda bull Exsurge Domine, która uznaa tylko 41 zda Lutra za nieprawowierne (nie tylko z tych tez, ale ogólnie z jego wypowiedzi) 33. Zatem wikszo wypowiedzi Koció akceptowa. Nie mona powiedzie, i nie byo woli zmiany, reformy, jednak podejmowana by a z opieszaoci. Gdy rozpoczyna si Sobór Trydencki 13 grudnia 1545 roku, Lutrowi pozostay ju 34 tylko dwa miesice ycia. A przecie Koció uwaa si za jedynego obroc i depozytariusza Ewangelii. Mia przede wszystkim strzec wiernoci wa nie Ewangelii. Ten etap historii Kocioa wskazuje, i pomieszanie porzdków wa- dzy i polityki w jaki sposób zacienia cel, dla którego istnieje Koció, a którym jest goszenie Ewangelii. Reasumujc, mona stwierdzi, i reakcj na kryzys Kocioa stay si dzia- ania wprowadzaj ce go w kryzys jednoci, czyli rozam. Dziaania te zosta y 31 Por. Y. CONGAR, Prawdziwa i fa szywa reforma w Ko ciele, t um. A. Ziernicki, Kraków 2001, Por. tam e, Por. A. CIEGIENNY, Luter, Warszawa 1967, Zob. Y. CONGAR, Prawdziwa i fa szywa reforma w Ko ciele, 337.

14 88 s. Katarzyna Kinga Walkowiak spowodowane przez dzieci Kocioa, które jednak doczaj c do reformacji oraz poddajc si wszelkim politycznym uwarunkowaniom i zawirowaniom znamiennym dla epoki, doprowadziy do bolesnego podziau. 6. Ecclesia semper reformanda Ecclesia reformata semper reformanda to jedna z podstawowych zasad obowizuj cych w Kocioach reformacji. wito Kocioa nie oznacza moral- nej wolnoci od grzechu jego poszczególnych wiernych, wi c raczej z powodu 35 ich saboci Koció jest nazywany wspólnot grzeszników. Dlatego nawet w swoich strukturach powinien by ci gle reformowany, czyli uwalniany od niedoskonao ci i grzechów: W cigu caej historii Kocio a w okoliczno ciach 36 najtrudniejszych wi te iwi ci byli zawsze ród em i pocztkiem odnowy. Sobór Watyka ski II w Dekrecie o ekumenizmie dostrzega konieczno nie- ustannej odnowy Kocioa, która ma jednak polega na wzrastaniu w wierno ci jego powoaniu: Tak wi c w stosownej porze nale y odpowiednio i we wa- ciwy sposób odnawia to, co nie do pilnie w danych okoliczno ciach i czasie by o przestrzegane w dziedzinie obyczajów, norm ko cielnych czy sposobu wyraania doktryny, który naley starannie odróni od samego depozytu wia- ry (DE 6). Tak poj ta odnowa ma szczególne znaczenie ekumeniczne, wszak ekumenizm nie istnieje bez wewntrznej przemiany. Ten proces dokonuje si jednak wtedy, gdy Sowo Bo e z moc i now si wyrazu przypomni o odwiecznym zamyle Boga. Ono musi zamieszka wpierw wwiadomoci, pami ci i w sercu czowieka. a. Oczyszczenie Koció z sytuacji granicznych wychodzi zawsze oczyszczony, uzyskuje konkretn wiedz o sobie. Nawet je li pozostaje w jaki sposób nadszarpni ty, to wiadomo nabytej prawdy o sobie jest bezcenna. Jak Piotr zapaka wspo- minajc sowa Jezusa, tak Koció wraca do Sowa, do pocz tków. Przypomina sobie niejako sowa Pana, odkrywa je na nowo poprzez swych czonków. Po- wrót do Sowa uzdrawia chrze cijanina i Koció. Sowo Pana jest zawsze dobr nowin, a czowiekowi przeywajcemu sytuacj graniczn trzeba gosi dobr nowin zwiastujc zdrowie wtedy, gdy dusz iycie wspólnotowe dotyka roz- bicie i rozpacz. Trzeba gosi dobr nowin przynoszc prawd, gdy dowiad- cza si chaosu wywoanego brakiem prawdy, oraz wiadczc o sensie ycia 35 Por. Z.J. KIJAS, Odpowiedzi na 101 pyta o ekumenizm, JAN PAWE II, Posynodalna Adhortacja apostolska Christifideles laici, 16.

15 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 89 wtedy, gdy sens jest zagroony. Przepowiadanie musi zachowa gbi, moc przekazu. Nowy byt sta si dla chrzecija skiej wiary widzialny w obrazie Jezusa jako Chrystusa, który oddzia uje zarówno na jednostki, jak i na cae wspól- noty. Przepowiadanie w sytuacji granicznej musi si wic wiza z g oszeniem osoby Jezusa Chrystusa. Misterium zbawcze Chrystusa znajduje si w centrum przepowiadania Ko- a i ono niesie zbawienie, leczy i uzdrawia Koció 37. Wa ciwy stosunek do cio Sowa Bo ego jest ródem coraz gbszego poznania tajemnic Królestwa Boe- go, co w gruncie rzeczy prowadzi do zbawienia i rzeczywistej wspólnoty z Jezusem Chrystusem (por. k 8, 21). Sowo Boe, prowadzc do wiary, nawróce- nia i w efekcie do chrztu, stoi u pocztków Kocioa. Tak oto S owo buduje Koció. Posiada zatem skutek antropologiczny i eklezjologiczny. W przepowiadaniu sytuacji granicznej Koció musi pozosta wierny go- szeniu Sowa Boego, goszeniu kerygmatu apostolskiego. Dzi ki temu sam jako wspólnota zostaje uzdrawiany i moe przekracza wszelkie kryzysy wy- chodz c z nich wzmocnionym. Bóg pomaga przej przez sytuacje graniczne, przypominajc swoje S owo (jak Piotrowi w momencie wyparcia si znajomo- ci z Jezusem). Sowo prawdy oczyszcza. Sowo g oszone i us yszane z ca ym swym bogactwem nawraca. b. Przepowiadanie Sowo Boga ma swoj wewntrzn i tajemnicz moc, która wyraa si w dziaaniu Ducha witego, towarzysz cego przepowiadaniu. To On inspiruje goszcego, dotyka serca s uchacza. Przepowiadanie kerygmatyczne nigdy nie pozostaje bezskuteczne, bowiem kerygmat jest wezwaniem skierowanym do cz owieka i zmusza do zajcia stanowiska: opowiedzenia si za Bogiem lub przeciw Niemu, prowokuje do odpowiedzi wiary lub odrzucenia Jezusa. Celem przepowiadania chrystocentrycznego poza wiar, jest doprowadzenie tych, któ- 38 rzy suchaj do metanoi i do przyjcia chrztu. Jest to przepowiadanie historii zbawienia, a wic wydarzenie zbawcze, które trzeba nieustannie gosi, gdy 39 przez goszone sowo dziaa Bóg. Marcin Luter domaga si w swych wyst pieniach zmiany przepowiadania, nawoywa do goszenia tego, co niesie Pismo wi te. W kadym czasie Ko- ció stara si dostosowywa swe przepowiadanie do potrzeb s uchaczy, aby 37 Por. S. DYK, Duch Sowo Koció. Biblijny model ewangelizacji, Lublin 2007, Por. JAN PAWE II, Encyklika Ecclesia in Africa, 73; JAN PAWE II, Encyklika Redemptoris missio, 46; Por. S. DYK, Teologia goszenia sowa Boego wed ug Dz 2, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 49 (2002) z. 6,

16 90 s. Katarzyna Kinga Walkowiak uczyni je bardziej adekwatnym i trafiajcym do odbiorców. Gdy dzi mówi si o odnowionym przepowiadaniu, przede wszystkim odrzuca si mentalno an- tykerygmatyczn, przejawiajc si w postrzeganiu Boga jako mciciela, suro- wego i penego gniewu. Mentalno antykerygmatyczna polega na utracie wia- domo ci grzechu, a co z tego wynika na braku potrzeby zbawienia. Dla autentycznej wiary gro na jest take postawa zas ugiwania na zbawienie z powodu wasnych dobrych czynów, osobistych zasug. Konsekwencj tego jest brak potrzeby Jezusa Zbawiciela. Mentalno antykerygmatyczna to take ycie z pominiciem relacji do Ducha wi tego. Kerygmatyczne przepowiadanie, goszenie Sowa Boego jest niemoliwe bez udziau Ducha wi tego, który udziela mocy wyraajcej si w konkretny sposób. Goszeniu kerygmatu towa- rzysz take zewntrzne przejawy obecno ci w nim Ducha witego. S owo stawia gosicielowi wymóg nadprzyrodzonej mioci do Chrystusa Zmartwych- wsta ego, a take wobec samego procesu goszenia Sowa oraz wobec wspólno- 40 ty, której si posuguje. w. Pawe gosiciela nazywa sug Sowa, który ogar- nity jest przez to S owo ono go opanowuje i posiada: Jej sug (Ewangelii) staem si z daru aski udzielonej mi przez Boga na skutek dziaania Jego pot- gi (Ef 3, 7). Koció nie moe zabiega o zbawienie wiata, jeli nie bdzie troszczy si o wasne przeobraenie. Dlatego stale musi przyglda si sobie samemu w wietle Sowa Boego Ecclesia semper reformanda 41. Potrzebuje nieustannie zgbia Sowo Boe, kontemplujc Boe tajemnice, aby odnajdywa wci w nowy sposób prawd objawion przez Jezusa Chrystusa. Take ycie litur- giczne winno wszczepi si wywotn tradycj Kocioa, dzi ki czemu uniknie si powierzchownego przystosowania si do ducha wspóczesnoci. Koció nosi pitno grzechów ludzkich, tote sam potrzebuje miosierdzia Bo ego, aby to miosierdzie gosi wiatu. Zawsze bdzie wymaga mniej czy wicej grun- townych reform, aby okaza si bez skazy i zmarszczki (por. Ef 5, 27) w czasie przyjcia Chrystusa. 42 c. Ewangelizowanie Koció jako gosiciel Ewangelii musi zaczyna swe dzieo od ewangelizo- wania siebie. Stale sucha tego, w co wierzy i szuka motywów swej nadziei i mioci, aby by wiarygodnym wwiecie, aby zachowa wieo oraz arli- 40 Por. W. WIERZAWSKI, Liturgia g oszenia Ewangelii, w: Ewangelizacja, red. J. KRUCINA, Wroc aw 1980, Por. L. BOUYER, Koció Boy. Mistyczne Cia o Chrystusa i wi tynia Ducha wi tego, tum. W. Krzyaniak, Warszawa 1977, Por. tam e, 522.

17 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? wo w goszeniu Ewangelii. Jan Pawe II wielokrotnie wzywa Koció do nowej ewangelizacji. Czyni to równie Benedykt XVI. Wezwanie to jest skiero- wane do wszystkich narodów na ka dym kontynencie jako kontynuacja nakazu misyjnego danego uczniom przez Jezusa Chrystusa. Koció zawsze musi pobu- dza siebie do nowej aktywnoci misyjnej, apostolskiej, przeywanej jako co- dzienne zadanie wspólnot i grup chrzecija skich, a wic by te zadania realizo- wa Ecclesia semper evangelizanda jest koniecznoci 44. Aby zabezpieczy si przed ryzykiem podej cia indywidualistycznego do Sowa Boego, Koció zachca do odczytywania wi tych tekstów zawsze w komunii Kocioa, we wspólnocie, gdy ywym podmiotem Pisma jest lud Boy, jest sam Koció 45. A wic Koció katolicki nie moe uzna w cao ci i bez zastrzee nauki Lutra, by kady sam zgbia Sowo kierujc si w asnym sumieniem i rozumem. Zdecydowanie dzi Koció uznaje Sowo jako funda- ment wiary, a brak suchania Sowa Boego jest grzechem, bowiem stanowi za- mknicie si na Boga: grzech czowieka jest zasadniczo nieposusze stwem 46 i niesuchaniem. Powrót do Sowa zaowocowa w Ko ciele katolickim w konkretny sposób. Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu (1997) jest dowodem tego, e zasadnicze tezy dotyczce problemu usprawiedliwienia nie stanowi obecnie punktu spornego midzy Kocioami. S one wr cz w stanie reprezentowa wspólne rozumienie usprawiedliwienia przez Bo ask w wierze w Chrystusa 47. Biblijne or dzie o usprawiedliwieniu stao si podstaw do sfor- muowania wspólnego konsensusu. Sola fide zosta a uznana jako podstawa usprawiedliwienia, ale te jako fundament odnowy sposobu ycia, gdy nowe ycie w Chrystusie jest skutkiem przyj tego z wiar Sowa Boego: Jeste my bowiem Jego dzie em, stworzeni w Chrystusie Jezusie dla dobrych czynów, które Bóg z góry przygotowa, abymy je pe nili (Ef 2, 10); Albowiem to Bóg jest w was sprawc i chcenia, i dzia ania zgodnie z Jego wol (Flp 2, 13). Da- rem jest take wiara, poprzez któr czowiek moe uchwyci si Chrystusa i w Nim, mimo swoich grzechów i upadków, by pojednany z Bogiem. Tak go- szone i ponownie odczytywane Sowo, bez uprzedze i negatywnego nawarstwienia, spowodowanego przeszoci zdominowan niechci do innowier- ców, odradza si i odnawia Koció, ale objawia te jego przyszo. Koció 43 Por. PAWE VI, Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi, Por. JAN PAWE II, List apostolski Novo millennio ineunte, Por. VD Tam e, Por. Wspólna deklaracja w sprawie nauki o usprawiedliwieniu, WIATOWA FEDERACJA LUTERA SKA PAPIESKA RADA DS. JEDNO CI CHRZE CIJAN, tum. K. Karski, w: Zbawienie w roku jubileuszowym. Nauka na temat usprawiedliwienia w dialogu katolicko-lutera skim rok Dokumenty i opracowania, red. Z. KIJAS, Kraków 2000, 5.

18 92 s. Katarzyna Kinga Walkowiak winien postrzega sam siebie w kontekcie daru Boga dla wiata. Proegzysten- cja jego pasterza jest proegzystencj trzody. Koció nie moe zapomina, e eschatologia ukazana w wydarzeniu Zmartwychwstania i wylania Ducha zaprasza go do kroku radykalnej wiary, nawet porodku nocy. Poniewa Koció chce by matk i nauczycielk ( mater et magistra), to musi kroczy po drogach ryzy- ka, na wzór uczniów z Emaus. Ktokolwiek pretenduje do tego, by otwiera przejcia, musi przechodzi pierwszy po otwartych drogach. Zaniechanie histo- rii umoliwia wiernym postaw wiary, która sama moe pozwoli twórczej na- dziei pracowa w sercach ludzi. Dla chrzecijan istnienie nie jest realizacj losu, ale te spenieniem historii. Dla czowieka zaproszonego do prze ycia przygody Kocioa przyszo nie moe by zabita przez olepiaj cy los. Przyszo urze- czywistnia si w samotno ci i cichej decyzji serca. Nie mona widzie przyszo- ci jako rzeczywisto ci z góry zaprogramowanej. To jest by mo e jedna z najtrudniejszych walk dla Kocioa: chroni przyszo przed naukowymi b dami, dajc jej szans w jej otwartoci, by bya przyszoci Boga. Zapewne byoby nieodpowiedzialnym nie planowa, co moe mie miejsce, i powa nym w skutkach, nie reformowa. Czy jednak naley uzna za pietyzm albo fideizm tak postaw, która polega na próbie praktykowania jedynie dzie- ci cego zaufania do Jezusa z Nazaretu, takiego, jakie proponuje On swym uczniom jako regu ycia wychodzcego naprzeciw przyszoci? Je li istnieje zagroenie przewrócenia si odzi w czasie burzy i nie ma wtpliwoci, e ten obraz ewangeliczny jest dobry dla Kocio a w obecnym czasie nie dlatego, e Mistrz jest na pok adzie i prowokujc, pi tylko z powodu poruszenia pasae- rów, którzy chwytaj za ster w panice Wymiary Sowa Chcc skonstatowa powyszy wywód, warto dostrzec swoist egzemplifi- kacj rozpitoci Sowa Boego. Sowo, które zamieszkuje serce suchaj cego w sytuacji granicznej, oddziauje na jego ycie wasne oraz ycie wspólnoty, w której suchaj cy funkcjonuje. A zatem mona wyodrbni wymiar osobisty Sowa oraz dalekosine skutki, dostrzegane na p aszczy nie eklezjalnej. Prze- jawem sytuacji granicznej jest mier. Dla chrzecijanina konsekwentnie yj- cego Sowem Boym mier okazuje si zyskiem (por. Flp 1, 20). A wic mar- tyrologicznego wymiaru Sowa nie mona interpretowa jedynie w kategoriach przeszoci. 48 Por. M. DENEKEN, L Église pour avenir, w: L Église à venir. Mélanges offerts à Joseph Hoffmann, red. TEN E, Paris 1999, 379.

19 Sowo Boe reformuje Koció czy dzieli? 93 a. Wymiar indywidualny Wydaje si by uprawnionym stwierdzenie, i Sowo Boe prze ywane w sytuacji granicznej ma szczególn moc i si oddziaywania, przez co warto wiary okae si o wiele cenniejsza od zniszczalnego z ota (por. 1 P 1, 7). Prze ycie sytuacji granicznej moe sta si dla cz owieka pomostem do nowej wiedzy o sobie, nowej jakoci ycia. w. Piotr odkry przemieniajc moc mio- sierdzia Boego. Moemy powiedzie miao sta si innym cz owiekiem, cho Pismo wite nie przemilcza jego kolejnych saboci (np. konflikt antio- cheski Ga 2, 11nn). Marcin Luter jest mniej jednoznaczn postaci. Spotka w Jezusie Chrystusie miosiernego, askawego Boga. Jednak trudno jego osobiste decyzje ycio- we: wyst pienie z klasztoru augustianów, mae stwo z mniszk Katarzyn Bora, uzna w kategoriach pozytywnej reakcji na do wiadczenie graniczne. Dlatego interpretacja indywidualnych jego decyzji wymyka si jako niewtpli- wej ocenie. Czego moe nauczy si katolik od Marcina Lutra? Stawiania na pierwszym miejscu Sowa Boego? Konfrontowania si z tekstem Pisma wi tego? Z pewnoci tak. Jednak natychmiastowo zastrzec trzeba: ale Nie mona go nala- dowa bezwarunkowo, konieczne jest dopowiedzenie, aby nie popa w niebezpieczny redukcjonizm. b. Wymiar eklezjalny Dla Piotra nie byo adnych wtpliwoci, i Sowo Bo e funkcjonuje wo- nie Kocio a, a jego czytanie zakada prowadzenie przez Ducha wi tego i tradycj apostolsk : To przede wszystkim miejcie na uwadze, e adne proroctwo Pisma nie jest dla prywatnego wyja nienia. Nie z woli bowiem ludzkiej zosta o kiedy przyniesione proroctwo, ale kierowani Duchem wi tym mówili od Boga wi ci ludzie (2 P 1, 20 21). Przestrzega przed faszywymi nauczyciela- mi i dla jedno ci i dobra Kocioa nie wzdraga si przed cierpieniami, tote móg mówi o sobie: wiadek Chrystusowych cierpie (por. 1 P 5, 1). Czy Marcina Lutra moemy potraktowa jako pasa era, który w panice chwyci za ster? Badania nad jego osob i dzieami, jakie pozostawi, wci trwaj i pozwalaj ocenia jego dokonania w nowym wietle. W rzeczywisto ci Luter nie porzuca Tradycji, odwoywa si czsto do opinii Ojców Kocio a. Jego Sola Scriptura nie powinna by przeciwstawiana Tradycji, lecz bardziej rozumiana jako sprzeciw pod adresem filozoficzno-spekulatywnej metody

20 94 s. Katarzyna Kinga Walkowiak w teologii 49. Dochodzi do wniosku, e teologia jego czasów posugiwaa si j- zykiem rónym od jzyka biblijnego. Dostrzeg zadanie dla siebie, by przywró- ci teologii waciwy jzyk biblijny, stale odnoszc wszystko do Chrystusa. Koció reformuj ludzie Kocioa, czyli ci, co patrz na szeroko i cao- ciowo. Mio musi by mdra. Nie mona jednak nie zauway, i mio czowieka zawsze ulega wypaczeniu, gdy tylko Bóg kocha mioci czyst i niezafaszowan, niezdeformowan przez grzech. Tym, co od pocztku rozpa- lao reformatorów, którzy dokonali schizmy, to ich radykalizm. Luter by gwa- towny i skory do gniewu. By tego wiadom, ale uwaa, i bez tego nie doko- naby swego dziea. Mona by sdzi, e gdyby dziaa bez gwatowno ci, radykalizmu i jednostronnoci, wówczas lepiej przysuyby si reformie. Nie poda drogami Ducha w pokoju, lecz okazywa si zbyt rewolucyjny, dlatego owocem jego dziaa by o nie tylko dobro, o które zabiega. Skutkiem, jakiego nie oczekiwa okazaa si rozdarta jedno Kocioa 50. Zabrako Lutrowi cierpli- woci, gdy wcze niej czy pó niej do tego, o co walczy, Koció by doszed. By mo e na innych drogach i by moe nie dokonaby si podzia chrzecija- stwa. Jednak pobone yczenia i poprzestawanie na warunkowej analizie faktów nie wystarcz, by historia bya nauczycielk ycia. Y. Congar konkluduje, i podzia na tych, którzy opuszczaj Koció, i tych, którzy w nim pozostaj, dokonuje si prawie zawsze wedug predyspozycji tem- peramentu. S tacy, którzy chc y spokojnie, podporzdkowuj si. I s tacy, 51 których temperament nie znosi pócieni. Mdro polega na dalekosi nym patrzeniu i uwzgldnianiu zasady: mniej za popeni si, czyni c powoli i rozwanie ni podejmuj c zbyt pochopnie pewnych decyzji i zachowa. Faktem jest jednak, e nie przewidzia konsekwencji swoich czynów, ani tego, e jego nastpcy jeszcze pogbi ducha reformacji. Nie mia rozbudzonego zmys u Kocioa, ani poczucia, e nieodwoalnie zrywa jedno. S. Kierkegaard nie kryje swego alu do Lutra, zarzucajc mu obni anie chrzecijaskich wymaga i zredukowanie chrzecijastwa do obowizku uspa- kajania strapionych sumie. Luter, jak twierdzi filozof, mia pasj pacjenta, który wyraa sw chorob, ale nie mia zmysu lekarza. Aby zreformowa chrzecijastwo potrzeba przede wszystkim ogarnicia wzrokiem caego chrze- 52 cijastwa. 49 Por. P. ALTHAUS, Die Theologie Martin Luthers, Gütersloh 1983, 18, cyt. za: K. KOWALIK, Wejrza na nico swojej su ebnicy. Teologiczno-ekumeniczne studium Komentarza Dr. Lutra do Magnificat, Lublin 1995, Por. Y. CONGAR, Prawdziwa i fa szywa reforma w Ko ciele, Por. tam e, Por. S. KIERKEGAARD, O Lutrze, luteranizmie i protestantyzmie, t um. A. Szwed, Znak (1992) 7,