TOMASZ MAJOR. Myśli Przewodnie. Mielizny

Transkrypt

1 TOMASZ MAJOR Myśli Przewodnie Mielizny Kraków, grudzień 2014

2 Tłem do Myśli Przewodnich o mediach są fotografie polskich dróg wodnych. Podczas kilkunastu rejsów udało mi się pokonać pod żaglami, kajakiem, pontonem, łodziami i innymi wehikułami niemalże cztery tysiące kilometrów jezior, rzek i kanałów. Zwieńczeniem projektu jest pierwszy od 1936 roku przewodnik po polskich drogach wodnych: Myśli Przewodnie Tomasz Major Skład i łamanie: GRAFBIT.net dk@grafbit.net ATPO sp. z o.o Warszawa, ul. Poznańska 21/48 Warszawa, 2014 ISBN Późnym latem 2014 roku rozpocząłem wielką przygodę. Zrobiłem przegląd kilkuset książek, które towarzyszyły mi podczas podróży w ostatnich piętnastu latach. Wybrałem setkę perełek. Postanowiłem z tych stu książek wybrać esencję. Czytając książkę zawsze zaznaczam cytaty, myśli. Na końcu książki zwykłem robić notatki, listę zadań dużych i doraźnych. Sama lektura tych notatek jest fascynująca. To swego rodzaju pamiętnik. Miesiąc temu zebrałem wszystko w jedno miejsce. Tak powstał roboczy skoroszyt Myśli Przewodnie. 2 3

3 Jestem wielkim zwolennikiem cytatów i myślę, że wart uwagi jest pogląd, iż księga cytatów byłaby najdoskonalszą książką. Kiedy zgłębiamy jakąś dziedzinę wiedzy, dostrzegamy, że została już na jej temat napisana masa książek. W każdej książce jest co najmniej jedna fascynująca myśl. Normalny czytelnik nie będzie do tej myśli docierał, bo tych książek nie przeczyta. Uważam, że obowiązkiem człowieka, który poświęcił się jakiejś dziedzinie, jest wynajdywanie tych pereł. Normalnie są one zagubione gdzieś w masie trzystu stron druku, a wydobyte odżywają, nabierają blasku. Ryszard Kapuściński, Autoportret reportera 4 5

4 Nowoczesne media w moim życiu W pewien dżdżysty poniedziałkowy poranek w 1999 roku pojawiłem się w Warszawie. Zastałem tam zgliszcza polskiego biura niemieckiej firmy prawniczej, którą miałem odbudować. Był zdezelowany stół, jeden fotel i kilka plastikowych krzeseł. Na biurku stał stary, wielki, ciężki komputer podłączony grubym kablem z drukarką. Z polską konkurencyjną firmą prawniczą dzieliliśmy hałaśliwy fax. Wysłanie kilkunastostronicowej opinii do Niemiec lub odebranie kilku stron dokumentów trwało niekiedy kilka godzin: fax się zacinał, folia się blokowała. Aby po kilku dniach treści zapisane na folii nie wyblakły, trzeba było iść do punktu xero. Na połączenie internetowe trzeba było czekać wiele minut. W pierwszym tygodniu zatrudniłem młodych ludzi studentów ostatnich lat prawa i germanistyki. Wynająłem nowe biuro. Trzeci krok, który zaważył na naszym spektakularnym sukcesie była technologia: każdy współpracownik otrzymał ode mnie telefon komórkowy i laptop podłączony do bardzo drogiego w tamtym czasie, ale superszybkiego internetu. Staliśmy się najnowocześniej wyposażonym biurem w całej strukturze dużej niemieckiej firmy prawniczej. Już niedługo miało się okazać, że byliśmy biurem, które rozwijało się najbardziej dynamicznie. 6 7

5 Dzisiaj wszyscy moi współpracownicy podłączeni są do sieci. Za jej pośrednictwem czerpią dużą część swojej wiedzy. W telekonferencjach uczestniczę płynąc żaglówką lub przechadzając się na bosaka po ogrodzie. Ważne sprawy załatwiam przez komputer sącząc sok na werandzie domu na Flores i podziwiając jednocześnie magiczny zachód słońca nad Archipelagiem Komodo. Zdarzyło mi się prowadzić pilne konsultacje telefoniczne siedząc na dachu mojego samochodu gdzieś pod palmą w oazie na Saharze. W Singapurze w knajpce rybnej wokoło nas Azjaci. Turyści z Chin, Birmy. Wszyscy z dziećmi. Przy rodzinnej kolacji każdy, nie wyłączając rodziców, dzierży w ręku gadżet z ekranem ciekłokrystalicznym: Ipod, Ipad, Iphone, I, i, I, i. Tępy i zestresowany wzrok na ekranie. Zero komunikacji międzyludzkiej. 100% komunikacji elektronicznej. Z kim? Z czym? Na stole ryba, krewetki, ryż, warzywa. Jedna ręka pakuje frykasy do paszczy, a druga nadaje, gra, komunikuje. Nerwowość w powietrzu. Właściciel wyszynku czuje klimat XXI wieku. Każdemu klientowi wyznacza nie tylko godzinę, na którą jest zarezerwowany stolik, ale także godzinę, do której stolik należy zwolnić. W samolocie transoceanicznym niemalże każde europejskie dziecko dzierży playstation, Ipad, ipod, Iphone, i, I. Gdzie książka? Gdzie zeszyt? Gdzie rozmowa? Gdzie refleksja? Nowoczesne media wykorzystałem do tego, by pracować dużo mniej, ale za to o wiele wydajniej i o wiele lepiej. Jednocześnie jestem przekonany, że nowoczesne media są ogromnym złodziejem czasu. Dehumanizują one życie społeczne oraz powodują samotność i wyobcowanie, a w wielu przypadkach zdziczenie. Zebrane przeze mnie Myśli Przewodnie potwierdzają moje spostrzeżenia. Autorami są wielcy reporterzy i myśliciele XX wieku. Większość Myśli Przewodnich czerpałem jednak z wybitnych dzieł Manfreda Spitzera Cyfrowa demencja oraz Nicholasa Carra Płytki umysł. 8 9

6 Cyfrowa demencja to określenie, którego przed kilku laty użyli południowokoreańscy lekarze do opisania symptomów chorobowych zarówno psychicznych, jak i fizycznych będących skutkiem niekontrolowanego korzystania z mediów cyfrowych. Renomowany niemiecki psychiatra i neurobiolog, Manfred Spitzer, daje w swojej książce szczegółowy wgląd w istotę i przyczyny tego zjawiska. Prezentowane przez profesora Spitzera tezy podzieliły zarówno opinię publiczną, jak i kręgi fachowe na dwa antagonistyczne obozy. Zdaniem Spitzera intensywne korzystanie z mediów cyfrowych skutkuje zwłaszcza u dzieci i młodzieży zanikiem samodzielnego myślenia, to zaś prowadzi do zakłócenia uwagi i orientacji przestrzennej oraz pogarszania się wyników w nauce. Na płaszczyźnie emocjonalnej ceną za zbyt częste przebywanie w cyfrowym świecie jest samotność, wycofanie się z realnego życia, problemy ze spaniem i koncentracją włącznie z depresją i prawdziwym uzależnieniem od mediów elektronicznych. Krytycy twierdzą, że Spitzer wiesza psy na zdobyczach techniki i świecie nowoczesnych mediów, bez których dziś trudno wyobrazić sobie życie. Musimy gdzieś znaleźć kompromis. W oderwaniu od nowoczesnych mediów trudno dziś dobrze żyć. Ułatwiają nam one pracę. To dzięki nim możemy zdalnie pracować siedząc w willi na Flores i sącząc Bintang. To one umożliwiają nam uczestniczenie w ważnych telekonferencjach, podczas których przechadzamy się na bosaka po łące. Korzystając z nawigacji, nie poznajemy nowej okolicy i często w ogóle nie mamy pojęcia, gdzie się w danej chwili znajdujemy, a czasem wykazujemy wręcz symptomy, które zwykle występują dopiero w podeszłym wieku tracimy orientację przestrzenną. Manfred Spitzer, Cyfrowa demencja 10 11

7 Po co myśleć? Przecież masz internet! Doświadczamy właśnie odwrócenia intelektualnej ewolucji naszego gatunku. Z czcicieli wiedzy i mądrości jako przymiotu ściśle związanego z osobowością znów stajemy się myśliwymi i zbieraczami, tym razem w elektronicznym lesie pełnym informacji. Internet wkroczył w nasze życie i bezpowrotnie je przewartościował. Przekształcił sposób, w jaki myślimy i działamy. Nasze problemy z koncentracją, coraz krótsze i uboższe wypowiedzi oraz problemy z przyswajaniem długich tekstów nie są dziełem przypadku. Czyżbyśmy stawali się coraz bardziej płytcy? Czyżby narzędzie, które powstało po to, by nam służyć, przejęło nad nami władzę? Nicholas Carr pokazuje w swojej książce Płytki umysł, jak nowe media zmieniają nas samych i otaczającą nas rzeczywistość. Jego książka wywołała w USA zażartą dyskusję, w którą zaangażowało się wielu publicystów i prestiżowych wydawców. Carr serwuje nam coś więcej niż tylko dogłębną i zaskakującą analizę socjologiczną: jego wywód to przede wszystkim wspaniała intelektualna uczta, pełna nieszablonowych przemyśleń i frapujących anegdot. Bez względu na to, czy jesteśmy zafascynowani możliwościami globalnej sieci, czy też raczej podejrzewamy, że konsekwencją jej rozwoju będzie zagłada rodzaju ludzkiego, warto dowiedzieć się, jak internet oddziałuje na nasz mózg i jak zmieni to naszą przyszłość. Gdy dostęp do informacji jest łatwy, preferujemy te, które są krótkie, przyjemne i wyrwane z kontekstu. Nicholas Carr, Płytki umysł 12 13