Dwie studnie Zawada nr 2 i 4 o głębokości 180 metrów dawało początkowy samowypływ z czasem wyposażono w pompy typu Mamut.

Transkrypt

1 Historia ujęcia wodnego w Zawadzie Karchowicach Zabytkowa Stacja Wodociągowa Zawada w Karchowicach przy ul. Bytomskiej 6, to kompleks wodociągowy udostępniony do zwiedzania, który od 19 października 2006 znajduje się na trasie Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego. Historia ujęcia wodnego w Zawadzie Karchowicach wiąże się z rozwojem górnictwa na terenie Górnego Śląska, zwłaszcza na terenach Gliwic, Zabrza i Bytomia. Roboty górnicze powodowały zanikanie wód w studniach przydomowych. Zmuszało to władze pruskie do wyszukiwania odpowiednich żródeł wody. W roku 1879 udało się w dwóch otworach na wschód od wioski Zawada nawiercić podziemne zasoby wód o wydajności 30 tys.m3/dobę. Ujęcia wody triasowej w tym okresie przedstawiały się następująco : 1. Zakład Zawada powstał w roku 1882, 2. Zakład szyb Adolf powstał w 1884 roku obecnie Staszic, 3. Zakład szyb Rozalia w kopalni rud cynku i ołowiu w Dąbrówce Wielkiej. Dwie studnie Zawada nr 2 i 4 o głębokości 180 metrów dawało początkowy samowypływ z czasem wyposażono w pompy typu Mamut. Przebudowy zakładu: 1. Przebudowa Przebudowa Przebudowa 2001 unowocześnie systemu pompowania. Rozwój przemysłu wydobywczego na terenie Górnego Śląska w drugiej połowie XIX wieku spowodował stały spływ wód do wyrobisk górniczych. Deficyt wody w ujęciach powierzchniowych, zmusił władze pruskie do poszukiwań nowych źródeł wody pitnej. W 1874 roku wykonano pierwsze odwierty w okolicach wsi Zawada i Karchowice, a kilka lat później w tym miejscu wykonano studnię o głębokości 215 m. Budowę wodociągu rozpoczęto w latach i wzniesiono budynki administracyjne, stację pomp oraz kotłownię parową. W latach nastąpiła przebudowa hali maszyn i kotłowni. Dodatkowo wybudowano warsztat, łaźnię, garaże, magazyn, budynek straży pożarnej i komin. Wszystkie obiekty stacji wodociągowej wybudowano w stylu modernistycznym. W latach w związku z elektryfikacją zakładu wszystkie urządzenia parowe zostały wyłączone [2]. W 1991 r. zespół wodociągu Zawada został wpisany do rejestru zabytków pod numerem A/1424/91 [3]. O tym, że w Karchowicach powstała stacja wodociągowa zadecydowały dwie sprawy: po pierwsze - szybko rozwijający się w drugiej połowie XIX wieku górnośląski przemysł nie tylko potrzebował dużych ilości wody, lecz także - za sprawą licznych kopalń - przyczyniał się do jej braku. Stąd czynnik drugi, bezpośredni: w tamtych czasach ludzie do zastosowań domowych pozyskiwali wodę naturalnymi sposobami - ze strumieni, stawów czy przydomowych studni. Gdy stosunki hydrologiczne gwałtownie się zmieniały, dochodziło do częstych, masowych zatruć. Powszechne były epidemie - początek lat siedemdziesiątych XIX wieku był więc czasem licznych protestów zdesperowanych mieszkańców. Rząd pruski - za sprawą ekspertów z wrocławskiego Urzędu Górniczego rozpoznał sprawę i zapadła decyzja o budowie dużej stacji pomp.

2 Dwa lata trwało drążenie Karchowickiej Studni Głębinowej - dokopano się na głębokość 215 metrów. Na głębokości tej zainstalowano rury o średnicy 75 centymetrów. Od powierzchni ziemi do poziomu dwunastu metrów przewidziano szeroki, czterometrowej średnicy otwór wyłożony cegłą: to tam woda gromadziła się w naturalny, artezyjski sposób, samo jej wydobycie nie przedstawiało więc już większego problemu technicznego. Gdy wodociąg ruszył w 1882 roku woda z Karchowic trafiała między innymi do mieszkań Zabrza oraz Gliwic. Największym odbiorcą była jednak kopalnia "Królowa Luiza". TECHNOLOGICZNE SKARBY Nowoczesny zakład z powodzeniem wypełniał swoje zadanie (już kilka lat po oddaniu do użytku Zawada była w stanie przekazać kilka milionów metrów sześciennych wody rocznie), do dziś jest też perłą architektury. Wrażenie robi nie tylko starsza część stacji, ale i efekty przebudowy w latach dwudziestych XX wieku, zwłaszcza wspaniale przebudowana modernistyczna pompownia stanowiąca dziś główny obiekt turystyczny. To właśnie w latach dwudziestych - po modernizacji - rozpoczęły tu pracę nowe pompy oraz sprężarki parowe. Dopiero w 1967 roku urządzenia z Zawady zamieniono z parowych na elektryczne. Po epoce pary pozostały prawdziwe skarby, które oglądać można do dziś: agregat pompowy z 1923 roku, dwustopniowa, wysokociśnieniowa turbina Borsig z 1928 roku oraz sprężarka parowa z tego samego okresu. Lecz tak jak w prawdziwym muzeum na tym nie poprzestano i - za sprawą pracowników oraz obecnego zarządcy: Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów S.A. w Katowicach - udało się pokazać więcej urządzeń związanych z eksploatacją wody. Są - na przykład - stare i ciekawe drewniane rury, którymi niegdyś dostarczano płyn. Konkretny, prezentowany w Karchowicach egzemplarz zainstalowany był niegdyś w Mikołowie - zasilał w wodę rynek miasta.

3

4

5 BEZ WIELKIEJ POMPY Zabytkowa Stacja Wodociągowa Zawada to obiekt nietypowy; zwiedzanie jest tutaj bardzo kameralne, wszystko obejrzeć można sobie powoli i dokładnie, choć oczywiście kompetentni pracownicy w razie potrzeby służą wyjaśnieniami. Można także skosztować wody z najstarszego odwiertu 215 metrów. To doskonałe miejsce nie tylko na lekcję historii, lecz także fizyki: od razu widać, że pompa niejedno ma imię, są takie, które ważą tylko kilkadziesiąt kilogramów i wielopiętrowe kolosy. Są pompy mobline, na kołach i wielkie konstrukcje wymagające głębokich fundamentów. Przy takiej obfitości przeróżnych zaworów, turbin i rur nie tylko widać stopień skomplikowania całego przedsięwzięcia sprzed stu lat, ale także zasadę działania stacji. Eksponaty ustawiono na ogół w ich naturalnych pozycjach pracy, zadbano jednak o to, by można je było obejrzeć z wielu stron: ułatwia to fotografowanie. Obiekt ma też istotne znacznie dla historii architektury, to dlatego decyzją Wojewódzkiego Konserwatora zabytków w Katowicach z 31 maja 1991 r. cały zespół architektoniczny wraz z historycznym wyposażeniem wpisano na Listę Narodowych Dóbr Kultury. Zwiedzającym Stację udostępniono w 2004 roku, dostępna jest dla osób niepełnosprawnych, za wizytę w Zawadzie nie trzeba płacić.

6

7 Na początku XVIII wieku odkryto starożytne, zniszczone w wyniku erupcji wulkanu miasto Herkulanum. Wykopaliska prowadzono przez całe stulecia i całkiem niedawno okazało się, iż pogrążony od dwóch tysięcy lat pod zwałami lawy i popiołu organizm miejski już w starożytności miał swój wodociąg. Ponieważ cała struktura doskonale zachowała się mimo katastrofy, dokładnie prześledzono system dostarczania wody: dzielił się on na publiczny - bezpłatny oraz płatny, skierowany do bogatych rezydencji. Na podobne rozwiązania w czasach nowożytnych trzeba było czekać aż do XIX wieku, wtedy właśnie jednym z najnowocześniejszych stacji wodociągowych w Europie był karchowicki obiekt.