ADHD. Organizacja klasy z dzieckiem z ADHD. Organizacja klasy z dzieckiem z ADHD Podstawowe zasady pracy z dzieckiem z ADHD w szkole

Transkrypt

1 ADHD Artur Kołakowski Podstawowe zasady pracy z dzieckiem z ADHD w szkole Postaraj się nie zakładać, że uczennica czy uczeń z ADHD celowo nie wykonuje Twojego polecenia lub nie kończy zleconego zadania. Często spowodowane jest to objawami i zamiast konsekwencji potrzebna jest Twoja pomoc. Objawy nie są winą dziecka, nauczyciela czy rodzica. Są problemem z którym stale trzeba będzie pracować Uczeń z ADHD pracuje nierówno jednego dnia może poradzić sobie z zadaniami, drugiego nie. Postaraj się nie mylić objawów z lenistwem. Uczennica czy uczeń z ADHD stale wymaga wsparcia i Twojej pomocy. Organizacja klasy z dzieckiem z ADHD Organizacja klasy z dzieckiem z ADHD Miejsce dziecka w klasie Miejsce do spokojnej pracy Miejsce do odpoczynku Pierwszą linią pomocy uczennicom / uczniom z ADHD będą metody przebudowania środowiska klasowego i szkolnego. Są one szybkie do wprowadzenia, ale korzyści dają niezwykle długo. Ławka ucznia z ADHD Porządek w klasie Ograniczanie ilości bodźców w czasie wykonywania zadania (1): Posadź dziecko w pierwszej ławce, ze spokojnym uczniem, ale nie najlepszym przyjacielem. Zadbaj, aby na ławce znajdowała się minimalna ilość rzeczy. Im więcej rzeczy leży na ławce, tym dziecko z ADHD łatwiej się rozproszy. Ławka ucznia z ADHD powinna znajdować się z dala od rozpraszających elementów: okna, akwarium, kolorowej tablicy, drzwi. 1

2 Ograniczanie ilości bodźców w czasie wykonywania zadania (2): Niektóre dzieci potrzebują dużo przestrzeni dla nich może być odpowiednie posadzenie z tyłu klasy. W takiej sytuacji jednak nauczyciel co 5 minut podchodzi do ucznia i sprawdza, jak idą postępy w pracy Puste biurko przypomnienie i dopilnowanie uczennicy / ucznia z ADHD, żeby biurku pozostały tylko 3 potrzebne przedmioty (np. zeszyt, długopis, książka). Czasami tornister idzie do aresztu pod biurko pani Likwidacja bodźców rozpraszających w klasie Okno Akwarium Choinka Plansze na ścianie Zabawki Strój nauczyciela Zamazana, źle starta tablica Prowadzenie lekcji w klasie z dzieckiem z ADHD Początek lekcji Struktura Praca domowa Zmiana zadania Struktura vs. chaos Dzieci z ADHD potrzebują lekcji, które mają jasną i dokładnie zaplanowaną strukturę muszą dokładnie wiedzieć, jakie są oczekiwania nauczyciela od chwili, gdy rano przekroczą próg klasy aż do momentu, gdy idą do domu pod koniec dnia. Efektywne zarządzanie klasą wymaga: Prowadzenia angażujących uczniów, interesujących zajęć (ważna jest motywacja, zainteresowanie) różnorodnych metod nauczania (zróżnicowanych poleceń, instrukcji) i utrzymywania dobrego tempa lekcji, aby uniknąć frustracji i znudzenia zajęciami zminimalizowania okresów przestoju w czasie lekcji (chwil gdy uczniowie nie są zajęci i czekają, by dowiedzieć się, co mają za chwilę robić) 2

3 Struktura dnia zajęć Zajęcia powinny mieć wyraźną, regularną, codziennie tę samą strukturę. Główne, trudniejsze przedmioty powinny się znaleźć w planie lekcji na początku dnia. Ćwiczenia fizyczne lepiej jest zaplanować pod koniec dnia. Struktura dnia zajęć Wskazane jest naprzemienne planowanie zajęć cichych, lekcji wymagających aktywności, lektury, zajęć grupowych i indywidualnych. Pomiędzy lekcjami wskazane są krótkie zajęcia ruchowe. Pozwól dzieciom na swobodne przemieszczanie się w przerwach między zajęciami. Dzieci z ADHD lepiej reagują na wskazówki wizualne niż na słowne wskazówki i przypomnienia. plan lekcji uzupełniamy rysunkami zapisujemy na tablicy ogłoszeń (lub innym stale dostępnym i widocznym miejscu) wszystkie prace, które uczniowie mają wykonać w szkole i w domu wywieszamy na specjalnej tablicy wszystkie dzienne czy tygodniowe zobowiązania uczniów Budowanie struktury lekcji Przy planowaniu lekcji należy brać pod uwagę zdolność do koncentracji uwagi oraz czas jej trwania. Etapy lekcji powinny być krótkie. Czas koncentracji jest zwykle najkrótszy w dydaktycznej, zespołowej fazie lekcji. Okres aktywnej uwagi trwa niekiedy tylko pięć minut lub nawet mniej. W sytuacji sam na sam" czas koncentracji jest zazwyczaj znacznie dłuższy. Indywidualne zadania i zajęcia praktyczne potrafią przykuć uwagę dziecka z ADHD. Rozpoczynanie lekcji Zapoznaj dzieci z planem lekcji plan powinien być wywieszony na ścianie (może być w formie rysunkowej) indywidualny plan dla dziecka z ADHD na kartce, która przyczepiona jest do ławki Przekaż dzieciom, o czym będą się dzisiaj uczyły, jakie są konkretne oczekiwania nauczyciela Latarnie morskie w klasie Każda lekcja ma określoną strukturę: Przywitanie się Sprawdzenie pracy domowej Nowy temat Praca w grupkach Zadanie pracy domowej. Każda z tych części lekcji ma swoją planszę (latarnie) tak by dziecko w każdym momencie wiedziało, na jakim etapie lekcji jesteśmy 3

4 Kartka z przypomnieniem na ławce dziecka Pamiętaj: siedź w ławce skup się na zadaniu podnieś rękę, gdy chcesz coś powiedzieć Nauczyciel wskazuje uczniowi rysunek z zachowaniem, którego w danej chwili od niego oczekuje. Przechodzenie do innych aktywności podczas lekcji Dzieci z ADHD mają często problemy z zaprzestaniem jednej aktywności i przejściem do następnej. Trudności z samoregulacją i hamowaniem swojego zachowania często skutkują wpadaniem w kłopoty w czasie przerw, czekania w kolejce po lunch, itp. Przechodzenie do innych aktywności podczas lekcji (2) Daj uczniom jasny i wyraźny komunikat, kiedy mają rozpocząć i kiedy zakończyć pracę. Ucz dzieci odpowiednich procedur postępowania, np. jak szybko i cicho przejść z ławek na dywan, jak sprawnie wyjmować i chować potrzebne materiały, itd. Zapewnij dostateczną ilość czasu na sprzątnięcie niepotrzebnych materiałów i przygotowanie się do następnego zadania. Przechodzenie do innych aktywności podczas lekcji (3) Używaj sygnałów słuchowych lub wizualnych do pokazania uczniom, że powinni kończyć swoje zadanie i przygotować się do innych aktywności: Stosuj 5-minutowe, 3-minutowe lub 1-minutowe ostrzeżenie, że czas pracy się kończy na wszystkich poziomach wiekowych. Krótkie ćwiczenia ruchowe, na rozciąganie pomiędzy kolejnymi zadaniami. Szczególnie takimi, które wymagają długiego siedzenia, intensywnej pracy i wysiłku. Użycie timera Nauczyciel ustawia timer, gdy klasa zaczyna pracować np. przygotowując notatkę do przeczytanego tekstu. Na kilka minut przed zakończeniem tego zadania, nauczyciel daje sygnał Uwaga, mamy około 3 minut, zanim timer zacznie dzwonić. Gdy rozlega się dzwonek, nauczyciel mówi STOP. Następnie wydaje klasie kolejne polecenia Nagroda za szybkie przejście do następnego zadania. Technika dla grup. Numery grup wypisane są na specjalnej tablicy. Za każdym razem, gdy grupa dobrze wykona jakąś część zadania, nauczyciel chwali jej członków i przykleja gwiazdkę na tablicy przy numerze grupy. Np Grupa druga wykonała zadanie pierwsza otrzymuje gwiazdkę. Gwiazdki można wymieniać na nagrody 4

5 Premia dla klasy Nauczyciel umieszcza na tablicy koło. Wcześniej mówi uczniom, że na jego sygnał mają zacząć wykonywać zadanie np. wypełnić ćwiczenia związane z czytanym opowiadaniem. Jeśli cała klasa zdąży posprzątać zanim nauczyciel skończy liczyć, nauczyciel stawia specjalny znak w kółku na tablicy. Gdy na koniec tygodnia klasa uzbiera odpowiednią liczbę znaków - uzyskuje prawo do nagrody. Kończenie lekcji (1) Zakończ dzień 5-minutową częścią organizacyjną: sprawdź czy dzieci spakowały wszystkie swoje rzeczy, upewnij się czy zapisały zadane prace domowe, itp. porozmawiaj z nimi na przyjemne dla nich tematy (uwaga dorosłego). Kończenie lekcji (2) Check-lista na koniec lekcji prace klasowe i materiały do zwrotu sprawdzamy notatki w zeszycie praca domowa zapisana w zeszycie wszystkie potrzebne książki i przybory spakowane w plecaku Kończenie lekcji (3) Pozytywne podsumowanie lekcji Kto ma cztery plusy może wyjść na przerwę Motywacja zadania przeznaczone dla dzieci z ADHD powinny zawierać więcej elementów nowych czy zabawnych. Badania pokazują, że bardziej kolorowe, śmieszne, pogodne materiały prezentowane poza podręcznikiem i zeszytem ćwiczeń mogą istotnie pomóc uczennicom i uczniom z ADHD osiągać lepsze wyniki szkolne. Techniki motywacyjne zadawaj interesujące pytania, pokazuj obrazki, opowiedz krótką historię, lub przeczytaj krótki wiersz aby wywołać dyskusję i zainteresować uczniów rozpoczynającą się lekcją. wykorzystuj humor, żart, rekwizyty, elementy teatralne, aby skupić uwagę uczniów korzystaj z przykładów z życia, anegdot wprowadź odrobinę tajemniczości przynieś jakiś przedmiot związany z lekcją schowany w pudełku lub torbie. Pozwól dzieciom zgadywać co to jest i dlaczego go przyniosłeś na tę lekcję. gdy podajesz przykłady, używaj imion uczniów, odwołuj się do ich doświadczeń, aby umożliwić im identyfikowanie się z tematem zajęć. 5

6 Zwiększanie aktywności uczniów w czasie wykładu uczniowie np. wpisują brakujące słowa w tekście opartym na tym co mówisz, zapisują ważne wyrażenia lub uzupełniają brakujące informacje Praca dziecka z ADHD w grupie Należy zadbać o odpowiednią strukturę grupy, przydział ról, indywidualna odpowiedzialności za wyznaczoną część zadania, plan pracy Uczniowie z ADHD słabo radzą sobie z pracą w grupach bez takiej klarownej struktury. Praca dziecka z ADHD w grupie Optymalna formacja dla uczniów z ADHD to praca w parach. Jeśli uczniowie mają pracować w grupach, dzieci z ADHD powinny być umieszczone w grupie, w której są wspierający rówieśnicy, tolerancyjni, będący pozytywnymi modelami dla innych. Praca dziecka z ADHD w grupie Zadania i zakres odpowiedzialności dla ucznia z ADHD w takiej grupie powinny być dostosowane do możliwości ucznia, jego zainteresowań wówczas są oni zmotywowani do pracy i mogą odnieść sukces. Każdy przejaw współpracy należy zauważyć i nagrodzić. Praca dziecka z ADHD w grupie Podobnie jeśli uczeń nie współpracuje, oddala się od grupy i wędruje po klasie, używa nieodpowiedniego języka wobec kolegów, itp. należy zastosować przewidziane konsekwencje. W sytuacji, gdy uczeń bardzo przeszkadza w pracy swojej grupie, można go czasowo zabrać z grupy, lecz nadal jest odpowiedzialny za przydzieloną mu część zadania (może chwilowo wykonywać je indywidualnie, na osobności). Techniki zadawania pytań zwiększające aktywność i skupienie uwagi uczniów (1) wprowadź technikę odpowiadania chórem poproś, aby na twój znak cała klasa odpowiadała chórem. Dotyczy pytań, na które jest jedna, krótka odpowiedź (zamiast zgłaszać się indywidualnie do odpowiedzi) 6

7 Techniki zadawania pytań zwiększające aktywność i skupienie uwagi uczniów (2) zadaj pytanie i poproś, aby każdy indywidualnie zapisał swoją odpowiedź, następnie poproś chętnych o przeczytanie odpowiedzi; lub uczniowie na sygnał nauczyciela ( Kartki w górę ) podnoszą i pokazują swoje kartki z odpowiedzią. Techniki zadawania pytań zwiększające aktywność i skupienie uwagi uczniów (3) wprowadź różnorodne metody wzywania do odpowiedzi (uczniowie bardziej uważają, jeśli przewidują, że mogą być w każdej chwili wywołani), maszyna losująca - zapisz nazwiska uczniów na osobnych kartkach, kartki włóż do pudełka/pojemnika, z którego będą losowane w czasie lekcji (po wylosowaniu kartka wraca do maszyny losującej uczniowie uporczywie przeszkadzający na lekcji jako konsekwencję mogą mieć w maszynie kilka kartek ze swoim nazwiskiem) Techniki zadawania pytań zwiększające aktywność i skupienie uwagi uczniów (3) wprowadź różnorodne metody wzywania do odpowiedzi (uczniowie bardziej uważają, jeśli przewidują, że mogą być w każdej chwili wywołani), Inny sposób: Wszyscy, którzy noszą kolczyki wstają. To pytanie jest dla was, Wszyscy, którzy mają mniej niż 6 liter w nazwisku odpowiadają na następujące pytanie, itp. Uczniowie z tej grupy muszą odpowiedzieć na zadane pytanie, mogą też powiedzieć, że nie odpowiadają na pytanie, ale tylko jeden raz. Uczniowie z ADHD ważne przypomnienie uczniowie z ADHD często potrzebują nieco więcej czasu na udzielenie odpowiedzi (muszą przeanalizować pytanie, zebrać myśli, i być w stanie na nie odpowiedzieć) daj im przynajmniej 5-10 sekund zanim zaczną odpowiadać, technika zaciśniętej pięści technika zamkniętej pięści przeznaczona jest słabo radzących sobie uczniów, którzy często mają kłopoty z podaniem prawidłowej odpowiedzi i są obiektem docinek ze strony kolegów umawiamy się z uczniem na prywatny znak, gdy uczeń nie zna odpowiedzi na pytanie może podnieść rękę wraz z innymi, lecz mając zamkniętą pięść - wtedy nie jest pytany. Jeśli zna odpowiedź, podnosi otwartą dłoń, wówczas możesz poprosić go do odpowiedzi. Ta technika pomaga w zmianie percepcji ucznia przez grupę (klasa nie wie o umowie ucznia z nauczycielem i widzi, że uczeń bierze udział w lekcji tak, jak pozostali). Praca w parach (efektywna technika dla uczniów z ADHD) przygotowywanie odpowiedzi w parach, sprawdzanie wykonanej pracy pisemnej przez partnera z ławki, zanim zostanie oddana nauczycielowi, wspólne rozwiązywanie zadania z matematyki, wzajemne sprawdzanie czy prawidłowo została zapisana praca domowa, i wszystkie inne pomysły 7

8 Technika wizualna Jak być dobrym słuchaczem oczy na tego, kto mówi uszy włączone usta zamknięte Techniki wizualne wykorzystuj obrazki, wykresy, demonstracje, prezentacje, rzutnik; zapisz najważniejsze słowa na tablicy, umieść w kolorowej ramce materiał, na którym mają się skupić uczniowie pozwól dzieciom przygotować prace (np. w grupach) na foliach, które potem zaprezentują klasie przy wykorzystaniu rzutnika; usuwaj niepotrzebne już informacje z tablicy, Stosuj przypominajki Pomoc dla ucznia z ADHD w utrzymaniu uwagi na zadaniu podczas pracy indywidualnej (1) podaj jasną instrukcję i upewnij się, że uczeń wie, co ma robić przyklej na ławkę Listę rzeczy do zrobienia, poproś ucznia, aby zaznaczał na niej, co już zostało wykonane sprawdź czy dziecko ma wszystkie potrzebne pomoce Pomoc dla ucznia z ADHD w utrzymaniu uwagi na zadaniu podczas pracy indywidualnej (2) powiedz, jak może cię przywołać nie wstając z ławki, jeśli będzie potrzebował twojej pomocy upewnij się, że uczeń nie krąży wokół przedmiotu, stań przy jego ławce, aby mieć pewność, że szybko rozpoczął zadanie (dzieci z ADHD często opóźniają rozpoczęcie mniej interesującego zadania stosując różnego rodzaju taktyki ostrzą kredki, przeglądają plecak w poszukiwaniu niepotrzebnych rzeczy, itp.) podejdź do ucznia co jakiś czas, by sprawdzić, co już zrobił (szczególnie, gdy widzisz, że przestał pracować), pochwal ucznia, jeśli skupia się na zadaniu Pomoc dla ucznia z ADHD w utrzymaniu uwagi na zadaniu podczas pracy indywidualnej (3) możesz wprowadzić różne techniki, które pomogą dziecku wykonać zadanie w rozsądnym czasie: np. Pokonaj zegar z użyciem timera (dobrze jest podzielić zadanie na kilka części, każda do wykonania w odpowiednim, niezbyt długim przedziale czasowym) przygotuj kolejne partie materiału na osobnych kartkach, dawaj uczniowi tylko jedną kartę w jednym czasie; daj mu następną dopiero, gdy skończy tę część zadania (w ten sposób redukujesz poczucie zniechęcenia i frustracji jakie odczuwa uczeń z ADHD, gdy widzi bardzo długie zadanie, które wydaje się go przerastać) Techniki minutowe W przypadku licznych klas nauczyciel może poświęcić nadpobudliwemu uczniowi pewien limit czasu. Dlatego też bardzo ważne jest jego efektywne wykorzystanie. W nauczaniu równoległym bardzo często wykorzystujemy tzw. techniki minutowe, czyli takie, których skuteczne zastosowanie nie zajmuje dużo czasu 8

9 Okulary na zaburzenia koncentracji uwagi dzielą się na 3 główne grupy: Okulary na ADHD opcje ułatwienia Zaburzenia uwagi 1. Skracania zakresu zadań do wykonania po jednym poleceniu, tak by zmieścił się on w czasie, w jakim dziecko jest w stanie skoncentrować swoją uwagę 2. Przywoływanie uwagi rozproszonej przez zewnętrzne bodźce 3. Ograniczanie ilości bodźców, które docierają do dziecka w czasie wykonywania jakiegoś zadania 50 Skracanie długości zadań Naukowcy zbadali, że dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej pracuje mniej wydajnie niż jego rówieśnicy o około %. Mówiąc inaczej pracuje tak jak dziecko 2 lata młodsze. Russell Barkley ADHD podjąć wyzwanie Skracanie długości zadań (2) Dziecko z zaburzeniami uwagi potrzebuje przerw w pracy i dzielenia jej na etapy. Zadbaj o to, by zadania dla dziecka z ADHD nie były dłuższe niż jego możliwości skupienia się. Skracanie długości zadań (3) Skracaj zadania pisemne tak, by dopasować je do długości okresu skupienia ucznia, np. daj dziecku z ADHD do rozwiązania co drugie zadanie matematyczne lub zmniejsz liczbę słów w zadaniach z ortografii. Zmniejsz do minimum ilość podobnych przykładów do wykonania. Skracanie długości zadań (4) Ogranicz dziecku zakres pracy na każdej stronie (np. liczby zadań) do kilku problemów lub czynności, aby zbyt duża lista nie robiła wrażenia przeładowanej. Na przykład - na jednej kartce zapisz tylko 1 lub 2 zadania do wykonania. Daj proste i jasne instrukcje. Cztery kartki, z pięcioma pytaniami na każdej są bardziej wskazane niż jedna strona z 20 zadaniami. Podziel kartkę na sekcje i zakryj niewykorzystywane części strony. 9

10 Skracanie długości zadań (5) Wprowadź różne techniki, które pomogą dziecku wykonać kolejne części zadania w rozsądnym czasie, Dzieci z ADHD lubią ścigać się z czasem Pokonaj zegar to technika z użyciem timera, gdzie dziecko ma do wykonania każdą część zadania w odpowiednim, niezbyt długim przedziale czasowym zanim zadzwoni alarm. Skracanie długości zadań (6) Zamiast przydzielać uczniowi duże zadanie do wykonania w ciągu tygodnia, podziel je na etapy. Przygotuj kolejne partie materiału na osobnych kartkach, dawaj uczniowi na raz tylko jedną kartę. Daj mu następną dopiero, gdy skończy poprzednią część zadania. Skracanie długości zadań (7) Dzielenie zadań na etapy (1) Sprawdzian podziel na mniejsze partie, a pomiędzy nimi daj uczniowi chwilę wytchnienia. Zawsze dopilnuj, by uczeń z ADHD sprawdził swoją pracę. Dzielenie zadań na etapy (2) Dzielenie zadań na etapy (3) Pocięcie wiersza do nauki czytania na zwrotki Przerwy pomiędzy zadaniami Podzielenie klasówki każde zadanie na oddzielnej kartce Przerwa Poleceni e Pocięcie tekstu do czytania na kawałki Zaburzenia uwagi Wykonaj jedynie parzyste ćwiczenia z przykładów, potem przerwa pochwała sprawdzenie wykonanie 10

11 Nie kończy zadań Dziecko z ADHD, które się rozproszy rzadko powraca do wykonywanego wcześniej zadania Ważne by nauczyciel kontrolował ten proces np. kilkakrotne w czasie lekcji podchodził do dziecka i sprawdzał jego postępy w pracy Przywoływanie uwagi rozproszonej przez zewnętrzne bodźce (1): Co kilka minut monitoruj postępy pracy ucznia i ewentualnie przywołuj jego uwagę, tak by pracował dalej: staraj się często podchodzić do ucznia, stawać obok niego nawiąż kontakt wzrokowy i fizyczny (np. ręka na ramieniu), aby zwrócić uwagę ucznia, który przestał uważać umów się z uczniem na prywatny sygnał, którego będziesz używać, gdy dziecko przerywa zadanie Przywoływanie uwagi rozproszonej przez zewnętrzne bodźce (2): Wielu uczniom z ADHD pomaga w skupieniu, gdy mogą trzymać w ręku jakiś niewielki przedmiot podczas słuchania (np. miękka piłeczka, kawałek sznurka). Pozwól dziecku na posiadanie takiej zabawki, lecz pod warunkiem, że znajduje się ona tylko w rękach dziecka i nie przeszkadza innym. Stosuj system pozytywnych wzmocnień za skupianie się na zadaniu (naklejki, punkty, karty indywidualne, itp.) Przywoływanie uwagi rozproszonej przez zewnętrzne bodźce dla całej klasy (3): Stosuj techniki słuchowe: wykorzystuj sygnały słuchowe, aby zwrócić uwagę uczniów: instrumenty muzyczne, timery, beepery, itp. dawaj jasny sygnał słowny, np. STOP ; Uwaga, to ważne!. Stosuj techniki wzrokowe: używaj sygnałów wizualnych, np. włącz i wyłącz światło, podnieś rękę (umówiony sygnał, że teraz należy być cicho i uważać) wykorzystuj obrazki, wykresy, demonstracje, prezentacje Power-Point, rzutnik; zapisz najważniejsze słowa na tablicy, usuwaj niepotrzebne już informacje z tablicy, wykorzystane przypominajki, itp.. Okulary na ADHD opcje ułatwienia Nadruchliwość 11

12 Nadruchliwość - podsumowanie Założenia 1. Zagospodaruj, ukierunkuj ruch (daj zadanie do wykonania) 2. Nadaj ramy (ustal, gdzie wolno się poruszać) 3. Pozwól 4. Zaakceptuj 5. Zastąp innym zajęciem ruchowym Podstawą pracy z nadruchliwością jest jej zaakceptowanie. Dzieci z ADHD nie mają możliwości długotrwałego, spokojnego siedzenia. Konieczne staje się zaakceptowanie tego, że dziecko musi się ruszać i stworzenie mu takich warunków, w których jego niepokój jak najmniej przeszkadza w funkcjonowaniu otoczenia. Regulowanie możliwości poruszania się po klasie w czasie lekcji Ustal zasady poruszania się w klasie w czasie lekcji: kiedy można wstać, napić się, zaostrzyć ołówki, itd. Ustal kiedy i jak długo należy zachowywać się cicho. Regulowanie możliwości poruszania się po klasie w czasie lekcji Wprowadź wizualny sygnalizator ruchu, kolor czerwony siedzimy na swoich miejscach, zielony można cicho poruszać się po klasie, jeśli jest taka potrzeba. Siedzenie w ławce Pozwól dziecku na niewielki niepokój ruchowy w czasie odrabiania lekcji, uczenia się do klasówki lub czytania trudnej dla niego książki, np. lektury Kiedy dziecko skupia się na tym, by siedzieć nieruchomo, oznacza, że zazwyczaj nie może skoncentrować się na wykonywaniu innych czynności, np. uważaniu na lekcji Zapewnij uczniowi możliwość poruszania się w czasie lekcji: Wprowadź do nauczania dużo zadań, które umożliwiają poruszanie się. Wprowadzaj przerwy na ćwiczenia zwłaszcza po zadaniach, które wymagały długiego siedzenia w ławce. Wyślij dziecko po potrzebne rzeczy lub z poleceniem w imieniu nauczyciela, co pozwoli mu na chwilę opuścić klasę. Nie zabieraj dziecku przerwy jako konsekwencji za nieodpowiednie zachowanie lub za niedokończenie pracy. 12

13 Nauka na stojąco Wiele dzieci z ADHD nie potrafi usiedzieć w jednym miejscu przez cały czas niezbędny do wykonania zadania. Jeżeli nie stanowi to dodatkowego czynnika utrudniającego im skupienie się i nie przeszkadza innym uczniom, należy od czasu do czasu pozwolić im stać w trakcie pracy. Regulowanie możliwości poruszania się po klasie w czasie lekcji: Ustal zasady poruszania się w klasie w czasie lekcji: kiedy można wstać, napić się, zaostrzyć ołówki, itd. Ustal kiedy i jak długo należy zachowywać się cicho. Wprowadź wizualny sygnalizator ruchu: np. kolor czerwony siedzimy na swoich miejscach, zielony można cicho poruszać się po klasie Czy dziecko może chodzić po klasie? 1. Jaki rodzaj niepokoju ruchowego dziecka w klasie (w obrębie ławki, w klasie) jest dla nauczyciela możliwy do zaakceptowania? 2. Lista pomysłów dla nauczycieli do wykorzystania. 3. Sytuacje szczególne np. szkolny apel Strefa odpoczynku i turlania Nadruchliwe dziecko na przerwie 13

14 By móc zastosować się do zasady trzeba móc o niej pamiętać Okulary na ADHD opcje ułatwienia Nadmierna impulsywność Dziecko we właściwym momencie nie jest w stanie przypomnieć sobie zasad, mimo że zna reguły i chce się do nich stosować. Pomoc musi zatem polegać na przypominaniu w odpowiednim momencie, że dana reguła istnieje Przypominanie zasad Osoby z ADHD potrzebują dodatkowych komunikatów by pamiętać co w danej chwili powinny robić Słowne Przypominanie zasad Graficzne Instrukcja PRZYPOMINANIE ZASADY 1. Podejdź do dziecka i skoncentruj jego uwagę na sobie (spójrz mu w oczy, lekko dotknij) 2. Przypomnij zasadę w krótkich słowach np. obiad jemy siedząc przy stole, komputer włączają dzieci, które odrobiły lekcje 3. Przypomnij zasadę tyle razy ile zazwyczaj potrzebuje tego dziecko, gdy ma średni dzień (np. 3 razy) 4. Pozostań przy dziecku tak długo aż zastosuje się do zasady lub przejdź do instrukcji Konsekwencje PRZYPOMINANIE ZASADY: Algorytm Nauczycielka: Zróbmy wspólnie kilka zadań z dzieleniem dużych liczb. Zanim zaczniemy, czy ktoś może przypomnieć, jaką regułę stosujemy w czasie wspólnej pracy? (Ustanawianie reguł ze współudziałem uczniów). Jaś: Trzeba podnieść rękę. Nauczycielka: Tak jest. Obowiązuje reguła podnoszenia ręki. Dobrze, oto nasze pierwsze zadanie: ile wynosi 968 podzielone przez 4? (Zapisuje zadanie na tablicy). Jaki jest pierwszy krok? (Angażuje ucznia). LINDA J. PFIFFNER, WSZYSTKO O ADHD, Podejdź do Wojtka Spraw by patrzył Ci w oczy Zasada w 3 słowach piszemy w zeszycie OK. Pochwała Pracujesz, dziękuję Brak reakcji powtarzam polecenie Wojtek przestaje pisać w zeszycie i zaczyna rysować na marginesie chomiki OK. Pochwała pracujesz dziękuję Brak reakcji algorytm Konsekwencje 14

15 Impulsywność zwiększa ryzyko wypadku Innym rodzajem okularów jest przewidywanie sytuacji, w których impulsywność dziecka może okazać się dla niego niebezpieczna Kwestia zabezpieczenia klasowych sprzętów Gorąca herbata na brzegu stołu na stołówce Dziecko na ulicy przed szkołą, na wycieczce Dziecko na lekcji WF Dziecko na przerwie Ćwiczenie W jakich sytuacjach w klasie lub na przerwie impulsywność dziecka z ADHD może okazać się trudna do zaakceptowania lub wręcz niebezpieczna? Jak poradzić sobie z takimi sytuacjami? Algorytmy Techniki do przepracowania z nauczycielem Algorytm dziecko nie wykonuje polecenia Dziecko nie reaguje na moje polecenie Konsekwencja za celowe ignorowanie lub odmowę Skuteczne wydawanie poleceń Pochwała za wykonanie polecenia Dziecko wróciło do wykonywania zadania Stosuję technikę Skutecznego wydawania polecenia. Pojawiło się zachowanie opozycyjne ( NIE ) Chwalę, stosuję wzmacnianie pozytywne Przypominam zasadę, ewentualnie przechodzę do wyciągnięcia konsekwencji 15

16 podejdź do dziecka nawiąż kontakt wzrokowy Polecenia wydaj polecenie w 3 słowach poproś o powtórzenie polecenia i ewentualnie przypomnij mu je Czasami konieczne jest indywidualne powtórzenie polecenia. Zadbaj, by (jeśli będzie taka potrzeba) powtórzyć dziecku z ADHD polecenie wydane do całej klasy Wiele dzieci z ADHD nie jest w stanie zareagować na polecenia wydane do całej klasy czy drużyny hokejowej poczekaj aż uczeń zacznie je wykonywać Polecenia dziecko z ADHD w grupie Polecenia i instrukcje Wydaje polecenie całej klasie Staram się by grupa pracowała Patrzę, które dzieci nie pracują Wydaję im polecenie wg algorytmu Monitoruję, kto przerywa pracę Gdy wydajesz polecenie, zapisz na tablicy kilka kluczowych słów, numer strony, itp. Połóż na ławce dziecka z ADHD kartę zadania z prostą instrukcją lub obrazkami, które będą przypominały, co dziecko ma po kolei zrobić. Źródło: Na podstawie Pfiffner.: Wszystko o ADHD, Poznań, Zysk i s-ka, 2004 Polecenia i instrukcje Unikaj złożonych, wielostopniowych instrukcji. Wydawaj jedno polecenie w danej chwili, a po jego wykonaniu dopiero kolejne. Jeśli nie możesz ich uniknąć, wyraźnie podziel je na kolejne kroki i zapisz je nadając im kolejne numery (1,2,3). Sprawdź czy dzieci dobrze zrozumiały polecenie poproś ochotnika, aby powtórzył je całej klasie; poproś, aby kolega z ławki wytłumaczył, co trzeba zrobić ( Powiedz swojemu partnerowi, co będziemy robić na stronie 247 ). Język poleceń podręcznik dla nauczycieli USA Mów dzieciom, co chcesz aby zrobiły, a nie co mają przestać robić (Spójrzcie na tablicę. Podnieś ołówek, itp.) Używaj precyzyjnego języka. Nie mów Przygotujcie się, Proszę posprzątać. Zamiast tego, dokładnie określ czego oczekujesz Otwórzcie książki na stronie 24, Wszystkie rzeczy z ławki sprzątnięte, oprócz długopisu. 16

17 Trening wykonywania poleceń (za: Terry Illes) Wydaj polecenie i poczekaj około 10 sekund. Możesz głośno odliczać do 10. Jeśli dziecko nie rozpoczyna wykonywania twojego polecenia w ciągu tego czasu, zastosuj technikę precyzyjnego polecenia : Małgosiu, musisz otworzyć książkę na stronie 24, zanim doliczę do 10. Rozpocznij odliczanie. Nie dyskutuj z dzieckiem. Jeśli dziecko zareaguje poprawnie i wykona polecenie, zastosuj nagrodę Jeśli nie, zastosuj negatywne konsekwencje (time-out, utrata przywileju). Trening w ciągu dnia nie powinien przekraczać 10 sytuacji. Język poleceń podręcznik dla nauczycieli USA Nie formułuj poleceń w postaci pytań (np. Czy moglibyście otworzyć książki na stronie? ). Jasno i autorytatywnie wyraź swoje oczekiwania ( Marek, wróć na swoje miejsce ). Język poleceń podręcznik dla nauczycieli USA Unikaj długich przemówień po wydaniu polecenia. Wydaj polecenie, poczekaj ok. 10 sek. (nic nie mówiąc), aby dać dzieciom czas na wykonanie. Jeśli dziecko nie rozpoczyna wykonywania twojego polecenia w ciągu tego czasu, zastosuj następującą technikę precyzyjnego polecenia : (a) powiedz imię dziecka, (b) powtórz polecenie, lecz poprzedź je słowami you need to (Marek, musisz/powinieneś usiąść na swoim miejscu, natychmiast). Jeśli dziecko zareaguje poprawnie i wykona polecenie, pochwal je. Jeśli nie, zastosuj negatywne konsekwencje. Check-list nauczyciel dziecka z ADHD Wprowadzenie struktury lekcji Skuteczne polecenia Zaplanuj i skracaj zadania (30%) Pierwsza ławka Puste biurko 3 rzeczy Przejrzysta tablica Klasowa strefa do chodzenia Przypominajki na ławce (3) Technika zmiany aktywności Możliwość wyboru trudności Przypominajki graficzne dla klasy Złoty standard wyjścia z klasy Zeszyt do korespondencji Wyeliminuj obrazki z przodu sali Prowadź ciekawie lekcje, urozmaicaj Timer 5 ostatnich minut na zadanie pracy domowej i sprawdzenie Monitoruj co 5 minut pracę dziecka z ADHD Przerwy w czasie lekcji Check-list dla nauczyciela dziecka z ADHD Pierwsza ławka Maks 3 przedmioty na ławce Nudna sala Stosuj algorytmy poleceń - różne Stosuj cheklisty zadań Stwórz i wywieś plan lekcji Złoty standard + zeszyt korespondencji Stosujemy pomoce wzrokowe Stosuj algorytm przypomnienie zasady Monitoruj czy dziecko nie rozproszyło się Zmiana aktywności w czasie lekcji Krótkie etapy lekcji Warto stosować timer przypominanie ile czasu zostało do końca zadania Zarezerwuj 5 minut na koniec lekcji (procedura) Dawaj kilka krótkich zadań zamiast jednego długiego Akcentuj wszystkie ważne informacje Proś dziecko o powtórzenie polecenia lub komunikatu Wywieś plan lekcji na tablicy Stosuj różne techniki pracy Wyraźnie zaznaczaj przechodzenie z jednej aktywności do drugiej Pozwól na ruch na lekcji Pomocnik nauczyciela Plan minimum ADHD w klasie Olsztyn Tablica na pustej ścianie Unikanie rozpraszaczy Miejsce spokojnej pracy Miejsce do turlania Pierwsza ławka 3 rzeczy na ławce Zeszyt korespondencji z rodzicami Tablica z zadaniami / kalendarze dla ADHD Przypominajki na ławkę Zmiana technik nauczania Skuteczne polecenia / algorytm przypominania Ustalenie struktury lekcji Indywidualne karty pracy zmniejszanie ilości zadań Złoty standard wyjścia dziecka z klasy Przypomnienia graficzne Unikanie hałasu Plan pracy zajęć Dzielenie zadań na etapy Check lista na koniec lekcji Zakaz karania za objawy 17

18 Plan minimum ADHD w klasie Rzeszów Plan minimum ADHD w klasie Bydgoszcz Pierwsza ławka Zasada 3 rzeczy na ławce To co rozprasza z tyłu klasy Monotonny strój nauczyciela Tablica kreda, do 30 słów Jasna struktura lekcji plansze, plan itp. Miejsce do odpoczynku (ławka dywan, piłka) Sprawdzanie listy obecności w czasie pracy grupowej Zacznij zamiast przestań Chodzenie po klasie Przypominanie o czasie zadania Skracanie zadań o 40 % Złoty standard wyjścia z klasy Systematyczne sprawdzanie prac domowych Sygnał uważaj, teraz ważne Miejsce spokojnej pracy Najważniejsze zasady przeklejone na ławce / naklejki przypominajki Lekcja z klasą jesteśmy różni Dziecko z ADHD jako asystent Skuteczne wydawanie poleceń Instrukcja plan pracy na ławce Przypominanie zasad Skrócenie do minimum przestojów Widoczne wywieszone zasady Uczeń do pary jako opiekun dziecka z ADHD Dzielenie zadań na małe partie Sprawdzamy czy dziecko rozumie polecenie ma je powtórzyć Praca parami Zakaz karania za objawy Objawy muszą być naucz się je akceptować Nadaj lekcji strukturę omawiaj ją z dziećmi. Technika skutecznego wydawania polecenia. Dłuższe zadania dziel na etapy mają być krótsze niż czas koncentracji Zapisuj dziecku prace domowe i terminy klasówek Przywołuj uwagę dziecko umówionym sygnałem Nudna klasa Karty przypominajki na ławkach Ustal zasady chodzenia po klasie pierwsza ławka Sprawdzaj i monitoruj pracę dziecka Zasada 3 rzeczy Zadania dla dziecka z ADHD mają być krótsze o % Sprawdzanie usłyszał? Wie co ma robić? Czy pracuje? Dodatkowe zadanie w klasie by dziecko odniosło sukces Pozytywna informacja zwrotna Lekcja ma być ciekawsza od widoku za oknem Zawsze sprawdzamy prace domowe. Kolega w ławce asystent nauczyciela Zakaz karania za objawy pierwsza ławka + kolega pomocnik Puste biurko Proszę spróbuj by otoczenie ucznia było monotonne tablica i nauczyciel mają być najciekawsi. Zasada Barkleya (30 40 % mniej) Wyznaczenie zasad i miejsca aktywności Ignoruj objawy, które nie przeszkadzają Jasna dla dzieci struktura lekcji - opowiadanie o niej Stosuj krótkie polecenia, powtarzaj je uczniowi z ADHD Monitoruj co kilka minut pracę dziecka Zasady mają żyć - powtarzamy pilnujemy Złoty standard wyjścia z klasy Bezpieczne otoczenie (ryzyko wypadku) WSH SZCZECIN Robienie przerw (ruch) pomiędzy monotonnymi zadaniami Zaczynamy od trudniejszych rzeczy Zadbaj o nierozpraszający strój i ciche buty Symbole przypominajki Ławka spokojnej pracy Plan lekcji na ławce Podział zadań na etapy Zorganizuj dziecko chodzenie po klasie Zasady pracy dziecka z ADHD w grupie praca z timerem NIE KARAMY ZA OBJAWY Odpowiednie symbole Przypominajka na łąwce Umówiony sygnał wróć do pracy Jedno plecenie na raz Dziękuję za uwagę akolakowski@ctpb.pl anna.borkowska@ore.edu.pl 18