Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec kwiecień 2003

Transkrypt

1 Druga Internetowa Konferencja Naukowa Dialog a nowe media Uniwersytet Śląski, Katowice, marzec kwiecień 2003 Beata Golus Uniwersytet Śląski w Katowicach Fenomen rozmów internetowych i ich języka Streszczenie Artykuł stanowi przegląd zagadnień związanych z językiem czatów internetowych. W pierwszej części przedstawiona zostaje istota dialogu internetowego z uwzględnieniem czynności poprzedzających taką rozmowę. Następnie autorka przechodzi do omówienia najważniejszych kwestii dotyczących języka czatów internetowych. W tej części zajmuje się m.in. skrótowością, innowacjami (np. wprowadzenie emotikonów, akronimów). Stara się także ukazać zależność między odmianą ustną języka polskiego, a odmianą powstającą na czatach internetowych. Internet to stosunkowo nowa forma komunikacji [Kryszczuk 2002]. Jego zaistnienie na arenie międzynarodowej, jako środka służącego porozumiewaniu się, stanowi równocześnie początek kształtowania się nowego, specyficznego języka jego użytkowników. Bardzo szybko wypracowane zostały skróty dotyczące pojęć stricte komputerowych, jak również skróty dotyczące życia codziennego, które swoją rację bytu mają przede wszystkim w komunikacji synchronicznej 1 prowadzonej za pomocą specjalnych programów komputerowych (do najbardziej znanych należą Gadu-Gadu, Tlen, IRC), a także na czatach 2, dostępnych w większości portali internetowych [Zasępa, red., 2001]. Język czatów internetowych jest językiem nowym w polskiej rzeczywistości. Do niedawna dostęp do Internetu mieli tylko nieliczni, ale ostatnie lata przyniosły zdecydowany rozwój techniki komputerowej i dostęp do tego medium posiada już znaczna liczba osób. Copyright by Beata Golus 2003

2 Niniejszy artykuł stanowi krótki z konieczności przegląd zagadnień związanych z językiem czatów internetowych. Jest on niejako wstępem do obszerniejszej pracy i jej zapowiedzią. Istota dialogu internetowego Sieciowe pogaduszki to stosunkowo nowa forma komunikacji, która jest mieszanką konwersacji twarzą w twarz i rozmowy telefonicznej, również zaliczanej do komunikacji synchronicznej. Jednakże, by w nich uczestniczyć, ludzie muszą pisać na klawiaturze, a to pociąga za sobą określone następstwa. Żeby wziąć udział w rozmowie odbywającej się na czacie, trzeba wykonać kilka czynności, które pozwolą nam się znaleźć w wirtualnej rzeczywistości. Osoba, która chce rozmawiać, musi najpierw wejść na stronę portalu, czyli internetowego serwisu informacyjnego (jakiegokolwiek, bowiem czaty są już we wszystkich), i nakierować mysz na ikonkę czat. Następnie trzeba się zalogować i wejść do jednego z pokoi rozmów (noszących np. nazwy Polityka, Towarzyski, Film itp.) czy też do pokoju regionalnego (np. Katowice, Kraków). W pokoju takim znajduje się pulpit ogólny, gdzie pisze się wypowiedzi, które mogą przeczytać wszystkie osoby w tym pokoju się znajdujące. Istnieje także możliwość prowadzenia rozmów prywatnych, tzw. priv, kiedy rozmawiają tylko dwie osoby w osobnym oknie. Osoby, które są stałymi bywalcami tych wirtualnych pokoi, mogą mieć już zarejestrowany swój pseudonim nick. Z kolei ci, którzy nie chcą zostać rozpoznani, logują się pod nickami tymczasowymi. Czatujący, którzy są stałymi bywalcami, tworzą swoistą społeczność wirtualną, gdy porozumiewają się w sieci. Urządzają oni także zloty w świecie rzeczywistym, nazywane przez nich spotkaniami w realu. Cele czatowania mogą być różne. Może to być chęć nawiązania nowych znajomości, przyjaźni, romansu, znalezienie życiowego partnera, zwierzenie się, zabawa, czy też po prostu sposób spędzania wolnego czasu [Wallace 2001]. W sieci nie widać twarzy naszego rozmówcy. Tym, co widać, są słowa i to one determinują nasze stosunki, kontakty. Ludzie posługują się słowami w bardzo różny sposób i szybko dostosowują swój styl wypowiedzi do określonego kontekstu społecznego narzuconego przez współrozmówców. Internet zdecydowanie ułatwia porozumiewanie się oraz przełamywanie pewnej bariery osobom nieśmiałym, ale nie tylko. Internet, dzięki temu, że występujemy tam jako osoby anonimowe, pozwala nam mówić z dużą swobodą na tematy, które na co dzień są dla nas wstydliwe i drażliwe. Czat jest jednym z nielicznych miejsc, gdzie w krótkim czasie można poznać tak wielu ludzi, a także rozmawiać jednocześnie z wieloma osobami na różne tematy. W tym samym czasie można być rozbawionym rozmową z panią X i uczestniczyć w smutnej rozmowie z panem Y (przy czym pani X z panem Y niekoniecznie muszą rozmawiać, a nawet wiedzieć o swoim istnieniu). Charakterystyczne dla rozmów internetowych jest występowanie polilogu, czyli rozmowy wielu osób równocześnie. Jest to o tyle istotne, że w rzeczywistości 2

3 nie jesteśmy w stanie równocześnie rozmawiać z takim ogromem osób, jest to fizycznie niemożliwe. Poza tym w polilogu prowadzonym na żywo pewne kwestie mogą nakładać się na siebie, natomiast na czatach wszystkie kwestie ukazują się sekwencyjnie. Jako masowy środek komunikacji pisanej Internet wyróżnia się tym, że zatarta została w nim typowa dla języka pisanego granica między nadawcą a odbiorcą. W sieci każdy może się stać nadawcą komunikatu przeznaczonego dla masowego odbiorcy. Co więcej, każdy z odbiorców konkretnego komunikatu może w dowolnym momencie zareagować i przesłać do nadawcy lub innych odbiorców tego komunikatu swój komentarz. Masowość czatów internetowych nie może się wprawdzie równać z masowością telewizji, lecz istnieją takie pokoje pogawędek, które codziennie gromadzą kilkaset osób. Uczestnik rozmowy internetowej ma kontrolę nad nią. W każdej chwili może się wylogować i wyłączyć komputer, jeśli rozmowa i rozmówcy mu nie odpowiadają, lub też dać komuś ignora, czyli zignorować danego rozmówcę, tak że nie będzie widział na ekranie jego wypowiedzi. Takich możliwości często nie mamy w kontaktach face to face lub też są one mocno ograniczone. Jak widzimy, internetowe konwersacje wyróżniają się specyficznymi obyczajami, powstało już wiele określeń służących do ich nazywania. Język czatów jego skrótowość i charakterystyczne innowacje Język, którym posługują się użytkownicy czatów, jest charakterystyczny. Stworzyli oni cały system znaków, który jest dla nowicjuszy internetowych w jakimś stopniu obcy. Pogaduszki, w których usiłujemy naśladować rozmowę face to face, cechuje bardzo ekonomiczne wykorzystanie języka. Zdania są zwykle zwięzłe, niewiele odnajdujemy zdań złożonych, nie wspominając już o zdaniach wielokrotnie złożonych. Nagminne jest także pomijanie pisowni polskich liter typu ę, ą, ć, ś itp., a także pomijanie pisowni wielkimi literami. Związane jest to z faktem, iż napisanie tych liter wymaga wykorzystania kilku klawiszy na klawiaturze, co w konsekwencji powodowałoby zmniejszenie szybkości i dynamiczności, a także spontaniczności rozmowy. Wielkie litery używane są natomiast w zapisie całych wyrazów czy fraz, gdy komunikat jest nacechowany emocjonalnie, np.: DAJCIE MI SPOKÓJ! Użytkownicy pogawędek internetowych rozwijają nowatorskie strategie lingwistyczne, tworząc rejestr językowy przystosowany do ograniczeń nakładanych przez medium, a jest ich sporo (m.in. brak możliwości zastosowania intonacji, ograniczenia związane z faktem, że aby coś przekazać, musimy to najpierw napisać). W celu zmniejszenia dystansu między rozmówcami wprowadzonych zostało wiele udogodnień, np. wprowadzenie emotikonów i akronimów, które mogą wyrażać nasze uczucia, nastroje, odczucia [Jagodzińska 2000]. Najstarszy emotikon, zwany też uśmieszkiem (z ang. smiley) lub buźką, to :-). Jest to znak wyrażający zadowolenie, radość, uśmiech. Na jego podstawie przez wiele lat powstało wiele innych emotikonów, które są pewnego rodzaju 3

4 próbą przekroczenia granicy między językiem mówionym i pisanym [Jagodzińska 2000]. Dzisiaj portale wprowadzają już szereg obrazków, które są pochodnymi emotikonów tekstowych, ale mają postać graficzną. Akronimy, czyli skróty stworzone z pierwszych liter lub zgłosek wyrazów, są znacznie rzadziej używane podczas pogaduszek. Spowodowane jest to zapewne faktem, że są one zwykle oparte na wyrazach i zwrotach anglojęzycznych, więc uczestnik rozmowy nie znający języka angielskiego, mógłby ich nie zrozumieć, bądź też zrozumieć fałszywie. Do najczęściej używanych akronimów należą: thx (thanks dziękuję), pls (please proszę), cya (see you do zobaczenia, na razie). Istnieją też akronimy polskie, np. pzdr lub pozdro (pozdrowienia) 3. Spójrzmy zatem na praktyczne zastosowanie emotikonów i akronimów, które występują w rozmowach internetowych 4. 4 [20:01] <~Raf> ;) :) WSZYSKIM PANIENKO SIEMA. ;)- bierz to z przymróżeniem oka lub puszczam ci oczko :)- uśmiechnij się;jestem szczęśliwy [20:01] <~jan> - jestem śpiący [21:04] <~Eva - kocham Cię; czuje coś do Ciebie [21:06] <jan> szukam kogoś fajnego /priv z motylkiem:o)/ :0)- perkaty nos [20:00] <~anie>spadacie - zadzwonić, skorzystać z telefonu [20:03] <~BOR_> Nie to twoja :-D duży uśmiech, opadła mi szczęka Język używany na czatach charakteryzuje się bardzo wysokim stopniem potoczności. Język potoczny jest to podstawowy wariant polszczyzny ogólnej, wyróżniony przez wszystkie opracowania, niezależnie od sporów dotyczących rozumienia terminu potoczność. To właśnie w nim zachodzą najważniejsze innowacje decydujące o rozwoju języka polskiego, on najszybciej odzwierciedla zmiany zachodzące w życiu narodu i w jego kulturze [Ożóg 2001: 89]. Również język, który kształtuje się na czatach, wpływa na język w ogóle, a co więcej uczestnictwo w świecie Internetu przenosi się na język potoczny. Utwierdza nas w tym przekonaniu fakt, iż kiedy internauta chce zakomunikować na przyjęciu, że musi iść do domu, informuje o nadejściu pory, kiedy powinien być off line. Istotne w tej kwestii jest właśnie przenikanie właściwości języka mówionego do języka czatów, czyli do języka pisanego i vice versa. Odmiana ustna języka ogólnego jest determinowana przez czynniki, których źródłem jest specyfika komunikacji face to face. Są to :

5 1. dialogowość rozmowy 2. spontaniczność procesu mówienia 3. sytuacyjność, czyli powiązanie dialogu z sytuacją [Ożóg 2001: 89]. Wydaje się, że wszystkie te czynniki są spełniane podczas kontaktu między czatującymi, a więc podczas komunikacji posługującej się odmianą pisaną. Przyjrzyjmy się im zatem bliżej. Dialogowość rozmowy Dialogowość wynika z bezpośredniego kontaktu mówiących, między którymi istnieje relacja partnerska ja ty. Podczas dialogu ma miejsce przemienność ról mówiącego i słuchającego. W Internecie pomimo faktu, że nie mamy bezpośredniego kontaktu z naszym współrozmówcą, jesteśmy w stanie prowadzić dialog, a nawet polilog, np.: [20:05] <dam> SPALMY TE KOMPY I SPOTKAJMY SIE GDZIES NA POWIETRZU [20:05] <enjo> no co ty [20:05] <~SPAin> CO U CIEBIE? [20:05]<enjo>hehehe [20:05] <Toska > OKI [20:05] <~ROBSON> ROBSON POKLIKAMY [20:06] <enjo> zas [20:06] <dam> ZAMIAST SERWERA ZASERWUJMY SOBIE PO BROWARZE [20:06] <enjo> albo cisza Spontaniczność procesu mówienia Językoznawcy przeciwstawiają spontaniczność tekstów ustnych niespontaniczności tekstów pisanych, które są przez nadawcę przygotowane, dokładnie przemyślane pod względem struktury syntaktycznej, jak i zawartości treściowej. I tutaj również pojawia się innowacja w języku pisanym, bowiem rozmowy internetowe, pomimo tego, że są pisane, zawierają cechy odmiany mówionej. Trudno odnaleźć w pogaduszkach osoby, które poprawnie i po wcześniejszym przygotowaniu piszą dalszy ciąg rozmowy. Na czatach zdania zwykle są nieskończone, luźno ze sobą powiązane. Często pada tylko jeden wyraz. Pospolite jest także układanie zdań nieskładnych, często nielogicznych. Spotykane w języku mówionym przerywniki służące podtrzymaniu rozmowy lub chęci uzyskania od współrozmówcy chwilki na zastanowienie (np. hmm), także występują w języku internetowych czatów. [20:30] <Kara_> buuuuuu i wiszeeeeeeeeeeeeeeee [20:30] <Kara_> nie ma jeszcze chwila i ide 5

6 6 [20:30] <~Lala> //elllo [20:30] <~smutny>... nie wiszisz [20:30] <~Aga20> lefek masz sie rozchmurzyc [20:30] <~Aga20> hihi [20:30] <~smutny_> wisisz [20:30] <~Lala> [20:30] <~Betina> j a jej wierze Sytuacyjność Składa się na nią kilka ważnych elementów: relacja między osobami biorącymi udział w dialogu, bądź polilogu, miejsce aktu mowy (w tym przypadku Internet), temat dialogu, cechy rozmówcy. [20:43] <~nik> a nie ma jakiejs polskiej strony? [20:44] <~Mały> nie [20:44] <~Mały> tylko ta [20:44] <~Mały> bo to z hameryki program [20:44] <KALA> hmm wróciłam [20:44] <KALA> hej, dlaczego smutny? [20:44] <~smutny> Kala heh nie juz nie jest smutny był jak wchodzil [20:45] <mimima> hehehe fajnie sobota [20:45] <mimima> a ja se w jastrzebiu siedz hehehehe [20:45] <KALA> to dobrze Zagadnienie języka czatów internetowych jest tak bardzo obszerne, że nie sposób omówić go na kilku stronach. Dlatego też w niniejszym artykule zaledwie zasygnalizowałam problemy, które wiążą się z tym magicznym medium. Forma wymiany myśli między czatującymi ciągle ulega zmianom, które służą udogodnieniu i zwiększeniu szybkości przekazywania informacji. Portal Onet.pl wprowadził w tym celu możliwość rozmów głosowych, a także możliwość przekazania obrazu własnej osoby za pomocą kamer. Dzięki tym modernizacjom coraz bardziej pogawędki internetowe zbliżają się do kontaktów face to face. Język użytkowników Internetu jest w dużej mierze odzwierciedleniem naszego języka potocznego mówionego, przy czym zostaje on przeniesiony na odmianę pisaną. Skróty i charakterystyczne komendy służą porozumiewaniu się w szybszy sposób, a także pozwalają przekroczyć barierę językową, jaka niejednokrotnie towarzyszy podczas spotkań osób, które pochodzą z różnych środowisk. W wielu przypadkach język czatów jest prymitywny i ma wiele wspólnego z żargonami, które zostały wytworzone na potrzeby różnych subkultur. Niemniej nie jest to język pozbawiony wszelkich zasad, bowiem również i tam obowiązują reguły i zasady regulowane przez tzw. netykietę 5, a więc zbiór internetowych reguł konwersacyjnych.

7 W związku z tym, iż dość często można usłyszeć głosy o niestaranności językowej czatowników, należy podkreślić, że owe reguły świadczą jednak, iż uważają się oni odpowiedzialni za kulturę języka i nie można im zarzucić zupełnego braku dbałości o język. Jednak specyficzne okoliczności, w jakich zachodzi ta komunikacja, powodują powstanie szeregu charakterystycznych form jezykowych. Przypisy 1 W komunikacji internetowej wyodrębnia się zwykle komunikację synchroniczną oraz asynchroniczną. Pierwsza przypomina rozmowę twarzą w twarz, a odbywa się w czasie rzeczywistym, druga znajduje analogię w komunikacji pisanej, zob. np. Crystal [2001: 11-12]. Szczegółową charakterystykę internetowych typów komunikacji podaje Grzenia [2003]. 2 Ten neosemantyzm pochodzi od angielskiego chat pogawędka. 3 Znane w korespondencji elektronicznej akronimy od dłuższych wyrażeń są bardzo rzadkie w czatach internetowych, zob. Crystal [2001: 85-86]. 4 Wszystkie przykłady pochodzą z rozmów prowadzonych czatach w portalu Onet.pl. W tym miejscu pragnę serdecznie podziękować za udostępnienie archiwum czatów. Pisownia oryginalna. 5 Zasady netykiety sformułowane na użytek czatów internetowych znajdują się np. pod adresem czaty.onet.pl. 7

8 Bibliografia Crystal D. [2001]. Language and the Internet. Cambridge: Cambridge University Press. Green, J. (1999). Nowa era komunikacji. Warszawa: Prószyński i S-ka. Gruszczyński, W. (2001). Czaty w sieci, czyli o (polskich) zwyczajach językowych w Internecie. Dialog nr 2. Grzenia, J. (2003). Komunikacja językowa w Internecie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego [w druku]. Gut, D. (1999). Piszę więc jestem. Konteksty nr 1/2. Jagodzińska, J. (2000). Uśmiech i śmiech w dyskusjach internetowych o sposobach zapisu uczuć towarzyszących wypowiedzi. Poradnik Językowy nr 3. Kryszczuk, M. (2002). Historia nowego medium sieci Internet. Kultura i Społeczeństwo nr 1. Ożóg, K. (2001), Ustna odmiana języka ogólnego. [W:] Bartmiński, J. (red.), Współczesny język polski. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Wallace, P. (2001). Psychologia Internetu. Poznań: Rebis. Zasępa, T. (red., 2001). Internet: fenomen społeczeństwa informacyjnego. Częstochowa: Ed. Św. Pawła. 8