Kto kogo je? Pośrednie nawiązania do treści nauczania z PP: przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami

Transkrypt

1 Kto kogo je? Zajęcia terenowe: Zajęcia w klasie: Zakres materiału z płyty: Plansza 3 funkcjonowanie ekosystemów Bezpośrednie nawiązania do treści nauczania z PP: przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi posługując się modelem lub schematem (4.6) Pośrednie nawiązania do treści nauczania z PP: obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu (4.3) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie (4.2) Niezbędne umiejętności uczeń: opisuje życie w wybranych ekosystemach: w lesie (1. dla klas I III) Cele lekcji uczeń: przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi posługując się modelem lub schematem (4.6 PP) przyporządkowuje organizmy do grup producentów i konsumentów (roślinożerców, drapieżników, destruentów) oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się tłumaczy na przykładach zależności pomiędzy organizmami symbiotycznymi, a także pomiędzy pasożytami i ich żywicielami 1

2 3. konspekt zajęć do płyty Kryteria sukcesu (czyli po czym uczeń pozna, że osiągnął cel lekcji): Będzie posługiwać się (odczytywać i tworzyć) schematami łańcuchów pokarmowych do przedstawiania i odczytywania zależności pokarmowych między organizmami Odtworzy poznane na lekcji przykłady łańcuchów pokarmowych Przyporządkuje na podstawie dostępnych danych organizmy do odpowiedniej grupy, ze względu na miejsce w łańcuchu pokarmowym (producenci, konsumenci roślinożercy, drapieżniki, destruenci) Wymieni cechy wspólne i różnice pomiędzy poznanymi sposobami odżywiania się organizmów Udowodni na przykładzie, że symbioza jest korzystna dla obu partnerów Wytłumaczy na przykładzie zależności (korzyści i straty) pomiędzy organizmem pasożytującym i jego żywicielem Niezbędne pomoce: karty organizmów dla uczniów Pożywienie w lesie, karty pracy dla uczniów (schemat Zależności w ekosystemie leśnym, tabela Sposoby odżywiania się organizmów w ekosystemach) Przebieg zajęć Wstęp: Co to jest ekologia burza mózgów Nauczyciel informuje uczniów o charakterze głównej aktywności, która wymaga przestrzeni w klasie i dużego skupienia uczniów zarówno na ich roli w symulacji, jak i całości utworzonego modelu. 2

3 Część zasadnicza: Przebieg zajęć I. Symulacja zależności między organizmami w lesie: Znajdź dla siebie pożywienie Uczniowie losują karty pożywienia. Uczniowie, którzy wylosowali karty oznaczone Sy lub Pa nie uczestniczą aktywnie w tym zadaniu. Zadaniem jest znalezienie wśród innych tego ucznia, którego karta jest głównym źródłem pożywienia dla wylosowanej przez siebie karty i ustawienie się obok niego. W ten sposób uczniowie tworzą łańcuchy pokarmowe. W trakcie tworzenia łańcuchów nauczyciel sprawdza poprawność ustawienia uczniów i pilnuje by uczniowie ustawiali się zgodnie z podstawowym pokarmem danego organizmu, nie zaś uzupełniającym. Po wykonaniu zadania, każda z grup prezentuje reszcie klasy stworzony przez siebie łańcuch pokarmowy. Każdy z uczniów zabiera głos, wcielając się w rolę ze swojej karty, np.: Jestem rzekotką drzewną i odżywiam się głównie owadami np. pluskwiakami. II. Symulacja zależności między organizmami w lesie: A gdzie twoje miejsce w łańcuchu pokarmowym? Uczniowie, którzy nie brali udziału w poprzednim zadaniu starają się znaleźć miejsce dla swoich kart w stworzonych łańcuchach pokarmowych. Nauczyciel sprawdza i, ewentualnie, koryguje ustawienie, tłumacząc że organizmy te żyją w kilku ścisłych związkach z innymi organizmami, że ciężko je liniowo ustawić w łańcuchu pokarmowym. III. Grupowanie organizmów: Sposoby odżywania się organizmów Uczniowie zapamiętują swoje miejsce w łańcuchach pokarmowych a następnie dobierają się w grupy wedle symboli zawartych na kartach zwierząt (Pr, Ro, Dr, De, Pa, Sy). Zadaniem tak stworzonych grup jest ustalenie podobieństw w sposobie odżywiania się organizmów na kartach w grupie i spróbowanie nadania nazwy swojej grupie (dwie pierwsze litery nazwy powinny być zgodne z oznaczeniem grupy). Uczniów, którzy wylosowali na swoich kartach słońce nauczyciel przydziela do najmniej licznych grup. 3

4 3. konspekt zajęć do płyty Część zasadnicza: Przebieg zajęć III. Grupowanie organizmów: Sposoby odżywania się organizmów (cd.) Grupy uczniów prezentują wyniki swojej pracy. Nauczyciel koryguje odpowiedzi i pomaga uczniom wypełnić dostarczone im wcześniej tabele. Powinna powstać następująca notatka: Nazwa Producent Roślinożerca Organizm, który sam produkuje sobie pokarm (materię organiczną), wykorzystuje do tego najczęściej proces fotosyntezy. odżywia się producentami. Konsument Drapieżnik Pasożyt odżywia się innymi konsumentami, ofiara ginie. odżywia się innymi organizmami, szkodzi im, a czasem prowadzi do ich śmierci. Destruent odżywia się martwą materią organiczną szczątkami roślin i zwierząt. Dodatkowo poza tabelą: Symbioza związek dwóch organizmów, który przynosi korzyści obu stronom. 4

5 Podsumowanie: Przebieg zajęć Uczniowie siadają z powrotem w ławkach i uzupełniają schemat ekosystemu leśnego. Nauczyciel porządkuje kolejność wypełniania nazw w schemacie zadając pytania (kto potrzebował energii słonecznej?, po zgłoszeniu się jednego z uczniów, który miał kartę rośliny, nauczyciel zadaje pytanie kto odżywiał się tą rośliną? itd.). Następnie uczniowie wpisują odpowiednie nazwy grup organizmów w legendę schematu. Powinien powstać następujący schemat: Rogowniczka 1. Uzupełnij kolejne nazwy gatunków organizmów w łańcuchach pokarmowych 2. Uzupełnij nazwy grup organizmów w legendzie zastosowanych oznaczeń EKOSYSTEM LEŚNY łańcuchy pokarmowe Krogulec Rudzik Gąsienica Dąb Tasiemiec Słońce Koźlarz Wilk Dżdżownica Plusknia Poziomka Brzoza Jeleń Hubiak Bakterie Rzekotka Zaskroniec Bakterie Producenci Roślinożercy Drapieżniki Destruenci Pasożyty Symbioza 5

6 3. konspekt zajęć do płyty Karty dla uczniów Pożywienie w lesie Uwagi dla nauczyciela: Aktywność uczniów zaproponowana w scenariuszu zakłada przydzielenie każdemu uczniowi jednej z kart. Na łańcuchy pokarmowe składają się 22 karty (łańcuchy pokarmowe 1, 2, 3 oraz uzupełnienie łańcucha pokarmowego 1). W przypadku innej liczby uczniów w klasie nauczyciel musi odpowiednio modyfikować zestaw, np.: włączyć do obiegu duplikaty kart. całkowicie wyłączyć z obiegu karty łańcucha pokarmowego 2 lub 3. wyłączyć z obiegu jedną lub dwie karty słońce które powielają się w każdym z łańcuchów pokarmowych (wówczas, któryś z uczniów ustawia się w łańcuchu pokarmowym więcej niż jeden raz). 6

7 Łańcuch pokarmowy nr 1: Rodzaj ciała niebieskiego: gwiazda Nazwa: Słońce Energia: Zachodzą w nim reakcje jądrowe w bardzo wysokiej temperaturze. W wyniku tych reakcji powstają olbrzymie ilości energii, która dociera do wszystkich planet układu słonecznego. Ta energia jest niezbędna dla większości procesów zachodzących na Ziemi. Rząd: bukowce Gatunek: Brzoza brodawkowata (Pr) Pożywienie: samodzielna produkcja związków organicznych (głównie cukrów). Składnikami potrzebnymi do wytworzenia pokarmu jest: woda, dwutlenek węgla i energia słoneczna. Niezbędny też jest zielony barwnik zawarty w komórkach roślin, bez którego nie doszłoby do reakcji. Gromada: ssaki Gatunek: Jeleń szlachetny (Ro) Pożywienie: Zjada ogromne ilości pokarmu roślinnego. Przede wszystkim chętnie zjada miękkie pędy roślin liściastych (np. brzóz), chętnie również je owoce, warzywa, trawę i rośliny zielne. 7

8 3. konspekt zajęć do płyty Gromada: ssaki Gatunek: Wilk szary (Dr) Pożywienie: do swojego życia potrzebuje średnio ok. 1,3 kg mięsa (wraz z kośćmi i skórą) dziennie. W naturze żywi się najchętniej dużymi zwierzętami kopytnymi (jelenie, nieco rzadziej sarny, dziki i łosie). W przypadku, gdy warunki i liczebność stada nie pozwala na polowanie na tak dużą zwierzynę, zadawala się mniejszymi ssakami i innym pokarmem. Gromada: siodełkowce Gatunek: Dżdżownica ziemna (De) Pożywienie: odżywiają się przede wszystkim martwymi szczątkami zwierzęcymi i roślinnymi. Pożywienie wciągają do korytarzy drążonych w glebie i tam spożywają. Ich odchody są dużo bogatsze w składniki mineralne niż otaczająca je gleba. Gromada: podstawczaki Gatunek: Hubiak pospolity (Pa) Pożywienie: wysysa z drzew soki oraz wodę powodując ich osłabienie. Występuje na drzewach liściastych (głównie brzozach i bukach). Gromada: podstawczaki Gatunek: Koźlarz babka (Sy) Pożywienie: oplata korzenie brzozy by pobierać od rośliny cukry. W zamian zwiększa korzeniom powierzchnię wchłaniania wody z gleby i dostarcza produkowane przez siebie substancje. 8

9 Typ: płazińce Gatunek: Tasiemiec bąblowcowy (postać dojrzała) (Pa) Pożywienie: żyje w jelicie cienkim psowatych (np. psa, wilka), gdzie wchłania substancje odżywcze. Powoduje osłabienie, a nawet śmierć osobnika, w którym żyje. Domena: bakterie Gatunek: Methanosarcina barkeri (Sy) Pożywienie: Żyją w jednym z żołądków przeżuwaczy (do których należą, miedzy innymi: krowy, owce i jelenie), gdzie mają zapewnione substancje odżywcze. Równocześnie produkują substancje, które rozkładają trudne do strawienia dla zwierząt związki zawarte w roślinach. 9

10 3. konspekt zajęć do płyty Łańcuch pokarmowy nr 2: Rodzaj ciała niebieskiego: gwiazda Nazwa: Słońce Energia: Zachodzą w nim reakcje jądrowe w bardzo wysokiej temperaturze. W wyniku tych reakcji powstają olbrzymie ilości energii, która dociera do wszystkich planet układu słonecznego. Ta energia jest niezbędna dla większości procesów zachodzących na Ziemi. Rząd: różowce Gatunek: Poziomka pospolita (Pr) Pożywienie: samodzielna produkcja związków organicznych (głownie cukrów). Składnikami potrzebnymi do wytworzenia pokarmu jest: woda, dwutlenek węgla i energia słoneczna. Niezbędny też jest zielony barwnik zawarty w komórkach roślin, bez którego nie doszłoby do reakcji. Gromada: owady Gatunek: Plusknia jagodziak (Ro) Pożywienie: Należy do tych pluskwiaków, które żywią się liśćmi i owocami jagód, poziomek i innych roślin runa leśnego. 10

11 Gromada: płazy Gatunek: Rzekotka drzewna (Dr) Pożywienie: Pokarmem rzekotki są głównie owady i pająki, które chwyta nagłym wyrzutem długiego, lepkiego języka. Zjada skorki, pluskwiaki, mrówki, chrząszcze, a także ślimaki. Gromada: gady Gatunek: Zaskroniec zwyczajny (Dr) Pożywienie: Żywią się żabami, traszkami, rybami lub drobnymi gryzoniami, które połykają bez uprzedniego uśmiercania. Gromada: Bakterie Gatunek: Bakterie saprofityczne (De) Pożywienie: martwe szczątki innych organizmów. 11

12 3. konspekt zajęć do płyty Łańcuch pokarmowy nr 3: Rodzaj ciała niebieskiego: gwiazda Nazwa: Słońce Energia: Zachodzą w nim reakcje jądrowe w bardzo wysokiej temperaturze. W wyniku tych reakcji powstają olbrzymie ilości energii, która dociera do wszystkich planet układu słonecznego. Ta energia jest niezbędna dla większości procesów zachodzących na Ziemi. Rząd: bukowce Gatunek: Dąb szypułkowy (Pr) Pożywienie: samodzielna produkcja związków organicznych (głównie cukrów). Składnikami potrzebnymi do wytworzenia pokarmu jest: woda, dwutlenek węgla i energia słoneczna, niezbędny też jest zielony barwnik zawarty w komórkach roślin, bez którego nie doszłoby do reakcji. Gromada: owady Gatunek: Zwójka zieloneczka (gąsienica motyla) (Ro) Pożywienie: gąsienice wylęgają się z jaj złożonych na drzewach liściastych, najchętniej dębach. Żywią się one początkowo pąkami, a następnie młodymi liśćmi tych roślin. 12

13 Gromada: ptaki Gatunek: Rudzik zwyczajny (Dr) Pożywienie: przede wszystkim owady i ich larwy, np. chrząszcze i gąsienice oraz inne drobne bezkręgowce zbierane na ziemi, jak dżdżownice, pająki i ślimaki. Pod koniec lata i jesienią uzupełnia pokarm soczystymi owocami. Gromada: ptaki Gatunek: Krogulec zwyczajny (Dr) Pożywienie: głównie drobne ptaki, szczególnie zimą często ofiarą padają wróble domowe ale także mazurki, sikorki, trznadle, rudziki, kosy, szpaki, niekiedy poluje również na myszy, żaby, gady i większe owady. Królestwo: grzyby Gatunek: Rogowniczka ptasia (De) Pożywienie: jest saprofitem (organizmem żywiącym się martwą materią organiczną) rozkładającym keratynę (substancję zawartą we włosach i piórach zwierząt). Występuje najczęściej na piórach ptaków lub szczątkach włosów zwierząt. 13

14 3. konspekt zajęć do płyty Sposoby odżywiania się organizmów w ekosystemach Nazwa Organizm, który 14

15 Zależności w ekosystemie leśnym 1. Uzupełnij kolejne nazwy gatunków organizmów w łańcuchach pokarmowych 2. Uzupełnij nazwy grup organizmów w legendzie zastosowanych oznaczeń EKOSYSTEM LEŚNY łańcuchy pokarmowe Słońce 15