PRZEGLĄD METOD I TECHNIK OCENY EFEKTYWNOŚCI PROCESU PRODUKCYJNEGO REVIEW OF METHODS AND TECHNIQUES FOR ASSESSING EFFICIENCY OF THE PRODUCTION PROCESS

Transkrypt

1 Adam Koliński 1 PRZEGLĄD METOD I TECHNIK OCENY EFEKTYWNOŚCI PROCESU PRODUKCYJNEGO Strszczi Efktywość produkcji jst jdym z ajważijszych problmów współczsj logistyki, zarówo a poziomi opracyjym, jak i stratgiczym. Podisii poziomu fktywości procsu produkcyjgo moża osiągąć a wil sposobów. W litraturz przdmiotu poza wikliwymi opisami poszczgólych arzędzi zarządzaia produkcją zalźć moża takż przykłady wdrożń większości arzędzi. Szczgóli w matriałach kofrcyjych czy szkoliowych, przdsiębiorstwa chęti prztują fkty wdrożń. Brakuj jdak jasych rguł i wskaźików, mających a clu ocę potcjalych korzyści, jaki moż przyiść da wdrożi. Niuwzględii wszystkich czyików i waruków, w jakich fukcjouj przdsiębiorstwo lub iodpowidi dobór wdrażaych arzędzi moż spowodować, ż podjęt działaia okażą się iopłacal. W praktyc przdsiębiorstw, mimo występowaia liczych mtod ocy fktywości wdrożia poszczgólych kocpcji zarządzaia produkcją, alży odotować licz trudości w jj okrśliu. Autor iijszgo artykułu podjął próbę usystmatyzowaia widzy a tmat dostępych mtod i tchik ocy fktywości procsu produkcyjgo. Przdstawioy przgląd litratury alży potraktować jako wstęp do szczgółowj aalizy, z względu a brak komplksowj mtody ocy fktywości procsu produkcyjgo. Słowa kluczow: fktywość koomicza, przgląd mtod, cotrollig produkcji. REVIEW OF METHODS AND TECHNIQUES FOR ASSESSING EFFICIENCY OF THE PRODUCTION PROCESS Summary Productio fficicy is o of th most importat problms for modr logistics, both at opratioal ad stratgic lvls. Raisig th lvl of productio fficicy ca b achivd i may ways. I th litratur, byod th isightful dscriptios of th various tools of productio maagmt, w ca also fid xampls of th diffrt tools implmtatio. Espcially i cofrc procdigs, compais wr k to prst th ffcts of implmtatios. Howvr, thr is o clar ruls ad idicators to assss th pottial bfits that ca rsult th implmtatio. Failur to tak accout of all factors ad coditios udr which th compay fuctioig or iappropriat choic of tools may b implmtd, that th actio will prov uprofitabl. I practic, dspit th prsc of svral mthods to assss th fficicy of implmtatio of th cocpt of productio maagmt, it should b otd may difficultis i its dtrmiatio. Th author of this articl has attmptd to systmatiz kowldg about th availabl mthods ad tchiqus for assssig th fficicy of productio procss. Prstd rviw of th litratur should b tratd as a itroductio to a dtaild aalysis, du to th absc of a comprhsiv mthod of assssig th fficicy of productio procss. Kywords: coomic fficicy, productio cotrollig, rviw mthods. WSTĘP Główym clm działalości przdsiębiorstwa jst growai zysków. Z tgo względu zadaim cotrolligu jst szukai altratywych możliwości podoszia fktywości orgaizacji. W litraturz przdmiotu moża zalźć dowody liczych wdrożń kocpcji zarządzaia produkcją, jdak brakuj jasgo podziału arzędzi i tchik mających a clu ocę clowości, zasadości i fktywości tych wdrożń. Główym clm artykułu jst próba zstawiia mtod i tchik ocy fktywości wdrożia poszczgólych kocpcji zarządzaia produkcją w przdsiębiorstwi. Przgląd mtod i tchik ocy fktywości wdrożń kocpcji zarządzaia w przdsiębiorstwi produkcyjym jst utrudio z wzglę- 1 Wyższa Szkoła Logistyki w Pozaiu; ul. Estkowskigo 6, Pozań. Logistyka 5/

2 du a liczość kocpcji zarządzaia produkcją oraz ciągł wyścigi w litraturz aukowj, traktując o wyższości jdj z tych kocpcji ad pozostałymi. Nalży pamiętać o tym, aby dokoywać rozsądych wdrożń. Ni moża wdrażać a siłę wszystkich istijących mtod i tchik zarządzaia produkcją. Sam fakt, ż ma się j wdrożo, moż awt wpłyąć gatywi a fktywość przdsiębiorstwa (Kolińska, Cyplik 2010). Przd każdym wdrożim mtody powio się dokładi przaalizować procs produkcyjy i ustalić co przyisi ajwiększ fkty. POJĘCIE EFEKTYWNOŚCI PRODUKCJI Efktywość jst pojęcim dość trudym do jdozaczgo zdfiiowaia. Szczgóli w polskojęzyczj litraturz moża zalźć pojęcia bliskozacz, taki jak skutczość, sprawość czy wydajość. Natomiast i jst to poprawa itrprtacja, bowim wydajość i fktywość i zawsz mirzą i ozaczają to samo. Efktywość jst pojęcim bardzij ogólym (Juzwiszy, Rybicki, Smoluk 2005). W aspkci koomiczym, fktywość jst wyikim działalości gospodarczj przdsiębiorstwa, będący stosukim uzyskago fktu, do poisiogo akładu (Szafrański, 2007): E = (1) gdzi: E fktywość, fkty, akłady. Efktywość jst zatm pomiarm, przdstawioym zazwyczaj w postaci proctowj, oczkiwaych wyików do rzczywistj wilkości produkcji (APICS 2004). Przdstawioy wzór pomiaru fktywości (1) stał się podstawą do rozważań litraturowych ad produktywością. W litraturz związaj z zarządzaim produkcją moża zalźć powyższy wzór, jako podstawową postać pomiaru produktywości (Pająk 2006; Borkowski, Ulwicz 2008; Śliwczyński 2008b). Zgodi z Słowikim trmiologii logistyczj, produktywość jst rlacją między zmirzoą w okrśloym miriku wilkością wyjścia dago procsu lub jdostki produkcyjj, a zmirzoą w tym samym okrsi, choć ikoiczi w tym samym miriku, wilkością wjścia (Frtsch, 2006). Z tgo względu, ż wyjścim dago procsu są fkty, a wjścim są akłady, pojęci fktywości produkcji i produktywości moża uzać za bliskozacz. Złożoość problmatyki zarządzaia produkcją jst poparta liczością kocpcji zarządzaia, któr są wdraża w clu poprawy fktywości procsu produkcyjgo. Zgodi z wzorm (1) alży wyróżić kilka sposobów podisiia fktywości działaia: poprzz obiżi akładów, przy jdoczsym utrzymaiu dotychczasowgo poziomu fktów, poprzz obiżi akładów, przy jdoczsym podwyższiu poziomu fktów, poprzz utrzymai dotychczasowgo poziomu akładów, przy jdoczsym podwyższiu poziomu fktów, poprzz podwyższi dotychczasowgo poziomu akładów, przy jdoczsym drastyczym podwyższiu poziomu fktów. Na rysuku 1 przdstawioo podstawow sposoby podisiia fktywości produkcji i przypisai ich do wybraych kocpcji zarządzaia Logistyka 5/2011

3 E = E = E = E = Rys. 1. Przypisai wybraym kocpcjom zarządzaia sposobów podisiia fktywości Źródło: opracowai włas. Podstawą powyższgo rysuku jst przkoai, ż kocpcja La Productio koctruj się a obiżiu akładów, między iymi poprzz obiżi poziomu kosztów. Z koli kocpcja Agil Productio i skupia się a optymalizacji kosztowj, dlatgo sposoby poprawy fktywości, któr i dotyczyły obiżia akładów uzao za cchę charaktrystyczą dla tj kocpcji. Toria Ograiczń koctruj się a dwóch sposobach poprawy fktywości. W początkowj fazi poprzz poprawę fktów, przy utrzymaiu dotychczasowych akładów, a astępi poprzz udoskoali procsu i obiżi akładów (p. zrdukowai zapasów robót w toku). Zgodi z dfiicją dywrsyfikacji, zwiększi fktów jst możliw poprzz wzrost akładów (p. wprowadzi owych produktów, czy wjści a ow ryki). Nalży jdak pamiętać, ż procs produkcji jst ściśl powiązay z iymi procsami, któr mają rówi waży wpływ a fktywość. Wartość produktu dla klita jst wyikim ralizacji wilu procsów w łańcuchu dostaw m.i. zaopatrzia, produkcji i dystrybucji i zużywaia w tych procsach zasobów. Okrśli przbigu procsu ajlpij ralizującgo cl przyjętj stratgii przdsiębiorstwa i limiującgo działaia i dodając wartości dla klita, jst problmm wilu przdsiębiorstw w osiągaiu ich wysokij fktywości działaia (Śliwczyński 2008a). Efktywość procsu produkcji jst zatm uzalżioa od łańcucha wartości, który poprzz swój wkład w tworzi produktu powoduj, ż każda kolja czyość w procsi produkcji powia dodawać wartości do fktu wczśijszj czyości (Rummlr, Brach 1995). Efktywość produkcji moża aalizować jdak w różych wymiarach. W poiższj tabli przdstawioo wybra ujęcia fktywości w odisiiu do procsu produkcyjgo. Efktywość Opracyja Rykowa Tabla 1. Wybra ujęcia fktywości produkcji Charaktrystyka Dotyczy wzrostu wydajości pracy, obiżki kosztów, zmijsziu strat oraz skracaiu długości cykli produkcyjych. Polga a szukaiu sposobów zmijszia wykorzystaia zasobów produkcyjych. Okrślaa przz wyróżii lmtów, których aaliza moż służyć oci tj fktywości, będącj wyzaczikim sukcsu rykowgo. Do tych lmtów zalicza się: produkt, rputacja, koszty, idywidualizacja obsługi, doradztwo, udział w ryku itp. Wg krytrium zysku Okrślaa jst z puktu widzia maksymalizacji zysku przdsiębiorstwa Tchicza Dyamicza Występuj w sytuacji, gdy i moża zwiększyć poziomu jdgo z wyików lub zrdukować jdgo z akładów bz jdoczsgo zmijszia poziomu igo wyiku, lub zwiększia poziomu igo akładu Wykorzystywaa do pomiaru tmpa w jakim firma rozwija ow produkty oraz zdobywa ryki, tworzy lub pozyskuj ow tchologi oraz umijętości Źródło: opracowai włas a podstawi (Skrzypk 2000; Szafrański 2007; Ćwiąkała-Małys, Nowak 2009). Logistyka 5/

4 Efktywość produkcji w ujęciu dyamiczym potwirdza słuszość stosowaia dywrsyfikacji produkcji, mimo iż jst oa przdstawiaa w litraturz przdmiotu w bardzo gatywym świtl (Lych, Rothchild 2001; Zook, All 2001; Zook 2004). Początkowo zróżicowaa produkcja była tożsama z koiczością rzygacji z wytwarzaia w partiach koomiczych, częstszymi przzbrojiami, czy spadkim obciążia maszy. Wszystko to prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzaia (Gaia, 2006), co jdak i jst jdozacz z spadkim fktywości produkcji (rys. 1). Obci alży jdak zwrócić uwagę a wzrost zaitrsowaia dywrsyfikacją z puktu widzia fktywości procsu produkcyjgo (Koliński 2010). Procs produkcyjy staowi wyzwai dla działań cotrolligowych, z względu a różorodość czyików wpływających a fktywość. Jdym z ajważijszych czyików wpływających a fktywość procsu produkcyjgo jst występowai wąskich gardł, któr dtrmiują wydajość całgo procsu produkcji (Koliński, Tomkowiak 2010). Licz aalizy sytuacyj i badaia przdstawio w litraturz przdmiotu, jdyi potwirdzają ogromy wpływ wąskich gardł a fktywość procsu produkcji (Corbtt 1998; Koliński, Trojaowska, Pająk 2010; Tomkowiak, Koliński 2010). Iym bardzo istotym czyikim wpływającym a fktywość jst plaowai racjoalych przpływów matriałowych w procsi produkcyjym, mającym a clu rdukcję zapasów robót w toku (Goldratt 1990; Frtsch 2003; Frtsch 2010). Z tgo względu badai fktywości procsu produkcyjgo składa się z astępujących lmtów: idtyfikacji i wyodrębiia działań, któr będą przdmiotm ocy pod względm fktywości, pomiaru składików fktywości (Czako 2005). METODY I TECHNIKI OCENY EFEKTYWNOŚCI PROCESU PRODUKCYJNEGO Pomiar wyików jst podstawą zarządzaia z uwzględiim czyości cotrolligowych w przdsiębiorstwi. Opracowai odpowidich miar i tchik pomiaru przysparza jdak wil kłopotów. Większość przdsiębiorstw ocę fktywości procsu produkcyjgo rozpoczya od wprowadzia miar fiasowych, któr są praktyczi iwyzaczal. Dopiro w astępj koljości wprowadza się miary związa z kokrtymi problmami i prioryttami procsu produkcji. W wyiku tgo w większości przypadków mamy do czyiia z ispójym i imal imożliwym do zarządzaia systmm miar, który moż doprowadzić do fktu odwrotgo od zamirzogo, a więc do pogorszia fktywości (Rummlr, Brach 1995). W clu stworzia spójgo systmu miar fktywości, alży powiązać przyczyowo-skutkowo poszczgól poziomy zarządzaia przdsiębiorstwm. Z pomocą przychodzą działaia cotrolligow, któr mają a clu zapwii skutczości i fktywości działaia przdsiębiorstwa z puktu widzia założoych clów. Ścisł powiązai pomiędzy poziomm stratgiczym i opracyjym, argumtuj procs aalizy odchylń poszczgólych wartości od plau, a poziomi taktyczym i opracyjym. Zgodość działań biżących jst ociaa a podstawi okrśloych clów stratgiczych, któr alży prziść a poziom opracyjy. Na rysuku 2 przdstawioo przisii przykładowych clów i miar fktywości z poziomu stratgiczgo a poziom taktyczy i opracyjy. Przisii clów stratgiczych przdsiębiorstwa a poziom taktyczy i opracyjy, z puktu widzia cotrolligu polga a modyfikacji wskaźików i mirików ocy fktywości ralizacji clów. Na poziomi stratgiczym wskaźiki i miriki aalizy odchylń stau rzczywistgo od plaowago, i tylko cchują się długotrmiowością, al rówiż wysokim poziomm ogólości otrzymywaych daych (p. udział w ryku). Nalży jdak pamiętać, ż już a poziomi opracyjym koicz jst stopiow moitorowai ralizacji clów oraz wtual korygowai biżących działań, aby zwiększyć prawdopodobiństwo osiągięcia zaplaowago rzultatu Logistyka 5/2011

5 Rys. 2. Przisii clów i miar fktywości z poziomu stratgiczgo a poziom taktyczy i opracyjy Źródło: (Śliwczyński, 2007, s. 38 z izaczymi zmiaami) Przdstawioa złożoość problmatyki ocy fktywości procsu produkcyjgo powoduj, ż zstawii mtod i tchik ocy alży rozpatrzyć i tylko pod względm opracyjym i stratgiczym, al rówiż uwzględiając odmi ujęcia fktywości. W tabli 2 przdstawioo zstawii wybraych mtod, tchik i mirików ocy fktywości procsu produkcyjgo. Tabla 2. Zstawii wybraych mtod, tchik i mirików ocy fktywości procsu produkcyjgo Efktywość Opracyja Rykowa Mtody, tchiki i miriki ocy fktywości procsu produkcji Wskaźiki Produktywości Wskaźiki Rtowości Aaliza Wydajości i Stopia Wykorzystaia Staowisk Rachuk Kosztów Działań Efktywość przstrza orgaizacji produkcji Ekoomicza Oca Struktury Produkcyjj Stratgicza Karta Wyików Aaliza udziału w ryku Aaliza satysfakcji klita Aaliza Progu Rtowości Logistyka 5/

6 Efktywość Dyamicza Tchicza Wg krytrium zysku Mtody, tchiki i miriki ocy fktywości procsu produkcji Proct twórczych iicjatyw, któr w ciągu okrślogo okrsu zaowocowały owymi produktami lub ulpsziami procsów produkcyjych Liczba wyalazków powstających w firmi i tych, któr zajdują wyraz w owych produktach Proct zysków pochodzących z produktów zaprojktowaych i dawij iż przd pięciu laty Biżący zapas baku pomysłów będących w trakci ralizacji lub w fazi przygotowań Wartość biżących akładów a zdobywai owj widzy oraz tchologii iformacyjj, która umożliwi pracowikom współdziałai w krowaiu owych produktów Bchmarkig a podstawi wyzaczoych mirików Dyamiczy Pla Kotroli (DCP) 5 Why 8D Statystycz Strowai Procsm (SPC) Kotrola systmów pomiarowych (MSA) Aaliza Mak or Buy Aaliza wąskich gardł Źródło: opracowai włas a podstawi (Probst 1970; Frtsch, Mazurczak 1983; Kapla, Coopr 1998; Skrzypk 2000; Kapla, Norto 2002; Głowacka-Frtsch, Frtsch 2004; Likr 2004; Szafrański 2007; Śliwczyński 2007; Frtsch 2008; Kolińska 2010; Koliński, Kolińska 2010; Koliński, Trojaowska, Pająk 2010; Marcki, Koliński 2010a; Marcki, Koliński 2010b; Mazur, Gołaś 2010; Tomkowiak, Koliński 2010). Przdstawioa tabla 2 jst próbą przdstawiia złożoości problmu, jakim jst rztla oca fktywości procsu produkcji. Nalży jdak zwrócić uwagę, ż to i jdy mtody i tchiki ocy fktowości produkcji. Aalizy cotrolligow dotycząc fktywości mogą być ralizowa a poziomi opracyjym i stratgiczym. Większość mtod i tchik ocy fktywości procsu a poziomi opracyjym została zawarta w tabli 2. Mtody pomiaru fktywości i muszą odosić się jdyi do procsu produkcyjgo, mogą być stosowa rówiż w clu ocy całgo podmiotu gospodarczgo, a więc do pomiaru fktywości a poziomi stratgiczym. Do ajczęścij stosowaych mtod ocy fktywości a poziomi stratgiczym zalicza się (Skowrok-Milczark, Lszczyński 2007): arkusz badaia potcjału stratgiczgo polga a wszchstroj oci przdsiębiorstwa, w wszystkich obszarach fukcjoowaia. W każdym z tych obszarów alży wytypować bardzij szczgółow czyiki, któr warukują fukcjoowai przdsiębiorstwa, aalizę kluczowych czyików sukcsu polga a oci wybraych czyików odzwircidlających zasoby oraz umijętości przdsiębiorstwa, któr staowią jgo kluczow komptcj, aalizę łańcucha wartości opirającą się a modlu, w którym wyzacza się okrśloą skwcję działań lub astępując po sobi fazy przkształcaia surowców, matriałów, tchologii a produkty fial, któr staowią okrśloą wartość dla końcowgo odbiorcy, mtody portflow umożliwiają dokoai ocy fktywości pod kątm wytwarzaych produktów, ich zapotrzbowaia a środki fiasow oraz growaych dochodów, czy pozycji kokurcyjj przdsiębiorstwa a ryku, cykl życia tchologii i produktu pozwala okrślić wik rykowy każdgo produktu wytwarzago w przdsiębiorstwi lub każdj stosowaj tchologii. Umożliwia zatm racjoal zaplaowai portfla ofrowaych wyrobów oraz kosztów związaych z wprowadzim owych produktów a ryk Logistyka 5/2011

7 Z względu a złożoość procsów zachodzących w przdsiębiorstwi produkcyjym oca fktywości przdsiębiorstw produkcyjych powia zawirać (Kamiicr, Więckowski 1979): wskaźiki fktywości koomiczj procsu produkcyjgo, aalizę rzultatów działalości przdsiębiorstwa a różych szczblach zarządzaia, wskaźiki fktywości działalości gospodarczj, wskaźiki fktywości podoszia jakości produkcji, wskaźiki fktywości orgaizacji pracy, aalizę ocy tchiczgo poziomu orgaizacji, wskaźiki postępu aukowo-tchiczgo, wskaźiki wykorzystaia zasobów matrialo-rgtyczych, aalizę ocy systmów stymulujących fktywość produkcji. Mtody pomiaru fktywości podmiotów gospodarczych moża podzilić zasadiczo a paramtrycz i iparamtrycz. Mtody paramtrycz stosuj się w przypadku modli o ściśl okrśloj strukturz, którą trzba zidtyfikować. Mtody paramtrycz wymagają przyjęcia założń odośi rlacji między akładami a wyikami. Najczęścij stosowaymi mtodami paramtryczymi są (Ćwiąkała-Małys, Nowak 2009): stochastycza mtoda graicza (Stochastic Frotir Approach SFA), mtoda swobodgo rozkładu (Distributio-Fr Approach DFA), mtoda grubj graicy (Thick Frotir Approach TFA). Niparamtrycz mtody pomiaru fktywości wykorzystują przd wszystkim tchiki liiow. Z tgo względu do pomiaru fktywości i jst wymagaa fukcyja zalżość między akładami a wyikami. Najczęścij stosowaymi mtodami iparamtryczymi są (Ćwiąkała-Małys, Nowak 2009): graicza aaliza daych (Data Evlopmt Aalysis DEA), mtoda swobodgo ustalaia obwidi (Fr Disposal Hull FDH). Tak duża ilość mtod, tchik i mirików ocy fktywości, świadczy o zaczym rozdrobiiu, ikidy rówiż powilaiu mirików. Dokoując aalizy mirików alży potwirdzić, ż brakuj komplksowj mtody ocy fktywości wdrożń poszczgólych kocpcji zarządzaia produkcją. PODSUMOWANIE Mtody i tchiki ocy fktywości produkcji powiy być ukirukowa a ralizację clów, których ralizacja poprawi pozycję kokurcyją przdsiębiorstwa a ryku. Do ajważijszych clów poprawy fktywości produkcji alży zaliczyć: wzrost wydajości, poprawę jakości wytwarzaych wyrobów, obiżi poziomu zapasów robót w toku, skróci czasu lub ilości przzbrojń, skróci cykli produkcyjych, obiżi zapotrzbowaia a powirzchię produkcyją. Przdstawio cl alży uzać jako podstawow, któr jdak powiy ukirukować przprowadzi aalizy ocy fktywości wdrożń poszczgólych kocpcji zarządzaia w procsi produkcyjym. Nalży jdak pamiętać o ograicziach rztlj ocy fktywości. Jdym z ajważijszych, gatywych czyików ocy fktywości procsu produkcyjgo jst koiczość zaagażowaia spcjalistów z wilu dzidzi (iformatycy, księgowi, automatycy, plaiści, tcholodzy, itp.). Ią, poważą przszkodą jst brak kompltych daych, a podstawi których moża wykoać szczgółową aalizę ocy fktywości. Z tgo względu większość przdstawioych w iijszym artykul mtod i tchik jst opracowaa z bardzo dużym uszczgółowiim (p. mtody pomiarow Logistyka 5/

8 w kotroli jakości produkcji), lub odwroti z bardzo dużym uogóliim (oca fktywości przdsiębiorstwa jako całości). Aalizując przdstawioy wstępy przgląd litratury przdmiotu alży zatm stwirdzić, ż brakuj komplksowj mtody ociającj fktywość procsu produkcyjgo. LITERATURA [1] APICS Dictioary, 2004, 11th Editio, Amrica Productio ad Ivtory Cotrol Socity, Ic., Falls Church, VA. [2] Borkowski S., Ulwicz R., 2008, Zarządzai produkcją. Systmy produkcyj, Oficya Wydawicza Humaitas, Sosowic. [3] Corbtt T., 1998, Throughput Accoutig, North Rivr Prss, Nw York. [4] Czako W., 2005, Procsow podjści do badaia fktywości, [w:] Efktywość rozważaia ad istotą i pomiarm, Dudycz T. (rd.), Wydawictwo Akadmii Ekoomiczj, Wrocław, s [5] Ćwiąkała-Małys A., Nowak W., 2009, Wybra mtody pomiaru fktywości podmiotu gospodarczgo, Wydawictwo Uiwrsyttu Wrocławskigo, Wrocław. [6] Frtsch M., 2003, Podstawy zarządzaia przpływm matriałów w przykładach, Istytut Logistyki i Magazyowaia, Pozań. [7] Frtsch M. (rd.), 2006, Słowik trmiologii logistyczj, Istytut Logistyki i Magazyowaia, Pozań. [8] Frtsch M., 2008, Supply chai assssmt slctd mthodological, LogForum, Vol. 4, Issu 3, No 1, s [9] Frtsch M., 2010, Logistyka produkcji. Mijsc logistyki w współczsym zarządzaiu produkcją, [w:] Logistyka produkcji. Toria i praktyka, Frtsch M., Cyplik P., Hadaś Ł. (rd.), Istytut Logistyki i Magazyowaia, Pozań, s [10] Frtsch M., Mazurczak J., 1983, Ekoomicza oca struktury produkcyjj, Zszyty Naukow Politchiki Pozańskij, Sria Orgaizacja, r 13, s [11] Gaia I., 2006, Aaliza korzyści związaych z wdrażaim Elastyczych Systmów Produkcyjych, [w:] Zarządzai produkcją i logistyka kocpcj, mtody i rozwiązaia praktycz, Frtsch M., Grzybowska K., Stachowiak A., Wydawictwo Istytutu Iżyirii Zarządzaia Politchiki Pozańskij, Pozań, s [12] Głowacka-Frtsch D., Frtsch M., 2004, Zarządzai produkcją, Wyższa Szkoła Logistyki, Pozań. [13] Goldratt E. M., 1990, What is this thig calld Thory of Costraits, North Rivr Prss, Nw York. [14] Juzwiszy J., Rybicki W., Smoluk A., 2005, O dfiicji fktywości. Rozważaia ad clowością w aturz i rozwojm, [w:] Efktywość rozważaia ad istotą i pomiarm, Dudycz T. (rd.), Wydawictwo Akadmii Ekoomiczj, Wrocław, s [15] Kamiicr S., Więckowski J., 1979, Mtody ocy fktywości orgaizacji gospodarczych, Państwow Wydawictwo Ekoomicz, Warszawa. [16] Kapla R.S., Coopr R., 1998, Cost & ffct: usig itgratd cost systms to driv profitability ad prformac, Harvard Busiss Prss. [17] Kapla R.S., Norto D.P., 2002, Th balacd scorcard, Harvard Busiss Prss. [18] Kolińska K., 2010, Wykorzystai dyamiczgo plau kotroli w procsi produkcji, Gospodarka Matriałowa i Logistyka, r 10, s [19] Kolińska K., Cyplik P., 2010, Work stadardizatio - tool for icrasig ffctivss of activitis, [w:] Iovativ ad itlligt maufacturig systms, Frtsch M. (d.), Publishig Hous of Poza Uivrsity of Tchology, Pozań, s [20] Koliński A., 2010, Divrsificatio of Productio - iovativ tool for Cotrollig, [w:] Iovativ ad itligt maufacturig systms, Frtsch M. (d.), Publishig Hous of Poza Uivrsity of Tchology, Pozań, s [21] Koliński A., Kolińska K., 2010, Cotrollig outsourcigu owoczsym rozwiązaim stosowaym w logistyc, [w:] Tchologi iformacyj w logistyc, Golińska P., Stajiak M. (rd.), Wydawictwo Politchiki Pozańskij, Pozań, s [22] Koliński A., Tomkowiak A., 2010, Wykorzystai kocpcji aalizy wąskich gardł w zarządzaiu produkcją, Gospodarka Matriałowa i Logistyka, r 9, s [23] Koliński A., Trojaowska J., Pająk E., 2010, Thory of Costraits as supportig lmt of logistics cotrollig, [w:] Sourcs of Comptitiv Advatag for Etrpriss, Badzińska E. (d.), Publishig Hous of Poza Uivrity of Tchology, Pozań, s [24] Likr J., 2004, Th Toyota Way: Fourt Maagmt Pricipls from th World's Gratst Maufacturr, McGraw-Hill, Nw York Logistyka 5/2011

9 [25] Lych P., Rothchild J., 2001, O Up o Wall Strt: How to Us What You Alrady Kow to Mak Moy i th Markt, Ruig Prss. [26] Marcki M., Koliński A., 2010a, Procs ciągłgo doskoalia produkcji za pomocą SPC fktywym arzędzim cotrolligu logistyki, Gospodarka Matriałowa i Logistyka, r 3, s [27] Marcki M., Koliński A., 2010b, Kotrola systmów pomiarowych skutczym arzędzim cotrolligu logistyki, Cotrollig i Rachukowość Zarządcza, r 4, s [28] Mazur A., Gołaś H., 2010, Zasady, mtody i tchiki wykorzystywa w zarządzaiu jakością, Wydawictwo Politchiki Pozańskij, Pozań. [29] Pająk E., 2006, Zarządzai produkcją: produkt, tchologia, orgaizacja, Wydawictwo Naukow PWN, Warszawa. [30] Probst A., 1970, Efktywość przstrzj orgaizacji produkcji, Państwow Wydawictwo Naukow, Warszawa. [31] Rummlr G., Brach A., 1995, Improvig prformac: how to maag th whit spac o th orgaizatio chart, Jossy Bass Busiss ad Maagmt Sris. [32] Skowrok-Milczark A., Lszczyński Z., 2007, Cotrollig, aaliza i moitorig w zarządzaiu przdsiębiorstwm, Difi, Warszawa. [33] Skrzypk E., 2000, Jakość i fktywość, Wydawictwo Uiwrsyttu Marii Curi-Skłodowskij, Lubli. [34] Szafrański M., 2007, Elmty koomiki jakości w przdsiębiorstwach, Wydawictwo Politchiki Pozańskij, Pozań. [35] Śliwczyński B., 2007, Cotrollig w zarządzaiu logistyką, Wyższa Szkoła Logistyki, Pozań. [36] Śliwczyński B., 2008a, Cotrollig i supply chai tool for procss itgratio, LogForum, Vol. 4, Issu 2, No 4, s [37] Śliwczyński B., 2008b, Plaowai logistycz, Istytut Logistyki i Magazyowaia, Pozań. [38] Tomkowiak A., Koliński A., 2010, Elimiacja wąskich gardł jako arzędzi optymalizacji kosztów produkcji, Gospodarka Matriałowa i Logistyka, r 10, s [39] Zook C., 2004, Byod th cor: xpad your markt without abadoig your roots, Harvard Busiss Prss. [40] Zook C., All J., 2001, Profit from th cor: growth stratgy i a ra of turbulc, Harvard Busiss Prss. Logistyka 5/