NAGOZALĄŻKOWE Charakterystyka podgromad i przegląd systematyczny

Transkrypt

1 Botanika leśna NAGOZALĄŻKOWE Charakterystyka podgromad i przegląd systematyczny Czesław Hołdyński Gromada Telomophyta - rośliny telomowe Podgromada Bryophytina - mszaki Podgromada Lycophytina - widłakowe Podgromada Sphenophytina - skrzypowe Podgromada Pterophytina paprociowe Rośliny nagozalążkowe (Gymnospermae) Podgromada Cycadophytina nagozalążkowe wielkolist Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne 1

2 Drzewo genealogiczne świata roślinnego 1. PRANAGOZALĄŻKOWE wymarłe! 2. NAGOZALĄŻKOWE WIELKOLISTNE (~ 240 gat.) Klasy: paprocie nasienne sagowce benetyty gniotowe 3. NAGOZALĄŻKOWE DROBNOLISTNE (~ 600 gat.) Klasy: miłorzębowe Ginkgopsida kordaity Cordaitopsida szpilkowe Pinopida (=Coniferopsida) OKRYTOZALĄŻKOWE ( ~ 300 tysięcy gatunków ) 2

3 Podgromada: NAGOZALĄŻKOWE WIELKOLISTNE Cechy charakterystyczne: słaby wtórny przyrost łodyg liście okazałe, pierzastosieczne OKRYTOZALĄŻKOWE KLASY: 1. PAPROCIE NASIENNE - wymarłe 2. SAGOWCOWE - około 160 gatunków 3. BENETYTY - wymarłe 4. GNIOTOWE - około 80 gatunków Klasa: SAGOWCOWE Wiele gatunków roślin ozdobnych, z rodzajów: sagowiec zamia 3

4 Młode pierzastosieczne liście sagowca odgiętego Cycas revoluta Liście sagowców mogą osiągać 3 m długości! Sagowiec odgięty Kwiatostan męski Kwiatostan żeński - owocolistki z zalążkami 4

5 dojrzałe nasienie owocolistek z zalążkami długości do 3 cm Sagowiec odgięty Kilkucentymetrowe nasiona sagowców kiełkują zaraz po dojrzeniu - bez okresu spoczynkowego! Nasiona sagowców są jadalne 5

6 Klasa: GNIOTOWE Niektóre cechy nawiązują do okrytozalążkowych, np.: obecność naczyń w drewnie wtórnym silna redukcja gametofitów. Należą tu tylko 3 rodzaje: gniot przęśl welwiczja Przęśl - kseromorfizm pędów: zielone łodygi łuskowate liście - przeważnie gatunki dwupienne. 6

7 Welwiczja osobliwa z pustyni Namib 7

8 8

9 Gromada Telomophyta - rośliny telomowe Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasy: Cordaitopsida KORDAITY - wymarłe Ginkgopsida MIŁORZĘBOWE 1 gatunek - miłorząb dwuklapowy Pinopsida (=Coniferopsida) IGLASTE = (=SZPILKOWE) około 600 gatunków Cechy charakterystyczne nagozalążkowych Organizmy samożywne, wyjątkowo półpasożyty. Współcześnie - wyłącznie drzewa, krzewy i liany. SIEDLISKA: niemal wyłącznie lądowe, dominują w niektórych formacjach leśnych ( tajga, bory ). sporadycznie - na terenach zabagnionych, np. cyprysik błotny 9

10 Cechy charakterystyczne nagozalążkowych c.d. Dla wszystkich nagozalążkowych charakterystyczne jest wytwarzanie z a l ą ż k ó w, które są przekształconymi m a k r o s p o r a n g i a m i (zarodniami). Zalążki umieszczone są na owocolistku (sporofilu). Woreczki pyłkowe - przekształcone mikrosporangia - tworzą się na pręcikach (mikrosporofilach). Wewnątrz tworzą się po mejozie ziarna pyłku (mikrospory). Zalążki mają 1,2 lub 3 osłonki wyrastające z podstawy zalążka i obrastające dookoła ośrodek. Na szczycie pozostaje drobny otwór - okienko. Z czterech makrospor w woreczek zalążkowy, czyli gametofit żeński, rozwija się tylko jedna. Po zapłodnieniu zalążek przekształca się w nasienie z prabielmem utworzonym z pozostałości przedrośla i zarodkiem nowego sporofitu. Nasienie osłania łupina nasienne powstała z osłonki. Przeważają formy drzewiaste z przyrostem wtórnym na grubość. Drewno zbudowane z cewek. Liście drobne, szpilkowate lub łuskowate (wyj. miłorząb) Cechy charakterystyczne nagozalążkowych c.d. Gametofity - rozdzielnopłciowe, zredukowane Proces płciowy niezależny od obecności wody! Sporofit - dobrze dostosowany do życia na lądzie, np.: wykształcanie nasion rozgałęzienia pędów monopodialne system korzeniowy palowy korzenie i łodygi z przyrostem wtórnym; peryderma liście często łuskowate, zimotrwałe, kseromorficzne FLOEM - komórki sitowe i miękisz łykowy KSYLEM - cewki i miękisz drzewny; u nielicznych naczynia! dobrze rozwinięte wewnętrzne utwory wydzielnicze. 10

11 Sosna zwyczajna kwiatostan męski - kłos prosty ( u podstawy tegorocznych pędów) kwiat męski spiralnie ustawione liczne łuskowate pręciki woreczek pyłkowy = mikrosporangium pręcik kwiatostan żeński, - tzw. SZYSZKA ( blisko szczytu tegorocznych pędów ) Sosna zwyczajna KWIAT: owocolistek = łuska nasienna zalążki przysadka = łuska wspierająca 11

12 zalążek mikrospora ziarno 1n pyłku ośrodek = makrosporangium makrosporocyt osłonka okienko woreczek pyłkowy = mikrosporangium, z mikrosporocytami siewka NASIENIE BIELMOWE MEJOZA ZAPŁODNIENIE - OOGAMIA MEJOZA ANEMOGAMIA aktywna makrospora 1n woreczek zalążkowy bielmo pierwotne 1n rodnia komórka jajowa kiełkujące ziarno pyłku młode szyszki szyszki dwuletnie Sosna zwyczajna 12

13 oskrzydlone nasiona ANEMOCHORIA zdrewniały owocolistek = łuska nasienna szyszki 3-letnie - po wysypaniu nasion Sosna zwyczajna Podgr.: Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Ginkgopsida - miłorzębowe Rząd Ginkgoales - miłorzębowce Rodzina Ginkgoaceae - miłorzębowate 13

14 Ginkgo biloba - miłorząb dwuklapowy Drzewo dwupienne Liście wachlarzowate na ogonkach z dychotomicznym użyłkowaniem, opadają na zimę. Dziko nie występuje już nawet w regionie swojego pochodzenia we wschodniej Azji. Sadzone od dawna jako drzewo ozdobne, odporne na zanieczyszczenia przemysłowe i spalinowe Ginkgo biloba - miłorząb dwuklapowy dychotomiczne użyłkowanie 14

15 Kwiat żeński dwa zalążki na długiej szypułce Miłorząb dwuklapowy jest drzewem dwupiennym Kwiatostan męski KOTKA czyli BAZIA Miłorząb dwuklapowy jest drzewem dwupiennym 15

16 Ginkgo biloba - miłorząb dwuklapowy Ginkgo biloba - miłorząb dwuklapowy gametofit żeński nasienie rodnie zalążki plemniki ziarno pyłku pręciki 16

17 Ginkgo biloba - miłorząb dwuklapowy Nasiona jadalne z wewnętrznej części osłonki powstaje twarda część łupiny nasiennej, z zewnętrznej części - miękiszowa Podgr.: Pinophytina nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rząd: Pinales (=Coniferales) szpilkowce Rodziny: Araucariaceae - igławowate Pinaceae - sosnowate Taxodiaceae - cypryśnikowate Cupressaceae - cyprysowate Rząd: Taxales - cisowce Taxaceae - cisowate 17

18 Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rodzina Araucariaceae igławowate Araucaria sp. - araukaria, igława Rodzaj liczy 19 gatunków na świecie w naturze występuje w lasach: - Południowa Ameryka (2) - Australia - Nowa Gwinea, Nowa Kaledonia Araukaria wyniosła na wyspie Norfolk Araucaria columnaris w N. Kaledonii 18

19 W Europie, w Polsce Araukaria wyniosła jedynie jako roślina ozdobna, pokojowa, w szklarniach OB, latem w ogrodach W Europie Południowej, w kolekcjach Ogr. Dendrologicznych także Araukaria chilijska (wrażliwa na mrozy) Araucaria bodivilii - Australia Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Liście iglaste różnie umieszczone: tylko na długopędach (jodła, świerk), tylko na krótkopędach (sosna) na długo- i krótkopędach (modrzew) Rodzina Pinaceae - sosnowate Męskie liście zarodnionośne mają postać łusek z dwoma workami pyłkowymi ( mikrosporangiami), zebrane w strobile. Szyszki żeńskie drewnieją w czasie dojrzewania nasion, które mają charakterystyczne skrzydełka. 19

20 Podrodzina: Pinoidae - sosnowe sosna zwyczajna Pinus sylvestris sosna górska (kosa, kosodrzewina) P. mugo sosna limba P. cembra sosna wejmutka P. strobus sosna żółta P. ponderosa sosna smołowa P. rigida sosna Banksa P. banksiana sosna wydmowa P. contorta sosna czarna P. nigra Kwitnienie : maj Kwiatostany męskie skupione u nasady tegorocznych pędów, po przekwitnieniu opadają 20

21 Kwiatostany żeńskie szyszeczkowate, osadzone pojedynczo lub po kilka na szczycie tegorocznych pędów Młoda szyszka, tegoroczna Szyszka po zapłodnieniu Kwiatostan żeński sosny 21

22 Szyszki otwierają się wiosną 3-roku Lata nasienne co 2-4 lata, niesprzyjające warunki co 5-6 lat. Przemiana pokoleń u nagozalążkowych 22

23 Przyrost: Kulminacja przyrostu między 11 a 20 rokiem życia 50 lat: przyrost roczny słabnie lat: przyrost roczny ustaje Drewno: biel- białożłota twardziel- różowawa, czerwonawa U drzew świeżo ściętych zróżnicowanie na biel i twardziel słabo widoczne 23

24 Przeważnie krzew o masywnych gałęziach, które płożą się po ziemi, wznoszą ku górze lub wyrastają na boki. Pokrój zmienny, silnie zależny od podgatunku i siedliska. U starszych drzew korona luźna. 24

25 Trwałość igieł 5-10 lat Są krótsze i grubsze niż u sosny zwyczajnej, sztywne. Ułożone są gęsto wokół całego obwodu pędu. Szyszki siedzące lub na bardzo krótkich szypułkach, stożkowatojajowate, tępo zakończone. Barwa: jasnobrunatne, błyszczące. Łuski zaopatrzone w jasnobrązowe tarczki w kształcie piramidek (ich forma jest zmienna i zależna od odmiany). 25

26 Wykorzystywana jest do zalesiania obszarów wydm, w tym nadmorskich, umacniania zboczy nasypów. Chroni glebę przed erozją i zapobiega osuwaniu się ziemi oraz lawinom. Chętnie sadzona jest w ogródkach w celach dekoracyjnych W Polsce gatunek objęty ochroną. Igły ciemnozielone po 5 na pędach, gęsto osadzone, sztywne długie Trwałość igieł: 3-5 lat 26

27 Drzewo do 23 m wysokości W warunkach wysokogórskich może przybierać postać krzewiastą. Drzewo wolno rosnące Żyje do 1000 lat Szyszki przed dojrzeniem fioletowe, potem brązowe, dojrzewają po dwóch latach Łuski grube z niewielkim zgrubieniami na końcach tarczek 27

28 W Polsce gatunek objęty ochroną Wysokie drzewo do 50 m, korona wąska, stożkowata 28

29 Sprowadzona do Anglii przez lorda Weymoutha 29

30 Igły po 5 na krótkopędzie, bardzo cienkie i delikatne Szyszki brązowe, cylindryczne, wąskie i długie, zwykle nieco wygięte 30

31 Kora na pniu ciemna, prawie czarna, głęboko spękana Młode gałęzie ciemno zabarwione, wyglądają jakby były pokryte smołą 31

32 Igły sztywne, grube, długie(8-15cm) Trwałość igieł: 4-5 lat Szyszka zamknięta Łuski nasienne ciemne, brązowe lub czarne Tarczki jasne, błyszczące, wypukłe Szyszki większe i masywniejsze od sosny zwyczajnej Szyszka otwarta Drzewa owocują po latach 32

33 Pinus sylvestris Pinus cembra Pinus mugo Pinus strobus Pinus nigra Podrodzina: Abietoideae jodła pospolita Abies alba jodła kaukaska A. nordmanniana jodła grecka A. cephalonica jodła balsamiczna A. balsamea jodła jednobarwana A. concolor jodła koreańska A. koreana daglezja zielona (jedlica Douglasa, j. zielona) Pseudotsuga menziesii choina kanadyjska Tsuga canadensis świerk pospolity Picea abies (= P. excelsa) świerk kłujący P. pungens Podrodzina obejmuje drzewa, które: - mają wyłącznie długopędy - szyszki dojrzewają w pierwszym roku 33

34 Drzewo o wysokości m Pień prosty, wykształcony w strzałę Oczyszcza się z gałęzi na znacznej wysokości 34

35 Kora gładka, białoszara, na starość pęka niezbyt regularnie Łuski wspierające dłuższe od nasiennych, wystające i odgięte (cecha charakterystyczna dla sekcji). Nasiona trójkątne, zawierają pęcherzyki z płynną żywicą. Lata nasienne na niżu co 3-5 lat w górach co 5-8 lat 35

36 Trzepień szyszki Drewno jodły- jasnożółte, miękkie lekkie nie zawiera przewodów żywicznych 36

37 Zasięg występowania jodły pospolitej Na niżu rośnie w Polsce i we Francji Zasięg obszary górskie Europy Preferuje warunki cieniste Abies koreana - jodła koreańska 37

38 Rodzaj: Picea - Świerk igły czworokątne aparaty szparkowe na wszystkich ściankach Picea abies świerk pospolity 38

39 Picea abies świerk pospolity Świerk Picea Jodła Abies 39

40 Korowina czerwonobrązowa, łuszcząca się okrągławymi odstającymi płytkami, cienka, chropowata Męskie szyszki Żeńskie szyszki Kwitnie w kwietniu i maju 40

41 Dojrzewają jesienią pierwszego roku Nasiona wysypują się w drugiej połowie zimy lub na wiosnę. Picea abies - świerk pospolity 41

42 Drewno świerka jest barwy białej Bez zróżnicowania na biel i twardziel Słoje roczne dobrze widoczne Przewody żywiczne występują rzadko Zasięg występowania świerka 42

43 Picea pungens - świerk kłujący Igły bardzo sztywne, kłujące, szczotkowato nastoroszone, niebieskawe Trwałość : 4-5 lat 43

44 Łuski nasienne pofałdowane, postrzępione Łuski wspierające niewidoczne Drewno gorszej jakości niż świerka pospolitego, Wydziela duże ilości żywicy 44

45 Występuje w zachodniej części USA Rodzaj: Pseudotsuga daglazja (jedlica) Gat. P. menziesii daglezja zielona (jedlica Duglasa, jadlica zielona) Łącznie w Ameryce 4 6 gat., w Polsce uprawiany tylko 1 45

46 Na zachodzie Europy jeden z najbardziej powszechnych w leśnictwie gatunków obcych, w Polsce na ponad 1000 powierzchni doświadczalnych - drzewo pokaźnych rozmiarów do 70 m wys. -obok modrzewi i jodły olbrzymiej najszybciej u nas rosnące drzewo iglaste - silnie żywiczne - wymaga raczej gleb żyznych daglazja zielona Pseudotsuga menziesii 46

47 Rodzaj: Tsuga - choina Łącznie rodzaj obejmuje 10 gatunków,wystęujących w Ameryce Pn. i Azji od Himalajów po Japonię. W Polsce najczęściej uprawiane 2 gatunki: choina kanadyjska Tsuga canadensis, sprowadzona w 1736 roku choina zachodnia Tsuga heterophylla, sprowadzona w 1851 roku Igły: krótkie silnie spłaszczone górna strona igły błyszcząca z rowkiem Tsuga canadensis dolna z 2 wąskimi białymi paskami 47

48 choina kanadyjska igły od strony dolnej Szyszki umiejscowione na krótkich bocznych gałązkach zaokrąglone łuski nasienne niewidoczne łuski wspierające 48

49 Choina zachodnia w arboretum w Rogowie choina kanadyjska Pendula Podrodzina: Laricoideae - modrzewiowe modrzew europejski Larix decidua modrzew europejski polski L. decidua ssp. polonica modrzew japoński L. kaempferi modrzew syberyjski L. sibirica Rośliny z długopędami i krótkopędami wykazujące wieloletni przyrost Liście na długopędach ułożone pojedynczo, skrętolegle na krótkopędach skupione w pozornych okółkach 49

50 Larix decidua - modrzew europejski Pozorne okółki liści na krótkopędzie 50

51 Pędy w okresie zimy Kwiatostany męskie Kwiatostany żeńskie 51

52 Szyszki zawsze na krótkopędach, wzniesione do góry, Kształt zmienny, (okrągłe, jajowate) Szyszki trudno się otwierają Szyszki często przerośnięte pędami (prolifikacja) 52

53 Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rodzina Cupressaceae - cyprysowate jałowiec pospolity Juniperus communis jałowiec sawina Juniperus sabina żywotnik zachodni Thuja occidentalis żywotnik olbrzymi Thuja plicata cyprysik groszkowy Chamaecyparis pisifera cyprysik Lawsona Chamaecyperis lawsoniana - wytwarza mięsiste szyszkojagody powstałe na skutek wtórnego zrośnięcia się owocolistków nie otwierające się po dojrzeniu - nasiona nie posiadają skrzydełek 53

54 Juniperus communis- jałowiec pospolity Krzewy dwupienne lub jednopienne; o zmiennej wysokości i pokroju Juniperus communis gatunek światłolubny 54

55 Juniperus communis- jałowiec pospolity Igły po 3 w okółku, 2 cm długie, na szczycie ostre i kłujące, odstające, z szerokim, szarozielonym paskiem w środku, od spodu z kilem Kwiaty męskie i żeńskie wyrastają na szczycie krótkich gałązek bocznych, w środkowej części. Kwiatostany żeńskie-kształt kulisty, młode zielone Kwiatostany męskie- strobile rozwijają się pojedynczo, każdego roku. Kwiaty męskie złożone z wielu pręcików ustawionych na osi parami naprzeciwlegle albo po 3 w okółkach. Każdy pręcik ma kilka worków pyłkowych. Pyłek bez pęcherzyków lotnych.. 55

56 Szyszkojagoda Szyszkokształtny pęd kwiatostanowy składa się z osi oraz kilku okółków zawierających po 3 łuskowate liście, które po zapyleniu i zapłodnieniu mięśnieją otaczając nasiona mięsistą niebieskoczarną osłoną zawierająca 2 3 nasiona. Dojrzewają po 2-3 latach Juniperus communis - jałowiec pospolity 56

57 Jałowiec sabiński (j. sawina) - jednopienne zimozielne drzewa i krzewy o wyprostowanych szczytowych pędach - pędy pokryte na krzyżlegle ułożonymi łuskami z gruczołkami balsamicznymi na grzbiecie - kwiaty żeńskie na wierzchołkach pędów, męskie siedzące w pachwinach drobnych liści 57

58 Thuja occidentalis - żywotnik zachodni Thuja occidentalis - żywotnik zachodni Jednoroczne pędy mniej lub bardziej spłaszczone. Pędy boczne wyraźnie zróżnicowane na stronę górną i dolną, z wierzchu ciemnozielone, bledsze od spodu. Liście dimorficzne: u młodych iglaste, u starszych łuskowate 58

59 Thuja occidentalis - żywotnik zachodni Kwiaty męskie po wysypaniu pyłku Jednopienne: kuliste kwiaty męskie z 6-12 pręcikami Kwiaty męskie przed wysypaniem pyłku jajowate szyszeczki żeńskie (6-8 (12) płaskich łusek zakończonych ostrym wyrostkiem) Kwiaty żeńskie Thuja occidentalis - żywotnik zachodni 59

60 Thuja occidentalis - żywotnik zachodni Liście łuskowate ustawione okółkowo w 4 prostnicach. Boczna para liści łuskowatych odmienna od pary środkowych, na których znajdują się gruczołki żywiczne. Brak zagłębień na łuskach środkowych; gruczołki żywiczne wystające i przeświecające. Thuja occidentalis - żywotnik zachodni Liczne odmiany typu młodocianego i przejściowego 60

61 Żywotnik olbrzymi Thuja plicata - pochodzenie: Ameryka północna -sprowadzony do Europy w 1854 r. -drzewo wys. do m -nielicznie sadzony w lasach Rodzina: Cupressaceae - cyprysowate Rodzaj: Chamaecyperis - cyprysik - głównie formy drzewiaste z pędem wierzchołkowym zwisającym (zagiętym) - gałązki spłaszczone pokryte łuskami często z białym nalotem woskowym 61

62 Chamaecyparis- cyprysik Zimozielone, podobne do żywotników (Thuja), ale pędy wierzchołkowe zwisające, a zabarwienie wielu gatunków i odmian niebieskie lub srebrzyste Chamaecyparis lawsoniana - cyprysik Lawsona Kwiatostany męskie z pylnikami 62

63 Chamaecyparis lawsoniana - cyprysik Lawsona Kwiaty żeńskie Kwiaty męskie Kwiatostany męskie Kwiatostany żeńskie Chamaecyparis lawsoniana - cyprysik Lawsona Szyszki do 8 mm dł. Ciemnobrunatne. Tarczki łusek przedzielone poprzeczną listewką, z wyrostkiem w środku 63

64 Chamaecyparis lawsoniana - cyprysik Lawsona Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rodzina Taxodiaceae - cypryśnikowate cypryśnik błotny Taxodium distichum sekwoja wieczniezielona Sequoia sempervirens mamutowic olbrzymi Sequoiadendron giganteum 64

65 Sequoiadendron giganteum - mamutowiec olbrzymi Drzewa najpotężniejsze na świecie: do m wysokie, m średnicy, (4000) lat; na zachodnich stokach Sierra Nevada w Kalifornii. Igły 5-10 mm dł., szydlaste, na kwitnących gałązkach - łuskowate. Szyszki żeńskie drewnieją po dojrzeniu nasion. Sequoia sempervirens - sekwoja wiecznie zielona Drzewa do 120 m wysokie; zachodnie obszary Ameryki Północnej o wilgotnym klimacie i bardzo łagodną zimą. Igły do 2 cm dł. Szyszki żeńskie drewnieją po dojrzeniu nasion. 65

66 Taxodium distichum - cyprysik błotny korzenie oddechowe PNEUMATOFORY Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Podgromada Pinophytina - nagozalążkowe drobnolistne Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rodzina Taxaceae - cisowate 66

67 Klasa Pinopsida (=Coniferopsida) - szpilkowe Rodzina Taxaceae - cisowate Brak szyszek. U nasady zalążka - zgrubienie osnówkowe i trzy pary ustawionych na krzyż przysadek. Nasienie obrasta mięsistą, czerwoną osnówką. Taxus bacata - cis pospolity - gatunek ustawowo chroniony. Taxus baccata - cis pospolity Cechuje go bardzo powolny przyrost Wzrost : występują dwie jego kulminacje: między oraz rokiem życia. Gatunek długowieczny, żyje do 1000 lat. Wiek najstarszego okazu na świecie, rosnącego w Szkocji szacuje się na około 3000 lat. 67

68 Kwiaty męskie, otoczone u podstawy kilku łuskowatymi listkami, zawierają na nagim trzoneczku do dziesięciu tarczkowatych pręcików. Z każdej tarczki zwiesza się 6-9 woreczków pyłkowych. Taxus baccata - cis pospolity Każdy kwiat żeński składa się z jednego zalążka. Mięsista czerwona osnówka (arillus) otacza dojrzałe nasienie. Igły i nasiona są trujące, osnówka służąca do zwabiania ptaków rozsiewających nasiona nie jest trująca 68

69 Taxus baccata - cis pospolity osłonka zalążek zawiązek osnówki tarczkowate pręciki nasienie osnówka Roślina trująca: We wszystkich częściach rośliny, oprócz osnówki, znajdują się duże ilości trujących związków, przede wszystkim taksyna. Gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. 69

70 Taxus baccata - cis pospolity jałowiec żywotnik cyprysik 70

71 jałowiec żywotnik Szyszkojagody Pędy wałeczkowate, obłe lub kanciaste nie spłaszczone jak u Thuja i Chamaecyparis podobne do cyprysików, ale pędy wierzchołkowe wyprostowane, nie zwisające, zabarwienie koron zielone, nigdy niebieskie Jednoroczne pędy mniej lub bardziej spłaszczone. Pędy boczne wyraźnie zróżnicowane na stronę górną i dolną, z wierzchu ciemnozielone, bledsze od spodu. znliście łuskowate ustawione okółkowo w 4 prostnicach. Boczna para liści łuskowatych odmienna od pary środkowych, na których ajdują się gruczołki żywiczne. Brak zagłębień na łuskach środkowych; gruczołki żywiczne wystające i przeświecające. cyprysik pędy wierzchołkowe zwisające, a zabarwienie wielu gatunków i odmian niebieskie lub srebrzyste Łuskowate liście ustawione w 4 prostnicach po 2 w okółku, zróżnicowane na boczne i środkowe. Formy młodociane mają liście iglaste (do 1 cm dł). Na spodniej stronie gałązek nalot w postaci 4 plamek przypominających literę Y lub X (brak u Ch. nootkatensis). ZNACZENIE GOSPODARCZE Rośliny ozdobne gruntowe - liczne drzewa i krzewy doniczkowe - niektóre gatunki: - araukarii - sagowców - nadające się na bonsai, np. sosna, cyprys, jałowce szyszki jako materiał dekoracyjny 71

72 ZNACZENIE GOSPODARCZE c.d. Rośliny o jadalnych nasionach: araukaria limba miłorząb sosna pinia nasiona sosny pinii są sprzedawane jako tzw. orzeszki piniowe Skrobia z rdzenia pni niektórych sagowców mączka, tzw. sago. Jako przyprawa - szyszkojagody jałowca. ZNACZENIE GOSPODARCZE c.d. Drzewa i krzewy stosowane są do utrwalania wydm, zboczy górskich. Drewno nagozalążkowych znajduje zastosowanie w: budownictwie stolarstwie szkutnictwie lutnictwie rzeźbiarstwie wyrobie celulozy jako materiał opałowy. Wymarłe nagozalążkowe utworzyły złoża węgla! 72

73 ZNACZENIE GOSPODARCZE cd. Rośliny nagozalążkowe są źródłem: leków, np. miłorząb dwuklapowy, sosna zwyczajna garbników, np. kora świerka pospolitego olejków eterycznych, np. pączki sosny zwyczajnej fitoncydów, np. jałowiec pospolity żywicy, np. sosna, świerk, jodła, modrzew terpentyna i kalafonia, używane w: farmacji perfumerii produkcji farb i lakierów. 73