Wpływ palenia papierosów na poziom inhibitorów cysteinowych peptydaz w ślinie

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2010, 63, 2, Polish Dental Society Wpływ palenia papierosów na poziom inhibitorów cysteinowych peptydaz w ślinie Influence of cigarette smoking on the level of cysteine peptidase inhibitors in saliva Jan Wnukiewicz 1, Eugeniusz Nosow 2, Aleksander Nosow 1, Eliza Nazar 3, Maciej Siewiński 4 1 Z Katedry i Kliniki Chirurgii Szczękowo-Twarzowej AM we Wrocławiu, Kierownik: dr hab. J. Wnukiewicz prof. nadzw.; 2 Centrum Stomatologiczne Prestigedent we Wrocławiu, Kierownik: lek. stom. E. Nosow; 3 Zakład Materiałów Polimerowych i Węglowych Politechniki Wrocławskiej, Kierownik: dr hab. M. Bryjak; 4 Zakład Nauk Podstawowych AM we Wrocławiu, Kierownik: prof. dr hab. I. Choroszy-Król Summary Aim of the study: To evaluate the effect of cigarette smoking on cysteine peptidase inhibitors in inactive complexes of saliva. Material and methods: Saliva samples were collected from 63 donors who were categorized as follows: group 1 heavy smokers who have smoked more than 20 cigarettes per day for the last 10 years; group 2 weak smokers who have smoked a maximum of 5 cigarettes per day for the last 10 years, and group 3 of non-smokers who have not smoked for the last 10 years. Active ICP 37 inhibitors, total amount of ICP -80 inhibitors and inhibitors in inactive complexes ΔICP which may manifest themselves upon exposure to cigarette smoke were all assessed in saliva. Results: Statistically significant differences in levels of individual proteins were revealed. The highest level of complexes was found in the heavy smokers group, while the lowest level in non-smokers. It seems that these differences reflect the impact of cigarette smoke on inhibitors of cystatine peptydases. Conclusion: Inhibitors play an important role in protecting organisms against inflammation or development of neoplastic tissue. Cigarette smoke reduces their protective effect in saliva. Streszczenie Cel pracy: wpływ palenia papierosów na poziom w ślinie inhibitorów cysteinowych peptydaz związanych w nieaktywne kompleksy. Materiał i metody: próbki śliny pobrane od 63 osób podzielono na trzy grupy: palących 20 i więcej papierosów dziennie co najmniej 10 lat, palących do 5 papierosów dziennie co najmniej 10 lat oraz niepalących od co najmniej 10 lat. W ślinie oznaczano inhibitory aktywne ICP-37, całkowitą ilość inhibitorów ICP-80 oraz inhibitory związane w nieaktywne kompleksy ΔICP, które mogą powstać po kontakcie z dymem papierosowym. Wyniki: stwierdzono istotne statystycznie różnice pomiędzy poziomem badanych białek. Badając poziom tych inhibitorów w formie kompleksów stwierdzono najwyższy ich poziom u palących ponad 20 papierosów dziennie, zaś najmniejszy u niepalących. Wydaje się, że związane jest to z działaniem dymu papierosowego na inhibitory cysteinowych peptydaz. Podsumowanie: inhibitory pełnią kluczowe funkcje ochronne przed stanami zapalnymi i nowotworami, zaś palenie papierosów zmniejsza w ślinie ich efekt ochronny. KEYWORDS: saliva, cysteine peptidase inhibitors, cigarettes smoking HASŁA INDEKSOWE: ślina, inhibitory cysteinowych peptydaz, palenie papierosów 108

2 2010, 63, 2 Inhibitory cysteinowe peptydaz w ślinie Wstęp Ślina pełni wielofunkcyjną rolę w jamie ustnej, w tym ochronną przed powstaniem stanów zapalnych lub nowotworów. Zadanie to polega na działaniu specyficznych białek, które są wytwarzane głównie w gruczołach ślinowych. Jednymi z nich są białka zawierające duże ilości reszt prolinowych, których obecność może redukować poziom mikroorganizmów w jamie ustnej zmniejszając prawdopodobieństwo rozwoju stanu zapalnego tkanek przyzębia [1]. Podobną rolę przeciwbakteryjną oraz przeciwgrzybiczną wykazują białka zawierające duże ilości reszt histydynowych, które hamują aktywność glikolityczną mikroorganizmów. W ślinie występują ponadto stateryny, przeciwciała, mucyny enzymy pochodzenia gruczołowego biorące udział we wstępnym rozkładaniu pokarmów [18]. Dym tytoniowy składa się prawie z 4 tysięcy związków chemicznych, z których ponad 400 składników smolistych to substancje rakotwórcze, w tym aminy aromatyczne, nitrozoaminy, utleniacze (takie jak wolne rodniki tlenu), a także akroleina, α i β-nienasycone aldehydy oraz aldehyd octowy. Substancje te mogą indukować mutacje w genie p53, niekontrolowany rozwój komórek i powstawanie nowotworu [9]. Reznick i wsp. [13] wykazali, że ślina narażona na kontakt z dymem papierosowym traci swoje właściwości ochronne i staje się czynnikiem uszkadzającym komórki jamy ustnej. Autorzy badając wpływ dymu papierosowego na komórki stwierdzili, że ślina poddana działaniu dymu papierosowego wywoływała więcej uszkodzeń w białkach pełniących autogenne funkcje ochronne niż sam dym. Na podstawie uzyskanych wyników potwierdzono, że mieszanina śliny i dymu jest bardziej toksyczna dla komórek jamy ustnej niż sam dym papierosowy [13]. Dym papierosowy jest uznawany za istotną przyczynę powstawania przewlekłego zapalenia oskrzeli, rozedmy i raka płuc oraz chorób układu krążenia. Ślina jest pierwszym fizjologicznym płynem organizmu człowieka, który z dymem papierosowym ma bezpośredni kontakt i dlatego właśnie w niej obserwuje się najwyższe stężenia toksycznych substancji pochodzących z papierosów. Składniki dymu papierosowego mają pośredni wpływ na oskrzela, płuca czy przewód pokarmowy, w których mogą indukować stany zapalne lub powstawanie nowotworów. W ślinie narażonej na działanie toksycznych składników dymu papierosowego obserwuje się utratę jej zdolności obronnych [6]. Z kolei obecność w ślinie związków kancerogennych może okazać się pośrednią przyczyną nowotworów przewodu pokarmowego [5]. Cel pracy W pracy badano wpływ dymu papierosowego na poziom specyficznych inhibitorów cysteinowych w ślinie. Materiał i metody Badano ślinę pobraną od 63 osób bez klinicznych cech zapalenia przyzębia w wieku lat, które podzielono na trzy grupy: 1 grupa palący 20 papierosów dziennie i więcej od co najmniej 10 lat (21 osób), 2 grupa palący do 5 papierosów dziennie co najmniej 10 lat (21 osób), 3 grupa niepalący od co najmniej 10 lat (21 osób). Próbki śliny w 2 i 3 grupie zostały zebrane w Centrum Stomatologicznym Prestigedent we Wrocławiu. Próbki śliny 1 grupy zebrano od wolontariuszy. 109

3 J. Wnukiewicz i in. Czas. Stomatol., Pobieranie śliny Ślinę pobierano w ilości 4-6 ml do sterylnych probówek po posiłku i płukaniu jamy ustnej. Próbki zamrażano w temperaturze -20 o C. Po kilku dniach ślinę rozmrażano i wirowano (12000 obr./min). Klarowne supernatanty przenoszono do nowych probówek i ponownie zamrażano, aż do chwili rozpoczęcia dalszych badań. Badania biochemiczne Aktywność inhibitorów oznaczano względem papainy (Fluka), która rozkładała substrat BANA (Fluka), a ilość uwolnionego beta-naftylo-amidu, który tworzy barwny kompleks z DMBA (Sigma). W każdej próbie śliny oznaczano stężenie białka metodą Bratforda [3]. Aktywność inhibitorów cysteinowych peptydaz oznaczano zmodyfikowaną metodą kolorymetryczną względem substratu BANA [8]. Po oznaczeniu stężenia białka, w każdej próbie oznaczano aktywność inhibitorów względem papainy. Wolne inhibitory oznaczono jako CPI-37. Po ogrzaniu próbek do temperatury 80 o C odzyskiwano inhibitory związane w nieaktywne kompleksy i oznaczano jako ICP-80. Różnicę pomiędzy poziomami inhibitorów CPI-80 oraz CPI-37 określono mianem nieaktywnych biologicznie kompleksów inhibitorowych ΔCPI. Jako jednostkę aktywności enzymatycznej (papainy) przyjmowano taką jej ilość, która powoduje uwolnienie z substratu 1 nmol beta-naftylo-amidu, a za jednostkę inhibitorową taką ilość inhibitora, która hamuje 1 jednostkę. Wyniki podawano w przeliczeniu aktywności inhibitorowej na 1,0 ml płynu (śliny) po odwirowaniu lub na 1,0 mg białka [15]. Analiza statystyczna Do oznaczeń statystycznych używano programu Microsoft Office Excel W pracy skoncentrowano się na przedstawieniu poziomu inhibitorów związanych w nieaktywne biologicznie kompleksy ΔICP, które okazały się najbardziej istotne statystycznie. Porównanie inhibitorów wolnych ICP-37 oraz całkowitej ich ilości ICP-80 nie wykazywały istotnych różnic. Wyniki Uzyskane w pracy wyniki zestawiono w tabelach 1, 2 i 3 oraz zilustrowano na ryc. 1. Znamienne statystycznie różnice stwierdzono porównując poziom inhibitorów związanych w kompleksy (ΔICP) w trzech grupach badanych próbek śliny. Najwyższe ich poziomy stwierdzono w grupie 1, niższe w 2, natomiast najniższe w 3. Ryc. 1. Średnie poziomy inhibitorów cysteinowych peptydaz związanych w nieaktywne kompleksy w przeliczeniu na 1 mg białka w ślinie osób z poszczególnych grup. Nie wykazano istotnych statystycznie różnic porównując poziomy ICP-37 i ICP-80 w badanych próbkach śliny. Istotne statystycznie różnice wykazano jedynie przy oznaczaniu kompleksów ΔICP. Inhibitory te uwalniały się po ogrzaniu śliny do 80 o C. 110

4 2010, 63, 2 Inhibitory cysteinowe peptydaz w ślinie T a b e l a 1. Poziom inhibitorów cysteinowych peptydaz (ICP) w ślinie osób palących, od co najmniej 10 lat po 20 i więcej papierosów dziennie (1 grupa) Nr Ilość białka mg/ml Poziom ICP-80 Poziom ICP-37 Kompleksy ICP j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka 1 1,69 244,92 145,03 115,96 68,67 128,96 76,36 2 0,61 69,03 112,82 20,93 34,21 48,10 78,61 3 0,53 135,98 255,40 96,07 180,44 39,91 74,96 4 0,26 51,22 197,00 35,10 135,00 16,12 62,00 5 0,44 84,50 193,65 64,48 147,77 20,02 45,88 6 0,82 139,23 169,61 89,18 108,64 50,05 60,97 7 0,77 202,80 261,81 107,77 139,13 95,03 122,68 8 0,70 157,17 223,95 82,29 117,25 74,88 106,69 9 2,04 311,22 152,55 115,18 56,46 196,04 96, ,26 104,91 83,56 61,36 48,87 43,55 34, ,76 145,47 82,52 84,63 48,01 60,84 34, ,77 202,80 261, ,77 139,13 95,03 122, ,62 118,69 191,93 77,61 125,50 41,08 66, ,43 54,47 127,36 41,47 96,96 13,0 30, ,80 119,86 149,93 93,08 116,44 26,78 33, ,33 329,94 99,03 120,38 36,13 209,56 62, ,84 54,21 64,90 21,45 25,58 32,76 39, ,77 185,64 240,75 109,07 141,45 76,56 99, ,41 117,00 285,00 84,24 205,20 32,76 79, ,78 107,97 164,63 71,92 109,58 36,04 55, ,26 111,80 89,05 71,89 57,26 39,91 31,79 Średnia 145,18 169,18 79,61 101,79 67,00 67,40 SD ± 75,99 ± 68,47 ± 29,478 ± 49,33 ± 52,78 ± 28,74 Najwyższy poziom ΔICP stwierdzono w 1 grupie, czyli palących najwięcej papierosów. W 2 grupie poziom uwalnianych inhibitorów był niższy, zaś w 3 grupie poziom tego wskaźnika był najniższy. Różnice były istotne statystycznie. Omówienie wyników i dyskusja Nagler i wsp. [9] stwierdził, że działanie dymu papierosowego jest odpowiedzialne za około 90% przypadków stanów zapalnych oraz zmian nowotworowych jamy ustnej osób 111

5 J. Wnukiewicz i in. Czas. Stomatol., T a b e l a 2. Poziom inhibitorów w ślinie osób palących od co najmniej 10 lat nie więcej jak 5 papierosów dziennie (2 grupa) Nr Ilość białka w próbie mg/ml Poziom ICP-80 Poziom ICP-37 Kompleksy ΔICP j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka 1 1,76 145,47 82,52 84,63 48,01 60,84 34,51 2 0,77 202,80 261,81 107,77 139,13 95,03 122,68 3 3,33 329,94 99,03 120,38 36,13 209,56 62,90 4 0,41 117,00 285,00 84,24 205,20 32,76 79,80 5 1,92 154,44 80,48 93,73 48,85 60,71 31,64 6 0,93 111,54 119,31 85,15 91,08 26,39 28,23 7 0,69 150,02 217,98 96,98 140,91 53,04 77,07 8 0,62 118,69 191,93 77,61 125,50 41,08 66,43 9 1,26 119,21 94,95 84,76 67,51 34,45 27, ,42 92,30 221,76 89,44 214,89 2,86 6, ,28 47,19 165,76 39,78 139,73 7,41 26, ,73 101,92 140,42 85,80 118,21 16,12 22, ,28 88,40 69,26 80,99 63,46 7,41 5, ,44 157,95 64,83 85,93 35,27 72,02 29, ,82 139,23 169,61 89,18 108,64 50,05 60, ,61 69,03 112,82 20,93 34,21 48,10 78, ,99 113,23 114,61 87,10 88,16 26,13 26, ,21 54,21 64,90 21,45 32,76 39, ,28 47,19 165,76 39,78 139,73 7,41 26, ,73 101,92 140,42 85,80 118,21 16,12 22, ,26 51,22 197,00 35,10 135,00 16,12 62,00 Średnia 119,66 145,21 78,09 100,91 43,63 44,60 SD ± 61,83 ± 64,21 ± 24,09 ± 53,41 ± 43,92 ± 28,42 palących tytoń. Wolne rodniki pochodzące z dymu papierosowego mogą inicjować transformację komórek prawidłowych do nowotworowych. Synergizm obserwowany podczas działania składników dymu papierosowego i śliny może być ściśle związany z procesami utlenienia/redukcji, które indukują powstanie wolnych rodników. Ślina traci wtedy swoje zdolności ochronne, a nawet staje się płynem wywołujących efekty toksyczne w jamie ustnej. Wyniki ww. obserwacji skłoniły nas do wykonania badań dotyczących poznania zmian 112

6 2010, 63, 2 Inhibitory cysteinowe peptydaz w ślinie T a b e l a 3. Poziom inhibitorów cysteinowych peptydaz w ślinie osób nie palących papierosów od co najmniej 10 lat (3 grupa) Nr Ilość białka w próbie mg/ml Poziom ICP-80 Poziom ICP-37 Kompleksy ICP j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka j/ml j/mg białka 1 1,28 88,40 69,26 80,99 63,46 7,41 5,8 2 0,54 63,57 118,02 57,33 106,43 6,24 11,58 3 0,73 95,03 130,31 83,85 114,98 11,18 15,33 4 0,73 92,82 127,28 85,67 117,48 7,15 9,80 5 0,82 72,67 88,92 67,99 83,19 4,69 5,73 6 1,25 102,44 82,14 84,37 67,65 18,07 14,49 7 2,44 157,95 64,83 85,93 35,27 72,02 29,56 8 1,11 75,01 67,88 72,93 66,00 2,08 1,88 9 0,99 113,23 114,61 87,10 88,16 26,13 26, ,19 107,51 90,37 84,76 71,25 22,75 19, ,01 80,86 80,29 76,96 76,41 3,90 3, ,54 63,57 118,02 57,33 106,43 6,24 11, ,73 92,82 127,28 85,67 117,48 7,15 9, ,26 119,21 94,95 84,76 67,51 34,45 27, ,91 83,56 61,36 48,87 43,55 34, ,73 95,03 130,31 83,85 114,98 11,18 15, ,26 111,80 89,05 71,89 57,26 57,26 39, ,80 119,86 149,93 93,08 116,44 26,78 33, ,62 118,69 191,93 77,61 125,50 41,08 66, ,43 54,47 127,36 41,47 96,96 13,00 30, ,44 157,95 64,83 85,93 35,27 72,02 29,56 Średnia 99,42 105,29 76,71 84,62 23,54 21,06 SD ± 26,70 ± 31,68 ± 12,64 ± 27,88 ± 21,52 ± 15,01 poziomu inhibitorów cysteinowych peptydaz w ślinie osób palących papierosy. W innych badaniach Nagler i wsp. [10] przedstawili proces stresu oksydacyjnego stwierdzając nadmierne wytwarzanie reaktywnych form tlenu. Stanowi to istotny czynnik w patomechanizmie wielu chorób ogólnoustrojowych. Broniąc się przed toksycznym wpływem reaktywnych form tlenu, pojawiają się mechanizmy obronne. Zalicza się do nich powstawanie substancji nazwanych antyoksydantami, które pojawiają się w płynach biologicznych, w tym m.in. w ślinie. Stwierdzono, że w ślinie osób palących papierosy pojawiają się duże ilości związków mających w swojej budowie grupy tiolowe, które mogą wiązać się 113

7 J. Wnukiewicz i in. Czas. Stomatol., z inhibitorami cysteinowych peptydaz osłabiające ich działanie obronne [8]. Stwierdzono, że cysteinowe peptydazy odgrywają kluczową rolę w inicjacji procesów nowotworowych, takich jak transformacja nowotworowa, inwazja, przerzuty, zahamowanie apoptozy i inne [16]. Wyizolowano dotychczas trzy geny cysteinowych peptydaz odgrywających rolę w procesach towarzyszących stanom zapalnym przyzębia. Enzymy te zostały określone nazwą gingipainy (gingipaina R1, R2 i K), które katalizują degradację tkanek przyzębia [7]. Z pełnej śliny ludzkiej, wyizolowano ponadto trzy cystatyny wytwarzane w gruczołach ślinowych, które określone zostały symbolami S, SN i SA. Inhibitory te wykazują prawie 90% wzajemnej homologii w sekwencji aminokwasów oraz 60% podobieństwo w stosunku do cystatyny C najczęściej spotykanego w organizmie człowieka inhibitora cysteinowych peptydaz. Pełnią one funkcje ochronne przed degradacją tkanek prawidłowych przez cysteinowe peptydazy [14]. Aktywność cysteinowych endopeptydaz w płynie kieszonki zębowej oraz tkanek przyzębia kontrolowana jest in vivo przez autogenne inhibitory, które mogą pochodzić zarówno ze śliny jak i krwi. Mechanizm oraz kinetyka reakcji tych inhibitorów z cysteinowymi peptydazami została już dokładnie zbadana i opisana [12]. Blankenvoorde i wsp. [2] stwierdzili, że cystatyna S w ślinie hamuje rozwój P. gingivitalis oraz aktywność cysteinowych endopeptydaz wydzielanych przez te bakterie oraz, że inhibitory wyizolowane z białka jaj oraz śliny hamują in vitro rozwój P. gingivalis w płynie kieszonki dziąsłowej. Okazało się ponadto, że podobną rolę mogą pełnić cystatyny białka jaja kurzego [2]. Okazało się także, że katepsyna B odgrywa kluczową rolę w rozwoju nowotworów jamy ustnej, w tym raków języka, gdzie wzrost aktywności u osób dorosłych cysteinowych peptydaz jest prawie 40-krotnie wyższa niż w tkankach prawidłowych [19]. Stwierdzono też, że cysteinowe peptydazy mogą katalizować zmiany w budowie specyficznych inhibitorów, w tym kininogenu i cystatyny C [17]. Wiele zespołów naukowych potwierdziło wyraźne powiązanie wpływu palenia papierosów na rozwój stanów zapalnych jamy ustnej oraz nowotworów [4, 11]. Z uzyskanych w niniejszej pracy wyników można wnioskować, że pojawiające się w ślinie osób palących papierosy substancje mogą blokować aktywność inhibitorów cysteinowych peptydaz i ograniczać zdolność obronną organizmu przed patogennymi zmianami w organizmie wywołanymi przez enzymy z grupy cysteinowych peptydaz. Świadczy o tym zróżnicowanie poziomu tych inhibitorów związanych w kompleksy. Podsumowanie Palenie papierosów obniża aktywność poziomu inhibitorów cysteinowych peptydaz w ślinie. Zmniejszenie ich poziomu może ograniczyć zdolność obronną organizmu i wpłynąć na zwiększenie zablokowania aktywności, a przez to skuteczności działania ochronnego przed cysteinowymi peptydazami. Może to doprowadzać do pojawiania się nowotworów lub stanów zapalnych jamy ustnej. Piśmiennictwo 1. Akintoye M, Dasso D I, Hay N, Ganeshkumar A, Spielma I: Partial characterization of a human submandibular/sublingual salivary adhesion-promoting protein. Arch Oral Biol 2002, 47: Blankenvoorde M F J, Henskens Wim van t Hot Y M C, Amerongen A V N: Inhibition of 114

8 2010, 63, 2 Inhibitory cysteinowe peptydaz w ślinie the growth and cysteine proteinase activity of porphyromonas gingivalis by human salivary cystatin S and chicken cystatin. Biol Chem 1996, 377: Bradford M M: A rapid and sensitive method for quantitation of microgram quantities of protein utilizing the principial of protein-dye binding. Anal Biochem 1976, 72: Hershkovichab O, Olivab J, Naglera R M: Lethal synergistic effect of cigarette smoke and saliva in an in vitro model: does saliva have a role in the development of oral cancer? Europ J Cancer 2004, 40: Jarvis M J, Russell M A, Feyerabend C, Eiser J R, Morgan M, Gammage P, Gray E M: Passive exposure to tobacco smoke: saliva cotinine concentrations in a representative population sample of non-smoking schoolchildren. Br Med J 1985, 291: Madden T E, Clark V I, Kuramitsu H K: Revised sequence of the Porphyronomas gingivalis cysteine proteinase /hemaglutynin gene homology with streptococal pyrogenic exotoxin B/streptococal proteinase. Infect Immun 1995, 63: Liang P S, Chen T Y, Giovannucci E: Cigarette smoking and colorectal cancer incidence and morality systemic review and meta-analysis. Int J Cancer 2009, 124: Nagler R M, Klein I, Zarzhevsky N, Drigues N, Reznick A Z: Characterization of differentiated antioxidant profile. Free Radic Biol Med 2002, 32: Nagler R M: Oral cancer induced by cigarette smoke the mediatory role of the salivary antioxidant system Anticancer Res 2003, 23: Nishida N, Yamamoto Y, Tanaka M, Kataoka K, Kuboniwa M, Nakayama K, Morimoto K, Shizukuishi S: Association Between Involuntary Smoking and Salivary Markers Related to Periodontitis A 2-Year Longitudinal Study. J Periodontol 2008, 79: Potempa J, Pike R, Travis J: The multiplite forms of trypsin like activity present in various strains of Porphyromonas gingivalis are due to the presence of either Arg-gingipain or Lys-gingipain. Infect Immun 1995, 63: Nagler R, Dayan D: The Dual Role of Saliva in Oral Carcinogenesis Oncology 2006, 71: Reznick A Z, Hershkovich O, Nagler R M: Saliva a pivotal player in the pathogenesis of oropharyngeal cancer. British J Cancer 2004, 91: Saitoh E, Isemura S, Sanada K: Cystatin superfamily. Evidence that family II cystatin genes are evolutionary related to family III cystatin genes. Biol Chem Hoppe-Seyler 1988, 369: Skaleric U, Babnik J, Curin V, Lah T, Turk V: Immunochemical quantitation of cysteine proteinase inhibitor cystatin C in inflamed human gingiva. Arch Oral Biol 1989, 34: Siewiński M, Kręcicki T, Berdowska I, Jarmułowicz J: Cysteine proteinase inhibitors in serum of patients with head and neck tumors. Diagnostic Oncology 1992, 2: Siewiski M, Gutowicz J, Mikulewicz W, Zarzycki A: Participation of cysteine endopeptidases in the invasion and metastasis of tumor and in neoplastic transformation. Cancer Biotherapy Pharmaceut 1996, 11: Tarikere L, Gururaja J H, Levine D T, Tran G A Naganagowda K R Narayanan R, Levine M J: Candidacidal activity prompted by N-terminus histatin-like domain of human salivary mucin (MUC7). BBA Proteins and Proteomics 1999, 1431, Vigneswaran N, Wu J, Zacharias W: Upregulation of cystatin M during the progression of oropharyngeal squamous cell carcinoma from primary tumor to metastasis. Oral Oncol 2003, 38: Adres autorów: Wrocław, ul. Borowska 213 Tel.: jwnuk@msf.am.wroc.pl Paper received 24 June 2009 Accepted 19 February