Planowanie i praktyka wykonywania prac utrzymaniowych na małych rzekach w kontekście problemu zagrożenia powodzią i suszą

Transkrypt

1 Planowanie i praktyka wykonywania prac utrzymaniowych na małych rzekach w kontekście problemu zagrożenia powodzią i suszą Przemysław Nawrocki Fundacja WWF Polska Koalicja Ratujmy Rzeki Konferencja Powódź i susza jak chronić ludzi w zgodzie z naturą? Wrocław,

2 Co to znaczy chronić ludzi przed powodzią i suszą w zgodzie z naturą? W zgodzie z celami środowiskowymi Ramowej Dyrektywy Wodnej W zgodzie z celami Ustawy o ochronie przyrody 2

3 Dobry stan ekologiczny wód wymagany przez Ramową Dyrektywę Wodną = możliwie najbliższy naturalnemu stan populacji zasiedlających rzekę organizmów Rzeka to nie odbiornik wód drenażowych, ścieków, droga wodna, itp. RZEKA PRZEDE WSZYSTKIM POWINNA BYĆ ŻYJĄCĄ RZEKĄ w pełni funkcjonalnym ekosystemem

4 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres dwuwładzy wodnej Regulacja 3,3 km bieżących rzeki: Koszt 1,94 mln PLN (głównie ze środków PROW); W zasięgu inwestycji ok. 9 ha niezalesionych gruntów użytkowanych rolniczo o wartości < 10% kosztu inwestycji. Rz. Moszczanka Inwestycja pozbawiona racjonalności ekonomicznej, wysoce szkodliwa dla środowiska 4

5 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres dwuwładzy wodnej, cd. Rz. Bystra Odcinek rzeki przed regulacją (wg. Geoportal) Ten sam odcinek rzeki po regulacji i usunięciu zadrzewień łęgowych (wg. Mapy Google, rok 2015)

6 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres dwuwładzy wodnej, cd. Rz. Pluskawka 674 km cieków uregulowanych ze środków PROW 874 mln zł Koszt regulacji 1 km: do 6 mln PLN! Rz. Węgierka

7 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres dwuwładzy wodnej, cd. Usuwanie szkód powodziowych

8 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres dwuwładzy wodnej, cd. Prace utrzymaniowe

9 Szacunkowa ocena skali odmulania w latach km bieżących w latach udokumentowanych ok km w skali całego kraju w latach ? Kompletność danych opracowanie Uniwersytet Warszawski i WWF 9

10 Odmulanie a stan Jednolitych Części wód powierzchniowych opracowanie Uniwersytet Warszawski i WWF 10

11 Wstępna ocena stopnia naturalności koryt rzek i potoków Wskaźnik krętości koryt cieków opracowanie WWF i UP Poznań

12 Odmulanie a stan hydromorfologiczny rzeki Wielkoobszarowa degradacja natury (ekosystemów rzecznych Pogłębienie problemu powodzi i suszy przyspieszenie odpływu wód z małych zlewni opracowanie Uniwersytet Warszawski i WWF 12

13 Plany utrzymania wód Projekty PUW dotychczas opracowane dla obszaru RZGW: Gdańsk: ok działań (realizacji poszczególnych typów prac utrzymaniowych) Gliwice: ok działań Kraków: ok działań Poznań: ok działań Szczecin: ok działań Warszawa: ok działań (ok km bieżących) Wrocław: ok działań Jaki % zaplanowanych przedsięwzięć miało przeprowadzona analizę efektywności ekonomicznej? Łącznie ok działań negatywnie wpływających na ekosystemy rzeczne.

14 Plany utrzymania wód Negatywy: Nieścisłe informacje źródłowe podane przez zarządców wód skutkujące wadliwością całego dalszego planowania. Zagrożenia wg. PUW: I - erozja denna i brzegowa, osunięcia skarp II - akumulacja materiału wleczonego III - zarastanie koryta cieku roślinnością korzeniącą się w dnie i brzegach VII - tamy bobrowe oraz nory dzikich zwierząt VIII inne zagrożenia Ciek płynie głownie przez las (Lasy Państwowe) albo stanowi połączenie między jeziorami, brak w pobliżu terenów rolniczych. Wskazana konieczność prac utrzymaniowych jest uzasadniona jako: Utrzymanie w sprawności technicznej rzek i kanałów wraz z budowami hydrotechnicznymi, pozwoli zapewnić wymagany poziom bezpieczeństwa terenów narażonych na lokalne podtopienia, działanie powodzi, spływ wielkich wód oraz lodów. Działania mają na celu polepszenie zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienie jej uprawy. Zaniechanie działań może w przyszłości skutkować roszczeniami odszkodowawczymi w stosunku do Skarbu Państwa. Rzeka Runica na odcinku przeznaczonym do utrzymania

15 Plany utrzymania wód na lata Pozytywy: w prognozach OOŚ, po raz ierwszy na szerszą skalę dostrzeżono i wyartykułowano negatywne aspekty oddziaływania prac utrzymaniowych na środowisko (w tym na stan wód i na obszary chronione) niektóre prognozy OOŚ trafnie pokazują skalę negatywnego oddziaływania na środowisko (np. RZGW Warszawa); w prognozach OOŚ zasygnalizowano potrzebę selekcji prac utrzymaniowych i odstąpienia od wykonania niektórych z nich, np.: RZGW Poznań niepełna, ale jednak, próba wskazania prac jakie nie powinny się znaleźć w planie; RZGW Gliwice i Kraków wskazanie ograniczeń wynikających z przepisów ochrony przyrody; RZGW Gdańsk wskazanie potrzeby weryfikacji zasadności prac w toku realizacji planu; RZGW Warszawa - wskazanie potrzeby weryfikacji zasadności prac w toku realizacji planu na podstawie waloryzacji hydromorfologii

16 Plany utrzymania wód Przykład prognozy oceny oddziaływania na środowisko: lokalizacja JCWP w których istnieje ryzyko wystąpienia negatywnych oddziaływań na wody powierzchniowe Dla porównania: szacunkowa ocena intensywności przekształcenia JCWP rzecznych pracami utrzymaniowymi i regulacjami przeprowadzonymi w latach (źródło: opracowanie WWF i Uniwersytetu Warszawskiego) Źródło: Prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu Planu utrzymania wód obejmującego obszar Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie.

17 Plany utrzymania wód Pozytywy cd.: w niektórych planach zaproponowano trafne metodyki selekcji prac utrzymaniowych, jakie powinny się znaleźć w planie (wstępna selekcja prac w RZGW Szczecin, metoda w materiałach do planu w RZGW Poznań, cele szczegółowe w RZGW Gdańsk); w prognozach OOS zaproponowano cenne katalogi dobrych praktyk minimalizujących negatywne oddziaływania prac utrzymaniowych (np. RZGW Poznań, Szczecin, Warszawa, Gdańsk); w niektórych planach zaproponowano, by te katalogi dobrych praktyk stały się elementem rozporządzenia (RZGW Poznań, Gdańsk).

18 Plany utrzymania wód Pozytywy cd.: Wspólna inicjatywa KZGW i WWF podsumowania doświadczeń PUW dot. zalecanych dobrych praktyk

19 Dobre praktyki 19

20 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres jednej władzy wodnej Nowe Prawo wodne nowe/ stare problemy Brak organu odpowiedzialnego za osiągnięcie celów środowiskowych dla wód W katalogu zadań poszczególnych jednostek Wód Polskich, wskazanych w ust. 2-5, nie nałożono wprost na którąkolwiek z tych jednostek obowiązku osiągnięcia celów środowiskowych dla wód pomimo, że właściciel wód jest obowiązany osiągnąć te cele z mocy art. 231 pkt 1 ustawy.

21 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres jednej władzy wodnej Nowe Prawo wodne stare problemy Obowiązki właściciela wód sformułowane w art. 231 ustawy uniemożliwiają osiągnięcie celów środowiskowych dla wód Art Właściciel śródlądowych wód powierzchniowych: ( ) 2) utrzymuje w należytym stanie technicznym koryta cieków naturalnych oraz kanały, będące w jego władaniu; 3) zapewnia swobodny spływ wód powodziowych oraz lodów; 4) współuczestniczy w odbudowywaniu ekosystemów zdegradowanych przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych; zapewnia swobodny spływ wód powodziowych oraz lodów groźna w skutkach pozostałość z czasów spławu drewna

22 Proponowane zmiany Prawa wodnego Proponowane brzmienie art. 231 Właściciel śródlądowych wód powierzchniowych: ( ) 2) utrzymuje koryta cieków naturalnych oraz kanały, będące w jego władaniu z uwzględnieniem celów o których mowa w art. 227 ust. 2; 4) odbudowuje ekosystemy zdegradowane przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych, niewłaściwą regulację lub utrzymywanie cieków w przeszłości; 22

23 Nowe Prawa wodne stare problemy Niewłaściwie sformułowany cel utrzymania wód Art Utrzymywanie wód, o których mowa w ust. 1, ma na celu zapewnienie: 1) ochrony przed powodzią lub usuwania skutków powodzi, 2) spływu lodu oraz przeciwdziałania powstawaniu niekorzystnych zjawisk lodowych, ( ) Proponowane brzmienie art. 227 wspierające realizację celów środowiskowych RDW i poprawę zarzadzania ryzykiem powodzi i suszy 2. Utrzymywanie wód, o których mowa w ust. 1a, ma na celu zapewnienie: 1) osiągnięcia celów środowiskowych, o których mowa w art. 56, art. 57, art. 59 oraz w art. 61, 2) właściwego zarządzania ryzykiem powodziowym w zlewniach, w zależności od potrzeb poprzez zapewnienie odpowiedniej przepustowości koryt cieków, umożliwienie spływu lodu, przeciwdziałanie powstawaniu niekorzystnych zjawisk lodowych, lub poprzez spowalnianie spływu wód, zwiększanie retencji korytowej cieków i retencji dolinowej; ( ) 23

24 Proponowane zmiany Prawa wodnego Proponowane brzmienie art. 231 Właściciel śródlądowych wód powierzchniowych: ( ) 2) utrzymuje koryta cieków naturalnych oraz kanały, będące w jego władaniu z uwzględnieniem celów o których mowa w art. 227 ust. 2; 4) odbudowuje ekosystemy zdegradowane przez niewłaściwą eksploatację zasobów wodnych, niewłaściwą regulację lub utrzymywanie cieków w przeszłości; 24

25 Nowe Prawa wodne stare problemy Niewłaściwie sformułowany katalog prac utrzymaniowych Art Utrzymywanie wód, o których mowa w ust. 1, jest realizowane przez: (...) 2) usuwanie roślin pływających i korzeniących się w dnie śródlądowych wód powierzchniowych; 3) usuwanie drzew i krzewów porastających dno oraz brzegi śródlądowych wód powierzchniowych; 4) usuwanie ze śródlądowych wód powierzchniowych przeszkód naturalnych oraz wynikających z działalności człowieka; 5) zasypywanie wyrw w brzegach i dnie śródlądowych wód powierzchniowych oraz ich zabudowę biologiczną; 6) udrażnianie śródlądowych wód powierzchniowych przez usuwanie zatorów utrudniających swobodny przepływ wód oraz usuwanie namułów i rumoszu; 25

26 Proponowane zmiany Prawa wodnego Proponowany katalog prac utrzymaniowych wspierający realizację celów środowiskowych RDW i poprawę zarzadzania ryzykiem powodzi i suszy Art Utrzymywanie wód, o których mowa w ust. 1, jest realizowane przez: (...) 2) usuwanie roślin pływających i korzeniących się w dnie śródlądowych wód powierzchniowych, lub inicjowanie rozwoju roślinności wodnej lub roślinności w strefie brzegowej tych wód; 3) usuwanie drzew i krzewów porastających dno oraz brzegi śródlądowych wód powierzchniowych, lub nasadzanie drzew i krzewów w tych strefach; 4) usuwanie ze śródlądowych wód powierzchniowych przeszkód naturalnych oraz wynikających z działalności człowieka, a także usuwanie odpadów z wód i ich brzegów; 5) zasypywanie wyrw w brzegach śródlądowych wód powierzchniowych oraz ich zabudowę biologiczną, a także inicjowanie erozji bocznej w celu uruchomienia procesu meandryzacji koryta cieku; 6) udrażnianie śródlądowych wód powierzchniowych przez usuwanie zatorów utrudniających swobodny przepływ wód oraz wprowadzanie rumoszu skalnego lub drzewnego do wód; Dodanie puntu 9) 9) likwidację pozostałości uszkodzonych lub zniszczonych urządzeń wodnych, które przestały pełnić swoje funkcje. 26

27 Bilans wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej , okres jednej władzy wodnej Skala prac utrzymaniowych, monitoring przetargów do września 2018 r. przykładowe RZGW RZGW w Białymstoku RZGW w Gdańsku 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0, ,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0, RZGW we Wrocławiu RZGW w Poznaniu 30,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0, ,000 25,000 20,000 15,000 10,000 5,000 0, Łącznie ok. 850 km

28 Wnioski Problem prac utrzymaniowych i ich negatywnych skutków dla środowiska i zarządzania ryzkiem powodzi i suszy nie został rozwiązany systemowo. Konieczne jest: Usunięcie mankamentów Prawa wodnego Wpisywanie obowiązku stosowania dobrych praktyk do SIWZ Monitorowanie prac utrzymaniowych i stosowania dobrych praktyk Współpraca z przyrodnikami, tworzenie dobrych przykładów

29 Szukajmy wspólnie rozwiązań!

30 Dziękuję za uwagę!