Lipidy. Zakład Chemii Medycznej. Pomorski Uniwersytet Medyczny

Transkrypt

1 Lipidy Zakład Chemii Medycznej Pomorski Uniwersytet Medyczny

2 Lipidy Substancje organiczne, występujące w organizmach żywych, nierozpuszczalne w wodzie, ale dające się ekstrahować rozpuszczalnikami organicznymi (np. chloroformem, acetonem, benzenem) 2

3 Biologiczne funkcje lipidów materiał budulcowy dla wszystkich struktur błoniastych komórki (fosfolipidy, cholesterol, glikolipidy) decydują o właściwościach dynamicznych błony komórkowej, wpływają na jej płynność, asymetrię, przepuszczalność, aktywność enzymatyczną oraz właściwości receptorowe (fosfolipidy, cholesterol, kwasy tłuszczowe) prekursory hormonów steroidowych (cholesterol) i hormonów tkankowych (kwasy tłuszczowe) substrat dla syntezy kwasów tłuszczowych i niektórych witamin biorą udział w zjawiskach immunologicznych (eikozanoidy) 3

4 Podział lipidów (wg Bloora) (1) A. Lipidy proste estry kwasów tłuszczowych z różnymi alkoholami a) Tłuszcze właściwe estry wyższych kwasów tłuszczowych z glicerolem b) Woski estry wyższych, nasyconych kwasów tłuszczowych z długołańcuchowymi alkoholami jednowodorotlenowymi lub pierścieniowymi sterolami 4

5 Podział lipidów (wg Bloora) (2) B. Lipidy złożone estry kwasów tłuszczowych z alkoholami zawierającymi dodatkowe grupy funkcyjne a) Fosfolipidy oprócz kwasów tłuszczowych i alkoholu zawierają resztę kwasu fosforowego i zasady azotowej lub aminoalkoholu. W zależności od rodzaju alkoholu rozróżniamy: Glicerofosfolipidy zawierające glicerol Sfingolipidy (sfingofosfolipidy) zawierające sfingozynę b) Glikolipidy zawierają kwasy tłuszczowe, alkohol i węglowodany (obecny jest azot lecz brak jest ortofosforanu): Cerebrozydy Gangliozydy c) Inne lipidy złożone sulfolipidy, aminolipidy, lipoproteiny 5

6 Podział lipidów (wg Bloora) (3) C. Prekursory i pochodne lipidów a) kwasy tłuszczowe, b) glicerol, c) alkohole inne niż glicerol, d) sterole, e) węglowodany, f) witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, g) hormony 6

7 LIPIDY (podział wg Bloora) Proste (estry kwasów tłuszczowych z alkoholami) Złożone (estry kwasów tłuszczowych z alkoholami zawierającymi dodatkowe grupy funkcyjne ) Prekursory i pochodne lipidów: kwasy tłuszczowe glicerol alkohole inne niż glicerol sterole węglowodany witaminy rozpuszczalne w tłuszczach hormony tłuszcze woski właściwe (acyloglicerole) fosfolipidy: glicerofosfolipidy Sfingolipidy (sfingofosfolipidy) glikolipidy: cerebrozydy gangliozydy inne lipidy złożone: sulfolipidy aminolipidy lipoproteiny 7

8 KWASY TŁUSZCZOWE Funkcje Strukturalno-budulcowa w błonach komórkowych Zapasowa (gromadzone w adipocytach) Uczestniczą w kowalencyjnej modyfikacji białek W zmodyfikowanych białkach pełnią rolę hydrofobowej kotwicy Wolne kwasy tłuszczowe są materiałem energetycznym Pochodne dwudziestowęglowych kwasów są hormonami tkankowymi 8

9 KWASY TŁUSZCZOWE Struktura i właściwości (1) 1. KT są monokarboksylowymi kwasami o łańcuchach węglowodorowych, zbudowanych z różnej ilości atomów węgla, od 4 do 30. Ze względu na liczbę atomów węgla dzielimy je na: 1. krótkołańcuchowe (<6 atomów C) 2. średniołańcuchowe (8 14 atomów C) 3. długołańcuchowe (> 16 atomów C) 2. Kwasy tłuszczowe mają charakter amfipatyczy: łańcuch węglowodorowy KT ma charakter hydrofobowy grupa karboksylowa KT jest polarna 9

10 KWASY TŁUSZCZOWE Struktura i właściwości (2) Kwasy tłuszczowe Nasycone (zawierające > 10 atomów węgla): są substancjami stałymi są nierozpuszczalnymi w wodzie ich temperatura topnienia wzrasta wraz z długością łańcucha Nienasycone (zawierają przynajmniej jedno wiązanie podwójne) na ogół w temperaturze pokojowej są substancjami płynnymi jednonienasycone wielonienasycone 10

11 KWASY TŁUSZCZOWE Struktura i właściwości (3) Nienasycone kwasy tłuszczowe ulegają charakterystycznym reakcjom uwodnienia redukcji utlenienia CH = CH + H 2 O CH(OH) CH 2 redukcja CH = CH + XH 2 CH 2 CH 2 + X R 1 CH = CH R 2 utlenianie R 1 CHO + R 2 CHO 11

12 KWASY TŁUSZCZOWE Struktura i właściwości (4) Ze względu na obecność wiązania podwójnego nienasycone kwasy tłuszczowe mogą występować w dwóch formach stereoizomerycznych: cis i trans Kwas oleinowy Kwas elaidynowy 6 12

13 KWASY TŁUSZCZOWE Nazewnictwo kwasów tłuszczowych Nazwy zwyczajowe w większości przypadków wywodzą się od źródła ich odkrycia Nazwy systematyczne wywodzą się od liczebników greckich stosuje się końcówkę anowy dla kwasów nasyconych enowy dla kwasów nienasyconych Kwas oktadekanowy Kwas 9,12 oktadekadienowy Kwas stearynowy Kwas linolowy 13

14 KWASY TŁUSZCZOWE Nazewnictwo kwasów tłuszczowych Nazwy systematyczne wywodzą się od liczebników greckich położenie podwójnego wiązania oznacza się symbolem D, a numery węgli biorących udział w tworzeniu wiązań podwójnych, liczone są od węgla grupy karboksylowej litery n lub w oznaczają miejsce wiązania podwójnego, licząc od grupy metylowej w Kwas tłuszczowy z wiązaniem cis D-9 14

15 NNKT Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe (witamina F) Wyróżniamy trzy rodziny omega: omega-3, omega-6 i omega-9 Cyfry 3, 6 i 9 określają, przy którym atomie węgla (począwszy od skrajnej grupy metylowej), znajduje się pierwsze wiązanie podwójne. Organizm człowieka potrafi sam wstawić podwójne wiązanie tylko w pozycji dziewiątej licząc od grupy metylowej (omega-9) Prekursory kwasów omega z wiązaniem w pozycji 3 (omega-3: kwas alfa-linolenowy) i 6 (omega-6: kwas linolowy) muszą być dostarczone do organizmu wraz z pokarmami (NNKT). Źródła NNKT: - oleje roślinne kukurydziany, sojowy, lniany, arachidowy - fosfolipidy zwierzęce - wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 z pięcioma i sześcioma wiązaniami podwójnymi występują w dużych ilościach w olejach z ryb. 15

16 Nienasycone kwasy tłuszczowe Nazwa zwyczajowa kwasu Nazwa systemtyczna kwasu Nazwa skrótowa kwasu Wzór chemiczny kwasu Oleinowy 9 oktadecenowy 18:1 D 9 18:1 (n-9) CH 3 (CH 2 ) 7 CH=CH(CH 2 ) 7 COOH Eikosenowy 9 - eikosenowy 20:1 D 9 CH 3 (CH 2 ) 9 CH=CH(CH 2 ) 7 COOH Erukowy Linolowy Linolenowy Arachidonowy 13 - doeikosenowy 9,12 - oktadekadienowy 9,12,15 - oktadekatrienowy 5,8,11,14 eikosatetraenowy 22:1 D 13 CH 3 (CH 2 ) 7 CH=CH(CH 2 ) 11 COOH 18:2 D 9,12 18:2 (n-6) 18:3 D 9,12,15, 18:3 (n-3) 20:4 D 5,8,11,14, 20:4 (n-6) CH 3 (CH 2 ) 4 (CH=CHCH 2 ) 2 (CH 2 ) 6 COOH CH 3 CH 2 (CH=CHCH 2 ) 3 (CH 2 ) 6 COOH CH 3 (CH 2 ) 4 (CH=CHCH 2 ) 4 (CH 2 ) 2 COOH 16

17 Tłuszcze właściwe (acyloglicerole) ze względu na budowę chemiczną należą do estrów składnik alkoholowy glicerol składnik kwasowy jednokarboksylowe wyższe kwasy tłuszczowe najczęściej są to mieszaniny triacylogliceroli różnych kwasów tłuszczowych 17

18 Tłuszcze właściwe (acyloglicerole) Glicerol H 2 C OH C 1 a sn-1 HO C H C 2 b sn-2 H 2 C OH C 3 a sn-3 W acyloglicerolach drugorzędowa grupa hydroksylowa położona jest po lewej stronie atomu wegla Do oznakowania pozycji kwasów tłuszczowych stosuje się system numeracji stereospecyficznej (sn), umieszczając przedrostek sn przed nazwą reszty glicerolowej, np. 1,2,3 triacylo-sn-glicerol 18

19 Tłuszcze właściwe (acyloglicerole) Glicerol Triacyloglicerol O H 2 C OH HO C H H 2 C OH O H 2 C O C R 1 R 2 C O C H H 2 C O C R 3 O 19

20 Glicerofosfolipidy Kwas fosfatydowy Glicerofosfolipidy zbudowane są z czterech składników: Glicerolu Dwóch reszt acylowych połączonych wiązaniami estrowymi z atomami C1 i C2 glicerolu Ortofosforanu połączonego wiązaniem estrowym z węglem C3 glicerolu Innego alkoholu (cholina, etanoloamina, seryna, inozytol, glicerol) połączonego grupą -OH z resztą ortofosforanu 20

21 Glicerofosfolipidy Kwas fosfatydowy + HO CH 2 CH 2 N(CH 3 ) 3 + (cholina) R` - kwas palmitynowy R kwas oleinowy Fosfatydylocholina (lecytyna) Kwas fosfatydowy + etanoloamina Fosfatydyloetyloamina 21

22 Sfingofosfolipidy Zbudowane są z: sfingozyny długołańcuchowego, jednonienasyconego aminoalkoholu dihydroksylowego długołańcuchowego kwasu tłuszczowego ortofosforanu choliny 22

23 Sfingofosfolipidy sfingozyna + nienasycony kwas tłuszczowy ceramid (N- acetylosfingozyna) + cholina + H 3 PO 4 sfingmielina 23

24 Glikosfingolipidy Zawierają: ceramid cząsteczkę cukru galaktozyloceramid (galaktocerebrozyd) glukozyloceramid (glukocerebrozyd) 24

25 Izoprenoidy, steroidy i ich pochodne

26 26

27 PP = -P 2 O 7 Pirofosforan izopentenylu (IPP) Pirofosforan 3,3-dimetyloallilu izopren (2-metyl-1,3 butadien) 27

28 Terpeny C 5 H 8 C 10 H 16 C 15 H 24 C 20 H 32 Hemiterpeny (np. cytokiny roślinne) Monoterpeny (fosforan geranylu) Seskwiterpeny (pirofosforan farnezylu) Diterpeny (fitol) 28

29 Terpeny C 30 H 48 Triterpeny (skwalen) C 40 H 64 Tetraterpeny (beta-karoten) (C 5 H 8 ) x Politerpeny (dolichol) 29

30 Monoterpeny (1) uczestniczą w biosyntezie wyższych terpenów, żywic i i innych związków o różnych funkcjach biologicznych (takich jak: karotenoidy, saponiny, ubichinony), a także regulatorów wzrostu i hormonów roślinnych (gibereliny, kwas abscysynowy) mają zastosowanie w przemyśle perfumeryjno-kosmetycznym, spożywczym, farmaceutycznym i medycznym alfa-pinen zapach terpentyny octan bornylu - zapach kamfory limonen i cytral zapach owoców cytrusowych tujon - zapach szałwii mentol zapach mięty 30

31 Monoterpeny (2) działanie prozdrowotne: - przenikają do krwi działając jako lecznicze substancje chemiczne oraz sterują pracą mózgu - składniki olejków eterycznych wykorzystywane są w leczeniu górnych dróg oddechowych (działają przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo oraz wykrztuśnie) - wykazują aktywność chemoprewencyjną i przeciwnowotworową (limonen i alkohol perylowy hamują rozwój raka sutka, skóry, płuc, wątroby, okrężnicy, trzuski i prostaty) - niektóre działają dezynfekująco i asepytycznie na skórę oraz poprawiają jej ukrwienie - poprawiają samopoczucie i łagodzą bóle mięśni - służą do rozpuszczania kamieni cholesterolowych i żółciowych u ludzi - olejek miętowy poprawia funkcje układu pokarmowego u pacjentów cierpiących na zaburzenia w procesie trawienia, łagodzi objawy w zespole wrażliwego jelita oraz zakażeniach Candida albicans i Helicobacter pylori 31

32 Diterpeny kwas giberelowy roślinny hormon wzrostu; stymuluje ekspresję wielu genów cafestol i kahweol składniki tłuszczu kawy kwas abietynowy C 20 H 30 O 2, główny składnik kalafonii 32

33 Politerpeny kauczuk poliprenol zawierający ponad 50 atomów węgla; masa cząsteczkowa może zawierać się w granicach od do dolichol (C 85 -C 105 ) 33

34 Triterpeny cholesterol, jest przedstawicielem steroidów, zawiera sześć jednostek izoprenowych prekursor wszystkich hormonów sterydowych składnik błon komórkowych, zapewniającym odpowiednią ich sztywność. 34

35 Otrzymywanie cholesterolu skwalen lanosterol układ steranu cholesterol 35

36 Układ steranu C D A B cyklopentanoperhydrofenantren Budowa trzy pierścienie cykloheksanu jeden pierścień cyklopentanu Składnik cholesterolu hormonów sterydowych kwasów żółciowych Występuje jako pochodne alkoholowe hydroksyketony 36

37 Układ steranu pod płaszczyzną nad płaszczyzną pierścienia Przyłączone grupy metylowe do węgla C13 węgiel C18 do węgla C10 węgiel C19 Znajdują się nad płaszczyzną pierścienia (pozycja b) Pierścienie B i C oraz C i D położenie trans 37

38 Układ steranu --- pod płaszczyzną nad płaszczyzną pierścienia 5- a- hydrogen 5-b- hydrogen układ trans układ cis Atom wodoru przy węglu C5 a - pierścienie A i B są w konformacji trans b - pierścienie A i B są w konformacji cis 38

39 Układ steranu 5- a- hydrogen 5-b- hydrogen --- pod płaszczyzną nad płaszczyzną pierścienia Atom wodoru przy węglu C5 a - pierścienie A i B b - pierścienie A i B są w konformacji trans są w konformacji cis 39

40 Cholesterol Brak atomu wodoru przy węglu C5 podwójne wiązanie w pierścieniu B Hydroksylowa pochodna steranu grupa -OH przy węglu C3 --- pod płaszczyzną nad płaszczyzną pierścienia 40

41 Cholesterol jest przedstawicielem steroidów, zawiera sześć jednostek izoprenowych posiada płaską, sztywną strukturę występuje we wszystkich błonach biologicznych zwierząt (z wyjątkiem błon mitochondrialnych) w cytoplazmie obecny w postaci zestryfikowanej w płynach ustrojowych transportowany w lipoproteinach jego nadmiar przyspiesza rozwój zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (LDL) stanowi 10-15% suchej masy mózgu jest substratem do syntezy: kwasów żółciowych, hormonów steroidowych, witaminy D 3 41

42 Kwasy żółciowe powstają z cholesterolu w wątrobie zawierają od 1 do 3 grup hydroksylowych związanych z pierścieniem zawierają grupę karboksylową w łańcuchu bocznym mają właściwości amfipatyczne obniżają napięcie powierzchniowe wody emulgują tłuszcze pokarmowe 42

43 Kwas cholowy 43

44 Hormony steroidowe Cholesterol C27 Pregnenolon C21 Progestageny C21 (progesteron- utlenienie grupy 3-hydroksylowej pregnenolonu do grupy 3-ketonowej i izomeryzacja podwójnego wiązania) usunięcie z progesteronu atomów węgla C20 i C21 Glukokortykoidy C21 (kortyzol- hydroksylacja progesteronu przy węglach C17, C21 i C11 ) Androgeny C19 (testosteron- redukcja grupy ketonowej do hydroksylowej przy C17 w androstendionie) demetylacja androgenów Mineralokortykoidy C21 (aldosteron- powstaje z kortykosteronu przez utlenianie grupy metylowej C18 do aldehydu) Estrogeny C18 (estradiol) 44

45 Eikozanoidy Kwas arachidonowy i jego pochodne

46 Kwas arachidonowy Eikozanoidy pochodne dwudziestowęglowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Kwas arachidonowy: kwas 5,8,11,14-eikozatetraenowy wzór półstrukturalny: CH 3 (CH 2 ) 4 CH=CHCH 2 CH=CHCH 2 CH=CHCH 2 CH=CH(CH 2 ) 3 COOH 46

47 Kwas arachidonowy syntetyzowany jest z egzogennych kwasów tłuszczowych prekursor kilku grup związków o silnym i bardzo zróżnicowanym działaniu biologicznym pochodne zalicza się do grupy hormonów tkankowych stężenie wolnego kwasu arachidonowego w komórkach jest na ogół bardzo niewielkie. jeden ze składników fosfolipidów błonowych 47

48 Kwas arachidonowy Fosfolipaza A2 katalizuje przy udziale jonów wapnia i ATP uwalnianie kwasu arachidonowego z fosfolipidów błonowych. czynniki powodujące przemieszczenie fosfolipazy A2 z cytozolu do błony komórkowej: reakcja antygen-przeciwciało, stymulacja fizyczna (zimno, miejscowe zmiany składu i stężenia jonów) bodziec zapalny angiotensyna II adrenalina trombina Steroidy przeciwzapalne hamują fosfolipazę A2 48

49 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy izoprostany lipoksygenazy syntazy PGH (cyklooksygenazy) epoksygenazy/p450 HPETE hepoksyliny (trioksyliny) PGG 2 PGH 2 EET Śródłańcuchowe HETE w-końcowe HETE HETE (lipoksyny) Leukotrieny (LT) Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) tromboksany (TX) 49

50 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy lipoksygenazy HPETE hepoksyliny (trioksyliny) lipoksygenazy nadrodzina niehemowych dioksygenaz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych stwierdzono istnienie ok. 40 lipoksygenaz roślin i ssaków. substratem dla lipoksygenaz jest kwas arachidonowy wbudowują atomu tlenu do łańcucha kwasu tłuszczowego HETE (lipoksyny) Leukotrieny (LT) 50

51 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy lipoksygenazy HPETE hepoksyliny (trioksyliny) 5-HPETE kwas 5-hydroperoksyeikozatetraenowy HETE (lipoksyny) Leukotrieny (LT) Hepoksyliny: monohydroksyepoksy pochodne AA odpowiadają za uwalnianie wapnia wewnątrzkomórkowego otwierają kanały potasowe. 51

52 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy lipoksygenazy 5-HETE HPETE hepoksyliny (trioksyliny) kwas 5-hydroksyeikozatetraenowy HETE (lipoksyny) Lipoksyny trihydroksyeikozanoidy antagonizują one prozapalne działanie leukotrienów są endogennymi inhibitorami procesów zapalnych Leukotrieny (LT) 52

53 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy lipoksygenazy HPETE hepoksyliny (trioksyliny) Leukotrien A4 Leukotrien B4 Leukotrieny (LT) HETE lipoksyny Leukotrien C4 53

54 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy lipoksygenazy HPETE HETE hepoksyliny (trioksyliny) lipoksyny LTB4 działa chemotaktycznie; najsilniej na neutrofile, znacznie słabiej na eozynofile stymuluje uwalnianie enzymów lizosomalnych oraz rodników nadtlenkowych przez neutrofile zwiększa przepuszczalność naczyń Leukotrieny cysteinylowe (LTC4, LTD4, LTE4) kurczą centralne i obwodowe drogi oddechowe zwiększają nadreaktywność oskrzeli stymulują wydzielanie śluzu przez komórki kubkowe oskrzeli zwiększają przepuszczalność naczyń działają chemotaktycznie (LTD4 swoisty czynnik chemotaktyczny dla eozynofilów) Leukotrieny (LT) 54

55 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy syntazy PGH (cyklooksygenazy) 2 izoformy cyklooksygenazy: COX-1 - produkowana konstytutywnie COX-2 - jest produkowana indukcyjnie PGG 2 PGH 2 Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) Tromboksany (TX) 55

56 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy syntazy PGH (cyklooksygenazy) PGG 2 wytwarzane przez prawie wszystkie komórki wydzielane są bezpośrednio po wytworzeniu nie są magazynowane w komórkach Różnią się: grupami funkcyjnymi - hydroksylową i ketonową,ich połozeniem lub połozeniem wiązania podwójnego w pierścieniu ilością wiązań podwójnych w łańcuchach (PG 1, PG 2, PG 3 ) PGH 2 Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) Tromboksany (TX) Prostaglandyna A1 C1 56

57 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy syntazy PGH (cyklooksygenazy) PGG 2 PGH 2 Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) Tromboksany (TX) Prostaglandyny (w ilościach 1 ng/ml) modulują funkcje mięsni gładkich. Działanie różnych prostaglandyn może być przeciwstawne: prostaglandyny F stymulują skurcz prostaglandyny A i E rozkurcz mięśni gładkich Stymulują stany zapalne Kontrolują kanały jonowe Modulują przekazywanie sygnałów przez synapsy Działają antagonistycznie w stosunku do adrenaliny 57

58 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy syntazy PGH (cyklooksygenazy) PGI2 PGG 2 PGH 2 Zapobiegają nadmiernemu krzepnięciu krwi Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) Tromboksany (TX) 58

59 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy syntazy PGH (cyklooksygenazy) PGG 2 PGH 2 Prostanoidy: prostaglandyny (PG) prostacykliny (PGI) Tromboksany (TX) Pobudzją agregację płytek i obkurczają małe naczynia krwionośne 59

60 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy epoksygenazy/p450 Wpływają na: uwalnianie hormonu peptydowego EET napięcie mięśniówki gładkiej naczyń krwinośnych Śródłańcuchowe transport jonów (np. układy transportowe w nerkach) HETE regulują proliferację komórek w-końcowe HETE biora udział w procesach zapalenia i hemostazie biorą udział w szlakach wewnątrzkomórkowej sygnalizacji 60

61 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy izoprostany Izoprostany są izomerami prostaglandyn: zbudowane są z pierścienia cyklopentanowego oraz z dwóch łańcuchów bocznych, w których występują wiązania podwójne i grupa hydroksylowa. obydwa łańcuchy znajdują się po tej samej stronie pierścienia cyklopentanowego produkowane na drodze nieenzymatycznego mechanizmu wolnorodnikowego są wydalane przez nerki 61

62 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy izoprostany Funkcje biologiczne izoprostanów: indukcja mitogenezy w komórkach mięśni gładkich naczyń krwionośnych działanie naczynioskurczowe na naczynia krwionośne nerek efekt natriuretyczny modulowanie funkcji płytek krwi 62

63 Fosfolipidy błonowe fosfolipaza A 2 kwas arachidonowy izoprostany Wzmożona synteza izoprostanów: w chorobach mięśnia sercowego choroba niedokrwienna, zawał, wady zastawkowe miażdzyca stężenie izoprostanów koreluje dodatnio z czynnikami ryzyka hipercholesterolemia, hiperhomocysteinemia, palenie papierosów,), choroby wątroby (marskość), cukrzyca układu oddechowego (astma, sarkoidoza), choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy). 63

64 Eikozanoid Podstawowe miejsce syntezy Aktywność biologiczna PGD 2 Komórki tuczne Rozszerzanie naczyń PGE 2 Nerki, śledziona, serce Rozszerzanie naczyń, wzmaganie wpływu bradykininy i histaminy, wywoływanie skurczów macicy, agregacje płytek, utrzymywanie otwartego płodowego przewodu tętniczego PGF 2 Nerki, śledziona, serce Zwężanie naczyń, skurcz mięśni gładkich PGH 2 Prekursor dla tromboksanu A2 i B2, zapoczątkowanie agregacji płytek i zwężanie naczyń PGI 2 Serce, komórki śródbłonka naczyń Hamowanie agregacji płytek, zapoczątkowanie rozszerzania naczyń TXA 2 Płytki krwi Zapoczątkowanie agregacji płytek i zwężanie naczyń TXB 2 Płytki krwi Zapoczątkowanie zwężania naczyń LTB 4 LTC 4 LTD 4 LTE 4 Monocyty, granulocyty zasadochłonne, granulocyty obojetnochłonne, granulocyty kwasochłonne, komórki tuczne, komórki nabłonkowe Monocyty i makrofagi pęcherzykowe, granulocyty zasadochłonne, granulocyty kwasochłonne, komórki tuczne, komórki nabłonkowe Monocyty i makrofagi pęcherzykowe, granulocyty zasadochłonne, komórki tuczne, komórki nabłonkowe Granulocyty zasadochłonne i komórki tuczne Zapoczątkowanie chemotaksji i agrehacji leukocytów Składnik SRS-A2 (wolno reagującej substancji anafilaktycznej), zapoczątkowanie rozszerzania oskrzeli i zwężanie oskrzeli Główny składnik SRS-A2, zapoczątkowanie rozszerzania oskrzeli i zwężanie oskrzeli Składnik SRS-A2, zapoczątkowanie rozszerzania oskrzeli i zwężanie oskrzeli wg G.Fuller, D.Shields: Podstawy molekularne biologii komórki. Aspekty medyczne. PZWL 2000 Żak I. Chemia medyczna. SLAM,