Najważniejsze wyniki z badania jakościowego wśród pracodawców i osób w wieku II fala

Transkrypt

1 Najważniejsze wyniki z badania jakościowego wśród pracodawców i osób w wieku II fala Badanie realizowane w ramach projektu Analiza potencjału i przeszkód aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+ w województwie mazowieckim kwiecień 2010 r. 1

2 Metodologia i realizacja Badania jakościowe prezentowane w niniejszym raporcie wykonano w trakcie drugiej fali badań w projekcie Analiza potencjału i przeszkód aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+ w województwie mazowieckim. Projekt jest realizowany przez konsorcjum firm PBS DGA i Human Capital Business i jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego (Program Operacyjny Kapitał Ludzki Priorytet VI, Działanie 6.1., Poddziałanie 6.1.1). Podobnie jak w pierwszej fali, badaniem objęto osoby w wieku 50+ i pracodawców z województwa mazowieckiego. Badanie zrealizowano z wykorzystaniem metody Zogniskowanych Wywiadów Grupowych (FGI) i Indywidualnych Wywiadów Pogłębionych (IDI). Wywiady IDI i FGI zostały przeprowadzone w 2 miastach różnej wielkości (Warszawa i Radom) przed przeprowadzeniem modułów badań ilościowych. Zogniskowane Wywiady Grupowe (ang. FGI - Focus Group Interviews, tzw. fokusy) - są to spotkania dyskusyjne w grupie 6-8 osób, prowadzone przez moderatora według opracowanego wcześniej scenariusza. Technika ta charakteryzuje się dyskusją grupową, która pozwala na swobodną wymianę opinii wśród zebranych. Indywidualne Wywiady Pogłębione (ang. IDI - In Depth Interviews; tzw. wywiady swobodne) - są to wywiady z jedną osobą przeprowadzane w swobodnej atmosferze na podstawie przygotowanego wcześniej scenariusza. Dzięki zastosowaniu wielorakich technik badawczych pozwalają na zebranie indywidualnych, szczerych i dogłębnych opinii (często nieuświadomionych), których w potocznej rozmowie nie udałoby się wydobyć. Grupy fokusowe odbyły się w dniach marca 2010 r., wywiady indywidualne: 26 marca 14 kwietnia 2010 r. 1. Moduł badań jakościowych wśród osób indywidualnych w wieku 50+ W drugiej fali badania podobnie jak rok wcześniej przeprowadzono 8 FGI (Zogniskowanych Wywiadów Grupowych) z przedstawicielami grupy zawodowej 50+. Ponieważ założono, że podejście do problemu będzie różniło się w zależności od płci i statusu zawodowego rozmówców (pracujący niepracujący) właśnie te cechy wzięto pod uwagę podczas rekrutacji do badania. W przypadku osób pracujących wprowadzono dodatkowe kryterium część z badanych w każdej grupie to osoby, które zmieniły pracę w wieku 45 lat lub później. Z badania wśród osób niepracujących wykluczono emerytów, rencistów oraz tych, którzy twierdzą, że czują się całkowicie niezdolni do pracy ze względów zdrowotnych. Grupy fokusowe zostały przeprowadzone z przedstawicielami osób w wieku 50+ według poniższego schematu. Łącznie przeprowadzono 8 FGI. Tabela 1. Rozłożenie próby FGI PRACUJĄCY NIEPRACUJĄCY KOBIETY 1 FGI WARSZAWA 1 FGI WARSZAWA 1 FGI RADOM 1 FGI RADOM MĘŻCZYŹNI 1 FGI WARSZAWA 1 FGI WARSZAWA 1 FGI RADOM 1 FGI RADOM 2

3 2. Moduł badań jakościowych wśród pracodawców Zastosowano tu technikę IDI (Indywidualne Wywiady Pogłębione). Osobiste spotkanie moderatora wywiadu z respondentem pozwala dopasować miejsce i termin rozmowy do wymagań respondenta, co w przypadku przedsiębiorców jest niezwykle ważne. Jednocześnie formuła spotkania indywidualnego zapewnia większą swobodę respondentowi, co zwiększa otwartość podczas rozmowy na temat polityki zarządzania zasobami ludzkimi w firmie. Przeprowadzono 12 IDI: 6 IDI z pracodawcami zatrudniającymi osoby 50+ i 6 IDI z pracodawcami zatrudniającymi głównie osoby młodsze. Badanie przeprowadzono wyłącznie wśród firm średnich i dużych. Podobnie jak w poprzedniej fali za firmy niezatrudniające osób w wieku 50+ na potrzeby badania uznano takie, które w ostatnim roku zatrudniały pracowników, ale nie zatrudniły żadnej osoby 50+. Natomiast firmy zatrudniające osoby w wieku 50+ to takie, które w ostatnim roku zatrudniły min. 2 nowych pracowników w wieku 50+. Ze względu na obecną sytuację gospodarczą zmniejszono wymagania dotyczące zatrudniania pracowników (również tych w wieku 50+) w stosunku do pierwszej fali badania. Wywiady indywidualne przeprowadzono z przedstawicielami pracodawców. Łącznie przeprowadzono 12 IDI. Tabela 2. Rozłożenie próby IDI NIEZATRUDNIAJĄCY 50+ ZATRUDNIAJĄCY 50+ WARSZAWA 3 IDI 3 IDI RADOM 3 IDI 3 IDI Najważniejsze wyniki Wyniki drugiej fali badania jakościowego realizowanego w ramach projektu Analiza potencjału i przeszkód aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+ w województwie mazowieckim przynoszą nowe informacje na temat barier zatrudniania osób w wieku 50+. W tym roku respondenci zwrócili szczególną uwagę na trudną sytuację gospodarczą i podkreślali jej negatywny wpływ na możliwości zatrudnienia osób w wieku 50+. Równocześnie wiele z zeszłorocznych obserwacji znalazło swoje potwierdzenie także w tym roku, np. o roszczeniowym nastawieniu osób w wieku 50+, ich niechęci do zmian lub potencjalnych problemach zdrowotnych. Bariery zatrudniania osób 50+: trudna sytuacja gospodarcza Zarówno pracodawcy jak i osoby w wieku powyżej 50 r.ż. zgodnie przyznają, że brak ofert pracy dla osób w tym wieku jest silnie powiązany z sytuacją na rynku pracy. Nawet młode osoby mają trudności w znalezieniu pracy. Pracodawcy przyznają, że ich zapotrzebowanie na nowych pracowników jest coraz mniejsze. brak atrakcyjnych ofert z otwartego rynku pracy Badani twierdzą, że większość spośród oferowanych ogłoszeń ma charakter fikcyjny, zaś ewentualne procesy rekrutacyjne mają z góry określony przebieg i promują znajomych zleceniodawców. Jednocześnie respondenci przyznają, że znajomości są najlepszą metodą znalezienia pracy, nie dostrzegając, że sami korzystają 3

4 z krytykowanych przywilejów. Respondenci twierdzą również, że większość ofert skierowanych do osób starszych jest niskopłatna i poniżej posiadanych kwalifikacji. brak wymaganych umiejętności Znajomość języków obcych i obsługi komputera to podstawowe wymagania stawiane kandydatom przez pracodawców, a takich właśnie umiejętności często brakuje starszym osobom. Respondenci zdają sobie sprawę z niemożności spełnienia tych kryteriów, zauważając, że czas ich rozwoju zawodowego przypadł na okres, w którym umiejętności te nie były powszechne. Sami respondenci w wieku 50+ nie widzą swoich rówieśników na stanowiskach związanych z nowymi technologiami. kwestie zdrowotne Zarówno pracodawcy, jak i same osoby 50+ uważają, że pewnych prac osoby starsze nie są w stanie wykonać ze względu na zbytnie obciążenie organizmu. To sprawia, że osoby w tym wieku nie kandydują na stanowiska związane z pracą fizyczną, a nawet jeśli się zgłoszą nie zostaną dopuszczone do pracy przez lekarza. Dodatkowo pojawia się obawa pracodawców przed częstymi zwolnieniami lekarskimi starszych pracowników. Nawet, jeżeli my nie widzimy przeciwwskazań, żeby pan, który ma pięćdziesiąt pięć lat czy sześćdziesiąt, spawał. To lekarz go zatrzyma po prostu, bo albo wzrok nie ten, albo sprawność ruchowa nie ta, albo powiedzmy, że coś jest związane z zapyleniem, czy gdzieś przy lakierowaniu, wydolność płuc nie taka i takie tego typu sprawy. (firma niezatrudniająca osób w wieku 50+, Warszawa) roszczeniowe nastawienie osób 50+ Pracodawcy zauważają, że niekiedy osoby w wieku 50+ zbyt wiele oczekują od pracodawcy, opierając się na swoich wspomnieniach z zakładów pracy sprzed lat. Takie nastawienie widać wyraźnie również wśród badanych mężczyzn, którzy wykazują silny sentyment do prac wykonywanych przed transformacją ustrojową. Ich głównymi zaletami była stabilność zatrudnienia i szerokie świadczenia socjalne. Widać też wyraźnie pozytywne nastawienie respondentów wobec pracy w instytucjach, które w odróżnieniu od firm prywatnych gwarantują bezpieczeństwo zatrudnienia i fundusz socjalny. niechęć wobec zmiany zawodu Choć badane osoby deklarują otwartość i elastyczność w kwestii przekwalifikowania się, to wciąż znaczna część spośród nich wyraża niechęć do zmiany zawodu, motywowaną wysokim wiekiem oraz brakiem gwarancji zdobycia pracy po uzyskaniu nowych umiejętności. Jednocześnie sami pracodawcy zauważają niechęć do szkoleń ze strony obecnych pracowników w wieku

5 zniechęcenie do poszukiwania pracy Na zniechęcenie do poszukiwania pracy składają się w głównej mierze dotychczasowe niepowodzenia doświadczane przez osoby w wieku 50+ na rynku pracy. W przypadku kobiet nie bez znaczenia jest fakt, że utrata pracy wiązała się z silnym poczuciem stresu, załamaniem nerwowym, a nawet pogłębiającą się depresją. Każde z doznawanych niepowodzeń utwierdza osoby bezrobotne w poczuciu bezsilności, a kolejne próby znalezienia pracy podejmowane są rzadziej i bez wiary w możliwość sukcesu. Cześć z badanych mówi o dyskryminacji osób w wieku 50+ na rynku pracy, co często staje się wytłumaczeniem dla niskiej intensywności poszukiwania pracy i braku wiary we własne możliwości. brak wsparcia ze strony urzędów pracy Większość badanych traktuje urzędy pracy jako instytucje zapewniające świadczenia socjalne, nie wierząc w prowadzone przez nie pośrednictwo pracy. Brak zaufania jest ściśle powiązany z brakiem ofert pracy i pomocy ze strony urzędów. Ja byłam przez rok zarejestrowana i żadnej propozycji nie dostałam w ciągu tego roku i myślę, że tam nawet nie ma co chodzić o pracę. (kobieta bezrobotna, Radom) I kurs proszę bardzo, ale oni nie gwarantują pracy. Ja z tych osób, co rekwalifikacje robiły w urzędzie pracy, to pracy nie mają. (mężczyzna bezrobotny, Warszawa) niechęć do zmian Badani w większości przypadków odrzucają możliwość wyjazdu z rodzinnej miejscowości w celach znalezienia pracy, nie są również skłonni do prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Elastyczne formy zatrudnienia (za wyjątkiem pracy etatowej w niepełnym wymiarze godzin) traktowane są jako okres przejściowy, nie gwarantujący oczekiwanej stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa. sytuacja rodzinna i finansowa Sytuacja rodzinna ściśle definiuje ścieżkę kariery badanych kobiet, których problemy ze znalezieniem pracy są często powiązane z długą przerwą w pracy zarobkowej, wymuszoną poświęceniem się wychowywaniu dzieci. Można również odnieść wrażenie, że część spośród badanych, korzystających z niezarobkowych źródeł utrzymania (pomoc rodziny, zasiłki) traci motywację do poszukiwania pracy, jednak dla większości z nich praca ma nie tylko wymiar finansowy, ale przede wszystkim społeczny i emocjonalny. 5