Polscy nauczyciele fizyki w CERN. Polska w CERN. Jan Paweł Nassalski Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI.

Transkrypt

1 Polscy nauczyciele fizyki w CERN 21 listopada 2008 Polska w CERN Jan Paweł Nassalski Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

2 Widok z satelity na okolice CERN i LHC Jez. Lemańskie LHC CERN Genewa J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

3 Państwa członkowskie CERN Dwadzieścia krajów członkowskich CERN Korzyści: dostęp do infrastruktury wartej miliardy CHF: LHC (6 miliardów), SPS, PS, AD, ISOLDE,... udział w zarządzaniu ą CERN (Rada CERN), aplikacje do programów, na czasowe i stałe pozycje, dostęp krajowego przemysłu i usług do rynku CERN. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

4 Użytkownicy CERN staff = ludzi z 80 krajów Największe laboratorium na świecie J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

5 Polska droga CERN 1954: ustanowienie CERN 12 krajów ratyfikuje Konwencję CERN 1959: Marian Danysz (z Warszawy) i Marian Mięsowicz (z Krakowa) otrzymali kilka stypendiów dla młodych polskich fizyków w CERN. Te indywidualne kontakty rozwinęły się wkrótce w intensywną współpracę. 1963: Z inicjatywy prof. M. Danysza i dyrektora CERN V. Weisskopfa, Polska jako jedyny kraj z bloku wschodniego, uzyskała status państwa-obserwatora (tzn. bez prawa głosowania) w Radzie CERN. Próby przyznania Polsce statusu członkowskiego napotkały na opór Związku Radzieckiego. 1991: Polska, jako pierwszy kraj bloku wschodniego, zostaje 16-tym członkiem CERN. Podstawą prawną była umowa podpisana między rządem RP i CERN, ratyfikowana następnie przez Prezydenta RP. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

6 Polska w CERN Dokument ratyfikacji J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

7 Polska w CERN Polska jest współwłaścicielem CERN od 1 lipca 1991 r. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

8 Polacy w CERN Polska składka do budżetu CERN (1 miliard CHF rocznie) wynosi 2.3%, CERN zatrudnia 38 polskich pracowników etatowych oraz 21 stypendystów, z których połowę stanowią młodzi inżynierowie z działu informatycznego, Mamy 12 studentów i doktorantów finansowanych przez CERN, Około 270 Polaków ma status użytkownika CERN, W sumie 340 fizyków, inżynierów, techników i studentów ma formalne związki z CERN. Stanowi to znaczącą część całkowitej liczby około 400 osób uczestniczących w badaniach z dziedziny fizyki cząstek w Polsce. Polacy w CERN pochodzą z 9 ośrodków ś naukowych z Katowic, Kielc, Krakowa, Warszawy i Wrocławia. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

9 Ośrodki Fizyki Oddziaływań Elementarnych w Polsce Łódź: Instytut Problemów Jądrowych im. A. Sołtana (IPJ) Uniwersytet Łódzki (UŁ) Katowice: Uniwersytet Śląski (UŚ) Kielce Uniwersytet Jana Kochanowskiego (UJK) Kraków: Akademia Górniczo Hutnicza (AGH) Inst. Fiz. Jądrowej im. H. Niewodniczańskiego PAN (IFJ) Uniwersytet Jagielloński (UJ) KATOWICE 6 ośrodków, 10 instytucji Warszawa: a a IPJ Politechnika Warszawska (PW) Uniwersytet Warszawski (UW) Wrocław: Uniwersytet Wrocławski (UWr) ~ 300 eksperymentatorów i inżynierów, ~ 100 teoretyków. Większość z nich współpracuje Z CERN J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

10 Stanowiska Polaków w CERN Obecni członkowie Rady CERN J. Niewodniczański (PAA) z ramienia administracji państwowej, J. Nassalski (IPJ) przedstawiciel środowiska polskich fizyków. Zajmowane wyższe stanowiska Wiceprzewodniczący Rady CERN: R. Sosnowski ( ) Dyrektor Dywizji ECP (Electronics and Computing for Physics): ) M. Turała ( ) Członkowie komitetów wybierani ad personam Komitet Polityki Naukowej ( Rada Naukowa ): A. Wróblewski, K. Rybicki, A. Zalewska Komitet LEP: S. Pokorski Komitet SPS: J. Nassalski, A. Zalewska, H. Białkowska Komitet LECC: M. Turała Komitet AFC: E. Rondio Research Board: A. Zalewska Niektóre stanowiska Staff Members A. Charkiewicz - Radca Personalny w Departamencie HR (Human Resources). T. Kurtyka -Zastępca kierownika grupy w Departamencie TS (Technical Sevices), - Doradca Dyrektora CERN ds. Krajów Nieczłonkowskich, - Przewodniczący komisji do badania kwalifikacji na stanowiska inżyniera. A. Siemko -Zastępca kierownika grupy w Departamencie AT (Accelerator Technology), J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI Szef Sekcji TF (Test Facilities), - odpowiedzialny za transfer technologii w Departamencie AT.

11 Stanowiska Polaków w CERN Od : nowy DG na 5-cio letnią kadencję - prof. Rolf-Dieter Heuer (D) - i nowa struktura administracyjna CERN: Pani prof. E. Rondio (IPJ) będzie członkiem 3-osobowego Directoriate Office. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

12 Polonica w CERN J. Felicki, 1979 Wystawa Microcosmos J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

13 Galeria polskich VIP w CERN Jan Paweł II, 1982 T. Mazowiecki, 1990 A. Wiszniewski, 2000 Prof. Michal Kleiber, Minister of Science 17 October 2003 M. Kleiber, 2003 M. Seweryński i K. Kurzydłowski J. Duszyński, X.2008 Oficjalna inauguracja LHC J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

14 LHC J.P.Nassalski 21.XI

15 LHC akcelerator do badania nieznanych terytoriów Mt Blanc Jez. Lemańskie Genewa CERN (CH) CERN (F) 28 km obwodu J.P.Nassalski 21.XI

16 LHC m pod ziemią ą Wyniki czołowych ł zderzeń ń protonów przyspieszonych do energii 7 TeV (energia dostępna w zderzeniu: 14 TeV) będą badane przy użyciu czterech gigantycznych detektorów: CMS, LHCb, ATLAS i ALICE. Wyjście na nowe terytorium : Tevatron, USA LHC Energia (TeV) 2 14 Świetlność (cm -2 s -1 ) J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

17 Detektory przy LHC Nazwa detektora = Nazwa eksperymentu = Nazwa współpracy J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

18 Detektory przy LHC gigantyczne rozmiary 5-cio piętrowe budynki ATLAS CMS J.P.Nassalski 21.XI

19 Droga protonów do LHC Labirynt akceleratorów Tu są Polacy: początek J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

20 J.P.Nassalski 21.XI

21 Polacy przy budowie LHC Inżynierowie i technicy z Krakowa (IFJ, AGH, Politechnika Kr.) i Wrocławia (PWr) wnieśli duży wkład w budowę LHC. Ponad 100 osób m.in. testowało elektryczne i mechaniczne połączenia magnesów, połączenia kriogeniczne i próżniowe, nadprzewodzące kable, zajmowało się uruchomieniem zabezpieczeń magnesów i automatyzacją linii ciekłego helu. Przez 5 lat przepracowano ponad 1000 osobomiesięcy. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI W październiku IFJ PAN podpisał z CERN LoI w sprawie utworzenia dwóch kilkuosobowych zespołów do inspekcji magnesów LHC podczas przerwy zimowej, na okres 5 lat.

22 Polacy w eksperymentach przy LHC J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

23 Zespoły doświadczalne w eksperymentach LHC Np. zespół ATLAS Detektory LHC są budowane we wspólpracy wielu ludzi z całego świata; ATLAS jest budowany przez około 2000 fizyków i inżynierów ze 167 uniwersytetów i instytutów z 37 krajów. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

24 ATLAS October 2005 Program fizyczny dedykowany poszukiwaniom higgsa, cząstek supersymetrycznych, Detektor o rozmiarach 6-cio piętrowej kamienicy (22 m x 22 m x 42 m) lokalizuje położenie torów cząstek z precyzją kilkudziesięciu mikrometrów, Detektor zawiera 100 milionów kanałów elektroniki, którą obsługuje 3,000 km kabli. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

25 Detektor Wewnętrzny: do precyzyjnego określenia torów cząstek w pobliżu oddziaływujących protonów. Polski wkład (IFJ, IPJ, PW; ~20 osób) do Wewnętrznego ego Detektora: to do kontrukcji, instalacji i uruchomienia detektora, do elektroniki: zasilania, odczytu i sterowania, do symulacji oddziaływań protonów. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

26 CMS Podobnie jak ATLAS - program fizyczny jest dedykowany poszukiwaniom higgsa, cząstek supersymetrycznych, Detektor pozwala na dobrą identyfikację mionów, które mogą syganalizować ć rozpady nowych cząstek, Jest wyposażony o y w największy ę na świecie e nadprzewodzący solenoid soe od o dugośc długości 12.5 m i średnicy wewnętrznej 6 m, który wytwarza pole 4 T. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

27 tor mionu w detektorze PL@CMS System Wyzwalania ( tryger ) CMS: - używa mionów o dużym pedzie, wyprodukowanych pod dużymi kątami. -miony yprzenikaja przez cały detektor i są indentyfikowane w jego zewnetrznych warstwach. Polski wkład (IPJ, UW; ~20 osób) do Systemu Wyzwalania: zaprojektowanie elektroniki trygera, budowa około 3000 modułów elektroniki, instalacja, uruchomienie i odpowiedzialność za działanie całego systemu, do symulacji oddziaływań protonów. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

28 LHCb Poszukuje odpowiedzi na pytania: dlaczego w przyrodzie są 3 generacje cząstek? co spowodowało, że Wszechświat jest zdominowany przez materię? W tym celu bada się drobne różnice we własnościach cząstek i antycząstek zawierających kwark b (tzw. mezonów pięknych). LHC będzie ich produkował biliony rocznie w zderzeniach protonów, Mezony piękne żyją jedną bilionową sekundy. Ich pęd jest na tyle duży, że przed rozpadem oddalają się od miejsca zderzenia protonów na odległość ok. 1 cm, Wyśledzenie takich zdarzeń i precyzyjny pomiar odległości jest zadaniem Detektora Wierzchołka. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

29 Polski wkład (AGH, IFJ, IPJ; ~18 osób): detektory słomkowe (straw tubes) do rekonstrukcji torów w Zewnetrznym Detektorze. Słomki o długości 2.5 m long i średnicy y 5 mm są sklejone w warstwy. Dwie warstwy zmontowane na penelu tworzą moduł. Produkcja modułu w Warszawie Wkład do projektu i konstrukcji prototypu, Produkcja słomek o długości 2.5 m (1/3 z 64,000 wszystkich); gdyby je ułożyć jedna za druga, tp pokryłyby odległość z Łodzi do Warszawy... System pozycjonowania Detektora Zewnetrznego, Produkcja J.P.Nassalski wszystkich (400) paneli. NTP@CERN, 21.XI

30 ALICE Wehikuł do podróży w czasie do Wszechświata po milionowych częściach sekundy od jego powstania w wyniku Wielkiego Wybuchu Przez drobną chwilę materia przypominała wtedy ygorącą ą ą zupę utworzoną ą przez kwarki i gluony, nazywaną plazmą kwarkowo-gluonową. Z niej utworzyły się protony i neutrony, które przetrwały do naszych czasów. LHC będzie wytwarzał miniaturowe Wielkie Wybuchy w wyniku czołowych zderzeń jąder ołowiu, w których będzie dostępna energia 1,150,000 GeV, Do obserwacji i badania plazmy posłużą ł ż określone cząstki, które z niej wylatują. Jest to trudne zadanie ponieważ w wyniku zderzenia jąder ołowiu może się utworzyć do 20,000 cząstek. Będzie to przypominało poszukiwanie igły w stogu siana J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI W tym celu detektor ALICE jest wyposażony w szereg detektorów o bardzo dobrej zdolności rozdzielczej.

31 Polski technik montuje moduł PHOS Polski wkład (IFJ, IPJ, PW; ~22 osób): Komora Projekcji Czasowej cylindryczny detektor o 5m długości i średnicy; wkład do projektu, konstrukcji i testów. Detektor fotonów (PHOS) złożony ł ż z kryształów PWO 2cm x 2cm x 18cm; Polska dostarczyła 1000 kryształów, część elektroniki, uczestniczyła c w konstrukcji i testach. Szybka elektronika do określenia czasu (tryger T0); wkład do elektroniki. do konstrukcji bazy danych. j do symulacji oddziaływań ciężkich ę jonów. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

32 Polacy w eksperymentach przy SPS J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

33 Beam momentum 160 GeV intensity µ + /spill (4.8s/16.2s) longitudinal l polarization ~ -76% LHC SPS μ + N Target 6 LiD, longitudinal polarization +53%, -50% NH 3 (2007) J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

34 COMPASS Współpraca COMPASS: 200 osób z 30 intytutów w 10 krajach. Polski wkład (IPJ, UW, PW; 15 osób): detektor śladowy SciFi, pozycjonowanie detektorów, analiza (10 doktorantów!). Pomiary do 2008 roku: μ 160 GeV/c protony i deutrony Detektory μ' hadrony J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

35 COMPASS Problematyka fizyczna: jak zbudować proton i neutron z ich elementarnych składników: kwarków i gluonów? Ten problem był badany w CERN od początku lat 70-tych, a Polscy fizycy uczestniczyli w tych badaniach od początku lat 80-tych: EMC NMC SMC COMPASS. Full description requires orbital angular momentum W tym roku rozpoczęto nowy program badawczy: używając wiązek hadronów odkryć cząstki utworzone przez egzotyczne kombinacje kwarków i gluonów, przewidziane przez teorię silnych oddziaływań, Chromodynamikę Kwantową: cząstki znane (mezony) Czastki nieznane, przewidziane J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

36 SHINE Współpraca SHINE: 114 ludzi z 24 instytutów w 14 krajach. Polski wkład (UJ, IPJ, UJK, UW, PW; 16 osób): detektory pozycji wiązki, układ gazowy, zasilacze, światłowody dla detektorów czasu przelotu, układ kontroli detektorów, baza danych eksperymentu, koordynacja programów rekonstrucji, rzecznik: M. Gaździcki (Frankfurt/Kielce). J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

37 SHINE Super-Kamiokande Problematyka fizyczna: Pomiar produkcji hadronów w oddziaływaniach hadron hadron, potrzebny do analizy danych z... eksperymentów neutrinowych (Super-Kamiokande, T2K) : eksperymentów badających promieniowanie kosmiczne (Pierre Auger, KASKADE): Badanie oddziaływań jądro-jądro: poszukiwania przejścia od nukleonowego gazu do plazmy kwarkowo-gluonowej : Synergia: polskie zespoły uczestniczą ą również w eksperymentach neutrinowych, promieniowania kosmicznego i oddziaływań jądro-jadro przy wysokich energiach (STAR, ALICE). Super-Kamiokande Lawina powietrzna plazma kwerkowo-gluonowa przejście J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI.2008 gaz hadronowy 37

38 Sieć komputerowa do analizy danych z LHC J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

39 Polski GRID Tier1 FZK DFN DWDM 10Gbps WARSAW Firewall GEANT-2 Frankfurt PIONIER Warsaw-ICM POZNAŃ KRAKÓW Cracow-CYFRONET VLAN (1Gbit/s) DWDM Tier-2 Servers Firewall Poznan-PSNC PSNC Firewall Access Router PIONIER Network Switch W ciągu 1 roku LHC wyprodukuje 15 PB danych, które będą analizowane przez 5000 fizyków w 500 ośrodkach na całym świecie. Do dystrybucji danych i do zapewnienia wspólnej mocy obliczeniowej utworzono dedykowany GRID komputerowy (WLCG). GRID ma 4 poziomy dystrybucji: Tier0 (CERN) Tier3. Fizycy z Krakowa i Warszawy, we współpracy z CYFRONETEM (Warszawa), ICM (Warszawa) and PCSS (Poznań), zbudowali polski poziom Tier2. Wykorzystuje on polską sieć PIONIER. Ostatnio do współpracy dołączyło WCSS (Wrocław). J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

40 Transfer technologii J.P.Nassalski 21.XI

41 Transfer technologii Fizyka wysokich energii potrzebuje wyrafinowanych detektorów wymagających opracowania nowych technologii. CERN wspiera transfer technologii do laboratoriów naukowych i przemysłu w krajach członkowskich, dla zastosowań w codziennym życiu. Przykład: detektor GEM wynaleziony w CERN. Transfer technologii do firmy TECHTRA (Wrocławski Park Technologiczny), która otrzymała Srebrny Medal na Międzynarodowych Targach Wynalazków, Genewa, dr S. Wronka buduje prototyp detektora fotonów, dla zastosowań medycznych. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

42 Przemysł w CERN J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

43 Polski przemysł w CERN Złota nagroda CMS dla ZEC Service, Wrocław Prototypy magnesów LHC w kriostatach Rafako, Racibórz Budowa LHC utworzyła rynek warty 3-4 miliardów CHF Polska uzyskała do niego dostęp po przystąpieniu do CERN w 1991 r. Od tego czasu dziesiątki polskich przedsiębiorstw wygrało kontrakty przemysłowe i serwisowe, np.: ZEC Service, Wrocław kilka kontraktów na sumę 10 milionów CHF i Rafako, Racibórz kriostaty dla prototypów magnesów LHC J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI W okresie zawarto kontrakty w wysokości 30 milionów CHF

44 Kursy dla nauczycieli J.P.Nassalski 21.XI

45 Kursy dla nauczycieli TRAINING SCIENTISTS OF TOMORROW Na początku 2007 roku uruchomiono w CERN program jednotygodniowych kursów w języku polskim (National Teacher Programme - NTP), dla nauczycieli fizyki. Pierwszy wieczór pierwszego kursu, kwiecień Odbyło się już sześć kursów. Uczestniczyło ł w nich około ł 230 nauczycieli. Duży polski sukces! J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

46 2008 r.: CERN w Polsce J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

47 Konferencje Konferencja dla nauczycieli Fizyka Wysokich Energii w Edukacji Szkolnej, Puławy, Konferencja dla gimnazjalistów i licealistów Od MSC do LHC od radu i polonu do Wielkiego Zderzacza Hadronów Warszawa, Physics of Elementary Interactions ti in the LHC Era Warszawa, J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

48 Wystawy Muzeum MSC, od 15.V.2008 Aula Wydziału Fizyki PW J.P.Nassalski 21.XI

49 LHC w warszawskim metrze J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

50 Festiwale Nauki i Pikniki Naukowe Piknik Naukowy, Warszawa, a a J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

51 Artykuły i broszury Świat Nauki, Przewodnik po LHC Również liczne wykłady, seminaria, reportaże w prasie, TV i PR,... J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

52 PODSUMOWANIE W ciągu najbliższych paru lat spodziewamy się dokonać w CERN przełomowych odkryć z dziedziny FOE i Polska będzie w nich uczestniczyła. CERN jest również bardzo efektywnym narzędziem promocji fizyki w społeczeństwie czego dowód można było zobaczyć na przystanku autobusowym w Warszawie macie w czym Państwo swój znaczny udział... Życzymy dalszych sukcesów! J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

53 CERN czeka na Państwa uczniów! J.P.Nassalski 21.XI

54 Zapasowe przeźrocza J.P.Nassalski 21.XI

55 CERN Meyrin = CERN Lab.1. CERN Meyrin widok w kierunku Alp Mt Blanc Meyrin Genewa CERN Prèvessin = CERN Lab.2 po stronie francuskiej. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

56 Zadania CERN Badania naukowe, Nowe technologie i transfer technologii do przemysłu, Edukacja studentów i nauczycieli, Rozwój współpracy międzynarodowej w dziedzinie FOE. FOE: Fizyka Oddziaływań ł ń Elementarnych (fizyka cząstek elementarnych, fizyka wysokich energii). CERN Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire Europejska Organizacja Badań Jądrowych CERN (Europejskie Laboratorium Fizyki Cząstek). nazwa polska nazwa (nieoficjalna) J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

57 Kariera w CERN Inżynier elektronik Technik elektronik Strażak Tłumacz Fizyk Ekspertyza w CERN fizyka informatyka technologia próżni kriogenika elektronika elektryka magnesy materiałoznawstwo systemy kontroli Prawnik Pracownik administracyjny Inżynier BHP Technik próżniowy Analityk Informatyk Operator maszyn J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

58 LHC Tunel LHC z magnesami do prowadzenia protonów na orbicie J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

59 LHC Przekrój magnesów Przeciwnie skierowane pola magnetyczne Dwie wiązki ą protonów poruszają się ę obok siebie w przeciwnych kierunkach. Ruch po okręgu jest wymuszany przez silne pole magnetyczne. Kierunki pola w obu wiązkach sa przeciwnie skierowane. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI Przyspieszone protony poruszają się z prędkością 99,999,999.1% prędkości światła, czyli w ciągu 1 s wykonują ponad okrążeń w tunelu.

60 LHC Magnesy W tunelu znajduje się ponad 7000 magnesów nadprzewodzących. Kable nadprzewodzące w magnesach są wykonane z drutów NbTi o grubości mm. Zużyto na nie 1200 t NbTi. Po rozwinięciu, ich długość pokryłaby pięciokrotnie odległość od Ziemi do Słońca, Pole w magnesach głównych wyniesie 8.7 T, przy prądzie 11,700 A, Energia zmagazynowana w magnesach wynosi 11 GJ. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

61 LHC Wiązki protonów detektor paczki protonów Każda wiązka składa się z 2800 paczek, z których każda zawiera 100 miliardów protonów. Paczka o długości kilku cm jest w obszarze przecięcia ściśnięta do grubości włosa, W rurze próżniowej panuje ciśnienie Torr, czyli takie jest na wysokości 1000 km nad powierzchnią Ziemi. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

62 LHC Układ chłodzenia Linia kriogenicznana Magnesy są utrzymywane w temperaturze 1.9K przy użyciu nadciekłego helu, Do schłodzenia magnesów o całkowitej masie 31,000 t używa się 700, l (100 t) helu rozprowadzanego przez linię kriogeniczną o długości 30 km, Do wstępnego ochłodzenia używa się 12 milionów litrów ciekłego azotu. J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI

63 Programy stypendialne CERN Fellowship Programme dla fizyków z doktoratem oraz dla absolwentów wyższych uczelni technicznych, 2-letnie kontrakty ścieżka do staff position, Associateship (Corresponding Associateship) Programme dla zatrudnionych fizyków z doktoratem i inżynierów, 1-letnie kontrakty (do 6 miesięcy, z małych krajów członkowskich ), Doctoral Students Programme dla przygotowujących Kilka krajów, doktoraty również z nie fizyki będących stosowanej, członkami informatyki CERN, i inżynierii, 2-letnie dofinansowuje kontrakty, z własnych środków udział swoich studentów Technical Students Programme w tych programach. dla studentów fizyki stosowanej, informatyki, inżynierii, kontrakty Nasze 6-12 dotychczasowe miesięcy. próby pozyskania dofinansowania Trainee Programme z MNiSW były bezowocne. staże dla studentów fizyki stosowanej, inżynierii, informatyki, administracji, do 5 miesięcy. Summer Students Programme wykłady, udział w doświadczeniach, nawiązanie kontaktów, dla studentów fizyki, informatyki i inżynierii, 2-4 miesiące. High School Teachers i National Teachers Programme J.P.Nassalski NTP@CERN, 21.XI