KONSPEKT LEKCJI PRZYRODY W KLASIE IV ( dwie godziny lekcyjne) Autor: Wioletta Budkowska Kozak PSPzOI nr 7 w Stalowej Woli

Transkrypt

1 KONSPEKT LEKCJI PRZYRODY W KLASIE IV ( dwie godziny lekcyjne) Autor: Wioletta Budkowska Kozak PSPzOI nr 7 w Stalowej Woli TEMAT: POZNAJEMY SKŁADNIKI POGODY. CELE OPERACYJNE: UCZEŃ: potrafi wyjaśnić znaczenie terminu pogoda, wymienia składniki pogody, nazwa opady i osady atmosferyczne, rozróżnia podstawowe rodzaje chmur, nazywa przyrządy służące do pomiaru poszczególnych składników pogody, odczytuje temperaturę dodatnią i ujemną, zna budowę termometru, wyjaśnia jak powstają wiatry, określa kierunek wiatru, wie, co to jest ciśnienie atmosferyczne, sporządza mapę pogody wykorzystując znaki graficzne. METODA NAUCZANIA: pogadanka pokaz ŚRODKI DYDAKTYCZNE: kart pracy, materiały dla uczniów, magnesy, przyrządy do pomiaru składników pogody: termometry magnetofon, kaseta z nagraniem prognozy pogody plastikowa butelka z obciętą szyjką, szyjka plastikowej butelki, pasek papieru ze skalą w centymetrach mały plastikowy pojemnik (taki jak do badania moczu lub kału dostępny w aptece) lub szklana buteleczka po lekarstwie, zużyty wkład do długopisu, denaturat, 2 zlewki, wrząca woda, lód wilgociomierz włosowy pogodowa mapa Polski, symbole przedstawiające składniki pogody tabelka do uzupełnienia i wklejenia do zeszytu BIBLIOGRAFIA: J. Golanko, M. Czekalska; Poradnik metodyczny, Przyroda w klasie IV; Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2003 M. Marko Worłowska, F. Szlajfer; Przyroda dla klasy IV ; Wydawnictwo Nowa Era S. Elbanowska Ciemuchowska; Doświadczenia na lekcjach przyrody ; Wydawnictwo Nowa Era; Warszawa 2006 J. Jackowicz; Encyklopedia Doświadczeń ; Wydawnictwo Larousse Polska; Wrocław 2006 E. Gromek, E. Kłos, W. Kofta, E. Laskowska, A. Melson; Przyrodo witaj, Podręcznik dla klasy IV szkoły podstawowej; WSiP; Warszawa 2006 M. Augustyniak, M. Augustyniak; Mój świat 4 ; podręcznik i zeszyt ćwiczeń; Wydawnictwo M. Rożak, Gdańsk 1999, E. Dudek, E. Szedzianis, K. Tryl; Przyroda 4 ; Wydawnictwo Wiking; Wrocław 1999 B. Klimuszko, J. Sokołowska, M. Wilczyńska Wołoszyn; Przyroda 4 ; Wydawnictwo Żak; Warszawa

2 I GODZINA LEKCYJNA PRZEBIEG LEKCJI: 1. Część wstępna ( 10 min.). o Uczniowie jeszcze przed wejściem do klasy losują kolorowe karteczki, które oznaczają przynależność do odpowiedniej grupy. Wchodząc do klasy zajmują miejsce zgodnie z oznaczeniem wylosowanej kartki. o Następuje powitanie i sprawdzenie listy obecności. o Przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji. Na początek chciałabym abyśmy przypomnieli sobie wiadomości z poprzedniej lekcji: Kiedy rozpoczyna się zima? Jak nazywamy ten dzień? Jak zimą wygląda świat roślinny? Co zimą dzieje się u zwierząt? Kiedy rozpoczyna się wiosna? Jak nazywa się ten dzień? Który dzień w roku również nosi nazwę równonocy? Jakie rośliny zwiastują wiosnę? Jak zachowują się zwierzęta wiosną? Kiedy rozpoczyna się lato? 22 czerwca. Jak wygląda świat roślinny latem? Co dzieje się z roślinami jesienią? Jaś urodził się 15 marca. Jaka to pora roku? o Nawiązanie do tematu lekcji. Uczniowie zastanawiają się co nazywamy pogodą? Na dzisiejszej lekcji zajmiemy się pogodą. Zapiszmy temat lekcji: Poznajemy składniki pogody. Na początku zastanówmy się co to jest pogoda? Pogoda stan atmosfery w danym miejscu i w danym czasie. Co to jest atmosfera? Atmosfera to gazowa powłoka Ziemi, warstwa powietrza wokół Ziemi. Dlaczego w definicji pogody musimy dodać wyrażenie w danym miejscu i czasie? Pogoda zmienia się, w różnych miejscach w tym samym czasie może być inna. Za chwilę wysłuchamy sobie prognozy pogody. Waszym zadaniem jest ustalenie składników pogody. Nauczyciel puszcza z taśmy prognozę pogody. Uczniowie po odsłuchaniu nagrania wymieniają składniki pogody. Składniki pogody: - temperatura powietrza - zachmurzenie - opady - ciśnienie atmosferyczne - kierunek i prędkość wiatru - wilgotność powietrza. 2. Część właściwa lekcji ( 30 min.). Za chwilę będziecie pracować w grupach. Każda z grup ma na stoliku przygotowaną kartę pracy oraz materiały w kopertach. Każda z grup zajmuje się jednym ze składników pogody. Na podstawie podręcznika i materiałów będziecie odpowiadać na pytania znajdujące się w kartach pracy. o Uczniowie pracują w 6 grupach. Nauczyciel przydziela i omawia każdej z grup zdania do rozwiązania. Uczniowie do pomocy mają podręcznik oraz materiały otrzymane od nauczyciela. 2

3 KARTY PRACY GRUPA I i IV 1. Jak powstają chmury? 2. Jaki znasz rodzaje chmur? 3. Jak ocenić zachmurzenie nieba? 4. Jakimi znakami przedstawia się na mapie pogody zachmurzenie nieba? GRUPA II i IV 1. Jak nazywa się przyrząd służący do pomiaru temperatury powietrza? 2. Jak zbudowany jest termometr? (na rysunku termometru zaznacz: zbiorniczek z cieczą, kapilarę szklaną, skalę temperatur). 3. Jak odczytujemy wartość temperatury i w jakich jednostkach? 4. Odczytaj temperaturę z termometrów przedstawionych na rysunkach. Na ostatnim termometrze zaznacz temperaturę -8 o C. GRUPA III i VI 1. Jakie znasz rodzaje opadów atmosferycznych? 2. Jakie znasz rodzaje osadów atmosferycznych? 3. Jaki przyrząd służy do pomiaru opadów atmosferycznych? 4. W jaki sposób dokonuje się odczytu z deszczomierza i w jakich jednostkach? 3

4 o Czas pracy uczniów 20 min. Po zakończeniu pracy uczniowie na tablicy magnesami przypinają swoje karty pracy. o Następuje prezentacja pracy uczniów przedstawiciel każdej z grup przedstawia efekt pracy swojej grupy. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów. W trakcie zajęć nauczyciel prezentuje uczniom sposób wykonania dwóch przyrządów do pomiaru składników pogody: deszczomierza i termometru. KARTY PRACY ODPOWIEDZI 1. Jak powstają chmury? GRUPA I i IV Chmury powstają wtedy, gdy ciepłe powietrze zawierające parę wodną się oziębi. Dzieje się tak podczas wznoszenia się powietrza lub gdy ciepłe powietrze zetknie się z zimniejszym. Chmura jest więc zgrupowaniem kropelek wody lub kryształków lodu powstałym w wyniku skroplenia się lub resublimacji pary wodnej. Czasem tworzy się chmura złożona w dolnej części z kropelek wody, a w górnej z lodu. Rodzaj chmury zależy od wysokości, na której się ona tworzy. Chmury składające się z kryształków lodu powstają bardzo wysoko nad powierzchnią Ziemi. Chmury wysokie występują na wysokości od 5 do 13 km nad powierzchnią Ziemi, chmury średnie od 2 do 7 km, chmury niskie do 2 km. 2. Jakie znasz rodzaje chmur? Do podstawowych rodzajów chmur zaliczamy: : - Pierzaste (cirrus) chmury wysokie, są białe, przypominają delikatne smugi, zbudowane są z kryształków lodu i nie dają opadów. Oznaczają jednak zmianę pogody. - kłębiaste (cumulus) chmury średnie, tak zwane baranki - chmury pięknej pogody - maja białe skłębione wierzchołki i spłaszczoną podstawę. Nie dają opadów. - chmury kłębiaste deszczowe są wysokie, potężne o ciemnoszarej lub prawie granatowej podstawie. Są zbudowane z kropelek wody. Dają gwałtowny, ulewny deszcz. - warstwowe (stratus) chmury niskie - tworzą szarą lub niebieskawą niemal jednolitą warstwę pokrywającą niemal całkowicie niebo, dają opady śniegu, mżawki lub ciągłego deszczu. Niekiedy chmury tworzą się bardzo nisko nad powierzchnią Ziemi jest to mgła. Nieraz niebo jest bezchmurne, innym razem całkowicie zachmurzone. O zachmurzeniu częściowym mówimy, gdy widać i chmury, i prześwitujący błękit nieba. 3. Jak ocenić zachmurzenie nieba? Zachmurzenia nieba nie da się zmierzyć. Ocenia je obserwator posługując się skalą od 0 do 10 ( 0 niebo bezchmurne, 10- całkowite zachmurzenie). 4

5 4. Jakimi znakami przedstawia się na mapie pogody zachmurzenie nieba? GRUPA II i V 1. Jak nazywa się przyrząd służący do pomiaru temperatury powietrza? Do pomiaru temperatury powietrza służy termometr. 2. Jak zbudowany jest termometr? Na rysunku termometru zaznacz: zbiorniczek z cieczą (alkoholem lub rtęcią), kapilarę szklaną, skalę temperatur. Termometr składa się ze szklanej rurki (kapilary) zakończonej zbiorniczkiem wypełnionym cieczą (rtęcią lub zabarwionym alkoholem) i ze skali temperatury. Termometry z których korzystają meteorolodzy są umieszczone 2 m nad ziemia w klatkach meteorologicznych. Znajdują się one w stacjach meteorologicznych na terenie całej Polski a stąd docierają do Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Tam wykonuje się mapy pogody, które oglądacie w telewizji. Do niedawna pomiary pogody odczytywano 3 razy w ciągu dnia: o 7:00, 13:00 i 19:00, obecnie używa się urządzeń zwanych termografami. W życiu codziennym używamy różnych termometrów np. termometrów lekarskich w których skala wynosi od 35 do 42 o C. 3. Jak odczytujemy wartość temperatury i w jakich jednostkach? Temperaturę mierzymy w stopniach. Najczęściej korzysta się ze skali Celsjusza. Nazwa ta pochodzi od nazwiska szwedzkiego wynalazcy termometru Andersa Celsjusza. Oznacza się ją symbolem o C. Najważniejszym miejscem w skali termometru jest kreseczka oznaczająca 0 o C. Gdy słupek płynu w rurce opadnie poniżej tej kreski mamy do czynienia z temperaturą ujemną. Gdy słupek podniesie się powyżej tek kreski mówimy, że temperatura jest dodatnia. Temperaturę odczytujemy mając oczy na wysokości końca słupka cieczy. Właściwy pomiar temperatury powietrza powinien odbywać się w cieniu. 5

6 4. Odczytaj jaką temperaturę wskazują termometry? Na ostatnim termometrze zaznacz temperaturę -8 o C. DOŚWIADCZENIE: JAK WYKONAĆ TERMOMETR? My sami możemy wykonać termometr. Potrzebne nam będą do tego: plastikowy pojemnik, zużyty wkład do długopisu, denaturat, termosy z wrzącą wodą i lodem, 2 zlewki. Wykonanie termometru: W pokrywce pojemnika wykonać niewielki otwór, w którym zmieści się wkład do długopisu. Do pojemnika wlać denaturat i zamknąć pokrywką. Umieścić wkład do długopisu w pokrywce (zbyt duży otwór można uszczelnić plasteliną). Wstawić pojemnik do zlewki z gorącą wodę. Obserwować poziom denaturatu w kapilarze (pod wpływem wysokiej temperatury poziom denaturatu w kapilarze będzie się podnosił). Umieścić pojemnik w zlewce z lodem. Obserwować poziom denaturatu w kapilarze ( pod wpływem niskiej temperatury poziom denaturatu w kapilarze będzie opadał). Nauczyciel wyjaśnia, jak nazywa się zjawisko zastosowane do budowy termometru (rozszerzalność temperaturową). Do kapilary można przymocować kartonik i wykonać skalę. W tym celu należy wstawić pojemnik do naczynia z lodem, odczekać chwilę zaznaczyć temperaturę 0 o C, następnie wstawić kolbę do naczynia z wrzątkiem, odczekać zaznaczyć temperaturę 100 o C. Odległość od 0 do 100 podzielić na równe odcinki. GRUPA III i VI 1. Jakie znasz rodzaje opadów atmosferycznych? Deszcz to opad kropel wody o wielkości od 0,5 do 5 mm. Duże krople spadają podczas krótkiego i gwałtownego deszczu, często w czasie burzy. Małe krople występują w opadach utrzymujących się nieraz kilka dni. Śnieg jest opadem płatków różnej wielkości i budowy zwanych śnieżyczkami. Pada zimą. Grad to opad bryłek lodu o wielkości od 5 do 20mm. Zdarza się w róznych porach roku i zwykle przynosi szkody na polu lub w sadzie. 2. Jakie znasz rodzaje osadów atmosferycznych? Osady atmosferyczne powstają wtedy, gdy para wodna z atmosfery osadza się na różnych przedmiotach. Są zbudowane podobnie jak opady z kropel wody lub kryształków lodu. Do osadów zalicza się: rosę, szron, szadź i gołoledź. Rosa powstaje rano i po zmroku, gdy po ciepłym dniu powierzchni Ziemi się ochładza. Szron (zamarznięte krople rosy) jest to osad kryształków lodu powstały z zamarzniętej pary wodnej. Pojawia się wtedy, gdy temperatura powietrza tuż przy powierzchni Ziemi spadnie poniżej 0 o C. Szadź (zwana też sadzią) występująca na drzewach, krzewach, płotach, liniach energetycznych, powstaje w wyniku zamarzania kropel mgły. Gołoledź to lodowa powłoka tworząca się na jezdniach, schodach gdy krople deszczu opadają na powierzchnię o temperaturze niższej niż 0 o C i natychmiast zamarzają. 6

7 3. Jaki przyrząd służy do pomiaru opadów atmosferycznych? Ilość opadów mierzy się deszczomierzem. Jest to naczynie w kształcie otwartego u góry walca, wewnątrz którego znajduje się lejek i zbiorniczek na wodę. Wodę opadowa przelewa się ze zbiorniczka do menzurki. Na jej ścianie jest milimetrowa podziałka, z której odczytuje się wielkość opadów. 4. W jaki sposób dokonuje się odczytu z deszczomierza i w jakich jednostkach? Ilość opadów odczytuje się z podziałki milimetrowej umieszczonej na ścianie deszczomierza. Jednostką pomiaru jest milimetr. DOŚWIADCZENIE: JAK WYKONAC DESZCZOMIERZ? Wykonanie deszczomierza: Aby wykonać prosty deszczomierz, można wykorzystać lejek i plastikową butelkę z odciętą szyjką. Za pomocą linijki na butelce należy narysować skalę milimetrową. Ważne aby lejek (lub szyjka plastikowej butelki) idealnie przylegał do butelki. 3. Część końcowa (5 min) o Nauczyciel zadaje pytania kontrolne uczniom ( uczeń omawia zagadnienia innej grupy). Jakie poznałeś składniki pogody? Jakie znasz rodzaje chmur? Co to są opady a co to są osady atmosferyczne? Jakim przyrządem mierzymy ilość opadów? Jak nazywa się przyrząd do pomiaru temperatury powietrza? W jaki sposób dokonuje się oceny stopnia zachmurzenia nieba? o Nauczyciel ocenia aktywność uczniów na lekcji. 7

8 II GODZINA LEKCYJNA PRZEBIEG LEKCJI: 1. Część wstępna (5 min). o Uczniowie ponownie losują karteczki, które określają ich przynależność do odpowiedniej grupy. o Następuje powitanie i sprawdzenie listy obecności oraz przypomnienie wiadomości z poprzedniej lekcji. 2. Część właściwa (30 min). Uczniowie pracują w 6 grupach. Każda z grup ma do rozwiązania zadania zawarte w karcie pracy. Uczniowie korzystają z podręcznika i z pomocy dołączonych do karty pracy. Czas pracy 15 min. KARTA PRACY GRUPA I, III, V 1. Co to jest wiatr? 2. Jaki przyrząd służy do pomiaru kierunku i prędkości wiatru? 3. W jakich jednostkach określamy kierunek i siłę wiatru? 4. Na rysunku zaznaczono strzałką wiatr południowy czyli wiejący z południa. Wskaż i podpisz wiatr: zachodni, północny, południowo wschodni i północno zachodni. GRUPA II, IV, VI 1. Co to jest ciśnienie atmosferyczne? 2. Jak nazywa się przyrząd do jego pomiaru? 3. Jak odczytujemy wartość ciśnienia i w jakich jednostkach? 4. Co na mapie pogody oznaczają litery: W?. N?.. 8

9 KARTA PRACY - ODPOWIEDZI GRUPA I, III, V 1. Co to jest wiatr? Wiatr jest to poziomy ruch powietrza. Wiatr to poziomy ruch powietrza powstający na skutek różnicy ciśnienia w różnych miejscach. Wiatr wieje zawsze od miejsca o wyższym ciśnieniu do miejsca o ciśnieniu niższym ( od wyżu do niżu). Im wyższa różnica ciśnień, tym większa prędkość wiatru. Wyróżniamy kilka rodzajów wiatru: - powiew wiatr słaby, który ledwo porusza liśćmi na drzewach - wicher kołysze gałęziami i unosi małe przedmioty - wichura jest bardzo gwałtowna, a gdy wieje nad morzami powoduje sztorm - huragan najsilniejszy wyrywa drzewa z korzeniami, uszkadza lub niszczy budynki. 2. Jaki przyrząd służy do pomiaru kierunku i prędkości wiatru? Do pomiaru kierunku i prędkości wiatru służy: wiatromierz i anemometr (prędkość wiatru) 3. W jakich jednostkach określamy kierunek i siłę wiatru? Prędkość wiatru mierzymy wiatromierzem lub anemometrem, a wyrażamy ją w metrach na sekundę (m/s) lub kilometrach na godzinę (km/h). Kierunek wiatru określamy wyrażając skąd wiatr wieje np. wiatr zachodni to wiatr wiejący z zachodu. Wiatr charakteryzuje się przez podanie jego kierunku i prędkości. Prędkość i kierunek wiatru mierzy się za pomocą wiatromierza. Prędkość wiatru podaje się w metrach na sekundę (m/s), kilometrach na godzinę (km/godz.) lub wg skali Beauforta. ( 0 B). Wiatr wieje z różnych kierunków. Gdy wieje z zachodu nazywamy go zachodnim, a gdy z południowego wschodu południowo wschodnim. 4. Na rysunku zaznaczono strzałką wiatr południowy czyli wiejący z południa. Wskaż i podpisz wiatr: zachodni, północny, południowo wschodni i północno zachodni. 1. Co to jest ciśnienie atmosferyczne? GRUPA II, IV, VI Ciśnienie atmosferyczne to nacisk powietrza na powierzchnię Ziemi. Powietrze, choć go nie widać, jak każde ciało ma masę i dlatego naciska na powierzchnię wszystkiego, co nas otacza i na nas samych. 2. Jak nazywa się przyrząd do jego pomiaru? Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służy barometr. 9

10 3. Jak odczytujemy wartość ciśnienia i w jakich jednostkach? Ciśnienie atmosferyczne podawane jest w milimetrach słupa rtęci (mmhg) lub hektopaskalach (hpa). 4. Co na mapie pogody oznaczają litery: W WYŻ ATMOSFERYCZNY układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego N NIŻ ATMOSFERYCZNY układ niskiego ciśnienia atmosferycznego o Prezentacja pracy uczniów przedstawiciel każdej z grup przedstawiają efekt pracy w swojej grupie. Nauczyciel uzupełnia wypowiedzi uczniów. o Nauczyciel omawia ostatni składnik pogody wilgotność powietrza (zawartość pary wodnej w powietrzu), wymienia przyrządy do pomiaru wilgotności higrometr i jednostkę pomiaru - %. Nauczyciel demonstruje uczniom sposób wykonania prostego wilgotnościomierza włosowego: Przygotuj płytkę z drewna lub sklejki z zamontowanym wieszakiem do powieszenia na ścianie. Wbij gwoździk w płytkę na środku u góry. Przywiąż włos do gwoździka i obciąż go guzikiem. Wytnij z kartonu strzałkę. Nałóż na drugi gwoździk kolejno: koralik, szpulkę po niciach, strzałkę i drugi koralik, potem wbij go na dole płytki. Owiń włos kilka razy wokół rolki. Zawieś wilgotnościomierz w wilgotnym miejscu (łazienka), zaznacz położenie strzałki, rysując chmurkę. Potem zawieś go koło kaloryfera, gdzie strzałka przesunie się w drugie, skrajne położenie: zaznacz je rysując słońce. o Po zakończeniu prezentacji uczniowie ponownie słuchają prognozy pogody. Ich zadaniem jest zaznaczenie na mapie informacji o stanie pogody przedstawionych w prognozie pogody. 10

11 3. Część końcowa lekcji ( 10 min). o Uczniowie otrzymują do uzupełnienia i wklejenia do zeszytu notatkę z lekcji:.. to wszystkie zjawiska atmosferyczne występujące w określonym miejscu i czasie. Składnik pogody Przyrządy służące do jego pomiaru Termometr Jednostka pomiaru Opady Wiatromierz hpa Zachmurzenie o Nauczyciel ocenia aktywność uczniów na lekcji. 11