SZKOŁA GŁÓWNA SŁUśBY POśARNICZEJ
|
|
- Kornelia Cybulska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 SZKOŁA GŁÓWNA SŁUśBY POśARNICZEJ ZAKŁAD RATOWNICTWA CHEMICZNEGO WYKONAŁ: kpt. mgr inŝ. Jarosław Chodorowski mł. kpt. mgr inŝ. Zdzisław Salamonowicz st. kpt. mgr inŝ. Wojciech Jarosz
2 I. PODSTAWOWE POJĘCIA Sorpcja zjawisko pochłaniania gazów, par cieczy, par substancji stałych i ciał rozpuszczonych w cieczach przez ciała porowate, zwane sorbentami. Ciała porowate - ciała stałe, mające duŝą liczbę pustych przestrzeni o wielkości względnie małej w porównaniu z wymiarem charakterystycznym samego ciała. Przestrzenie takie, niezaleŝnie od ich kształtu, nazywamy porami. Adsorpcja zjawisko zewnętrznego pochłaniania par, gazów, par substancji stałych i ciekłych. Proces, w którym pochłonięty materiał jest rozmieszczony na powierzchni materiału adsorbującego. Absorpcja - zjawisko zewnętrznego i wewnętrznego pochłaniania par, gazów, par substancji stałych i ciekłych. Proces, w którym pochłonięty materiał jest rozmieszczony w całej masie materiału absorbującego. Adsorbent substancja na powierzchni której zachodzi zjawisko zewnętrznego przyłączania cząsteczek. Adsorbat substancja przylegająca do powierzchni adsorbentu. Sorbent - materiał uŝywany dla zatrzymania i pochłaniania róŝnego typu substancji niebezpiecznych. Sorbentami mogą być wszystkie substancje posiadające zdolność zatrzymywania toksycznych cieczy wewnątrz (proces absorpcji) lub na swojej powierzchni (proces adsorpcji), jak równieŝ wykorzystujące obydwa zjawiska jednocześnie. Niejednokrotnie wymienionym zjawiskom fizycznym mogą równieŝ towarzyszyć reakcje chemiczne, wspomagające proces neutralizacji. Sorbat substancja pochłaniana przez sorbent. II. ADSORPCJA FIZYCZNA I CHEMICZNA W zaleŝności od procesu cząsteczki i atomy mogą przyłączać się do powierzchni na dwa sposoby. Pierwszym jest fizysorpcja a drugim chemisorpcja. W procesie fizysorpcji (adsorpcji fizycznej) pomiędzy adsorbatem a adsorbentem istnieją oddziaływania van der Waalsa. Siły van der Waalsa mają długi zasięg, lecz są słabe. Taka niewielka ilość energii moŝe być z łatwością pochłonięta przez drgania sieciowe i ulec dysypacji w postaci ruchów termicznych. Cząsteczka, skacząc po powierzchni, stopniowo wytraca swą energię, by w końcu ulec adsorpcji w procesie zwanym akomodacją. Entalpię adsorpcji fizycznej moŝna wyznaczyć, mierząc wzrost temperatury próbki o znanej pojemności cieplnej. Typowe Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 1
3 wartości fizysorpcji wynoszą 20 kj/mol. Tak niewielka zmiana entalpii najczęściej nie wystarcza do zerwania wiązania, zatem zaadsorbowana fizycznie cząsteczka zachowuje swą toŝsamość, choć obecność powierzchni moŝe powodować jej odkształcenie. W procesie chemisorpcji (adsorpcji chemicznej) cząsteczki (lub atomy) łączą się z powierzchnią, tworząc wiązania chemiczne (najczęściej kowalencyjne). Entalpia chemisorpcji jest duŝo większa niŝ fizysorpcji, a typowe jej wartości wynoszą około 200 kj/mol. RównieŜ odległość pomiędzy powierzchnią i najbliŝszymi atomami adsorbatu jest zazwyczaj mniejsza w przypadku chemisorpcji niŝ adsorpcji fizycznej. Szybkość procesów powierzchniowych Stopień pokrycia powierzchni przez adsorbat zazwyczaj wyraŝamy jako ułamek zapełnienia powierzchni liczba zajętych centrów adsorpcyjnych θ = liczba dostępnych centrów adsorpcyjnych Stopień pokrycia często wyraŝamy poprzez objętość zaadsorbowanej substancji; wówczas wynosi θ = V/V, gdzie V jest objętością adsorbatu, która odpowiada jednocząsteczkowej warstwie. Szybkość adsorpcji dθ/dt jest szybkością zmian ułamka zapełnień powierzchni i moŝna ją wyznaczyć, mierząc zmiany stopnia pokrycia w czasie. Szybkość, z jaką powierzchnia pokrywa się adsorbatem, zaleŝy od zdolności substancji do przemiany energii bombardujących ją cząsteczek w ruch termiczny. Jeśli energia ta nie ulegnie szybkiemu rozproszeniu, cząsteczki migrują po powierzchni aŝ odpowiednie drganie wypchnie je z powrotem. Desorpcja jest zawsze procesem aktywowanym, poniewaŝ cząsteczka musi pokonać barierę potencjału, w którego minimum się znajduje. Dla cząsteczek zaadsorbowanych fizycznie minimum potencjału jest płytkie, drgając mogą się one oderwać po stosunkowo krótkim czasie. Temperaturowa zaleŝność desorpcji, która jest procesem pierwszego rzędu, powinna przebiegać zgodnie z zaleŝnością typu Arheniusa, przy czym wartość energii aktywacji desorpcji, E d jest tutaj porównywalna z entalpią fizysorpcji k d = A e Ei/RT. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 2
4 Zatem połowiczny czas desorpcji (czas połowicznego przebywania na powierzchni) zaleŝy od temperatury w następujący sposób: ln 2 E t1/ 2 = = τ 0e kd ln 2 τ 0 =. A Na rysunku pokazano zmiany energii potencjalnej cząsteczki w zaleŝności od jej odległości od powierzchni. Gdy cząsteczka zbliŝa się do powierzchni, jej energia obniŝa się na skutek adsorpcji fizycznej (jej energia wynosi c g B), która jest prekursorem (stanem wstępnym) adsorpcji chemicznej. Przesuwając się dalej w kierunku stanu odpowiadającego chemisorpcji, cząsteczka często ulega dysocjacji. W takim przypadku po chwilowym wzroście energii (odcinek c g B-A ), który jest związany z rozciąganiem wiązań, następuje ostry jej spadek (do punktu A), gdy oddziaływania zdysocjowanych fragmentów z powierzchnią osiągają swą maksymalną wartość (maksymalna wartość w punkcie A ). Nawet, gdy cząsteczka nie ulega fragmentacji, często zdarza się, Ŝe na krzywej energii obserwuje się początkowo jej wzrost, związany z dopasowywaniem się wiązań w miarę zbliŝania się cząsteczki do powierzchni. W większości przypadków moŝemy oczekiwać wystąpienia bariery energetycznej rozdzielającej stan prekursora od stanu cząsteczki zaadsorbowanej chemicznie. Bariera ta jednak moŝe być niewielka i moŝe nie przekraczać energii, jaką mają stabilne cząsteczki odległe od powierzchni (rys. 1). W takim przypadku chemisorpcja nie jest procesem aktywowanym i moŝe zachodzić szybko. WaŜnym wnioskiem wynikającym jest to, Ŝe szybkość adsorpcji nie stanowi dobrego kryterium do rozróŝniania adsorpcji fizycznej od adsorpcji chemicznej. Gdy energia aktywacji jest niewielka lub wręcz równa zero, chemisorpcja moŝe być procesem szybkim, jednak przy duŝej energii aktywacji zachodzi wolno. d / RT Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 3
5 Rys. 1 Adsorpcja na granicy faz. Izotermy adsorpcji Dwuskładnikowy układ składający się z dwóch faz objętościowych oddzielonych warstwą międzyfazową jest dwuzmienny (ma dwa stopnie swobody), a zatem podanie dwóch wielkości intensywnych, np. T i p w stanie równowagi określa wielkość adsorpcji. Zazwyczaj układ charakteryzuje się przez podanie zaleŝności miedzy dwiema z nich przy ustalonej trzeciej, np. izotermy, izobary. Według Brunauera istnieje pięć zasadniczych typów izoterm adsorpcji i są one przedstawione na rysunku. Rys. 2 Typy izoterm adsorpcji wg Brunauera. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 4
6 Izoterma Henry ego podaje liniową zaleŝność miedzy wielkością adsorpcji a ciśnieniem par, gazów bądź stęŝeniem. a = Kp b θ = K am pb = K pb Zatem stopień pokrycia jest proporcjonalny do ciśnienia lub stęŝenia. Izoterma ta opisuje adsorpcję w zakresie bardzo niskich ciśnień i stęŝeń stanowiąc graniczny przypadek dla izoterm z rysunku 2. Równanie izotermy Langmuira oparte jest na załoŝeniu, iŝ na powierzchni adsorbentu znajduje się określona liczba tzw. miejsc aktywnych. Na nich jedynie moŝe zaadsorbować się pojedyncza cząsteczka adsorbatu, która nie moŝe przemieszczać się po powierzchni. Utworzona warstwa jest jednocząsteczkowa. Przedstawione załoŝenia prowadzą do izotermy typu I w postaci: amkp a = b 1+ kpb gdzie: k stała, a m pojemność monowarstwy (jednocząsteczkowej). W modelu Brunauera, Emmetta i Tellera, opisującym adsorpcję wielowarstwową, przyjęto teorię Langmuira do kaŝdej z warstw. Równanie BET wynikające z opisanego modelu przedstawić moŝna za pomocą równania: a p b / p b = 1 C 1 p + b b m m ( 1 p / p ) a C a C p b b gdzie: a m pojemność monowarstwy, C stała, związana z róŝnicą ciepła kondensacji i ciepła adsorpcji pierwszej warstwy. Równanie BET opisuje izotermy typu I, II, III. Jest ono stosowane do wyznaczania powierzchni właściwej adsorbentu. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 5
7 Izoterma typu IV, V zwana izoterma Freundlicha została zaproponowana jako wyraŝenie empiryczne do jakościowego opisu adsorpcji w niezbyt szerokich zakresach ciśnień i stęŝeń: a = kp b 1/ n gdzie: k i n stałe (n>1). III. TEORIA BUDOWY I NASIĄKANIA CIAŁ KAPILARNO - POROWATYCH Specyficzną cechą ciał porowatych jest zdolność wchłaniania cieczy i gazów, a miarą tej zdolności jest porowatość ciała. Przestrzenie puste w ciele porowatym noszą nazwę przestrzeni porowatych (kapilarnych), a przestrzeń zajęta przez ciało stałe nazywana jest szkieletem lub nośnikiem. W zaleŝności od sposobu połączenia kapilar między sobą oraz z otoczeniem, rozróŝnia się kapilary przelotowe, nieprzelotowe (ślepe) i zamknięte. Przepływ cieczy i gazów moŝliwy jest tylko w porach otwartych. W porach takich przepływowi płynu moŝe towarzyszyć ustalona i nieustalona wymiana ciepła, filtracja, dyfuzja, sorpcja oraz reakcja chemiczna. Z tego powodu objętość porów połączonych nazywa się objętością aktywną porów (lub objętością efektywną). Objętość wszystkich porów nazywa się objętością całkowitą porów. IV. POROWATOŚĆ Podstawową cechą charakteryzującą wszystkie ciała porowate jest ich porowatość. WyróŜnia się: Porowatość całkowita ε objętość porów zawartą w jednostce objętości ciała porowatego. Porowatość rzeczywista ε rz stosunek objętości porów otwartych do całkowitej objętości ciała porowatego. Porowatość zamknięta ε z róŝnica porowatości całkowitej i rzeczywistej. W ciałach o małej zwartości porowatość całkowita i rzeczywista są zbliŝone lub nawet takie same. Porowatość i gęstość danego materiału związane są ze sobą następującymi zaleŝnościami: Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 6
8 ε = ρ ρ o ρ o gdzie: p ε rz ρk ρp = ρ ρ o gęstość rzeczywista, ρ p gęstość pozorna, ρ k gęstość wyznaczona piktometrycznie. W przypadku materiałów ziarnistych waŝną ich cechą jest porowatość międzyziarnowa ε m, którą definiuje się jako stosunek objętości międzyziarnowej do całkowitej objętości bryły. Miarą porowatości międzyziarnowej jest gęstość nasypowa. Gęstość nasypowa ρ n masa jednostki objętości swobodnie nasypanego materiału sypkiego. WiąŜe się z porowatością międzyziarnową następującą zaleŝnością: ε ρ ρ o n m = msorbentu kg ρ ρ n = [ 3 ] m p V sorbentu gdzie: ρ o gęstość rzeczywista, ρ n gęstość nasypowa, ρ p gęstość pozorna. Porowatość materiału jest uzaleŝniona od sposobu rozmieszczenia (sposobu upakowania) ziaren, które tworzą to ciało oraz od ich rozkładu granulometrycznego. Porowatość materiału zbudowanego z ziaren o tych samych rozmiarach zaleŝy tylko od sposobu ułoŝenia tych ziaren. W przypadku materiałów ściśliwych porowatość zaleŝy takŝe od wywieranego na nie ciśnienia. Przykładem takich materiałów są gliny, których porowatość zaleŝy od głębokości zalegania. k Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 7
9 V. PODZIAŁ MATERIAŁÓW SORPCYJNYCH Ze względu na pochodzenie sorbenty moŝemy podzielić na trzy podstawowe grupy: SORBENTY pochodzenia organicznego pochodzenia nieorganicznego pochodzenia chemicznego naturalne syntetyczne pływające niepływające Rys. 3 Podział sorbentów. SORBENTY ORGANICZNE Najbardziej dostępnym, ale i bardzo skutecznym typem sorbentów są sorbenty naturalne, które mogą być stosowane w postaci luźnej, snopków, mat, zapór, poduszek. Zatrzymana za pomocą nich ciecz, o ile jest palna moŝe być łatwo zniszczona poprzez spalenie. Sorbentów organicznych jest wiele. Mogą mieć pochodzenie: naturalne lub syntetyczne. Ogólnie, sorbenty organiczne naturalne - to produkty roślinne wykorzystywane w róŝnej postaci np.: sieczki, proszku, otręb, itp. Ich zaletami są dobre własności utrzymywania się na wodzie oraz po wykorzystaniu, moŝliwość łatwej utylizacji (spalenie). Zwykle są to sorbenty jednorazowego uŝytku. Z grupy sorbentów organicznych naturalnych najczęściej stosowane są: słoma zboŝowa, siano, trociny, roŝnego typu gleby, sieczka zboŝowa i inne. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 8
10 W grupie gleb, najlepszymi właściwościami sorpcyjnymi odznacza się tu torf, który po dodatkowej obróbce powiększania hydrofobowości odznacza się najwyŝszą skutecznością. Typowymi naturalnymi sorbentami organicznymi, wykorzystywanymi podczas nadzwyczajnych zagroŝeń, są lokalne zasoby surowców takie jak makulatura, skrawki materiałów i szmaty, skórzane wióry. Sorbenty organiczne syntetyczne - stosowane są w postaci pianek, pyłów, granulek, włókien i strzępek. Otrzymuje się je w procesie przerobu związków organicznych na drodze polimeryzacji, polikondensacji, poliaddycji lub przekształcania juŝ istniejących produktów chemicznych. Łatwo dają się konfekcjonować w róŝnej postaci np.: taśm, poduszek, trałów itp. Najczęściej stosowanymi sorbentami syntetycznymi są: pianki poliuretanowe, pianki polieterowe o róŝnych wymiarach porów, włókna nylonowe, polietylenowe, polipropylenowe i inne. SORBENTY NIEORGANICZNE Sorbenty pochodzenia nieorganicznego charakteryzują się większym od wody rzeczywistym cięŝarem właściwym. Niektóre jednak z nich, posiadające w swoich porach powietrze, posiadają zdolność pływania. W tej grupie wyróŝnić moŝemy: pumeks, wełnę mineralną, wełnę szklaną. Sorbenty nieorganiczne moŝna stosunkowo łatwo pozyskać z dziedziny budownictwa i ciepłownictwa. Stosuje się tam maty szklane, które moŝna stosować w naturalnej postaci, wełnę mineralną (maty, poduszki i taśmy), oraz pumeks stosowany do celów izolacyjnych w postaci granulek. Pozostałe sorbenty nieorganiczne najczęściej stosowane nie posiadają zdolności pływania. Sorbenty nieorganiczne (tonące) odznaczają się moŝliwością długoterminowego przechowywania, oraz szeroką dostępnością dla słuŝb ratowniczych. Bardzo duŝą podgrupę stanowią wśród nich minerały, skały i popioły. Ich dokładną charakterystykę przedstawiono w tabeli 1. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 9
11 Tabela 1 Przykładowe sorbenty nieorganiczne tonące. Lp. Nazwa Dostępność Główny składnik 1 łupana mika Sudety, Karpaty minerał - hydroglinokrzemiany magnezu, Ŝelaza i potasu 2 popiół powszechnie dostępny składniki mineralne zawarte w węglu, drewnie, łodygach roślin 4 glina powszechnie występująca skała osadowa iły z domieszką mułu i piasku 5 diatomit (ziemia okrzemkowa) powszechnie występująca skała osadowa pochodzenia organicznego opalowe szczątki okrzemek 6 piasek powszechnie dostępny kwarc 7 wermikulit minerał - Dolny Śląsk glinokrzemian magnezu, Ŝelaza i litu 8 talk minerał - Dolny Śląsk krzemian magnezu 9 wapno palone produkt wypalania surowca wapiennego - przemysł wapienny tlenek wapnia 10 zeolity grupa minerałów - Dolny Śląsk, okolice Krakowa, Pieniny 11 cement spoiwo hydrauliczne powszechnie dostępne glinokrzemiany sodu, magnezu i wapnia gliniany i glinokrzemiany wapnia Wśród minerałów moŝna wyróŝnić: wernikulit, łupna mika (łyszczki), węglan wapnia, talk, tlenek wapnia. Pochodzenie skalne mają: glina, piasek, diatomit, cement. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 10
12 SORBENTY POCHODZENIA CHEMICZNEGO Sorbenty chemiczne w większości przypadków powstają na drodze eksperymentalnej. Najbardziej znanymi i stosowanymi są: UNI-SAFE - pierwszy i jedyny środek wiąŝący chemikalia i oleje, który bez ograniczeń moŝe być zastosowany do wszystkich płynnych materiałów chemicznych. Jego skład wyklucza niebezpieczne i niekontrolowane reakcje chemiczne, takŝe w przypadku silnie reagujących i utleniających substancji). Jego głównym składnikiem jest polimer o ogromnej zdolności pochłaniania. Dzięki temu UNI-SAFE jest w stanie pochłaniać ciecze o cięŝarze większym od niego o 75 razy. Zdolność pochłaniania zaleŝy od zawartości wody w substancji chemicznej. Substancje niezawierające wody są pochłaniane poprzez reakcje fizyczne, natomiast wiązanie substancji uwodnionych odbywa się w procesach fizykochemicznych. Wynikiem jest galaretowata masa łatwa do zebrania; compact - idealny do absorpcji olejów, kwasów, zasad, szkodliwych toksycznych cieczy oraz palnych substancji płynnych. Granulat uzyskiwany z naturalnego minerału przez wielokrotną kalcynację; ekoperl 66 oraz ekoperl 99 - adsorbujące i neutralizujące kwasy; Aquaquick usuwa oleje, tłuszcze i smary pochodzenia mineralnego, zwierzęcego, roślinnego i syntetycznego. Jest to bezbarwny wysoce skoncentrowany płyn do usuwania rozlewów oleju, ropy i tłuszczy z powierzchni utwardzanych. W zaleŝności od potrzeby uŝycia wymaga rozcieńczenia wodą, co najmniej 1:50. Jest ekologiczny, biodegradowalny, zawiera tylko naturalne składniki. Jest płynem bezpiecznym dla ludzi i środowiska o ph ~7; dynasorb acidsafe - wchłania kwasy i zasady. VI. DOBÓR SORBENTÓW Przy doborze sorbentów do określonych zastosowań pomocne są kryteria praktyczne. Oprócz aspektu cenowego, do najwaŝniejszych z nich zaliczamy: chłonność sorbentu (sorpcja sorbentu)- miara praktycznej przydatności sorbentu. Jest to stosunek masy wchłoniętego substancji (sorbatu) do masy luźnego sorbentu, który go wchłonął. pływalność istotny parametr przy usuwaniu rozlewisk olejowych na akwenach wodnych, mniejsze znaczenie przy działaniach na lądzie. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 11
13 Sorbenty naturalne wraz z upływem czasu toną, dlatego w czasie akcji, bardzo często stosowane są wraz z elementami wypornościowymi, jak np.: komorami sorpcyjnymi. Sorbenty syntetyczne natomiast nie toną i mogą być stosowane samodzielnie. efektywność wykorzystania - stosunek masy zebranej substancji do faktycznie zuŝytego sorbentu. Wskaźnik ten w odniesieniu do sorbentów uŝywanych luzem jest miarą poprawności dawkowania. W przypadku przetworzonych form sorbentów (maty, poduszki, zapory) efektywność wykorzystania jest miarą ich przydatności do przewidywanych warunków rozlewu. zatrzymywanie oleju - ocena zagroŝenia wtórnym skaŝeniem środowiska wskutek uwalniania się związanej pierwotnie w sorbencie sorbentu, przykładowo pod wpływem wzrostu temperatury otoczenia lub składowania w warstwach). moŝliwość ponownego wykorzystania sorbentu moŝliwość niejednokrotnego wykorzystania sorbentu do działań. Maksymalna ilość uŝycia przy zachowaniu pierwotnych parametrów sorbentu. dostepność - kryterium mające znaczenie przy występowaniu duŝych rozlewisk. Dostępność znacznych ilości sorbentów w rejonie pola operacyjnego obniŝa znacznie koszty działań. oddziaływanie na środowisko - sorbenty lub ich mieszaniny z sorbatami nie mogą rozpuszczać się przy kontakcie z wodą, tworzyć zanieczyszczeń, tonąć czy uwalniać toksycznych związków. moŝliwość utylizacji nasyconego sorbentu - stopień trudności z neutralizacją zuŝytego podczas akcji sorbentu. Optymalnym rozwiązaniem jest spalenie, zuŝytych, nasączonych sorbentów na miejscu działań. W trakcie procesu spalania nie powinna jednak nastąpić generacja nadmiernego zadymienia oraz uwalniania lotnych, toksycznych związków do atmosfery. VII. ZASADY PRZY STOSOWANIU SORBENTÓW W stosowaniu sorbentów naleŝy się kierować następującymi zasadami: ze względu na konieczność krótkiego kontaktu z toksyczną cieczą szybko zbierać nasycony sorbent; do zbierania duŝych plam stosować mechaniczne urządzenia zbierające; do zbierania małych plam stosować środki podręczne - wiadra, szufle; w czasie silnych wiatrów nie stosować sorbentów sypkich; Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 12
14 sorbenty skonfekcjonowane (maty, taśmy, poduszki) rozkładać na powierzchni plamy; sorbenty skonfekcjonowane syntetyczne po wyciśnięciu stosować wielokrotnie; nie stosować sorbentów organicznych pochodzenia naturalnego do zbierania substancji Ŝrących, agresywnych chemicznie i utleniających ze względu moŝliwości gwałtownych reakcji i nieobliczalnych skutków; w przypadku nieznanych substancji stosować suchy, czysty piasek; w przypadku chlorowcowęglowodorów stosować obojętnie chemicznie sorbenty nieorganiczne oraz organiczne pochodzenia naturalnego; w przypadku rozlewu palnych rozpuszczalników niewęglowodorowych (estry, alkohole, aldehydy, ketony) nie stosować zbierania mechanicznego lecz palne sorbenty pochodzenia naturalnego; przy duŝych rozlewach sorbenty stosować jako środek pomocnicy i doczyszczający. VIII. SORPCJA W ŚRODOWISKU GLEBOWYM Nie zawsze podczas działań ratownictwa chemicznego, zwłaszcza na terenie niezabudowanym, dysponujemy profesjonalnym sorbentem. Bardzo często zdarza się, iŝ jedynym sorbentem, który jest w naszym zasięgu jest otaczająca przydroŝną drogę gleba czy ziemia. W takim przypadku, moŝemy takŝe skutecznie ograniczać i zwalczać powstające rozlewisko. Istnieje jednak duŝy problem po zakończeniu działań problem rekultywacji zuŝytej gleby. W trakcie sorpcji substancji w środowisku glebowym (zatrzymywanie jonów, cząsteczek zawiesin, gazów i mikroorganizmów przez część sorbującą gleby zwaną kompleksem sorpcyjnym - koloidy mineralne i próchnica glebowa - jeden z waŝniejszych czynników warunkujących Ŝyzność gleby), wyróŝnić moŝemy: - sorpcję biologiczną - zatrzymywanie składników chemicznych przy udziale drobnoustrojów glebowych i korzeni roślin. Organizmy Ŝywe na okres swojego Ŝycia (rośliny i drobnoustroje), pobierają i zatrzymują jony w swoich organizmach. Po obumarciu, w trakcie procesu rozkładu, uwalniają zatrzymane składniki. Jednak zbyt intensywny proces sorpcji doprowadzić moŝe do okresowego niedoboru pewnych składników np.: azotu. - sorpcję chemiczną - powstawanie w glebie nierozpuszczalnych związków wskutek reakcji chemicznych, polegających na wytrącaniu nierozpuszczalnych osadów z roztworów glebowych. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 13
15 - sorpcję fizyczną - osadzanie się drobin (gazów, mikroorganizmów itp.) na powierzchni stałych cząstek glebowych. - sorpcję mechaniczną - zatrzymywanie się cząstek zawiesin w mniejszych od nich przestworach glebowych. IX. LITERATURA 1. M. Attkinson Chemia fizyczna PWN E. Bądkowska, A. Bądkowski Zwalczanie awaryjnych skaŝeń wód powierzchniowych i gruntu PPU EKOS Gdańsk Marek Małaczyński Nadzwyczajne zagroŝenia środowiska cz. I ZagroŜenia środowiska rozlewami olejowymi" Kraków R. Bareła, A. Sporzyński, W. Ufnalski Chemia fizyczna ćwiczenia laboratoryjne OWPW Warszawa Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 14
16 I. CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest zapoznanie się: 1. ze zjawiskiem sorpcji, 2. podziałem, sposobem doboru i wykorzystania sorbentów oraz 3. porównanie skuteczności sorpcji wybranej grupy sorbentów. Ze względu na najwyŝszą częstotliwość występowania awarii zarówno drogowych jak i na akwenach wodnych z udziałem substancji ropopochodnych, nasze badania ograniczymy wyłącznie do tej grupy sorbatów. II. WYKONANIE ĆWICZENIA Stanowisko badawcze składa się z następujących elementów: 1. waga elektroniczna WPE 600, 2. stół antywibracyjny, 3. pojemnik pomiarowy, 4. taca z sorbatem. Stanowisko badawcze Rys. 1. Schemat stanowiska Wykonanie pomiarów sorpcji 1. Przygotować główną oraz roboczą tabelę pomiarową (rys.2). 2. Poprosić prowadzącego ćwiczenie o sorbenty i sorbat. 3. Wytarować wagę. 4. Zawiesić pojemnik badawczy (strzykawkę) i ponownie wytarować wagę. 5. Nasypać luźno 50 cm 3 wybranego przez wykładowcę sorbentu do pojemnika badawczego. 6. Zawiesić strzykawkę z sorbentem pod wagą. 7. ZwaŜyć sorbent, zapisać wagę sorbentu w głównej tabeli pomiarowej i wytarować wagę. 8. Nalać do tacy (płytki Petriego) sorbatu tak, aby zanurzenie pojemnika (strzykawki) w sorbacie wynosiło około 1 2 mm Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 15
17 9. Włączyć stoper. 10. Co 10 sekund zapisywać wartość odczytaną z wagi z dokładnością do 0,01 g w tabeli roboczej. 11. Badania sorpcji prowadzić do momentu trzykrotnego powtórzenia się tego samego wyniku. 12. Ostateczny wynik zapisać w głównej tabeli pomiarowej 13. Usunąć pojemnik pomiarowy oraz tacę z sorbatem spod wagi. 14. Powtórzyć kroki Obliczenie sorpcji dla kaŝdej próby: sorpcja 2. Obliczenie średniej sorpcji: sorpcja masa sorbatu g [ S] = masa sorbentu g S 1 + S 2 + S 3 g [ S ] śr = 3 g * - dla trzech pomiarów tych samych sorbentów i sorbatów. 3. Obliczenie gęstości nasypowej /dla kaŝdego z badanych sorbentów/: ρ n m kg m sorbentu = 3 Vsorbentu 4. Wynik zanotować w głównej tabeli pomiarowej. 5. Obliczyć gęstość sorbatu. Wykonanie obliczeń III. OPRACOWANIE SPRAWOZDANIA 1. Cel ćwiczenia. 2. Opisać sposób wykonania ćwiczenia. 3. Obliczyć: a) sorpcję, b) gęstość nasypową, c) gęstość sorbatu. 4. Wyniki obliczeń przedstawić na wykresach słupkowych. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 16
18 S [g/g] ρ [kg/m 3 ] nr nr 5. Wykonać wykres sorpcji w funkcji czasu. masa sorbatu [g] t [s] 6. Porównać wyniki obliczeń z wykreślonym wykresem. 7. Przedstawić wnioski z wykonanych badań. Autor: Jarosław Chodorowski, Zdzisław Salamonowicz, Wojciech Jarosz 17
19 Tabela 1 L.p. masa sorbentu [g] masa sorbatu [g] sorpcja [g/g] sorbent: sorbat: 1 sorbent: sorbat: 2 sorbent: sorbat: 3 Tabela 2 czas [s] masa [g] czas [s] masa [g] czas [s] masa [g]
20 Tabela 3 czas [s] masa [g] czas [s] masa [g] czas [s] masa [g] Tabela 4 czas [s] masa [g] czas [s] masa [g] czas [s] masa [g]
Zjawiska powierzchniowe
Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Model Langmuira Model BET 1 Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja Proces gromadzenia się substancji z wnętrza fazy na granicy międzyfazowej; Wynika z tego, że w obszarze powierzchniowym
Bardziej szczegółowoSORBENTY. PODZIAŁ I KRYTERIA DOBORU
inŝ. Tomasz WILCZYŃSKI Laboratorium Środków Gaśniczych i Sprzętu Podręcznego SORBENTY. PODZIAŁ I KRYTERIA DOBORU Streszczenie Omówiono podstawowy podział i kryteria, jakimi naleŝy się kierować podczas
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ
UNIWERSYTET KAZIMIERZA WIELKIEGO Instytut Mechaniki Środowiska i Informatyki Stosowanej PRACOWNIA SPECJALISTYCZNA INSTRUKCJA DO ĆWICZEŃ Nr ćwiczenia TEMAT: Wyznaczanie porowatości objętościowej przez zanurzenie
Bardziej szczegółowoPolitechnika Gdańska Wydział Chemiczny. Katedra Technologii Chemicznej
Politechnika Gdańska Wydział Cheiczny Katedra Technologii Cheicznej Bezpieczeństwo Środowiskowe: Badanie chłonności sorbentów Przygotował: Dr inż. Andrzej P. Nowak Część teoretyczna y są to rozdrobnione
Bardziej szczegółowoWykorzystanie sorbentów w ratownictwie chemiczno-ekologicznym
Nowy sposób usuwania zanieczyszczeńgazowych i ropopochodnych przy użyciu adsorbentów wytwarzanych z popiołów lotnych Wykorzystanie sorbentów w ratownictwie chemiczno-ekologicznym kpt. mgr Krzysztof Szczerba
Bardziej szczegółowoTemat 14: Sorbenty, neutralizatory i dyspergenty
SZKOLENIE PODSTAWOWE STRAŻAKÓW RATOWNIKÓW OSP Temat 14: Sorbenty, neutralizatory i dyspergenty Piotr Wójcik 1T Definicje Sorpcja pochłanianie jednej substancji sorbatu, przez inną substancję sorbent. Neutralizacja
Bardziej szczegółowoTermodynamika fazy powierzchniowej Zjawisko sorpcji Adsorpcja fizyczna: izoterma Langmuira oraz BET Zjawiska przylegania
ermodynamika zjawisk powierzchniowych 3.6.1. ermodynamika fazy powierzchniowej 3.6.2. Zjawisko sorpcji 3.6.3. Adsorpcja fizyczna: izoterma Langmuira oraz BE 3.6.4. Zjawiska przylegania ZJAWISKA PWIERZCHNIWE
Bardziej szczegółowoSORPCJA WILGOCI SORPCJA WILGOCI
SORPCJA WILGOCI Materiały porowate o właściwościach hydrofilowych chłoną wilgoć z powietrza w ilości zaleŝnej od jego wilgotności względnej. Chłonięcie W ten sposób wilgoci z powietrza nazywa się sorpcją,
Bardziej szczegółowoWykład 13. Anna Ptaszek. 4 stycznia Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Fizykochemia biopolimerów - wykład 13.
Wykład 13 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 4 stycznia 2018 1 / 29 Układy wielofazowe FAZA rozpraszająca rozpraszana gaz ciecz ciało stałe gaz - piana piana stała ciecz mgła/aerozol
Bardziej szczegółowoSeria 2, ćwiczenia do wykładu Od eksperymentu do poznania materii
Seria 2, ćwiczenia do wykładu Od eksperymentu do poznania materii 8.1.21 Zad. 1. Obliczyć ciśnienie potrzebne do przemiany grafitu w diament w temperaturze 25 o C. Objętość właściwa (odwrotność gęstości)
Bardziej szczegółowoĆwiczenie 14. Maria Bełtowska-Brzezinska KINETYKA REAKCJI ENZYMATYCZNYCH
Ćwiczenie 14 aria Bełtowska-Brzezinska KINETYKA REAKCJI ENZYATYCZNYCH Zagadnienia: Podstawowe pojęcia kinetyki chemicznej (szybkość reakcji, reakcje elementarne, rząd reakcji). Równania kinetyczne prostych
Bardziej szczegółowoGranulowany Węgiel Aktywny z łupin orzechów kokosowych BT bitumiczny AT antracytowy
Granulowany Węgiel Aktywny z łupin orzechów kokosowych BT bitumiczny AT antracytowy Granulowany Węgiel Aktywny GAC (GAC ang. Granular Activated Carbon) jest wysoce wydajnym medium filtracyjnym. Węgiel
Bardziej szczegółowoWykład 5. Anna Ptaszek. 9 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 5. Anna Ptaszek 1 / 20
Wykład 5 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 9 października 2015 1 / 20 Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja na powierzchni ciała stałego (adsorbentu): adsorpcja fizyczna: substancja adsorbująca
Bardziej szczegółowoADSORPCJA PARACETAMOLU NA WĘGLU AKTYWNYM
ADSORPCJA PARACETAMOLU NA WĘGLU AKTYWNYM CEL ĆWICZENIA Celem ćwiczenia jest analiza procesu adsorpcji paracetamolu na węglu aktywnym. Zadanie praktyczne polega na spektrofotometrycznym oznaczeniu stężenia
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE
GIMNAZJUM NR 2 W RYCZOWIE WYMAGANIA EDUKACYJNE niezbędne do uzyskania poszczególnych śródrocznych i rocznych ocen klasyfikacyjnych z CHEMII w klasie II gimnazjum str. 1 Wymagania edukacyjne niezbędne do
Bardziej szczegółowoStatyka Cieczy i Gazów. Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał
Statyka Cieczy i Gazów Temat : Podstawy teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał 1. Podstawowe założenia teorii kinetyczno-molekularnej budowy ciał: Ciała zbudowane są z cząsteczek. Pomiędzy cząsteczkami
Bardziej szczegółowoWykład 5. Anna Ptaszek. 30 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Fizykochemiczne podstawy procesów przemysłu
Wykład 5 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 30 października 2018 1 / 22 Zjawiska powierzchniowe Adsorpcja na powierzchni ciała stałego (adsorbentu): adsorpcja fizyczna: substancja adsorbująca
Bardziej szczegółowoWykład 1. Anna Ptaszek. 5 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 1. Anna Ptaszek 1 / 36
Wykład 1 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 5 października 2015 1 / 36 Podstawowe pojęcia Układ termodynamiczny To zbiór niezależnych elementów, które oddziałują ze sobą tworząc integralną
Bardziej szczegółowoSonochemia. Schemat 1. Strefy reakcji. Rodzaje efektów sonochemicznych. Oscylujący pęcherzyk gazu. Woda w stanie nadkrytycznym?
Schemat 1 Strefy reakcji Rodzaje efektów sonochemicznych Oscylujący pęcherzyk gazu Woda w stanie nadkrytycznym? Roztwór Znaczne gradienty ciśnienia Duże siły hydrodynamiczne Efekty mechanochemiczne Reakcje
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA GDAŃSKA
POLITECHNIKA GDAŃSKA WYDZIAŁ CHEMICZNY KATEDRA TECHNOLOGII CHEMICZNEJ Ćwiczenia laboratoryjne CHEMIA I TECHNOLOGIA MATERIAŁÓW BARWNYCH USUWANIE BARWNIKÓW ZE ŚCIEKÓW PRZEMYSŁU TEKSTYLNEGO Z WYKORZYSTANIEM
Bardziej szczegółowoMateriały polimerowe laboratorium
Materiały polimerowe laboratorium Wydział Chemiczny, Studia Stacjonarne II stopnia (magisterskie), rok 1, semestr 2 kierunek: INŻYNIERIA CHEMICZNA I PROCESOWA specjalność: Inżynieria procesów chemicznych
Bardziej szczegółowoChemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II
Chemia klasa VII Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny Semestr II Łączenie się atomów. Równania reakcji Ocena dopuszczająca [1] Ocena dostateczna [1 + 2] Ocena dobra [1 + 2 + 3] Ocena bardzo dobra
Bardziej szczegółowoKryteria oceniania z chemii kl VII
Kryteria oceniania z chemii kl VII Ocena dopuszczająca -stosuje zasady BHP w pracowni -nazywa sprzęt laboratoryjny i szkło oraz określa ich przeznaczenie -opisuje właściwości substancji używanych na co
Bardziej szczegółowoPodstawowe prawa opisujące właściwości gazów zostały wyprowadzone dla gazu modelowego, nazywanego gazem doskonałym (idealnym).
Spis treści 1 Stan gazowy 2 Gaz doskonały 21 Definicja mikroskopowa 22 Definicja makroskopowa (termodynamiczna) 3 Prawa gazowe 31 Prawo Boyle a-mariotte a 32 Prawo Gay-Lussaca 33 Prawo Charlesa 34 Prawo
Bardziej szczegółowoAdsorpcyjne oczyszczanie gazów z zanieczyszczeń związkami organicznymi
Pracownia: Utylizacja odpadów i ścieków dla MSOŚ Instrukcja ćwiczenia nr 17 Adsorpcyjne oczyszczanie gazów z zanieczyszczeń związkami organicznymi Uniwersytet Warszawski Wydział Chemii Zakład Dydaktyczny
Bardziej szczegółowoWYZNACZANIE STAŁEJ DYSOCJACJI p-nitrofenolu METODĄ SPEKTROFOTOMETRII ABSORPCYJNEJ
Ćwiczenie nr 13 WYZNCZNIE STŁEJ DYSOCJCJI p-nitrofenolu METODĄ SPEKTROFOTOMETRII BSORPCYJNEJ I. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest wyznaczenie metodą spektrofotometryczną stałej dysocjacji słabego kwasu,
Bardziej szczegółowoSZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII DLA KLASY II GIMNAZJUM Nauczyciel Katarzyna Kurczab
SZCZEGÓŁOWE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII DLA KLASY II GIMNAZJUM Nauczyciel Katarzyna Kurczab CZĄSTECZKA I RÓWNANIE REKCJI CHEMICZNEJ potrafi powiedzieć co to jest: wiązanie chemiczne, wiązanie jonowe, wiązanie
Bardziej szczegółowoBIOTECHNOLOGIA OGÓLNA
BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA 1. 2. 3. 4. 5. Ogólne podstawy biologicznych metod oczyszczania ścieków. Ścieki i ich rodzaje. Stosowane metody analityczne. Substancje biogenne w ściekach. Tlenowe procesy przemiany
Bardziej szczegółowoGranulowany węgiel aktywny z łupin orzechów kokosowych: BT bitumiczny AT - antracytowy 999-DL06
Granulowany węgiel aktywny z łupin orzechów kokosowych: BT bitumiczny AT - antracytowy 999-DL06 Granulowany Węgiel Aktywny GAC (GAC - ang. Granular Activated Carbon) jest wysoce wydajnym medium filtracyjnym.
Bardziej szczegółowoXXI Regionalny Konkurs Młody Chemik FINAŁ część I
Katowice, 16.12.2009 XXI Regionalny Konkurs Młody Chemik FINAŁ część I ZADANIE 1. KRZYśÓWKA ZWIĄZKI WĘGLA I WODORU (9 punktów) RozwiąŜ krzyŝówkę. Litery z wyszczególnionych pól utworzą hasło nazwę węglowodoru:
Bardziej szczegółowoPraca objętościowa - pv (wymiana energii na sposób pracy) Ciepło reakcji Q (wymiana energii na sposób ciepła) Energia wewnętrzna
Energia - zdolność danego układu do wykonania dowolnej pracy. Potencjalna praca, którą układ może w przyszłości wykonać. Praca wykonana przez układ jak i przeniesienie energii może manifestować się na
Bardziej szczegółowoINNOWACYJNY SPOSÓB WAPNOWANIA PÓL
Ekograncali Activ INNOWACYJNY SPOSÓB WAPNOWANIA PÓL Większość gleb użytkowanych w Polsce znajduje się na utworach polodowcowych, bogatych w piaski i iły. Naturalne ph tych utworów jest niskie. Dobór właściwego
Bardziej szczegółowowymiana energii ciepła
wymiana energii ciepła Karolina Kurtz-Orecka dr inż., arch. Wydział Budownictwa i Architektury Katedra Dróg, Mostów i Materiałów Budowlanych 1 rodzaje energii magnetyczna kinetyczna cieplna światło dźwięk
Bardziej szczegółowoTrociny, wióry, ścinki, drewno, płyta wiórowa i fornir zawierające substancje niebezpieczne 14. 03 01 82 Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
1. 02 01 01 Osady z mycia i czyszczenia 2. 02 01 03 Odpadowa masa roślinna 3. 02 01 04 Odpady tworzyw sztucznych (z wyłączeniem opakowań) 4. 02 01 08* Odpady agrochemikaliów zawierające substancje, w tym
Bardziej szczegółowoCHEMIA klasa 1 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery.
CHEMIA klasa 1 Wymagania programowe na poszczególne oceny do Programu nauczania chemii w gimnazjum. Chemia Nowej Ery. Dział - Substancje i ich przemiany WYMAGANIA PODSTAWOWE stosuje zasady bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowoKRUSZYWA WAPIENNE ZASTOSOWANIE W PRODUKCJI BETONU TOWAROWEGO I ELEMENTÓW PREFABRYKOWANYCH
KRUSZYWA WAPIENNE ZASTOSOWANIE W PRODUKCJI BETONU TOWAROWEGO I ELEMENTÓW PREFABRYKOWANYCH Marek Krajewski Instytut Badawczy Materiałów Budowlanych Sp. z o.o. 13 KRUSZYWA WAPIENNE I ICH JAKOŚĆ Kruszywo
Bardziej szczegółowoChemia fizyczna. Adsorpcja. Zakład Chemii Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego
Chemia fizyczna Adsorpcja Zakład Chemii Medycznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego Adsorpcja na granicy faz istnieją niewysycone siły oddziaływań międzycząsteczkowych cząsteczki znajdujące się na powierzchni
Bardziej szczegółowoWykład 3. Diagramy fazowe P-v-T dla substancji czystych w trzech stanach. skupienia. skupienia
Wykład 3 Substancje proste i czyste Przemiany w systemie dwufazowym woda para wodna Diagram T-v dla przejścia fazowego woda para wodna Diagramy T-v i P-v dla wody Punkt krytyczny Temperatura nasycenia
Bardziej szczegółowoĆwiczenie IX KATALITYCZNY ROZKŁAD WODY UTLENIONEJ
Wprowadzenie Ćwiczenie IX KATALITYCZNY ROZKŁAD WODY UTLENIONEJ opracowanie: Barbara Stypuła Celem ćwiczenia jest poznanie roli katalizatora w procesach chemicznych oraz prostego sposobu wyznaczenia wpływu
Bardziej szczegółowoTERMOCHEMIA SPALANIA
TERMOCHEMIA SPALANIA I ZASADA TERMODYNAMIKI dq = dh Vdp W przemianach izobarycznych: dp = 0 dq = dh dh = c p dt dq = c p dt Q = T 2 T1 c p ( T)dT Q ciepło H - entalpia wewnętrzna V objętość P - ciśnienie
Bardziej szczegółowoWarunki izochoryczno-izotermiczne
WYKŁAD 5 Pojęcie potencjału chemicznego. Układy jednoskładnikowe W zależności od warunków termodynamicznych potencjał chemiczny substancji czystej definiujemy następująco: Warunki izobaryczno-izotermiczne
Bardziej szczegółowoTermochemia elementy termodynamiki
Termochemia elementy termodynamiki Termochemia nauka zajmująca się badaniem efektów cieplnych reakcji chemicznych Zasada zachowania energii Energia całkowita jest sumą energii kinetycznej i potencjalnej.
Bardziej szczegółowoWymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020
Wymagania edukacyjne na poszczególne roczne oceny klasyfikacyjne z przedmiotu chemia dla klasy 7 w r. szk. 2019/2020 Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował wymagań na ocenę dopuszczającą.
Bardziej szczegółowoWęglowodory poziom podstawowy
Węglowodory poziom podstawowy Zadanie 1. (2 pkt) Źródło: CKE 2010 (PP), zad. 19. W wyniku całkowitego spalenia 1 mola cząsteczek węglowodoru X powstały 2 mole cząsteczek wody i 3 mole cząsteczek tlenku
Bardziej szczegółowoFiltracja prowadzona pod stałą różnicą ciśnień
Filtracja prowadzona pod stałą różnicą ciśnień Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest: 1. Zapoznanie się z aparaturą do procesu filtracji plackowej prowadzonej przy stałej różnicy ciśnień. Opis procesu filtracji
Bardziej szczegółowoSpalanie i termiczna degradacja polimerów
Zarządzanie Środowiskiem Pracownia Powstawanie i utylizacja odpadów oraz zanieczyszczeń INSTRUKCJA DO ĆWICZENIA nr 20 Spalanie i termiczna degradacja polimerów Opracowała dr Hanna Wilczura-Wachnik Uniwersytet
Bardziej szczegółowoWODA I OGIEŃ. Prezentacja Mileny Oziemczuk
WODA I OGIEŃ Prezentacja Mileny Oziemczuk Ogień Ogień - suma obserwowalnych zjawisk towarzyszących na ogół fizykochemicznemu procesowi spalania,, a przede wszystkim: emisja promieniowania widzialnego -światła
Bardziej szczegółowo1. Wprowadzenie: dt q = - λ dx. q = lim F
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W PILE INSTYTUT POLITECHNICZNY Zakład Budowy i Eksploatacji Maszyn PRACOWNIA TERMODYNAMIKI TECHNICZNEJ INSTRUKCJA Temat ćwiczenia: WYZNACZANIE WSPÓŁCZYNNIKA PRZEWODNOŚCI
Bardziej szczegółowoWpływ warunków przechowywania na fizyczną stabilność tabletek. Barbara Mikolaszek
Wpływ warunków przechowywania na fizyczną stabilność tabletek Barbara Mikolaszek Wpływ wilgoci na tabletki Ilość wilgoci, która została zaadsorbowana przez substancję leczniczą lub nośnik wpływa na: -
Bardziej szczegółowoProdukty Chemiczne Część węglowa
Politechnika Wrocławska Produkty Chemiczne Część węglowa Ćw. W1 Analiza struktury porowatej węgli aktywnych metodą adsorpcji N 2 w 77K Opracowane przez: dr inż. Krzysztof Kierzek Wrocław 2011 I. WSTĘP
Bardziej szczegółowoKataliza heterogenna (heterogeniczna)
Kataliza heterogenna (heterogeniczna) ma miejsce, gdy katalizator i reagenty znajdują się w różnych fazach. Substraty osadzają się na powierzchni katalizatora (adsorpcja) i reagują ze sobą. Następnie gotowy
Bardziej szczegółowoProjekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Tytuł projektu: Realizacja Przedmiot Treści nauczania z podstawy programowej Treści wykraczające poza podstawę
Bardziej szczegółowoZadanie: 1 (1pkt) Zadanie: 2 (1 pkt)
Zadanie: 1 (1pkt) Stężenie procentowe nasyconego roztworu azotanu (V) ołowiu (II) Pb(NO 3 ) 2 w temperaturze 20 0 C wynosi 37,5%. Rozpuszczalność tej soli w podanych warunkach określa wartość: a) 60g b)
Bardziej szczegółowoI. Substancje i ich przemiany
Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny szkolne klasa 7 Niepełnosprawność intelektualna oraz obniżenie wymagań i dostosowanie ich do możliwości ucznia I. Substancje i ich przemiany stosuje zasady bezpieczeństwa
Bardziej szczegółowoBADANIE PARAMETRÓW PROCESU SUSZENIA
BADANIE PARAMETRÓW PROCESU SUSZENIA 1. Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest poznanie budowy i zasady działania suszarki konwekcyjnej z mikrofalowym wspomaganiem oraz wyznaczenie krzywej suszenia dla suszenia
Bardziej szczegółowoKONDUKTOMETRIA. Konduktometria. Przewodnictwo elektrolityczne. Przewodnictwo elektrolityczne zaleŝy od:
KONDUKTOMETRIA Konduktometria Metoda elektroanalityczna oparta na pomiarze przewodnictwa elektrolitycznego, którego wartość ulega zmianie wraz ze zmianą stęŝenia jonów zawartych w roztworze. Przewodnictwo
Bardziej szczegółowoOZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS
OZNACZANIE ŻELAZA METODĄ SPEKTROFOTOMETRII UV/VIS Zagadnienia teoretyczne. Spektrofotometria jest techniką instrumentalną, w której do celów analitycznych wykorzystuje się przejścia energetyczne zachodzące
Bardziej szczegółowoWYKONUJEMY POMIARY. Ocenę DOSTATECZNĄ otrzymuje uczeń, który :
WYKONUJEMY POMIARY Ocenę DOPUSZCZAJĄCĄ otrzymuje uczeń, który : wie, w jakich jednostkach mierzy się masę, długość, czas, temperaturę wie, do pomiaru jakich wielkości służy barometr, menzurka i siłomierz
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE Z CHEMII klasa I
WYMAGANIA NA POSZCZEGÓLNE STOPNIE SZKOLNE Z CHEMII klasa I Aby uzyskać ocenę wyższą niż dana ocena, uczeń musi opanować wiadomości i umiejętności dotyczące danej oceny oraz ocen od niej niższych. Dział:
Bardziej szczegółowoSKUTKI SUSZY W GLEBIE
SKUTKI SUSZY W GLEBIE Zakrzów, 20 lutego 2019 r. dr hab. inż. Marek Ryczek, prof. UR atmosferyczna glebowa (rolnicza) hydrologiczna rośliny wilgotność gleba zwięzłość struktura gruzełkowata zasolenie mikroorganizmy
Bardziej szczegółowoWykład 2. Anna Ptaszek. 7 października Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego. Chemia fizyczna - wykład 2. Anna Ptaszek 1 / 1
Wykład 2 Katedra Inżynierii i Aparatury Przemysłu Spożywczego 7 października 2015 1 / 1 Zjawiska koligatywne Rozpuszczenie w wodzie substancji nielotnej powoduje obniżenie prężności pary nasyconej P woda
Bardziej szczegółowoa. Dobierz współczynniki w powyższym schemacie tak, aby stał się równaniem reakcji chemicznej.
Zadanie 1. Nitrogliceryna (C 3 H 5 N 3 O 9 ) jest środkiem wybuchowym. Jej rozkład można opisać następującym schematem: C 3 H 5 N 3 O 9 (c) N 2 (g) + CO 2 (g) + H 2 O (g) + O 2 (g) H rozkładu = - 385 kj/mol
Bardziej szczegółowoZalety uprawy truskawki na perlicie Paweł Nicia Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie
Zalety uprawy truskawki na perlicie Paweł Nicia Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb Uniwersytet Rolniczy im. H. Kołłątaja w Krakowie Opracowano na podstawie: - wyników doświadczeń polowych prowadzonych
Bardziej szczegółowoLista materiałów dydaktycznych dostępnych w Multitece Chemia Nowej Ery dla klasy 7
Lista materiałów dydaktycznych dostępnych w Multitece Chemia Nowej Ery dla klasy 7 W tabeli zostały wyróżnione y z doświadczeń zalecanych do realizacji w szkole podstawowej. Temat w podręczniku Tytuł Typ
Bardziej szczegółowoWYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy siódmej
Lucyna Krupa Rok szkolny 2017/2018 WYMAGANIA EDUKACYJNE z chemii dla klasy siódmej Wyróżnia się wymagania na: ocenę dopuszczającą ocenę dostateczną (obejmują wymagania na ocenę dopuszczającą) ocenę dobrą
Bardziej szczegółowoDLACZEGO NIE POWINNO SIĘ SPRZEDAWAĆ I SPALAĆ SŁOMY. Zagospodarowanie resztek pożniwnych i poprawienie struktury gleby
DLACZEGO NIE POWINNO SIĘ SPRZEDAWAĆ I SPALAĆ SŁOMY Zagospodarowanie resztek pożniwnych i poprawienie struktury gleby Substancja organiczna po wprowadzeniu do gleby ulega przetworzeniu i rozkładowi przez
Bardziej szczegółowoProjekt Inżynier mechanik zawód z przyszłością współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Zajęcia wyrównawcze z fizyki -Zestaw 4 -eoria ermodynamika Równanie stanu gazu doskonałego Izoprzemiany gazowe Energia wewnętrzna gazu doskonałego Praca i ciepło w przemianach gazowych Silniki cieplne
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Towaroznawstwo Kod przedmiotu: LS03282; LN03282 Ćwiczenie 1 WYZNACZANIE GĘSTOSCI CIECZY Autorzy:
Bardziej szczegółowoWOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje rejonowe
kod ŁÓDZKIE CENTRUM DOSKONALENIA NAUCZYCIELI I KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO Uzyskane punkty.. WOJEWÓDZKI KONKURS PRZEDMIOTOWY Z CHEMII DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW - rok szkolny 2011/2012 eliminacje rejonowe Zadanie
Bardziej szczegółowoAdsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych
Adsorpcja wybranych jonów metali ciężkich na biowęglu pochodzącym z komunalnych osadów ściekowych mgr Ewelina Ślęzak Opiekun pomocniczy: dr Joanna Poluszyńska Opiekun: prof. dr hab. inż. Piotr Wieczorek
Bardziej szczegółowoChemia Nowej Ery Wymagania programowe na poszczególne oceny dla klasy II
Chemia Nowej Ery Wymagania programowe na poszczególne oceny dla klasy II Szczegółowe kryteria oceniania po pierwszym półroczu klasy II: III. Woda i roztwory wodne charakteryzuje rodzaje wód występujących
Bardziej szczegółowoWSPÓŁCZYNNIK PRZEJMOWANIA CIEPŁA PRZEZ KONWEKCJĘ
INSYU INFORMAYKI SOSOWANEJ POLIECHNIKI ŁÓDZKIEJ Ćwiczenie Nr2 WSPÓŁCZYNNIK PRZEJMOWANIA CIEPŁA PRZEZ KONWEKCJĘ 1.WPROWADZENIE. Wymiana ciepła pomiędzy układami termodynamicznymi może być realizowana na
Bardziej szczegółowoSUBSTANCJE CHEMICZNE I ICH PRZEMIANY
DOPUSZCZAJĄCĄ DZIAŁ SUBSTANCJE CHEMICZNE I ICH PRZEMIANY -zna zasady bhp obowiązujące w pracowni chemicznej -nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne używane w pracowni chemicznej -wie, że substancje charakteryzują
Bardziej szczegółowoPlan zajęć. Sorpcyjne Systemy Energetyczne. Adsorpcyjne systemy chłodnicze. Klasyfikacja. Klasyfikacja adsorpcyjnych systemów chłodniczych
Plan zajęć Sorpcyjne Systemy Energetyczne Adsorpcyjne systemy chłodnicze dr inż. Bartosz Zajączkowski Wydział Mechaniczno-Energetyczny Katedra Termodynamiki, Teorii Maszyn i Urządzeń Cieplnych kontakt:
Bardziej szczegółowoWyznaczanie współczynnika przenikania ciepła dla przegrody płaskiej
Katedra Silników Spalinowych i Pojazdów ATH ZAKŁAD TERMODYNAMIKI Wyznaczanie współczynnika przenikania ciepła dla przegrody płaskiej - - Wstęp teoretyczny Jednym ze sposobów wymiany ciepła jest przewodzenie.
Bardziej szczegółowodr inż. Paweł Strzałkowski
Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej Instrukcja do zajęć laboratoryjnych Eksploatacja i obróbka skał Badania mechanicznych i fizycznych Temat: właściwości kruszyw Oznaczanie
Bardziej szczegółowoI. Substancje i ich przemiany
NaCoBeZU z chemii dla klasy 7 I. Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy na lekcjach chemii zaliczam chemię do nauk przyrodniczych stosuję zasady bezpieczeństwa obowiązujące w pracowni chemicznej
Bardziej szczegółowoLaboratorium. Hydrostatyczne Układy Napędowe
Laboratorium Hydrostatyczne Układy Napędowe Instrukcja do ćwiczenia nr Eksperymentalne wyznaczenie charakteru oporów w przewodach hydraulicznych opory liniowe Opracowanie: Z.Kudżma, P. Osiński J. Rutański,
Bardziej szczegółowoPOLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA
POLITECHNIKA BIAŁOSTOCKA KATEDRA ZARZĄDZANIA PRODUKCJĄ Instrukcja do zajęć laboratoryjnych z przedmiotu: Podstawy techniki i technologii Kod przedmiotu: IS01123; IN01123 Ćwiczenie 3 WYZNACZANIE GĘSTOSCI
Bardziej szczegółowoTYPY REAKCJI CHEMICZNYCH
CHEMIA SPALANIA TYPY REAKCJI CHEMICZNYCH Jednocząsteczkowe (I rzędu): A C+D (np. C 2 H 6 CH 3 + CH 3 ) Dwucząsteczkowe (II- rzędu) (np. H + O 2 OH + O) A + B C + D Trójcząsteczkowe (III rzędu) A + B +
Bardziej szczegółowoĆw. M 12 Pomiar współczynnika lepkości cieczy metodą Stokesa i za pomocą wiskozymetru Ostwalda.
Ćw. M 12 Pomiar współczynnika lepkości cieczy metodą Stokesa i za pomocą wiskozymetru Ostwalda. Zagadnienia: Oddziaływania międzycząsteczkowe. Ciecze idealne i rzeczywiste. Zjawisko lepkości. Równanie
Bardziej szczegółowoKinetyka suszenia. Cel ćwiczenia C D C D. Xkr
Kinetyka suszenia Cel ćwiczenia 1. Wyznaczenie przebiegu krzywej suszenia i krzywej szybkości suszenia badanego materiału 2. Określenie wartości szybkości suszenia w I okresie i charakteru zmian szybkości
Bardziej szczegółowoW8 40. Para. Równanie Van der Waalsa Temperatura krytyczna ci Przemiany pary. Termodynamika techniczna
W8 40 Równanie Van der Waalsa Temperatura krytyczna Stopień suchości ci Przemiany pary 1 p T 1 =const T 2 =const 2 Oddziaływanie międzycz dzycząsteczkowe jest odwrotnie proporcjonalne do odległości (liczonej
Bardziej szczegółowoMateriały i tworzywa pochodzenia naturalnego
Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego 1. Przyporządkuj opisom odpowiadające im pojęcia. Wpisz litery (A I) w odpowiednie kratki. 3 p. A. hydraty D. wapno palone G. próchnica B. zaprawa wapienna
Bardziej szczegółowoPodstawowe pojęcia i prawa chemiczne, Obliczenia na podstawie wzorów chemicznych
Podstawowe pojęcia i prawa chemiczne, Obliczenia na podstawie wzorów chemicznych 1. Wielkości i jednostki stosowane do wyrażania ilości materii 1.1 Masa atomowa, cząsteczkowa, mol Masa atomowa Atomy mają
Bardziej szczegółowogruntów Ściśliwość Wytrzymałość na ścinanie
Właściwości mechaniczne gruntów Ściśliwość Wytrzymałość na ścinanie Ściśliwość gruntów definicja, podstawowe informacje o zjawisku, podstawowe informacje z teorii sprężystości, parametry ściśliwości, laboratoryjne
Bardziej szczegółowoWoda. Najpospolitsza czy najbardziej niezwykła substancja Świata?
Woda Najpospolitsza czy najbardziej niezwykła substancja Świata? Cel wykładu Odpowiedź na pytanie zawarte w tytule A także próby odpowiedzi na pytania typu: Dlaczego woda jest mokra a lód śliski? Dlaczego
Bardziej szczegółowoWymagania programowe na poszczególne oceny. Chemia Kl.1. I. Substancje chemiczne i ich przemiany
Wymagania programowe na poszczególne oceny Chemia Kl.1 I. Substancje chemiczne i ich przemiany Ocena dopuszczająca [1] zna zasady bhp obowiązujące w pracowni chemicznej nazywa sprzęt i szkło laboratoryjne
Bardziej szczegółowoWymagania programowe na poszczególne oceny. III. Woda i roztwory wodne. Ocena dopuszczająca [1] Uczeń: Ocena dostateczna [1 + 2]
Wymagania programowe na poszczególne oceny III. Woda i roztwory wodne charakteryzuje rodzaje wód występujących podaje, na czym polega obieg wody wymienia stany skupienia wody nazywa przemiany stanów skupienia
Bardziej szczegółowoWstęp... CZĘŚĆ 1. Podstawy technologii materiałów budowlanych...
Spis treści Wstęp... CZĘŚĆ 1. Podstawy technologii materiałów budowlanych... 1. Spoiwa mineralne... 1.1. Spoiwa gipsowe... 1.2. Spoiwa wapienne... 1.3. Cementy powszechnego użytku... 1.4. Cementy specjalne...
Bardziej szczegółowoWymagania programowe: Gimnazjum chemia kl. II
Wymagania programowe: Gimnazjum chemia kl. II Dział: Wewnętrzna budowa materii Ocena dopuszczająca [1] posługuje się symbolami odróżnia wzór sumaryczny od wzoru strukturalnego zapisuje wzory sumaryczne
Bardziej szczegółowoWymagania programowe na poszczególne oceny. I. Substancje i ich przemiany. Ocena bardzo dobra. Ocena dostateczna. Ocena dopuszczająca.
Wymagania programowe na poszczególne oceny I. Substancje i ich przemiany Ocena dopuszczająca Ocena dostateczna Ocena dobra Ocena bardzo dobra [1] [1 + 2] [1 + 2 + 3] [1 + 2 + 3 + 4] 1 zalicza chemię do
Bardziej szczegółowoPraktyczne uwarunkowania wykorzystania drewna jako paliwa
Praktyczne uwarunkowania wykorzystania drewna jako paliwa Wojciech GORYL AGH w Krakowie Wydział Energetyki i Paliw II Konferencja Naukowa Drewno Polskie OZE, 8-9.12.2016r., Kraków www.agh.edu.pl Drewno
Bardziej szczegółowoWymagania programowe na poszczególne oceny chemia kl. II Gimnazjum Rok szkolny 2015/2016 Wewnętrzna budowa materii
Wymagania programowe na poszczególne oceny chemia kl. II Gimnazjum Rok szkolny 2015/2016 Wewnętrzna budowa materii Dopuszczający (K) Dostateczny(P) Dobry(R) Bardzo dobry (D) Celujący (W) Uczeń : - wie,
Bardziej szczegółowoHETEROGENICZNOŚĆ STRUKTURALNA ORAZ WŁAŚCIWOŚCI ADSORPCYJNE ADSORBENTÓW NATURALNYCH
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Monografie Wydziału Chemii MYROSLAV SPRYNSKYY HETEROGENICZNOŚĆ STRUKTURALNA ORAZ WŁAŚCIWOŚCI ADSORPCYJNE ADSORBENTÓW NATURALNYCH (KLINOPTYLOLIT, MORDENIT, DIATOMIT, TALK,
Bardziej szczegółowoTERMOCHEMIA SPALANIA
TERMOCHEMIA SPALANIA I ZASADA TERMODYNAMIKI dq = dh Vdp W przemianach izobarycznych: dp = 0 dq = dh dh = c p dt dq = c p dt Q = T 2 T1 c p ( T)dT Q ciepło H - entalpia wewnętrzna V objętość P - ciśnienie
Bardziej szczegółowoPrawa gazowe- Tomasz Żabierek
Prawa gazowe- Tomasz Żabierek Zachowanie gazów czystych i mieszanin tlenowo azotowych w zakresie użytecznych ciśnień i temperatur można dla większości przypadków z wystarczającą dokładnością opisywać równaniem
Bardziej szczegółowoPROCESY JEDNOSTKOWE W TECHNOLOGIACH ŚRODOWISKOWYCH WYMIANA JONOWA
KIiChŚ PROCESY JEDNOSTKOWE W TECHNOLOGIACH ŚRODOWISKOWYCH Ćwiczenie nr 2 WYMIANA JONOWA Cel ćwiczenia Celem ćwiczenia jest określenie roboczej zdolności wymiennej jonitu na podstawie eksperymentalnie wyznaczonej
Bardziej szczegółowoJan Cebula (Instytut Inżynierii Wody i Ścieków, POLITECHNIKA ŚLĄSKA, Gliwice) Józef Sołtys (PTH Intermark, Gliwice)
Jan Cebula (Instytut Inżynierii Wody i Ścieków, POLITECHNIKA ŚLĄSKA, Gliwice) Józef Sołtys (PTH Intermark, Gliwice) Bałtyckie Forum Biogazu 17 18 wrzesień 2012 PODSTAWOWY SKŁAD BIOGAZU Dopuszczalna zawartość
Bardziej szczegółowo