KARTA CHARAKTERYSTYKI Wydanie poprawione nr : 3

Transkrypt

1 Strona : 1 SEKCJA 1. Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa 1.1. Identyfikator produktu Nazwa handlowa Nr karty charakterystyki Opis chemiczny Numer rejestracji Wzór chemiczny : Suchy Lód - Granulat Suchy Lód - Bloki, Plastry Suchy Lód - Gourmet C-S (E-290) : : Ditlenek węgla (stały) Nr CAS : Nr WE : Nr indeksu :--- : Wymieniono w załączniku IV / V do REACH, zwolniono z obowiązku rejestracji. : CO Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania odradzane Właściwie zidentyfikowane zastosowanie 1.3. Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki : Przemysłowe i profesjonalne. Przeprowadzić ocenę ryzyka przed zastosowaniem. Chłodzenie (dodatek do żywności E290). Śrutowanie. Chłodzenie metalu. Skontaktować się z dostawcą aby uzyskać więcej informacji na temat zastosowań. Identyfikacja firmy : Messer Polska Sp. z o. o. ul. Maciejkowicka 30 Chorzów Polska 1.4. Numer telefonu alarmowego Numer telefonu alarmowego : 112 Państwowa Straż Pożarna: 998 Pogotowie Ratunkowe: 999 SEKCJA 2. Identyfikacja zagrożeń 2.1. Klasyfikacja substancji lub mieszaniny Klasa zagrożenia i kody kategorii wg Rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 (CLP) 2.2. Elementy oznakowania : Nieuregulowany. Oznakowanie wg Rozporządzenia (WE) nr 1272/2008 (CLP) 2.3. Inne zagrożenia : Gaz zestalony, schłodzony. Kontakt z produktem może spowodować oparzenia zimnem lub odmrożenia. Duszący w wysokich stężeniach.

2 Strona : 2 SEKCJA 3. Skład/informacja o składnikach 3.1. Substancja / 3.2. Mieszanina Substancja. Nazwa substancji Zawartość Nr CAS Nr WE Nr indeksu Numer rejestracji Klasyfikacja Ditlenek węgla (stały) : 100 % * 1 Nie sklasyfikowany (GHS) Nie zawiera innych składników lub zanieczyszczeń, które mogłyby mieć wpływ na klasyfikację produktu. * 1: Wymieniono w załączniku IV / V do REACH, zwolniono z obowiązku rejestracji. * 2: Termin rejestracji nie upłynął. * 3: Rejestracja nie jest wymagana. Substancja wytwarzana lub importowana w ilości < 1t/rok. SEKCJA 4. Środki pierwszej pomocy 4.1. Opis środków pierwszej pomocy - Wdychanie : Zabezpieczając się izolującym aparatem oddechowym przenieść ofiarę do nieskażonego obszaru. Utrzymywać ofiarę w cieple i spokoju. Wezwać lekarza. W przypadku zaniku oddechu zastosować sztuczne oddychanie. - Kontakt ze skórą : W przypadku odmrożenia zraszać wodą przez co najmniej 15 minut. Zastosować jałowy opatrunek. Uzyskać pomoc lekarską. - Kontakt z oczami : Nie spodziewane są żadne szkodliwe efekty działania tego produktu. - Spożycie : Natychmiast zgłosić się pod opiekę lekarza Najważniejsze ostre i opóźnione objawy oraz skutki narażenia : W wysokich stężeniach może spowodować uduszenie. Objawy obejmują utratę zdolności ruchowych / przytomności. Ofiara może nie być świadoma, że się dusi. Niskie stężenia CO2 powodują przyspieszony oddech i ból głowy Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej i szczególnego postępowania z poszkodowanym SEKCJA 5. Postępowanie w przypadku pożaru 5.1. Środki gaśnicze - Odpowiednie środki gaśnicze : Mgła wodna lub drobno rozproszony strumień wody. - Nieodpowiednie środki gaśnicze : Nie stosować silnego strumienia wody do gaszenia Szczególne zagrożenia związane z substancją lub mieszaniną Specyficzne zagrożenia Niebezpieczne produkty spalania 5.3. Informacje dla straży pożarnej Specjalistyczne metody Specjalny sprzęt ochronny dla strażaków : Prowadzić akcję gaśniczą odpowiednią do pożaru w pobliżu. Narażenie na ogień i promieniowanie cieplne może prowadzić do rozerwania pojemników gazowych. Chłodzić zagrożone pojemniki strumieniem rozpylonej wody z bezpiecznego miejsca. Nie pozwolić na przedostanie się zanieczyszczonych wód gaśniczych do kanalizacji. Użyć mgły wodnej lub drobno rozproszonego strumienia wody aby zredukować dymy pożaru, jeżeli to możliwe. : Stosować izolujące aparaty oddechowe. Norma EN izolujące aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem, z otwartym obiegiem, wyposażone w maskę pełnotwarzową. Standardowa odzież ochronna i wyposażenie (izolujący aparat oddechowy) dla strażaków. EN 469: Odzież ochronna dla strażaków. EN 659: Rękawice ochronne dla strażaków.

3 Strona : 3 SEKCJA 5. Postępowanie w przypadku pożaru (ciąg dalszy) SEKCJA 6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska 6.1. Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury w sytuacjach awaryjnych 6.2. Środki ostrożności w zakresie ochrony środowiska : Stosować odzież ochronną. Ewakuować teren. Przy wchodzeniu w obszar stosować izolujący aparat oddechowy chyba, że stwierdzono, iż atmosfera jest bezpieczna. Zapewnić odpowiednią wentylację powietrza. Działać zgodnie z miejscowym planem awaryjnym. Pozostać po zawietrznej stronie. : Zapobiegać przedostawaniu się do kanalizacji, piwnic, zagłębień terenu oraz innych miejsc, gdzie jego gromadzenie się może być niebezpieczne Metody i materiały zapobiegające rozprzestrzenianiu się skażenia i służące do usuwania skażenia 6.4. Odniesienia do innych sekcji : Wentylować przestrzeń. : Patrz również sekcja 8 i 13. SEKCJA 7. Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie 7.1. Środki ostrożności dotyczące bezpiecznego postępowania Bezpieczne stosowanie produktu : Przestrzegać instrukcję dostawcy dotyczącą postępowania z pojemnikiem. Należy postępować z substancją zgodnie z dobrymi zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Stosować tylko właściwie dobrane wyposażenie, które jest odpowiednie dla tego produktu, jego ciśnienia podawania i temperatury. W razie wątpliwości skontaktować się z dostawcą gazu. Nie palić podczas obchodzenia się z produktem. Nie wdychać gazu. Unikać uwolnienia produktu do atmosfery Warunki bezpiecznego magazynowania, łącznie z informacjami dotyczącymi wszelkich wzajemnych niezgodności : Przechowywać pojemnik w temperaturze poniżej 50 C w dobrze wentylowanym miejscu. Przestrzegać wszystkie przepisy i wymagania lokalne dotyczące magazynowania pojemników Szczególne zastosowanie(-a) końcowe

4 Strona : 4 SEKCJA 8. Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej 8.1. Parametry dotyczące kontroli Granice narażenia zawodowego Ditlenek węgla (stały) : 8-Hour TWA (PL) (NDS) (mg/m3) : 9000 DNEL: Pochodny poziom niepowodujący zmian (pracownicy) PNEC: Przewidywane stężenie niepowodujące zmian w środowisku 8.2. Kontrola narażenia : 15-Minut STEL (PL)(NDSCh) (mg/m3) : : Dane niedostępne. : Dane niedostępne Stosowne techniczne środki : Zapewnić, aby narażenie było poniżej najwyższych dopuszczalnych stężeń w miejscu pracy. kontroli Powinny być stosowane detektory CO2 gdy istnieje możliwość uwolnienia gazów duszących. Zapewnić odpowiednią wentylację ogólną i miejscową. Rozważyć zastosowanie systemu pozwoleń na prace, np. przy pracach remontowych Indywidualne środki ochrony, : W każdym obszarze roboczym powinna zostać przeprowadzona i udokumentowana ocena takie jak indywidualny sprzęt ochronny ryzyka, celem oceny ryzyka związanego ze stosowaniem produktu i celem doboru środków ochrony osobistej, które dotyczą określonego ryzyka. Należy rozważyć następujące zalecenia. Powinny być dobierane środki ochrony osobistej zgodne z zalecanymi normami EN / ISO. Ochrona oczu/twarzy Ochrona skóry : Stosować okulary ochronne z szybkami bocznymi. Norma EN Ochrona indywidualna oczu. - Ochrona rąk : W czasie pracy z pojemnikami gazowymi stosować rękawice robocze. Norma EN Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi. - Inne : Stosować obuwie ochronne przy postępowaniu z butlami. Norma EN ISO Środki ochrony indywidualnej -- Obuwie bezpieczne. Ochrona dróg oddechowych Zagrożenia termiczne Kontrola narażenia środowiska : Żadne nie są konieczne. SEKCJA 9. Właściwości fizyczne i chemiczne : W atmosferach zubożonych w tlen stosować izolujące aparaty oddechowe lub maski twarzowe z nadciśnieniowym doprowadzaniem powietrza. Norma EN izolujące aparaty powietrzne butlowe ze sprężonym powietrzem, z otwartym obiegiem, wyposażone w maskę pełnotwarzową. : Stosować rękawice ochronne chroniące przed zimnem. Norma EN Rękawice chroniące przed zimnem Informacje na temat podstawowych właściwości fizycznych i chemicznych Wygląd Stan skupienia w temp. 20 C / kPa Stan skupienia Barwa Zapach Próg zapachu Wartość ph : Gaz. : Zchlodzony zestalony gaz : Biały. Masa molowa [g/mol] : 44 : Brak zapachowych właściwości ostrzegawczych. : Próg zapachu jest subiektywny i niewystarczający dla ostrzeżenia przed nadmiernym narażeniem. Temperatura topnienia [ C] : (-57@5,2 bar) Temperatura wrzenia [ C] : (s)

5 Strona : 5 SEKCJA 9. Właściwości fizyczne i chemiczne (ciąg dalszy) Temperatura krytyczna [ C] : 30 Temperatura zapłonu [ C] : Nie dotyczy gazów i mieszanin gazowych. Tempo parowania (eter=1) : Nie dotyczy gazów i mieszanin gazowych. Zakres zapalności [obj.% w powietrzu] : Niepalny. Ciśnienie pary [20 C] : 57.3 bar Gęstość względna, gaz (powietrze=1) : 1.52 Gęstość względna, ciecz (woda=1) : 1.03 Rozpuszczalność w wodzie [mg/l] : 2000 Całkowicie rozpuszczalny. Współczynnik podziału: n-oktanol/ : 0.83 woda [log Kow] Temperatura samozapłonu [ C] Lepkość przy 20 C [mpa.s] Właściwości wybuchowe Właściwości utleniające 9.2. Inne informacje Inne dane : Gaz/opary cięższe od powietrza. Może się gromadzić w przestrzeniach zamkniętych, szczególnie na poziomie lub poniżej poziomu terenu. SEKCJA 10. Stabilność i reaktywność Reaktywność Stabilność chemiczna : Stabilny w warunkach normalnych Możliwość występowania niebezpiecznych reakcji Warunki, których należy unikać Materiały niezgodne Niebezpieczne produkty rozkładu SEKCJA 11. Informacje toksykologiczne Informacje dotyczące skutków toksykologicznych Toksyczność ostra : Żadne w zalecanych warunkach stosowania i magazynowania (patrz sekcja 7). : Dla uzyskania dodatkowych informacji dotyczących kompatybilności odnieść się do normy ISO : W normalnych warunkach magazynowania i stosowania niebezpieczne produkty rozpadu nie powinny być wytwarzane. : W wysokich stężeniach szybko powoduje niewydolność układu krążenia. Objawami są bóle głowy, nudności i wymioty, które mogą prowadzić do utraty przytomności. W odróżnieniu od zwykłych gazów duszących, dwutlenek węgla może spowodować śmierć nawet, gdy zachowane jest normalne stężenie tlenu (20%-21%) w atmosferze. Stwierdzono, że CO2 w stężeniu 5% działa synergicznie dla zwiększenia toksyczności pewnych innych gazów (CO, NO2). Wykazano, że CO2 zwiększa tworzenie karbosyhemoglobiny lub methemoglobiny przez te gazy, prawdopodobnie ze względu na stymulujące działanie dwutlenku węgla na układ oddechowy i układ krążenia.

6 Strona : 6 SEKCJA 11. Informacje toksykologiczne (ciąg dalszy) Działanie żrące/drażniące na skórę : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. Poważne uszkodzenie oczu/działanie : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. drażniące na oczy Działanie uczulające na drogi : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. oddechowe lub skórę Rakotwórczość : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. Mutagenność : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. Szkodliwe działanie na rozrodczość : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. Działanie toksyczne na narządy : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. docelowe narażenie jednorazowe Działanie toksyczne na narządy : Nie znane są żadne szkodliwe efekty tego produktu. docelowe narażenie powtarzane Zagrożenie spowodowane aspiracją : Nie dotyczy gazów i mieszanin gazowych. SEKCJA 12. Informacje ekologiczne Toksyczność Ocena Trwałość i zdolność do rozkładu Ocena Zdolność do bioakumulacji Ocena Mobilność w glebie Ocena Wyniki oceny właściwości PBT i vpvb Inne szkodliwe skutki działania : Produkt nie powoduje żadnych szkód ekologicznych. : Produkt nie powoduje żadnych szkód ekologicznych. : Produkt nie powoduje żadnych szkód ekologicznych. : Produkt nie powoduje żadnych szkód ekologicznych. : Nie sklasyfikowany jako PBT lub vpvb. : Może spowodować szkodliwe przemarzanie roślin. Wpływ na warstwę ozonową Współczynnik globalnego ocieplenia [ : 1 CO2=1] Wpływ na globalne ocieplenie. : Emitowany w dużych ilościach może przyczyniać się do efektu cieplarnianego. SEKCJA 13. Postępowanie z odpadami Metody unieszkodliwiania odpadów : Nie wypuszczać w żadne miejsca, gdzie gaz mógłby się gromadzić i stwarzać niebezpieczeństwo. Należy unikać wypuszczania do atmosfery w dużych ilościach. Odnieść się do zasad technicznych EIGA Doc 30 ""Pozbywanie się gazów"", możliwych do ściągnięcia ze strony aby uzyskać więcej wskazówek dotyczących odpowiednich metod utylizacji. Skontaktować się z dostawcą w celu uzyskania szczegółowych zaleceń. Wykaz odpadów niebezpiecznych : : Gazy w pojemnikach ciśnieniowych inne niż wymienione w

7 Strona : 7 SEKCJA 14. Informacje dotyczące transportu Numer UN Numer UN : Prawidłowa nazwa przewozowa UN Transport drogowy/kolejowy (ADR/ RID) Klasa(-y) zagrożenia w transporcie Transport drogowy/kolejowy (ADR/ RID) Klasa : 9 Kod klasyfikacyjny Nr HI : -- Kod EmS - Pożar Kod EmS - Wyciek Grupa pakowania Transport drogowy/kolejowy (ADR/ RID) Zagrożenia dla środowiska Transport drogowy/kolejowy (ADR/ RID) : CARBON DIOXIDE, SOLID : CARBON DIOXIDE, SOLID : CARBON DIOXIDE, SOLID : M11 III : F-C : S-V : No 14.6 Szczególne środki ostrożności dla użytkowników Instrukcja(e) pakowania Samolot pasazerski i cargo : Allowed. Instrukcja pakowania - samolot : 954 pasażerski i cargo Instrukcja pakowania - tylko samolot : 954 cargo : P003 Szczególne środki ostrożności dla : Unikać transportu pojazdami, gdzie przestrzeń ładunkowa nie jest oddzielona od kabiny użytkowników kierowcy. Zapewnić, że kierowca zna zagrożenia stwarzane przez ładunek i zna sposoby postępowania w razie wypadku lub sytuacji awaryjnej. Przed transportem pojemników z produktem: - Zapewnić bezpieczne mocowanie zbiorników przenośnych. - Zapewnić zamknięcie i szczelność zaworu butli. - Zapewnić odpowiednie zamocowanie nakrętki lub zaślepki zaworu (jeśli jest dostępna). -Zapewnić właściwe zamocowanie osłony zaworu (jeśli jest dostępna).

8 Strona : 8 SEKCJA 14. Informacje dotyczące transportu (ciąg dalszy) - Zapewnić odpowiednią wentylację Transport luzem zgodnie z załącznikiem II do konwencji MARPOL 73/78 i kodeksem IBC Transport luzem zgodnie z załącznikiem II do konwencji MARPOL 73/78 i kodeksem IBC SEKCJA 15. Informacje dotyczące przepisów prawnych Przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska specyficzne dla substancji lub mieszaniny Ustawodawstwo Unii Europejskiej Ograniczenia Dyrektywa Seveso 96/82/EC Przepisy krajowe Przepisy krajowe : Substancja nie objęta przepisem. : Zapewnić przestrzeganie wszystkich krajowych / lokalnych przepisów prawnych. 1. ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 1907/2006 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (Dz.UrzUEL ) wraz z późniejszymi zmianami. 2. ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniające i uchylające dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.UrzUEL ) wraz z późniejszymi zmianami. 3. Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) sporządzona w Genewie w 1957r. (ratyfikowana przez Polskę w 1975r.) wraz z późniejszymi zmianami. 4. USTAWA z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U ) wraz z późniejszymi zmianami. 5. USTAWA z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz.U ) wraz z późniejszymi zmianami. 6.ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 10 sierpnia 2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz.U ) wraz z późniejszymi zmianami. 7. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 10 października 2013 r. w sprawie stosowania ograniczeń wyszczególnionych w załączniku XVII do rozporządzenia nr 1907/2006 (Dz.U ). 8. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 23 grudnia 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy produkcji i magazynowaniu gazów, napełnianiu zbiorników gazami oraz używaniu i magazynowaniu karbidu (Dz.U ). 9. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. poz. 817). 10.ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 22 maja 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz pojemników i zbiorników służących do przechowywania lub zawierających substancje niebezpieczne lub mieszaniny niebezpieczne (Dz.U ). 11. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia 2012 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebezpiecznych i mieszanin niebezpiecznych oraz niektórych mieszanin (Dz.U ) wraz z późniejszymi zmianami. 12. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA GOSPODARKI z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie ograniczeń produkcji, obrotu lub stosowania substancji i mieszanin niebezpiecznych lub stwarzających zagrożenie oraz wprowadzania do obrotu lub stosowania wyrobów zawierających takie substancje lub mieszaniny (Dz.U ). 13. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 4 listopada 2014 r. w sprawie

9 Strona : 9 SEKCJA 15. Informacje dotyczące przepisów prawnych (ciąg dalszy) Ocena bezpieczeństwa chemicznego standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów (Dz.U ). 14. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz.U ). 15. USTAWA z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U ) wraz z późniejszymi zmianami. 16. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ŚRODOWISKA z dnia 9 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U ). 17. ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (WE) NR 1005/2009 z dnia 16 września 2009 r. w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową (Dz.UrzUEL ) wraz z późniejszymi zmianami. 18. ROZPORZĄDZENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY (UE) NR 517/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych i uchylenia rozporządzenia (WE) nr 842/2006 /Tekst mający znaczenie dla EOG/ (Dz.UrzUEL ) wraz z późniejszymi zmianami. : Raport bezpieczeństwa chemicznego nie musi być sporządzany dla tego produktu. SEKCJA 16. Inne informacje Wskazanie zmian : Zaktualizowana karta charakterystyki zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (UE) Nr 453/2010 & 830/2015. Porady szkoleniowe Dalsze informacje OŚWIADCZENIE O ODPOWIEDZIALNOŚCI : Często pomija się zagrożenie uduszeniem i należy je podkreślić w trakcie szkolenia obsługi. : Ta Karta Charakterystyki została opracowana w zgodzie z mającymi zastosowanie Dyrektywami Europejskimi i dotyczy wszystkich krajów, które przyjęły te Dyrektywy do swego krajowego prawodawstwa. : Pomimo, że dokument ten został sporządzony z najwyższą starannością, nie przyjmuje się żadnej odpowiedzialności za obrażenia lub straty materialne powstałe przy jego wykorzystywaniu. Szczegółowe informacje przedstawione w niniejszym dokumencie uważane są za poprawne w momencie przekazywania do druku. Przed zastosowaniem tego produktu w jakimkolwiek nowym doświadczeniu lub procesie technologicznym powinny zostać przeprowadzone gruntowne badania kompatybilności materiałów oraz bezpieczeństwa. Koniec dokumentu