UJAWNIANIE KIERUJĄCYCH POD WPŁYWEM NARKOTYKÓW

Transkrypt

1 Janusz STANISZEWSKI Komenda Wojewódzka Policji w Gdańsku jst07@wp.pl Wojciech KUSTRA Politechnika Gdańska castrol@pg.gda.pl UJAWNIANIE KIERUJĄCYCH POD WPŁYWEM NARKOTYKÓW Streszczenie W referacie przedstawiono we wprowadzeniu pojawienie się nowego zagrożenia, jakim jest kierowanie pojazdów przez osoby będące pod wpływem narkotyków. W drugiej części przedstawiono obecnie obowiązujące sankcje, zwarte w prawie o ruchu drogowy, jakie mogą spotkać kierującego oraz definicję środków odurzających po zażyciu, których nie można prowadzić pojazdu. W trzeciej części przedstawiono badania naukowe przeprowadzone w Polsce i Niemczech, które pokazują jak duży już dzisiaj jest to problem wśród kierowców na drodze. W dalszej części referatu pokazano obecnie stosowane sposoby kontroli kierujących na zawartość środków odurzających. W ostatniej części przedstawiono problem braku wyposażenia policji w urządzenia do wykrywania narkotyków oraz potrzebę szkolenia policjantów i zmiany w prawie, które ułatwią kontrolę i karanie kierowców prowadzących pojazd pod wpływem środków odurzających. Wprowadzenie Historia narkotyków, jako zjawisk towarzyszących człowiekowi, daleko sięga w przeszłość. Człowiek i narkotyk korelacja, z którą ciągle się spotykamy w historii. Nie ma ani granic, ani kontynentów, które by to zatrzymały. Narkotyki stosowane podczas leczenia, narkotyki jako podstawa do ucieczki od rzeczywistości wszystkie narody i rasy korzystały i korzystają z działania narkotyków. Każdy konsumowany narkotyk, w swój sposób, działa na mózg. Różne rodzaje substancji prowadzą do różnych symptomów i zachowania u konsumentów. Właśnie to trudne do przewidzenia działania przez laika oddziaływanie substancji psychotropowych na mózg i odwrotnie czyni z konsumpcji narkotyków ryzyko nie do oszacowania i problem, jeżeli z zażywaniem narkotyków związany jest udział konsumenta w ruchu drogowym lub jeżeli chodzi o problematykę niepoczytalności konsumenta. Dzisiejsze tempo życia, rozwój gospodarczy i ekonomiczny wielu krajów, zobowiązuje pojedynczą jednostkę do ciągłej mobilności i większej wydajności, zaangażowania czy kreatywności. Wielu ludzi nie jest w stanie sprostać tym wymogom i stymuluje swój organizm zażywając narkotyki. Okres działania tych substancji oraz ich mechanizm związany jest jednocześnie z mobilnością w naszym społeczeństwie, prowadzą do tego, że osoby kierują samochodami, pomimo, że narkotyki odebrały im zdolność do prowadzenia pojazdu. Jeżeli spojrzymy na wiek osób, które zażywają narkotyki, a chodzi tu przede wszystkim o ludzi młodych w wieku lat, to problematyka ta zyskuję na wadze. W interesie bezpieczeństwa w ruchu drogowym policja ma unormowany obowiązek nietolerowania tego zjawiska. Rozpoznanie narkotyków w ruchu drogowym jest zadaniem, z którym musi uporać się policja nie tylko w Polsce, ale we wszystkich krajach Unijnych, ponieważ w większości z nich konsumpcja narkotyków nadal wzrasta. Prawo a narkotyki

2 Z prawnego punktu widzenia w centrum rozważań nad jazdą pod wpływem narkotyków znajdują się przepisy nie tylko prawa o ruchu drogowym, odpowiedzialność za jazdę pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu przewiduje kodeksu wykroczeń i kodeks karny. Prawo o ruchu drogowym w art. 45 zabrania... kierowania pojazdem, prowadzenia kolumny pieszych, jazdy wierzchem lub pędzenia zwierząt osobie w stanie nietrzeźwości, w stanie po użyciu alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu ; zakaz ten dotyczy także holowania pojazdu kierowanego przez osobę znajdującą się w podobnym stanie. Kodeks karny łączy w jednym przepisie (art. 178 a) stan nietrzeźwości oraz wpływ środka odurzającego podczas kierowania pojazdem, zaś kodeks wykroczeń (w art. 87) traktuje identycznie kierowanie pojazdem przez osobę będącą w staniu po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka. Inny przepis kodeksu wykroczeń (art. 86) zaostrza karę za spowodowanie, w wyniku nieostrożności, zagrożenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym przez inną niż kierujący - osobę będącą w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka. Jeżeli jednak określenia alkohol i nietrzeźwość są jednoznaczne, to w przypadku środków działających podobnie do alkoholu występuje już duża różnorodność. Wśród środków tych można wymienić między innymi: substancje wziewne; wywołują one stany podobne do odurzenia, które pociągają za sobą niezdolność do kierowania pojazdami (niektóre lotne rozpuszczalniki, aerozole, substancje lotne używane w medycynie); narkotyki; należą do nich między innymi środki pozyskiwane z roślin konopi (haszysz, marihuana i pochodne), pozyskiwane bezpośrednio lub częściowo syntetycznie z maku (heroina, morfina i pochodne), pozyskiwane z krzewu koki (kokaina i pochodne), wreszcie szereg środków pozyskiwanych syntetycznie: amfetamina i pochodne, narkotyki dyskotekowe typu ekstasy. Pociągają one niezdolność do kierowania pojazdem ze względu na oszołomienie, utratę poczucia rzeczywistości, nadmierne pobudzenie lub spowolnienie reakcji i apatię. Po zażyciu kokainy światła i pasy się zlewają, wydaje się, że droga roztapia się pod kołami, a samochód płynie w powietrzu. Działanie amfetaminy przyspiesza akcję serca i daje poczucie poprawy pamięci i koncentracji, pobudza, zwiększa pewność siebie. Kierowca po zażyciu amfetaminy jedzie z ogromną prędkością, pozostali użytkownicy drogi postrzegani są jako migające punkty. środki halucynogenne (LSD, meskalina, halucynogenne gatunki grzybów); powodują omamy, zaburzają orientację i równowagę, powodują niezdolność do kierowania pojazdem, zaburza ostrość widzenia, dając odczucie "burzy kolorów", zaburza poczucie odległości, traci się poczucie czasu zwłaszcza podczas odurzenia. Minister Zdrowia, w swym rozporządzeniu (RMZ, 2003), wyartykułował następujące środki działające podobnie do alkoholu, których obecność w organizmie może być oznaczana poprzez badanie: opiaty amfetamina i jej analogi kokaina tetrahydrokanabinole benzodiazepiny barbiturany. Po rocznym okresie obowiązywania rozporządzenia minister z wykazów środków działających podobnie do alkoholu wykreślił barbiturany, które często znajdują się w różnego typu lekach. Niestety może się zdarzyć, że na opakowaniach leków nie zawsze znajdą się ostrzeżenia, by po nich nie prowadzić. Brak tego środka w urzędowym wykazie nie będzie rodzić odpowiedzialności karnej za prowadzenie pojazdu pod ich wpływem. Warto jednak w razie wątpliwości należy zasięgnąć informacji u lekarza.

3 Przy działaniu narkotyków i środków odurzających nie istnieje wartość graniczna, podobna do progów trzeźwości przyjmowanych w działaniu alkoholu. Nawet znikoma ilość tych środków prowadzi do niezdolności do kierowania pojazdem, zaś obecność ich w organizmie zwłaszcza w przypadkach dłuższego przyjmowania utrzymuje się znacznie, wielokrotnie dłużej, niż obecność alkoholu. Należy przy tym uwzględniać fakt, że niewielka nawet ilość narkotyku w połączeniu z innym podobnym środkiem, alkoholem, niektórymi lekami - może wywołać interakcję, spotęgowanie, synergizm działania powodujący zwielokrotnienie negatywnych oddziaływań, wykluczających poprawne i bezpieczne uczestniczenie w ruchu drogowym. Różnorodność występujących środków odurzających i narkotyków powoduje także większą trudność w ustalaniu ich obecności w organizmie niż w przypadku alkoholu. Nie do końca wiadomo, kiedy prowadzenie pojazdu po zażyciu tych środków jest wykroczeniem a kiedy przestępstwem. Prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających jest przestępstwem zagrożonym karą więzienia do 2 lat, karą pozbawienia wolności, karą grzywny, która może wynosić blisko 720 tys. złotych, dodatkowo sąd może orzec nawiązkę na rzecz instytucji, fundacji zajmujących pomocą dla poszkodowanych w wypadkach drogowych, ponadto sąd orzeka zakaz prowadzenia pojazd na okres od 1 do 10 lat. /art. 178 a kk/. Z kolei kierowanie w stanie po użyciu alkoholu lub podobnie działającego środka jest wykroczeniem, za które grozi areszt do 30 dni, kara grzywny i zakaz kierowania pojazdem od 6 do 36 miesięcy. W przypadku alkoholu sprawa jest prosta od 0,5 promila alkoholu we krwi kierowanie pojazdem kwalifikuje się jako przestępstwo. Nie wiadomo jednak, jak kwalifikować jazdę po zażyciu narkotyków, gdyż nie ma tu określonego progu. Wszystko zależy od interpretacji przepisów oczywiście będzie w wielu przypadkach wymagana opinia biegłego. Tylko on będzie mógł ocenić, czy zażyte środki miały wpływ na prowadzenie pojazdu, czy też nie. Jeśli uzna, że miały, to kierujący odpowie jak za przestępstwo. Narkotyki a zagrożenie w ruchu drogowym Psychologiczne aspekty używania narkotyków i środków odurzających nie są przedmiotem niniejszego materiału, podobnie jak konsekwencje uzależnień dla zdrowia fizycznego i psychicznego, a nawet życia osoby uzależnionej. Wywoływane przez nie zmiany świadomości powodują usunięcie zahamowań, zniekształcenia procesów postrzegania, tworzenie iluzji, halucynacje, działanie w kierunku pobudzania, lub przeciwnie tłumienia i uspakajania, zobojętniania i apatii. Są to więc takie zmiany, które wykluczają możliwość świadomego, bezpiecznego, przewidującego i skoordynowanego kierowania pojazdem. W dostępnych publikacjach dotyczących Niemiec przyjmuje się szacunkową liczbę do 1500 śmiertelnych ofiar wypadków drogowych rocznie, powodowanych przez kierowców znajdujących się pod wpływem narkotyków; stanowi to około 20% ogółu śmiertelnych ofiar wypadków w Niemczech Zachodnich. Najczęściej na drodze podczas rutynowych kontroli policja zatrzymuje kierujących pojazdami pod wpływem alkoholu. W 2005 roku w województwie pomorskim zatrzymano 11,5 tys. kierujących, którzy byli pod wpływem alkoholu. Jednak zdarzają się i tacy kierowcy, którzy zapominają, że prowadzenie pojazdu pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu również stanowi naruszenie prawa w województwie pomorskim policjanci zatrzymali blisko 40 kierujących, którzy byli pod wpływem środków działających podobnie do alkoholu. Jednak skala zjawiska kierowania pojazdem pod wpływem narkotyków może być o wiele większa niż wynika z przedstawionych danych. Pracownicy Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku w 2005 roku przeprowadzili badania ankietowe dotyczące zażywania narkotyków wśród kierujących. Badaniami objęto 611 osób. Osoby te podzielono na grupy wiekowe i zawodowe. Wyniki były przerażające.

4 20% Wyniki badań próbek krwi 22% 58% Bez narkotyków Jeden środek Dwa i więcej Rys. 1. Wyniki próbek krwi jakie pobrano w 2003r. w Niemczech od 171 kierowców, którzy spowodowali wypadek lub byli pijani Najbardziej przerażające wyniki ankiet uzyskano wśród młodych kierowców. W tej grupie wiekowej ponad 50 % osób deklaruje zażywanie narkotyków i kierowanie pojazdem. Tylko dobrze przygotowani i przeszkoleni policjanci są w stanie na podstawie zachowania się kierowcy w ruchu, a następnie w bezpośrednim kontakcie z kierowcą po zatrzymaniu pojazdu określić zewnętrzne objawy i oznaki wskazujące na użycie narkotyku lub innej substancji odurzającej. Pomocnymi w ujawnianiu działania narkotyków mogą być szybkie narkotesty, wykorzystujące pot, ślinę, mocz osoby podejrzanej, stosowane już przez policję wielu krajach reagują one jednak na kilka najczęściej występujących środków oraz nie są tak proste i wygodne w stosowaniu, jak np. alkomaty do pomiaru alkoholu w wydychanym powietrzu. Kierowcy zawodowi 7% 6% 1% Nie biorę W ostatnim miesiącu Częściej niż raz w tygodniu Co najm niej raz W ostatnim tygodniu 76%

5 Kierowcy aut służbowych 3% 55% 22% Młodzi kierowcy 17% 22% 26% Nie biorę W ostatnim miesiącu Częściej niż raz w tygodniu Co najm niej raz W ostatnim tygodniu 25% Rys. 2. Wyniki badań ankietowych, jakie przeprowadzono wśród 611 kierowców w Polsce Polskie przepisy przewidują możliwość badania śliny (poprzez pobranie próbki i umieszczenie jej w stosownym urządzeniu do oznaczenia obecności tych środków) oraz laboratoryjne badania moczu i krwi. Badania śliny prowadzone są w województwie pomorskim dzięki sfinansowaniu przez Pomorską Radę Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego zakupu tzw. szybkich testów. Badaniu podlegają kierujący, w stosunku do których w trakcie kontroli stwierdzi się wystąpienie zewnętrznych objawów i okoliczności uzasadniających podejrzenie użycia środków działających podobnie do alkoholu. Należy zwrócić uwagę na zakazane substancje, które często znajdują się w różnego typu lekach. Niestety może się zdarzyć że na opakowaniach leków nie zawsze znajdą się ostrzeżenia, by po nich nie prowadzić. W razie wątpliwości należy zasięgnąć informacji u lekarza. Jest to o tyle ważne, że odpowiedzialność zawsze spoczywa na prowadzącym pojazd. Podobnie jak w przypadku syropu zawierającego alkohol, na nic zda się tłumaczenie kierowcy, że nie zdawał on sobie sprawy, co zawiera zażywany przez niego środek. Środki działające podobnie do alkoholu to np. środki odurzające, psychotropowe lub farmaceutyczne silnie upośledzające sprawność psychofizyczną lub mogącą wpływać upośledzająco. Jeszcze raz warto przypomnieć, iż policjant uprawniony jest m.in. do: żądania poddania się przez kierującego pojazdem lub przez inną osobę, w stosunku do której zachodzi uzasadnione podejrzenie, że mogła kierować pojazdem, badaniu w celu ustalenia zawartości w

6 organizmie alkoholu lub środka działającego podobnie do alkoholu. Badanie takie można przeprowadzić również w razie braku zgody kierującego o czym należy go uprzedzić, uniemożliwienia kierowania pojazdem osobie znajdującej się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu a nawet usunięcie pojazdu z drogi na koszt właściciela, zatrzymania prawa jazdy kierującemu znajdującemu się w stanie nietrzeźwości lub w stanie po użyciu alkoholu albo środka działającego podobnie do alkoholu. Podsumowanie Rys. 3. Przykład narkotestów stosowanych w Polsce Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych przez pracowników Wyższej Szkoły Humanistycznej w Pułtusku w 2005 roku wskazują, że problem kierowania pojazdami pod wpływem narkotyków jest dość znaczny. Jak wskazują doświadczenia innych krajów np. Niemiec tylko wprowadzenie radykalnych działań może przynieść efekty w postaci zdiagnozowania problemu i ograniczenia tego zjawiska. W Polsce czas na badania kierujących pod katem narkotyków. Przedtem jednak należałoby rozwiązać kilka ważnych problemów: wyposażyć policję w tzw. szybkie testy na ślinę, zmienić przepisy dotyczące przeprowadzenia badań oraz ułatwienia kwalifikacji czynu bez konieczności powoływania biegłego, przeszkolić policjantów w zakresie ujawniania kierujących będących pod wpływem narkotyków. Literatura Moeller, Maurer (2003): Wykrywanie substancji narkotycznych we krwi kierowców. Materiały szkoleniowe dla uczestników szkolenia, Legionowo. RMZ (2003): Rozporządzenie. Min. Zdrowia z dnia 11 czerwca 2003 r., w sprawie wykazów środków działających podobnie do alkoholu oraz warunków i sposobu przeprowadzania badań na ich obecność w organizmie. Dz. U. Nr. 116 poz UPRD: Prawo o ruchu drogowym. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r., tekst jedn. Nr 58, poz. 515, Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 88. UKK (1997): Kodeks Karny. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r., tekst jedn. Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553.