Perspektívy etiky sociálnej práce a ošetrovateľstva v procese posúdenia (diagnostiky) životnej situácie klienta

Transkrypt

1

2 prof. PhDr. BEÁTA BALOGOVÁ, PhD. Inštitút edukológie a sociálnej práce, FF PU v Prešove Perspektívy etiky sociálnej práce a ošetrovateľstva v procese posúdenia (diagnostiky) životnej situácie klienta Príspevok je reflexiou profesijnej aktivity pomáhajúceho profesionála v procese posúdenia životnej situácie klienta, kedy dochádza ku posúdeniu klientovho konania na základe rozlíšenia pohnútok a konečných cieľov konania. Avšak ak vychádzame z predpokladu, že motívy a ciele konania sú spojené s hodnotami súčasnej postmodernej spoločnosti a dôsledkov ekonomickej, finančnej a ako ju niektorí označujú hlavne morálnej krízy. Ako potom v tomto procese vymedziť a posúdiť zištné (egoistické) a nezištné (altruistické) konanie, tak, aby sme tým nepatologizovali klienta a jeho životnú situáciu. M.A. MAGDALENA M. BARAN IFiS PAN; Fundacja Kultura Liberalna Etyka walczących stron Od początków historii ludzi walczyli przeciwko sobie. Powody były przeważnie takie same różne formy posiadania albo konieczność zabezpieczenia się przed potencjalnym niebezpieczeństwem. Pretekstów do rozpoczęcia wojny można wskazać wiele, począwszy od walki o ognień, miejsce w jaskini, pożywienie, przez posiadanie ziemi lub bogactw, kobiety, politycznych wpływów, aż po kwestię posiadania i sprawowania władzy. Mimo pozornego chaosu walczący ludzie bardzo szybko ustalili obowiązujące ich samych reguły. Pierwsze, niepisane jeszcze kodeksy, określały sposób prowadzenia wojny, czerpiąc przy tym z powiązanych ze sobą zasad religijnych czy kulturowych. Szybko przekształciły się one jednak w to, co dzięki chansons de geste znamy pod nazwą etosu rycerskiego, ulegającego kolejnym modyfikacjom, aż po kodeksy etyczne współczesnych armii i składających się na nie pojedynczych żołnierzy. I choć w kolejnych stuleciach wojenna etyka zwracała uwagę na różne aspekty działania, dyktowała może nieco odmienne schematy zachowań, pewne jej elementy pozostały niezmienne. W moim wystąpieniu chcę pokazać jej ewolucję, a także zapytać o, powiązane z prawem międzynarodowym, najnowsze kodeksy etyki żołnierskiej (obowiązujące tak w poszczególnych krajach, jak i na szczeblu międzynarodowym), zakres ich stosowania i weryfikację, jaką pisane i powszechnie uznawane zasady przechodzą podczas konkretnych konfliktów zbrojnych. Mgr. BOHUSLAV BINKA, PhD. Fakulta sociálních studií, Masarykova univerzita Analýza faktorů ovlivňujících proenvironmentální chování Příspěvek navazuje na více než čtyři dekády výzkumu vazby mezi proenvironmentálními hodnotami/postoji a proenvironmentálním chováním. Dosavadní výzkumy ukazují, že vztah mezi proenvironmentálními hodnotami/postoji a proenvironmentálním chováním je empiricky nejednoznačný a významně ovlivněný dalšími faktory. Těmito faktory, které jsou označovány jako bariéry a benefity proenvironmentálního chování, jsou např. vnímání environmentálních problémů, sociální normy, morální normy, vědomí následků chování, přisuzování odpovědnosti atd. Existující teorie/modely proenvironmentálního chování, které vycházejí z paradigmat racionální volby či morálního usuzování, jsou v zahraničí systematicky empiricky testovány. Přesto se mnohdy rozcházejí v tom, jaké faktory ovlivňující proenvironmentální chování lze považovat za významné. Vše nasvědčuje tomu, že význam faktorů se liší v různých skupinách populace a v různých oblastech proenvironmentálního chování. Málo prozkoumaná přitom dosud zůstávala vazba mezi osobními hodnotami/postoji člověka a jeho profesním či občanským proenvironmentálním chováním. V připraveném příspěvku si proto kladu otázky, které jsou jedním ze základních témat současného environmentálního výzkumu. Jak silná je vazba mezi environmentálními hodnotami, postoji a chováním u vybraných profesních skupin? Existují výrazné odlišnosti mezi profesními skupinami a

3 benefity a bariérami proenvironmentálního chování? Lze využít etické analýzy k zpřesnění empirických výzkumů proenvironmentálního chování? Dr. hab. JOANNA MYSONA BYRSKA Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Etika v svete korporaci Korporácia ako hovorí Raj Patel má mnoho atribútov aké majú ľudia s psychotickým ochorením. V dnešnom svete význam korporácii /zamestnávatelia, podnikatelia a výrobcovia/ je často väčší než mnohé menšie štáty, kvôli finančnému obratu a ročnému rozpočtu. V globalizovanom svete korporácie majú dôležitý vplyv na procesy, ktoré prebiehajú v ňom, a na vznik nových trendov. Príspevok vyvoláva otázku, ako je chápaná etika v svete korporácie? Prečo korporácie majú etické kódexy? Kto je človek, ktorý pracuje v korporácii? Naozaj chcete, kladie otázku Richard Conniff ako sa zmení na "korporačne zviera a biologické inštinkty mu pomôžu prežiť a nie etická citlivosť? Je človek ako osoba so silnou etickou citlivosťou odlišný od človeka korporačného zvieraťa? Vyššie uvedené otázky sú úvodom k ďalšiemu štúdiu problematiky korporačného sveta, v ktorom hlavným cieľom je zisk, nie blahobyt človeka. Všetky investície sú zamerané na rýchly zisk, bez ohľadu na náklady, ktoré nenesie priamo korporácia. Dr. STANISŁAW CADER Beskidzki Instytut Nauk o Człowieku Kodeks wartości etycznych nauczyciela a prawodawstwo oświatowe w Polsce Problemy etyki zawodowej nauczycieli są w praktyce trudne do sformułowania, a zwłaszcza do zrealizowania. W dobie współczesnej nauczyciel reprezentuje jednocześnie siebie i swoją osobowość, oraz instytucję oświaty. W praktyce nie zawsze istnieje synchronizacja tych obu ról, prywatnej i publicznej. Etyka zawodu nauczyciela powinna być oparta na znanych wartościach uniwersalnych, oraz wartościach szczególnie eksponowanych w działalności edukacyjnej. W toku nieustannej reformy systemu oświaty w Polsce jak i w innych krajach Unii Europejskiej dostrzeżono potrzebę uwzględnienia problemów etycznych i odbudowania coraz bardziej chwiejącego się autorytetu nauczyciela. Czy w aktualnym stanie prawnym obowiązującym w Polsce istnieje podstawa do wprowadzenia w przedszkolach, szkołach i placówkach oświatowych Kodeksu Etyki Nauczyciela, czy też nie?. Być może tak, ale jako dobrowolną umowę nauczycieli określającą zasady moralne jakimi zobowiązują się kierować w pracy zawodowej. Dr. STANISŁAW CIUPKA Akademia techniczno- humanistyczna Bielsko Biała Hansa Jonasa spojrzenie na etyczne problemy współczesnej cywilizacji technicznej W poglądach tego wybitnego etyka poczesne miejsce zajmuje koncecja odpowiedzialności. powyższą problematyka rozwija w licznych publikacjach książkowych, wykładach, referatach, artykułach. w ramach etycznego namysłu nad obecnym rozwojem technicznej działalności człowieka, dochodzi do przekonania, że tradycyjne idee etyczne nie pasują do nowej rzeczywistości i dlatego postuluje potrzebę stworzenia nowej etyki, która będzie odpowiadała współczesnym wyznaniom. nowa sytuacja etyczna zmieniła radykalnie etyczny horyzont i jego zdaniem nowa etyka powinna objąć swoim namysłem świat pozaludzki, wziąść pod uwagę kumulatywne skutki działań kolektywnych. hansa jonasa nowa wizja człowieka i jego życia moralnego jest bardzo orygimalna, gdyż nie ucieka od trudnych problemów współczesności, związanych pod wpływem nauki i techniki. wydaje się więc, że warto pochylić się nad jego propozycją budowy nowej etyki.

4 Dr. DAVID ČERNÝ Ústav státu a práva AV ČR, Praha Smrt: biologický či filosofický pojem? Pojem smrti je v současné době předmětem neutichajících debat, zvláště v kontextu ransplantační etiky (dead donor rule apod.). Zatím stále ještě převažuje představa, že lidská smrt je zachytitelná v rámci biologického paradigmatu smrti, tj. prostřednictvím funckionální biologické definice a biologických kritérií (kardiopulmonální a neurologické), roste počet zastánců představy, že lidskou smrt nelze chápat jako biologickou událost. Nětří autoři napadají neurologické kritérium (oprávněně) a tvrdí, že lékařská praxe by si měla přiznat, že dárci orgánů nejsou ve skutečnosti mrtví (a podle toho pozměnit lékařskou etiku a opustit dead donor rule), jiní zase chápou smrt jako zánik lidské osoby definované prostřednictvím kapacity vyšších kognitivních funkcí. Cílem mého příspěvku je podrobit tuto filosofickou koncepci smrti kritice a ukázat, že rozlišování mezi smrtí osoby a smrtí lidského biologického organismu je chybné. Mgr. EVA DEMJANOVÁ K niektorým špecifikám etických kódexov manažérov na vysokej škole Príspevok je zameraný na etické kódexy manažérskej etiky na vysokých školách. Prvá časť sa zaoberá zmyslom manažérskej etiky v prepojenosti s prostredím univerzít a poukazuje na náročnosť profesie manažérov v danej oblasti. Druhá časť predstavuje analýzu etických kódexov. V rámci tejto úlohy sú skúmané konkrétne etické kódexy zo zahraničného prostredia. Pozornosť je zameraná na hľadanie morálnych požiadaviek pre manažérov, ktoré sú súčasťou niektorých analyzovaných etických kódexov. V tomto zmysle ide o skúmanie obsahovej stránky týchto kódexov a súčasne aj k zameraniu na dôsledky konania manažérov. JUDr. ADAM DOLEŽAL Ústav státu a práva AV ČR, Praha Lékařská etika a moderní technologie nové výzvy v 21. Století Svět 21. století klade nové požadavky na lidské jednání. S rozvojem technologií, možností nových objevů a zkoumání, vědeckých výzkumů, které přinášejí tyto objevy, lidstvo překonává hranice, které pro něj v minulých stoletích byly zdaleka nedostupné. Vědecký rozvoj se sebou vždy nová morální dilemata přinášel a je signifikantní, že tyto morální otázky v symbolickém smyslu pokulhávaly v časovém odstupu za novými objevy. Také rozvoj v medicíně pak přináší nebývalou řadu nových morálních i etických otázek, které byly dosud v teorii zcela nepředpokládané a v řadě případů i nemyslitelné. Klonování, genetické inženýrství, transplantace orgánů, výzkum na embryonálních kmenových buňkách, genetické úpravy či zdokonalování fyzických i psychických atributů člověka, umělé oplodnění, ektogeneze to vše jako nové potencionální biotechnologické vymoženosti vystavují před současné filosofy nové problematické otázky, které vyvolávají diskuse i o sporech již dříve řešených či vyřešených. Je tak bezesporu možné říci, že biotechnologický rozvoj v této oblasti přinesl do etických disciplín zcela nový rozměr a náhled. Obstojí v souvislosti s těmito novými výzvami tradiční etické kodexy, odvozující své historické kořeny od Hippokratovy přísahy? Mgr. JACEK DOMAGAŁA, Mgr. PAWEŁ TOBICZYK Szkoła Policji w Katowicach Etos policjanta a koncepcja etiky sociálnych dôsledkov 1) Obowiązki zawodowe policjanta 2) Podstawowe z ałożenia etiky sociálnych dôsledkov

5 3) Etos policjanta a koncepcja etiky sociálnych dôsledkov Wydaje się, że teoria etiky sociálnych dôsledkov pozwala na zobrazowanie etosu zawodowego policjanta. Mgr. PAULINA DUBIEL-ZIELIŃSKA Consequencialistic and nonconsequencialistic overtone of the Code of ethics of an academic staff member in the light of "ethics of social consequences" In this article there has been examined the Code of ethics of an academic staff member. The Code defines the concept of science and common feature of all sciences. It focuses on the main inspiration for academic work and primary duty of an academic community. It indicates basic, general principles of ethics, on which it is based, then tackles specific values. In the next part it discusses in detail the examples of good practice. "Ethics of social consequences" is shown as a new expression of professional ethics. There is presented a model of reasoning consistent with that theory. There are described the two dimensions - consequencialistic and nonconsequencialistic.completion of the article is a synthesis of consequentialistic and nonconsequentialistic features of "ethics of social consequences" present in the Code of ethics of an academic.conducted analysis of the Code in light of "ethics of social consequences" clearly indicates that nonconsequentialistic theories are not the only ones to be used in codex ethics (deontological or virtue theories) but also consequentialistic theories shall not be failed to be mentioned. doc. PhDr. JAROMÍR FEBER, CSc., doc. PhDr. JELENA PETRUCIJOVÁ, CSc. VŠB-TU Ostrava, Katedra společenských věd Meze altruismu v sociální práci Sociální práce jako cílevědomá snaha o zkvalitnění života lidí ve společnosti se nutně opírá o morální princip altruismu. Altruismus vymezujeme jako etickou pozici překonávající paradox absolutního egoismu. Ten ukazuje, že egoismus ruší sám sebe, protože možnost uspokojení vlastních zájmů a potřeb závisí na fungování společenského celku. Aby mohl společenský celek fungovat, musí jedinci své ego v zájmu celku omezit. Absolutizace altruismu je ale rovněž paradoxální, protože bezbřehá snaha pomoci všem ruší sama sebe, neguje nejen objekt, ale i subjekt pomoci. Při hledání rozumných hranic altruismu provedeme komparaci utilitarismu a deontologie jako základních konkurujících si etických přístupů zdůvodňujících odlišné pojetí morálky. Potřeba zdůvodnění morálky se nejnaléhavěji objevuje v situacích, které si vyžadují od jedince určitých obětí, když se má rozhodnout, je-li připraven se pro morální hodnoty obětovat. V souladu s etikou povinnosti se má mravní jedinec morálce podřídit ne proto, že mu to přinese bezprostřední užitek, ale proto, že si uvědomuje, že je to správné. Vůči etice povinnosti se staví současný utilitarismus. Jeho charakteristickým znakem je konsekvencialismus. Nehledě na vývoj, který utilitarismus prodělává, však za jeho základní nedostatek považujeme tendenci chápat mravní jednání a rozhodování jako kalkul. Nedomníváme se, že vypočítavost je primární mravní ctností. Stejně tak neschvalujeme ani princip užitku, protože je příkladem etického redukcionismu. Obecně každé heteronomní pojetí etiky redukuje morálku jen na převodní páku, která má dodatečně posvětit jednání, které je však motivováno jinými než morálními důvody. Vede k odmítání hledání etických zásad, jejichž dodržování by bylo ve společnosti vždy, nehledě na jakýkoli kalkul, povinné prof. PhDr. VASIL GLUCHMAN, CSc. Profesijná etika a perspektívy jej rozvoja Cieľom ďalšieho rozvoja profesijnej etiky (nielen na Slovensku) by mala byť v prvom rade na jednej strane širšia a na druhej strane užšia spolupráca teoretikov a praktikov. Znamená to jednak širšiu

6 spoluprácu všetkých zainteresovaných, ale zároveň s lepším vzájomným pochopením snáh teoretikov ako aj praktikov. Výsledkom spolupráce by nemala byť iba ďalšia formalizácia profesijnej etiky, teda prvoplánové vytváranie etických kódexov pre potreby budovania imidžu profesie. V prvom rade by sa malo všestranne obnoviť úsilie rozvíjať profesijnú etiku ako etiku práce a etiku vzťahov. Celá profesijná etika vo svojej podstate sa zakladá predovšetkým na vzťahu príslušníkov profesie k práci, jej kvalite a na vzťahu k ľuďom či už v pozícii klientov, kolegov, nadriadených alebo podriadených. PhDr. MARTA GLUCHMANOVÁ, PhD. Technická univerzita v Košiciach, Fakulta výrobných technológií so sídlom v Prešove, Katedra humanitných vied Stav školstva na Slovensku etické a morálne aspekty Autorka poukazuje na situáciu, v akej sa nachádza slovenské školstvo v súčasnosti a v rámci neho aj postavenie učiteľskej profesie. Pozornosť venuje stavu školstva na Slovensku a systémovým krokom na podporu jeho ďalšieho rozvoja. Daný komplexný dokument vníma ako pozitívny krok a zároveň príležitosť začať riešiť problémy, aj etické a morálne, ktorých sa v tejto kľúčovej oblasti pre spoločnosť za posledné obdobie nahromadilo viac ako dosť. Zdá sa, že profesijná učiteľská etika môže byť nápomocná pri predchádzaní mnohých etických a morálnych problémov v každodennej práci učiteľa. Dr. URSZULA GRUCA-MIĄSIK Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny Etyka i moralne wyzwania dla współczesnego wychowawcy Moralny kontekst pracy wychowawcy Współczesne dylematy moralne działań wychowawczych Uwagi o etosie wychowawcy spolegliwy opiekun prof. UR dr. hab. GRZEGORZ GRZYBEK, Mgr. AGNIESZKA BIELAK Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny Etos nauczyciela a spór o gender Nauczyciel w zakresie obowiązków wychowawczych i dydaktycznych powinnien odnościć się do wartości podstawowych. Spór o gender jest sporem natury normatywnym, w dalszej cześci aksjologicznej. Wydaje się, że strony konfliktu, w który jest wplątany nauczyciel nie tyle podważają wartości podstawowe np. godność osoby ile wyprowadzają z tej wartości odmienne normy dla praktyki życia społecznego i zadań edukacyjnych szkoły. Konflikt ten od nauczyciela wymaga przemyślenia podstaw swojego etosu. Mgr. KATARÍNA HA DACOVÁ Profesijná etika a 21. storočie Cieľom príspevku je poukázať na špecifikum dnešnej spoločnosti a jej vzťah k profesijnej etike. Vníma ju ako praktickú pomôcku pre profesijný rozvoj alebo len ako nový prostriedok reklamy a prezentácie dobrého mena firmy či organizácie? Život každého človeka je pod vplyvom príkazov, zákazov, zvykov a mravov, ktoré ovplyvňujú jeho činy, správanie sa i odbornú či profesijnú činnosť. Konkrétne formy správania sa ľudí sú teda podmienené nielen ich vlastnými morálnymi princípmi, ale aj mravnými a etickými názormi a princípmi, prevládajúcimi v danej spoločnosti, ako aj príslušnosťou

7 jednotlivca k určitej sociálnej skupine, profesii. Preto vzťah súčasnej spoločnosti a profesijnej etiky vnímam ako podstatný. Mgr. HANA HOBZOVÁ Ústav lékařské etiky, Lékařská fakulta, Masarykova univerzita Respekt k budoucí autonomii dětského pacienta Respekt k autonomii je jeden ze čtyř principů lékařské etiky, které v roce 1979 formulovali T. L. Beauchamp a J. F. Childress. Zaštiťuje možnost svobodné volby pacienta, autonomního rozhodnutí o terapii, ať ve smyslu přijetí či odmítnutí. Pacienti dětského věku postrádají autonomii svobodné volby, ta je nahrazena rozhodováním jejich zástupců, nejčastěji rodičů. Někdy jsou subjektivní zájmy zástupců v nesouladu se standardem nejlepších zájmů dítěte, popřípadě s objektivními medicínskými fakty, překládanými lékařem. Právo rodičů autoritativně rozhodovat o léčbě dítěte není absolutní, lékař má možnost autoritu zástupců překonat, pokud existuje riziko poškození zdraví dítěte. Stanovisko Americké pediatrické akademie AAP postuluje rozdíl mezi autonomním informovaným souhlasem pacienta a souhlasem rodičů, kteří dávají informované svolení s diagnostikou a léčbou. Respekt k budoucí autonomii dětského pacienta má své místo v pediatrických oborech intenzivní péče, neonatologii, onkologii či dětské psychiatrii. Ohled na nezávislé rozhodování dítěte může vyjasňovat odporující i zastávající se argumentaci v tématu eutanazie dětských pacientů, která je od počátku roku 2014 schválena v Belgickém království. Teoretickou rovinu tématu respektu k dětské autonomii můžeme také diskutovat v oboru asistovaná reprodukce, v souvislosti s anonymitou dárcovství gamet, dlouhodobou kryokonzervací embryí či surogátním mateřstvím, tedy v oborech, kdy možné budoucí nežádoucí souvislosti v životě dítěte jsou podřízeny aktuálním zájmům dospělých osob. Přiměřenost respektujícího postoje ošetřujících osob by měla být vždy znovu reformulována vzhledem ke stupni bio-psycho-sociálního vývoje dětského pacienta. MUDr. JANA HOŘÍNKOVÁ Ústav lékařské etiky, Lékařská fakulta, Masarykova univerzita Brno Problematika autonomie v psychiatrii Autonomie jedince je jedním ze základních principů biomedicínské etiky. Jedná se o respekt k rozhodnutí daného člověka ohledně péče o jeho zdraví. Je podkladem pro koncept informovaného souhlasu, který se stal v současné medicíně velmi důležitým dokumentem. Autonomní rozhodnutí však vyžadují schopnost porozumět, vědomosti, zralost, odpovědnost a soudnost. Bohužel však tyto schopnosti mohou být, a také často bývají, narušeny duševním onemocněním, proto vyvstává otázka, do jaké míry je reálné za všech okolností respektovat autonomii v léčbě psychicky nemocných lidí? Uvedeme si konkrétní příklad z praxe - kazuistiku mladého muže, u něhož došlo ke vzniku onemocnění ze schizofrenního okruhu. Přítomnost duševní poruchy (psychotická symptomatologie, formální poruchy myšlení) a současná anosognoze (neschopnost kriticky nahlížet na nemoc) narušily autonomii pacienta. K ochraně jeho zájmů a zajištění adekvátní léčby byla soudem nařízená krátkodobá nedobrovolná detence jakožto projev paternalismu. Princip beneficence převážil princip autonomie, což je v tomto případě eticky akceptovatelné. Zavedení účinné terapie vedlo ke zlepšení stavu pacienta a s postupným vytvářením náhledu na onemocnění se obnovovala pacientova schopnost autonomního rozhodování. Lze konstatovat, že je sice nezbytné respektovat autonomii jedince, avšak ve velmi výjimečných případech je eticky přijatelné, aby princip beneficence převážil princip autonomie. Narušení autonomie je pak možné chápat jako cestu k jejímu novému vytvoření

8 Dr. ZBIGNIEW CHODKOWSKI Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny Etyka w poradnictwie internetowym Specyfika poradnictwa internetowego Moralne aspekty poradnictwa internetowego Zasady etyczne dla osób udzielających porad za pośrednictwem Internetu Mgr. JÁN KALAJTZIDIS, PhD. Metodologické perspektívy profesijnej etiky Predložený príspevok má za úlohu pokračovať v analýze profesijnej etiky, predovšetkým prostredníctvom skúmania literatúry venovanej tejto problematike. Cieľ príspevku je možné vo všeobecnosti subsumovať pod snahu o filozoficko-etické skúmanie možností ďalšieho rozvoja profesijnej etiky. Konkrétne ide o snahu prekonať podľa môjho názoru nesprávne (obmedzené), chápanie profesijnej etiky v dostupnej odbornej literatúre. Množstvo autorov totiž redukuje profesijnú etiku na jej normatívny aspekt a to na úkor ďalších existujúcich aspektov: axiologického a implementačného. Na druhej strane, je potom tento normatívny aspekt mnohokrát stotožnení opäť len s jedným z existujúcich rozmerov normatívneho aspektu: rozmerom deontologickým. Takéto zúženie a zbytočné stotožňovanie odvádza autorov profesijnej etiky od riešenia mnohých závažných problémov, ktoré v profesijnej etike práve kvôli tomuto prístupu pretrvávajú. Príspevok sa pokúsi poukázať, že s ohľadom na budúce skúmania (rozvíjanie a fungovanie profesijnej etiky) je takéto chápanie neudržateľné a preto je potrebné hľadať nové metodologické perspektívy profesijnej etiky. Existuje viacero pomyselných ciest, ktorými je možné sa vydať: a to buď rozvíjaním a modifikovaním súčasných etických teórií a ponúknutím nových prepracovaných rozmerov čo by mohlo viesť až k vzniku hybridných etických teórií. Alebo sa na druhej strane úplne odkloniť od snahy využívať klasické etické teórie v profesijnej etike a zamerať sa na nové prístupy. Mgr. JÚLIA KLEMBAROVÁ Mentálne postihnutie ako výzva pre bioetiku Príspevok sa zaoberá problematikou mentálneho postihnutia a chápe ho ako dôležitú výzvu pre bioetiku v súčasnosti a zároveň ako nevyhnutný predmet odborných diskusií v budúcnosti. Autorka v úvode ponúka zdôvodnenie potreby vnímania mentálneho postihnutia ako etického problému, ktoré je založené predovšetkým na obmedzených intelektuálnych a kognitívnych schopnostiach ľudí s mentálnym postihnutím. Druhá časť príspevku skúma, či je táto problematika reflektovaná v rámci etického diskurzu na Slovensku prostredníctvom analýzy viacerých publikovaných prác. V závere príspevku autorka zdôrazňuje potrebu vnímania mentálneho postihnutia ako dôležitej súčasti viacerých profesijných etík a uvažuje o etike postihnutia ako o možnej perspektíve v rámci vývoja profesijnej etiky na Slovensku. Mgr. KATARÍNA KOMENSKÁ, PhD. Prevencia a aktivizácia pacienta ako (morálne) ciele poskytovania zdravotnej starostlivosti Predkladaný príspevok oboznamuje s problémom prevencie a jej úlohy v modernej klinickej praxi. Špeciálna pozornosť bude venovaná vymedzeniu a analyzovaniu miesta prevencie v systéme zdravotnej starostlivosti a v profesijnej činnosti zdravotníckeho personálu (lekárov, sestier,

9 ošetrovateľov) na Slovensku. Východiskom pre uznanie významnej úlohy prevencie ako jednej z morálnych cieľov profesijnej činnosti odborníkov v oblasti zdravotníctva bude pochopenie nových trendov v medicíne a v poskytovaní zdravotnej starostlivosti. Tie vedú k uznaniu dôležitej úlohy v rozhodovaní a konaní o procese zdravotnej starostlivosti a ochrany zdravia nielen na strane odborníkov, ale aj pacientov ako aktívnych participujúcich na týchto rozhodnutiach. Práve cez práce autorov ako sú Childress a Beauchamp, Nordenfelt, či Veatch možno pozorovať tieto zmeny v určení nového, moderného a holistického etického vzťahu odborníkov ku svojim pacientom. To odborníkov následne zaväzuje hľadať spôsoby, ako zapojiť a zaktivizovať pacientov do procesu ochrany, podpory a nastolenia zdravia v ich vlastnom živote. V závere príspevku predstavím niektoré zo základných podôb prevencie na Slovensku a kriticky prehodnotím ich úlohu a zmysel v procese aktivizovania pacientov podieľať sa na svojom vlastnom zdraví a zodpovednosti zaň. STEFAN KONSTAŃCZAK Instytut Filozofii, Uniwersytet Zielonogórski Aplikowanie do praktyki lekarskiej w kodeksach etycznych polskiej szkoły filozofii medycyny Filozofia medycyny ma w Polsce długą tradycję, ale przedmiotem naukowych dywagacji stała się dopiero w XIX wieku. Za jej prekursora uznaje się Tytusa Chałubińskiego ( ). Choć tylko niektórzy z jej przedstawicieli jak Kazimierz Filip Wize ( oraz Władysław Biegański ( ) byli zarazem znanymi lekarzami i filozofami, to każdy z jej przedstawicieli podejmował poszukiwania filozoficznych fundamentów medycyny. Spowodowało to, że ich dorobek naukowy nabrał ponadczasowego charakteru, dzięki czemu autorzy tych opracowań przeszli nie tylko do historii medycyny, ale także do historii filozofii. W obrębnie tej szkoły powstało także wiele projektów kodeksów etyki lekarskiej oraz wskazań natury moralnej przekazywanych młodym adeptom medycyny. Wynikały one głównie z doświadczeń dydaktycznych z zajęć prowadzonych na wydziałach lekarskich polskich i zagranicznych uczelni. Poszczególni przedstawiciele polskiej szkoły filozofii medycyny różnili się co do poszczególnych kwestii, jak np. dopuszczenie kobiet do wykonywania zawodu, traktowania pacjentów, przestrzegania tajemnoicy zawodowej, sposobu kwalifikacji na studia lekarskie oraz korzystaniua z usług personelu pomocniczego (felczerzy, pielęgniarki). W opracowanych przez nich projektach kodeksów etyki lekarskiej można stąd dostrzec nie tylko ewolucję sztuki lekarskiej, ale także próbę zrozumienia istoty zdrowia i choroby, a także dopuszczalnych granic udzielania pomocy medycznej oraz przyzwolenia na jej zaniechanie. Lektura polkich kodeksów etyki lekarskiej stanowi zatem wyjątkową okazję do prześledzenia zmian w moralnej wrażliwości przedstawicieli świata medycny w XIX i XX wieku, co pozwala równiez na wyciągnięcie wniosków dotyczących nieodległej przyszłości. Mgr. ONDŘEJ LEHKÝ 1. Lékařská fakulta Etická výchova v éře prázdnoty Příspěvek Etická výchova v éře prázdnoty má být pokusem o zhodnocení možných perspektiv etické výchovy tváří v tvář některým významným společensko-kulturním změnám západního světa posledních desetiletí. Termín éra prázdnoty je převzat z díla francouzského filozofa a sociologa G. Lipovetského. Pojem prázdnota zde představuje synonymum pro nový náhled na povahu a smysl lidského bytí, jenž je charakteristický pro velkou část dnešní západní populace. Lipovetsky mluví o novém pojetí individualismu, pro nějž je typický vzrůstající nezájem o vše, co přesahuje ryze privátní sféru. Hlavní hodnotou se v takovém přístupu ke světu stává konkrétní požitek. Lidé prázdnoty tedy z hlediska tradiční etické terminologie představují bytostné hédoniky. Základem zmíněného hédonismu je pak výrazný egoismus, jenž ovšem není chápán jako něco negativního. Postmoderní hédonismus coby základní životní krédo stojí nepochybně v opozici k tradičnímu pojetí morálky založené na mravním zákoně a ctnostech. Někteří autoři ovšem příchod nové postmoralistní etiky,

10 etiky bez transcendentních norem či povinností, plně akceptují coby logický důsledek úsilí o co největší realizaci individuální svobody. Ono nové etické vědomí pak nazývají minimální etikou či bezbolestnou etikou pozdně demokratických časů. Odkud pramení taková změna morálního vnímání, jaké jsou její filozoficko-antropologické souvislosti? A jak takový koncept předkládat žákům základních a studentům středních škol v rámci etické výchovy? Je zde vůbec možný nějaký pozitivní či alespoň tolerantní přístup? Nebo se v případě minimalní etiky jedná o vysloveně defektní teorii, kterou je třeba prezentovat jako zjevný produkt kulturního a duchovního úpadku? Náš příspěvek se pokouší stručně nastínit odpovědi na zmíněné otázky. prof. TADEUSZ MICZKA Uniwersytet Śląski Etyka w sytuacjach bezdomności zawodowej. Casus dziennikarstwa? We współczesnych dyskusjach na temat wartości dominujących w praktykach zawodowych przyjąć należy jednocześnie dwa punkty widzenia: jeden, uwzględniający coraz większą specjalizację zawodową i związaną z nim hierarchizację (gradację) profesji w procesach społecznych oraz drugi, wskazujący na otwartość przestrzeni zawodowej, zagrażającą nawet istnieniu różnych profesji w tradycyjnym znaczeniu. W moim wystąpieniu skupiam uwagę na drugiej tendencji, ograniczając się do charakterystyki ewolucji dziennikarstwa na początku XXI wieku, zawodu, który w powszechnym odczuciu najbardziej kształtuje obrazy współczesności, wchodząc w złożone relacje z dysponentami mediów, biznesem i polityką, relacje stale poszerzające obszary pograniczności i etycznej nieoczywistości. W tzw. kulturze uczestnictwa (według terminologii H. Jenkinsa) i w zachodnim modelu demokracji, oprócz tego typu interakcjonizmu, pojawiają się wciąż nowe role dziennikarskie, czyniąc z tej profesji w zasadzie zawód wolny. Nie podzielam coraz bardziej popularnej opinii, że każdy może być dziennikarzem, ale zastanawiam się nad indywidualnymi i społecznymi konsekwencjami tego intensywnie rozwijającego się zjawiska, które nazywam bezdomnością zawodową. Szczególnie interesują mnie pojawiające się w licznych rozważaniach na ten temat, a zwłaszcza w debacie o sensowności, celowości i charakterze kształcenia zawodowych dziennikarzy, zagadnienia etyczne, które decydują o etosie i specyfice zawodu. Według mnie w najbliższym czasie, dzięki rozmaitym deregulacjom, prawnym i naturalnym, programowym i spontanicznym, los dziennikarstwa podzielą inne zwody. Oczywiście, nie wszystkie, ale to zróżnicowanie stanie się podstawą nowego, gospodarczo-politycznego ładu globalnego. Refleksja nad metamorfozą dziennikarstwa stwarza okazje do rozważenia takich, ważnych dla przyszłosci etyki zawodowej, kwestii jak głębokość kryzysu etyki tradycyjnej, postmodernizacja etyki stosowanej, wpływ bioetyki na wszelką pracę człowieka czy zmienność zasad konstruowania norm określających wartości podstawowe i osobowości etyczne w różnych praktykach zawodowych. MgA. JAN MOTAL, PhD. Katedra mediálních studií a žurnalistiky, Fakulta sociálních studií, Masarykova univerzita Filmová dokumentaristika jako slepé místo aplikované etiky: problém autonomie respondenta Filmová dokumentaristika patří mezi ta místa mediální etiky jako svébytné disciplíny aplikované morální filozofie, která jsou opomíjena nejvíce. Na hranici mezi uměním a žurnalistikou je zde řešení mnohých podstatných etických otázek odsouváno jako hraniční. Tento příspěvek dokládá, že právě tato hraniční témata nám mohou pomoci projasnit hluboké problémy specializovaných disciplín aplikované etiky a prohloubit kritický potenciál současného etického diskurzu zaměřeného na roli profesí v demokracii vůbec, a to s využitím interdisciplinárního přístupu (mediální etika / bioetika). S využitím několika případových studií tento teoretický příspěvek zasazuje filmovou dokumentaristiku do modelu médií jako čtvrté moci (fourth estate) v demokracii, s akcentem na uměleckou povahu žánru jako prohlubování reflexe obecně lidského (human interest). Z tohto východiska je pak kriticky nahlédnut vztah dokumentaristů a respondentů v kontextu (pozitivní / negativní) autonomie osoby. Eticky problematické využívání respondentů k tzv. uměleckým či žurnalistickým účelům je diskutováno na této ploše respektu k člověku jako účelu o sobě s využitím východisek I. Kanta, J. S.

11 Milla a R. Scrutona i v politickém a estetickém smyslu. Autor příspěvku navrhuje využití mechanismu informovaného souhlasu známého z bioetiky k překonání eticky problematických míst tohto vztahu. doc. PhDr. DANIELA NAVRÁTILOVÁ, CSc. Fakulta výrobných technológií, TU Košice so sídlom v Prešove, Perspektívy inžinierskej etiky a jej uplatnenie v priemyselnej praxi Aplikovaná etika v inžinierskom povolaní a priemyselnej praxi. Morálno etický obsah inžiniersko technickej profesie vyjadruje univerzálna morálna zodpovednosť ako zodpovednosť za obecnú bezpečnosť, zdravie a blaho človeka a spoločnosti. Hlavný konflikt - whistleblowing ako permanentný konflikt etiky so záujmami podnikania. Úloha inžinierskej etiky pri riešení konfliktov priemyselnej praxe. Hlavné nástroje implementácie etiky ako nástroj humanistických kritérií rozvoja moderných technológií vo výrobe a priemysle prof. UR dr. hab. MAREK PALUCH; Dr. BEATA ANNA ZIĘBA Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Pedagogiczny Etyczny i pedagogiczny wymiar pracy socjalnej z rodziną niewydolną wychowawczo Rodzina niewydolna wychowawczo, oprócz swych problemów egzystencjalnych ma przed sobą trudny problem, jakim jest objęcie opieką i wychowaniem dzieci. Jest to prawdziwy problem, gdyż różne czynniki mają wpływ na niewydolność rodziców w tej materii. Rodzinom tym - a szczególnie dzieciom wychowującym się w rodzinach niewydolnych wychowawczo spieszy na pomoc polityka społeczna państwa, oferując między innymi pracę socjalną, która w swym potencjale zawiera pewien ładunek pedagogiczny i etyczny. Pedagogiczny - gdyż pracownik socjalny stara się różnymi sposobami wpłynąć pozytywnie na rodziców niewydolnych wychowawczo, by zachęcić ich do zmian i reformy w swoim i rodziny funkcjonowaniu - dla jej dobra Etyczny gdyż moralnie, jako społeczeństwo, odpowiadamy za jakość życia wszystkich obywateli oraz przyszłość następujących po nas pokoleń. Naszym moralnym obowiązkiem jest objąć szczególną opieką i pomocą tych, którzy sami nie są w stanie zagwarantować właściwego standardu życia, wychowania, edukacji. Dr. ARTUR PASTUSZEK Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra Zasady odpowiedzialności etycznej architekta a warunek wolności i autonomiczności tworzenia Architekci są często postrzegani jako ta grupa zawodowa, która swoje twórcze możliwości musi nieustannie konfrontować z rozwiązaniami problemów praktycznych. Co więcej, problemy te wiążą się z projektowaniem przestrzeni, która powinna służyć ludziom. Jednocześnie, ich dzieło wpisywane jest w porządek twórczości, a zatem takiego działania, gdzie swoboda wypowiedzi ograniczana jest jedynie ideami ładu i piękna kompozycji. Jak zatem pogodzić te aspiracje realizacji ideału estetycznego z postulatem czystego zawodostwa oraz służby społecznej? Wątpliwości wzbudza także kwestia ustalenia z perspektywy projektowej relacji pomiędzy oczekiwaniami klienta a możliwościami budowniczego. Zwłaszcza współcześnie w Polsce pytania te, konfrontujące postulat społecznej misji architektury z jej pragmatyczną funkcją, nabieraja szczególnego znaczenia. Wpisują się one w programy przebudowy i poprawy warunków życia określonych grup społecznych. Nabierają więc moralnego sensu i mogą być rozpatrywane w kontekście obowiązku, rzetelności, uczciwości i odpowiedzialności. Czy zatem - biorąc pod uwagę fakt związania z wykonywaniem zawodu architekta powinności moralnych - można spodziewać się po działaniach architektów takich skutków, które znacząco wpłyną na kształt publicznej domeny? Kontekst ten pozwala także wyjaśnić to, w jaki sposób poszukiwanie normatywnych zasad takiego zaangażowania wyzwala - stymuluje, a może

12 ogranicza - konceptualny potencjał oraz to, jak etyczne dylematy projektowania wiążą sie z praktycznymi rozstrzygnięciami na poziomie realizacji. Mgr. ALEXANDRA SMATANOVÁ Metodologické otázky medicínskej etiky paliatívnej zdravotnej starostlivosti V tomto príspevku sa autorka venuje teoretickým metodologickým východiskám medicínskej etiky. Konkrétne sa zameriava na oblasť paliatívnej zdravotnej starostlivosti. Principializmus je všeobecne uznávané a rozšírené metodologické východisko medicínskej etiky. Pôvodne bol využívaný v oblasti etiky výskumu na ľuďoch, no v súčasnosti je aplikovaný takmer do všetkých oblastí medicínskej etiky. Autorka si kladie za cieľ preskúmanie toho, či možno principializmus považovať za vhodné metodologické východisko medicínskej etiky paliatívnej zdravotnej starostlivosti, ktorá má svoje špecifiká. Špecifickosť paliatívnej zdravotnej starostlivosti je daná jej charakterom, cieľom a typom pacientov pre ktorých je určená. Paliatívni pacienti sú nevyliečiteľne chorí, trpiaci fyzickou i mentálnou bolesťou, závislí na poskytovateľoch starostlivosti, sú krehkí a teda ľahko zraniteľní. Vzhľadom na charakter pacientov, cieľom paliatívnej medicíny nie je liečenie, ale starostlivosť o pacienta a jeho kvalitu života, ktorá sa uskutočňuje tlmením a tíšením bolesti, symptomatickou liečbou a pod. Vzťah medzi poskytovateľom a prijímateľom starostlivosti, morálna dimenzia a etické kompetencie profesionálov sú v paliatívnej zdravotnej starostlivosti dôležité a môžu výrazne ovplyvniť kvalitu života pacienta. Hľadanie plausibilného metodologického východiska medicínskej etiky paliatívnej zdravotnej starostlivosti pokladá autorka za dôležité. Predpokladá, že nám môže napomôcť lepšie reflektovať a definovať potreby a situáciu paliatívneho pacienta a z toho vyplývajúce povinnosti zdravotníkov, čím možno prispieť k podpore kvalitnej paliatívnej zdravotnej starostlivosti. doc. PhDr. EVA SMOLKOVÁ, CSc. Filozofický ústav Slovenskej akadémie vied Morálne a hodnotové aspekty profesií v systémoch zdravotnej starostlivosti Potreba zdravotnej starostlivosti sa týka všetkých ľudí na svete, systémy zdravotnej starostlivosti sa však rôznia a v rámci rôznych systémov zdravotnej starostlivosti fungujú rôzne hodnotové štruktúry a pôsobia rôzne profesie. Morálne a hodnotové princípy poskytovania zdravotnej starostlivosti od zabezpečenia financovania zdravotnej starostlivosti až po výkon samotný - prinášajú so sebou rôzne typy morálnych problémov. Zdravotná starostlivosť je predikovaná legislatívou, tá je však v rôznych krajinách rôzna. Cieľom príspevku je načrtnúť rolu, hodnotové a morálne atribúty výkonu jednotlivých profesií v zdravotníctve, upozorniť na ich fungovanie, špecifiká a možnosti presadzovania sa hodnotových a morálnych princípov. Mgr. LUKÁŠ ŠVAŇA Nové výzvy vojenskej etiky Vojenská etika, podobne ako iné profesijné etiky, prináša obrovské množstvo nových nezodpovedaných otázok, problémov a dilem, ktoré si vyžadujú ich teoretickú reflexiu aj na úrovni etiky a morálky. Rapídny a neudržateľný technologický pokrok a napredovanie sú príčinou majúcou majoritný vplyv na výskyt nových javov a podmieňujú tak nevyhnutnosť ich permanentnej reflexie. V tomto príspevku je mojím cieľom teoreticky reflektovať nové metódy boja a zabíjania, pričom svoju pozornosť plánujem upriamiť na používanie bezpilotných lietadiel tzv. dronov. Domnievam sa, že ide o vysoko aktuálnu problematiku, ktorú je potrebné analyzovať a zrejme bude potrebné použiť vo sfére

13 vojenskej etiky nové postupy a metódy uvažovania, keďže tradičné postupy sa môžu v kontexte používania nových technológií ukázať ako nepostačujúce. doc. Ing. INOCENT-MÁRIA VLADIMÍR SZANISZLÓ, OP, Mgr. IVANA PLOČICOVÁ Teologická fakulta Košice, Katolícka Univerzita v Ružomberku Etický problém kryokonzervovaných embryí Ocitli sme sa v dobe, kedy máme možnosť načrieť do mimoriadne detailných a takmer úplných vedeckých poznatkov, ktoré môžu prispieť do etických diskusií predovšetkým v súvislosti s aktuálnymi výzvami v oblasti bioetiky. Jednou z nich je otázka statusu nadpočetných embryí, ktoré vzišli z umelého oplodnenia a ktoré sa následne ocitajú v kryokomorách. Už dnes je jasné, že sa nejedná len o teoretické konštrukty ale o veľmi konkrétnu vec, ktorá sa dotýka tisícov ľudských bytí vyprodukovaných v laboratóriách a ktoré sa nachádzajú v stave opustenosti. Rovnako je zrejmé, že o pár rokov, či chceme alebo nie, budeme musieť vyriešiť tento ich nenávratný stav hlbokej nespravodlivosti (DP 19) takým riešením, ktoré ich status ľudskej osoby potvrdí, alebo naopak, poprie. Kto a ako by mal riešiť situáciu opustených embryí? Sú tieto embryá odsúdené na zánik, alebo jestvuje možnosť, prostredníctvom ktorej by mohli svoj prenatálny vývin úspešne dokončiť a narodiť sa, vďaka tzv. prenatálnej adopcii? Aká je pozícia Cirkvi? Hoci odpoveď na tieto otázky nie je ľahká, v tomto článku sa chceme zamyslieť nad možnosťami riešenia ako aj nad ďalšími nevyhnutne vyvstávajúcimi otázkami s nimi spojenými. Mgr. PAULINA WĄŻ Wydział Filozoficzny, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Etyka służb specjalnych Narzędziem pracy szpiega jest działanie na granicy między prawdą a fałszem. Działalność tajnych służb jest ściśle związana z profesjonalnym posługiwaniem się kłamstwem. Zawód szpiega cechuje się skrytością i tajemniczością. Osoba zajmująca się taką profesją musi posiadać predyspozycje psychiczne w kontaktach z innymi. Szpieg kłamie całym sobą, zawsze i wszędzie. Przybiera maskę i zakłamuje prawdziwego siebie. Nikt nie zna jego prawdziwej osobowości, ponieważ nigdy nie ujawnia swojego prawdziwego oblicza. Szpieg kłamie, aby pozyskać informacje dla dobra państwa. Kłamstwo w zawodzie szpiega usprawiedliwia się zasadą mniejszego zła, oczywiście pociąga to za sobą ryzyko moralne związane z łatwością nadużycia tej reguły, ale także utratę wrażliwości i otępienia moralnego poprzez wykonywanie rutynowych działań. Dlatego ważne jest, aby podczas werbowania kandydatów służb specjalnych zwracać uwagę na wrażliwość moralną, a nie tylko sprawność i siłę fizyczną. Relacja profesjonalizmu i moralności jest jednym z najtrudniejszych problemów etyki zawodowej, co szczególnie widać na przykładzie tajnych służb. Celem życia szpiega jest oszukiwanie wszystkich. Na przykładzie różnych działań tajnych służb zostanie pokazane funkcjonowanie zawodu szpiega, jako kłamcy profesjonalnego. Fenomenologiczne podejście do fenomenu kłamstwa w zawodzie szpiega zostanie opisane w oparciu o myśl Wojciecha Chudego. prof. nadzw.wieslaw WÓJCIK Wydział Nauk Humanistycznych i Społecznych, Wyższa Szkoła Administracji, Bielsko-Biała Etyczne podstawy i implikacje społeczne asysntentury rodziny Od pewnego czasu na rynku pracy pojawiają się nowe zawody, których celem jest pomoc i wsparcie konkretnych osób, grup i wspólnot. Na rynku pojawiają się, między innymi, asystenci osób niepełnosprawnych i asystenci rodzin. Wydzielenie tych zawodów jest spowodowane potrzebą instytucjonalnego bycia z osobą niepełnosprawną oraz rodziną, która nie jest w stanie sama wypełniać swoich zadań. W przypadku asystenta rodziny nie chodzi jednak o interwencję w celu ratowania zagrożonego dobra, lecz o umiejętną (profesjonalną) integrację danej osoby z rodziną, aby przywrócić jej naturalną zdolność budowania zdrowych relacji rodzinnych i świadczenia wzajemnego dobra. To

14 bycie blisko (drugiej osoby, rodziny) może jednak stwarzać różnego rodzaju zagrożenia i wiąże się z nowymi dylematami moralnymi. Są one powiązane ze znanymi dylematami pracy pedagoga oraz pracownika socjalnego, jednak w przypadku asystentury pojawia się konieczność większego wyczucia i subtelności w działaniach. Dodatkowym problemem jest eksperymentalny charakter tych nowych zawodów i co się z tym wiąże, brak jest odpowiednich mechanizmów prawnych i jasno sprecyzowanych zasad etycznych, które regulowały współpracę wewnątrz rodziny oraz z innymi podmiotami (jednostkami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi, kuratorami, pedagogami itp.) zajmującymi się pomocą rodzinie. Analizą tych problemów i dylematów zajmuję się w tej pracy, koncentrując się na problemach etycznych dotyczących asystentury rodziny. Mgr. BARBARA ŻMUDA Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie Etyka zawodowa w polityce etyczny polityk a problem brudnych rąk Polityka w sposób oczywisty wiąże się z etyką, politycy podejmują działania w imieniu całego społeczeństwa, dysponując szczególnymi środkami władzy, przez co oczekuje się od nich odpowiedniej moralności. Jednak trzeba pamiętać, że powszechna moralność może żywić wobec polityki zbyt wysokie wymagania, co mogłoby prowadzić do spaczenia polityki. Dlatego funkcjonują etyki zawodowe, również i etyka polityczna, która bada stosunki pomiędzy polityką i moralnością, reflektuje normy politycznego działania i porządku. Idąc śladami moralnych działań politycznych natrafiamy na przeszkodę, jaką jest fakt, że osiągnięcie dobrych celów jest w licznych przypadkach związane ze zgodą na użycie co najmniej moralnie wątpliwych środków. W polityce nie do końca spełnia się stwierdzenie, że z dobra tylko dobro może wyniknąć a ze zła tylko zło. Polityk często staje przed dylematem moralnym, pod presją czasu i otoczenia musi podjąć decyzje, wybierając pomiędzy możliwościami, z których każda wydaje się być złem.