Publicznoprawne aspekty roszczeń regresowych zagranicznych instytucji ubezpieczeń społecznych z tytułu deliktów o charakterze transgranicznym 1

Transkrypt

1 Michał Kalata Publicznoprawne aspekty roszczeń regresowych zagranicznych instytucji ubezpieczeń społecznych z tytułu deliktów o charakterze transgranicznym 1 Wprowadzenie Problematyka roszczeń regresowych instytucji ubezpieczeń społecznych przysługujących względem ubezpieczycieli sprawców szkód, które wystąpiły na terytorium innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej (zawierają tzw. element obcy ), należy do bardzo złożonych. Istotne są tu: 1) kwestie związane z koniecznością każdorazowego ustalania prawa właściwego dla oceny stanu faktycznego, w oparciu o który wywodzi się odpowiedzialność odszkodowawczą, w szczególności zaś materialnoprawne przesłanki zakresu obowiązku odszkodowawczego oraz ewentualne zarzuty prawa materialnego i procesowego, 2) zagadnienie jurysdykcji krajowej, przede wszystkim zaś mające znaczenie podstawowe 3) kwestie związane z podleganiem pod odpowiedni system ubezpieczeń społecznych. Sprawa może skomplikować się jeszcze bardziej, jeżeli poszkodowany wykonywał w danym okresie pracę za granicą lub też świadczył ją w kilku państwach członkowskich Unii Europejskiej. Odpowiedzi na tego rodzaju pytania, mogące się pojawić na tle złożonych stanów faktycznych, dostarczają przede wszystkim normy tzw. prawa socjalnego międzynarodowego 2. Niemniej jednak faktem jest, że sprawy, w których odpowiedzialność odszkodowawcza związana jest z występowaniem elementu obcego, należą do najbardziej skomplikowanych. Praktyka ostatnich lat wykazała, że szczególnie wyraźnie widać to na tle roszczeń regresowych zgłaszanych przez zagraniczne instytucje ubezpieczeń społecznych, które pokryły koszty leczenia poszkodowanych w wypadkach na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Niniejszy artykuł ma na celu omówienie regulacji prawnych w tym zakresie, funkcjonujących na poziomie prawa Unii Europejskiej, oraz praktycznych aspektów dochodzenia tego rodzaju roszczeń. W związku z tym praca została podzielona na dwie części, z których pierwsza będzie mieć charakter wprowadzenia w istotę zagadnienia, natomiast druga stanowić będzie analizę przypadków (z ang. case study) w oparciu o orzecznictwo sądów polskich oraz Trybunału Sprawiedliwości z siedzibą w Luksemburgu, do którego kierowane były pytania prejudycjalne w związku z wykładnią przepisów dotyczących obowiązku uznawania roszczeń regresowych. 1. Uwagi ogólne

2 Problematyka nabywania przez instytucje ubezpieczeń społecznych roszczeń regresowych przeciwko podmiotom zobowiązanym do kompensacji szkody wykracza poza tradycyjne ramy dziedziny określonej mianem prawa zabezpieczenia społecznego. Konstrukcja przejścia roszczenia z mocy samego prawa jest kojarzona przede wszystkim ze sferą prawa prywatnego oraz zobowiązaniami pieniężnymi. Regulowanie roszczeń regresowych instytucji ubezpieczeń społecznych w aktach prawnych z dziedziny zabezpieczenia społecznego jest związane przede wszystkim ze specyfiką strony podmiotowej tych roszczeń, która jest tutaj ograniczona do instytucji zobowiązanych do świadczeń w ramach obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Sposób prawnego uregulowania zagadnienia regresu instytucji ubezpieczeń społecznych, jakkolwiek zasadniczo obojętny z punktu widzenia samych ubezpieczonych, odgrywa istotną rolę w krajowym systemie repartycji szkód oraz -systemie odpowiedzialności cywilnej. Niektóre porządki prawne nie przewidują w ogóle możliwości wstąpienia instytucji ubezpieczeń społecznych w prawa osoby poszkodowanej, inne dopuszczają ją w szerokim zakresie, przewidując nieliczne tylko wyjątki od ogólnej zasady. Mając na uwadze, że krajowe systemy zabezpieczenia społecznego znacznie różnią się między sobą także w wielu innych aspektach, przy czym nierzadkie są skomplikowane rozwiązania szczegółowe, zrezygnowano z prób ujednolicania prawa zabezpieczenia społecznego na poziomie prawa Unii Europejskiej, uznając za właściwszy instrument koordynację systemów funkcjonujących w państwach członkowskich 3. Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską z 13 grudnia 2007 r. 4, nie zmienił w tym zakresie przepisów Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską z 25 marca 1957 r. 5. Zgodnie z obecnym art. 153 ust. 1 lit. c Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej jako TFUE) 6, Unia wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej pracowników. Stosownie zaś do art. 156 tiret czwarte TFUE, Komisja zachęca do współpracy między państwami członkowskimi oraz ułatwia koordynację ich działań we wszystkich dziedzinach polityki społecznej, a zwłaszcza w sferach dotyczących zabezpieczenia społecznego. Podobne rozwiązanie zastosowano także w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie ko-ordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej jako rozporządzenie nr 883/2004) 7. Zgodnie z pkt 4 preambuły tego rozporządzenia, niezbędne jest uwzględnienie szczególnych cech ustawodawstwa krajowego w zakresie zabezpieczenia społecznego i stworzenie jedynie systemu koordynacji. Prawną podstawę dochodzenia roszczeń o zwrot kosztów leczenia przez instytucje ubezpieczeń społecznych od podmiotów odpowiedzialnych za szkody powstałe na terytorium innych państw członkowskich Unii Europejskiej stanowi obecnie art. 85 rozporządzenia nr 883/2004. Pewne aspekty prawne mające wpływ na ustalanie istnienia przedmiotowych roszczeń zawiera również rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej jako rozporządzenie nr 987/2009) 8.

3 Normatywnym poprzednikiem art. 85 rozporządzenia nr 883/2004 był art. 93 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych i ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie 9. Już w tym miejscu należy podkreślić, że żaden z wymienionych przepisów nie ustanowił samodzielnego roszczenia regresowego instytucji ubezpieczeń społecznych na poziomie prawa Unii Europejskiej (dalej jako rozporządzenie nr 1408/71). Z treści obu przepisów jednoznacznie wynika, że ich celem było natomiast wprowadzenie obowiązku uznawania tego rodzaju roszczeń przez wszystkie państwa członkowskie Unii, jeżeli dana instytucja, zobowiązana do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nabyła je na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa krajowego. Taka regulacja stanowi wyraz koordynacyjnego charakteru przepisów unijnych w zakresie zabezpieczenia społecznego. Głównym celem wprowadzenia art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 było zapobieżenie przypadkom, w których instytucja ubezpieczeń społecznych pokrywająca koszty leczenia poszkodowanego nie mogłaby dochodzić ich zwrotu tylko z tego powodu, że roszczenia tego rodzaju nie przewidywało prawo właściwe dla oceny prawnej konkretnego stanu faktycznego. W wypadku gdy czyn niedozwolony, będący źródłem powstania szkody, był zlokalizowany w innym państwie członkowskim EWG, prawem właściwym było, co do zasady, prawo tego państwa. Zdarzało się, że instytucja ubezpieczeń społecznych nie mogła w praktyce uzyskać zwrotu kosztów leczenia poszkodowanego za granicą, mimo iż zwrot taki był jej należny w oparciu o przepisy prawa krajowego. Kryterium różnicującym było więc miejsce zdarzenia wywołującego szkodę. Szybko dostrzeżono, że stan ten jest dalece niepożądany. Konsekwencją było bowiem de facto zwolnienie podmiotu odpowiedzialnego za powstanie szkody z ponoszenia odpowiedzialności odszkodowawczej w części dotyczącej kosztów leczenia poszkodowanego. Koszty te, pokryte przez zagraniczną instytucję ubezpieczeń społecznych, nie stanowiły już uszczerbku w majątku poszkodowanego, który jest warunkiem sine qua non dochodzenia odszkodowania. Z roszczeniem o ich zwrot nie mogła też wystąpić bezpośrednio do podmiotu odpowiedzialnego za szkodę zagraniczna instytucja ubezpieczeń społecznych, jeżeli roszczenia takiego nie przewidywało prawo właściwe dla oceny stanu faktycznego, w wyniku którego szkoda zaistniała. Prowadziło to w praktyce do nieuzasadnionego uchylenia się przez podmiot odpowiedzialny za szkodę od obowiązku odszkodowawczego w zakresie kosztów leczenia poszkodowanego. 2. Zasady określania ustawodawstwa mającego zastosowanie Zagadnieniem mającym znaczenie podstawowe przy ocenie możliwości nabycia przez instytucję ubezpieczeń społecznych roszczenia regresowego wobec podmiotu odpowiedzialnego za szkodę jest podleganie poszkodowanego pod system zabezpieczenia społecznego państwa, którego prawo wewnętrzne przewiduje: 1) przejście roszczeń odszkodowawczych w zakresie kosztów leczenia na instytucję zobowiązaną do świadczeń, 2)

4 nabycie przez tę instytucję bezpośredniego roszczenia wobec podmiotu odpowiedzialnego za szkodę z momentem pokrycia tychże kosztów. Nie wszystkie ustawodawstwa państw członkowskich Unii Europejskiej przewidują subrogację na rzecz instytucji, które pokryły koszty leczenia poszkodowanego w warunkach obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Zasady dotyczące ustalania właściwego krajowego systemu zabezpieczenia społecznego zostały zawarte w tytule II rozporządzenia nr 883/ Zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. a tego rozporządzenia, osoba wykonująca w państwie członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego państwa członkowskiego. Tym samym zastosowanie znajduje zasada lex loci laboris, obowiązująca też pod rządami rozporządzenia nr 1408/71. Decydujące znaczenie ma miejsce, w którym praca jest rzeczywiście świadczona, niezależnie od tego, w jakim państwie stosunek pracy został nawiązany. Wyjątkiem jest jednak przypadek oddelegowania przez pracodawcę do innego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas takiej pracy nie przekracza 24 miesięcy i osoba delegowania nie jest wysłana w celu zastąpienia innej osoby. W takiej sytuacji, osoba wykonująca pracę najemną w innym państwie członkowskim w dalszym ciągu podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, z którego została oddelegowana przez pracodawcę. Podobna zasada znajduje zastosowanie w przypadku osób pracujących na własny rachunek, udających się do innego państwa członkowskiego w celu wykonywania działalności podobnej. Osoba taka nadal podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym normalnie prowadzi swoją działalność, pod warunkiem jednak, że przewidywany czas pracy nie przekracza 24 miesięcy. Urzędnicy służby cywilnej, stosownie do art. 11 ust. 2 lit. b rozporządzenia nr 883/2004, w zakresie zabezpieczenia społecznego podlegają ustawodawstwu, jakiemu podlega zatrudniająca ich administracja. W rozporządzeniu nr 883/2004 uregulowana została również mająca w praktyce istotne znaczenie problematyka ustalania właściwego ustawodawstwa w przypadku, gdy dana osoba wykonuje pracę jednocześnie w dwóch lub kilku państwach członkowskich. Kwestię tę rozwiązano poprzez stypizowanie możliwych sytuacji i objęcie ich hipotezą w art. 13 rozporządzenia nr 883/2004. Zgodnie z art. 13 ust. 1 lit. a w przypadku gdy osoba normalnie wykonująca pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich znaczną część pracy wykonuje w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania lub jest zatrudniona przez różne przedsiębiorstwa lub różnych pracodawców, którzy mają siedzibę lub miejsce wykonywania działalności w różnych państwach członkowskich, osoba ta podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Pojęcie osoby, która normalnie wykonuje pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich, zostało sprecyzowane w art. 14 ust. 5 rozporządzenia nr 987/2009, co stanowi istotną zmianę w stosunku do poprzedniego stanu prawnego. Brak legalnej definicji sprawiał dawniej problemy w praktyce. Obecnie za osobę normalnie wykonującą pracę najemną w dwóch lub kilku państwach członkowskich należy rozumieć w szczególności osobę, która, wykonując nadal pracę w jednym państwie członkowskim, równocześnie wykonuje odrębną

5 pracę w jednym lub kilku innych państwach członkowskich, niezależnie od czasu trwania i charakteru tej odrębnej pracy, jak również osobę, która w sposób ciągły wykonuje na zmianę kilka rodzajów pracy, z wyjątkiem pracy o charakterze marginalnym, w dwóch lub więcej państwach członkowskich, niezależnie od częstotliwości takiej zamiany czy też jej regularnego charakteru. Pojęcie znacznej części pracy nie musi koniecznie oznaczać największej części tej pracy. Przy dokonywaniu kwalifikacji należy brać pod uwagę kryterium orientacyjne w postaci czasu pracy lub wynagrodzenia. W art. 13 ust. 1 lit. b rozporządzenia nr 883/2004 przewidziano dodatkowo, że gdy osoba ta nie wykonuje znacznej części swojej pracy w państwie członkowskim, w którym ma miejsce zamieszkania, decyduje ustawodawstwo państwa członkowskiego, w którym znajduje się siedziba lub miejsce wykonywania działalności zatrudniającego ją przedsiębiorstwa lub pracodawcy. Pewną modyfikację zastosowano w odniesieniu do osób wykonujących pracę na własny rachunek w dwóch lub kilku państwach członkowskich, jeżeli nie zamieszkują one w państwie członkowskim, w którym wykonują znaczną część swojej pracy. W takiej sytuacji decydować będzie ustawodawstwo państwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności. Centrum zainteresowania działalności osoby wykonującej pracę na własny rachunek w rozumieniu art. 13 ust. 2 lit. b powinno być określane przy uwzględnieniu wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub czasu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego z całokształtu okoliczności. Jeżeli natomiast osoba wykonująca pracę na własny rachunek będzie mieć miejsce zamieszkania w państwie członkowskim, w którym wykonuje znaczną część pracy, właściwy będzie łącznik lex domicili. Oceny wypełnienia kryterium znacznej części pracy należy w tym przypadku dokonywać z uwzględnieniem obrotu, czasu pracy, liczby świadczonych usług lub dochodu. W rozporządzeniu nr 883/2004 nadal obowiązuje zasada jednego ustawodawstwa, stanowiąca jeden z fundamentów wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego 11. Z zasady tej wynikają daleko idące skutki w postaci stosowania przepisów tylko jednego prawa krajowego w zakresie warunków objęcia ubezpieczeniem, obowiązku opłacania składek i ich wymiaru, ustalania prawa do świadczeń, jak również subrogacji instytucji ubezpieczeń społecznych w prawa poszkodowanego z tytułu pokrycia kosztów jego leczenia. O ile rozporządzenie nr 1408/71 przewidywało wyjątki od zasady jednego ustawodawstwa 12, o tyle na mocy rozporządzenia nr 883/2004 ostatecznie z nich zrezygnowano. Właściwe dla danej osoby ustawodawstwo powinno być ustalane w oparciu o zasady opisane wyżej. W wypadku zmiany ustawodawstwa, osoba wykonująca pracę najemną, jak również osoba pracująca na własny rachunek, korzystają z zasady ochrony praw nabytych i praw w trakcie nabywania. 3. Zakres obowiązku uznawania roszczeń regresowych

6 W obowiązującym obecnie rozporządzeniu nr 883/2004 instytucja subrogacji ustawowej została uregulowana, jak już wskazano wyżej, w art. 85. Nowy przepis oparty jest w dużej mierze na dawnym art. 93 rozporządzenia nr 1408/71, jednak jego treść została rozszerzona o nowe hipotezy. Obecna regulacja przewiduje dwa główne rodzaje roszczeń. Po pierwsze, w przypadku gdy instytucja odpowiedzialna za świadczenie wstąpiła na podstawie stosowanego przez nią ustawodawstwa w prawa, jakie przysługują beneficjentowi w stosunku do osób trzecich, wstąpienie takie ma obowiązek uznać każde państwo członkowskie. Po drugie, w przypadku gdy instytucja odpowiedzialna za świadczenie ma bezpośrednie roszczenie wobec osoby trzeciej, roszczenie to musi być uznane przez każde państwo członkowskie. Warunkiem nabycia roszczenia regresowego jest korzystanie przez poszkodowanego ze świadczeń na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, które przewiduje rozwiązanie prawne w postaci bądź wstąpienia przez instytucję ubezpieczeń społecznych w prawa poszkodowanego bądź nabycia w związku z poniesioną przez niego szkodą bezpośredniego roszczenia względem podmiotu zobowiązanego do wynagrodzenia szkody. Ponadto, szkoda musi powstać na skutek zdarzeń zaistniałych na terytorium innego państwa członkowskiego. W art. 85 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004 przewidziane zostało wyłączenie możliwości dochodzenia roszczenia regresowego względem pracodawców lub ich pracowników odpowiedzialnych za szkodę, jeżeli na podstawie prawa państwa członkowskiego, w którym poszkodowany otrzymuje świadczenia, ich odpowiedzialność cywilna byłaby wyłączona. Ta norma kolizyjna może zatem, w konkretnym przypadku, uchronić pracodawcę lub jego pracownika od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną osobie korzystającej ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim, jeżeli w jego krajowym porządku prawnym analogiczne wyłączenie nie zostało przewidziane. Szczególne zasady dotyczą także przypadków, w których dwa lub więcej państw członkowskich lub ich właściwe instytucje zawarły umowę o rezygnacji z dokonywania jakichkolwiek zwrotów między instytucjami podlegającymi ich właściwości oraz sytuacji, w których zwrot nie zależy od kwoty faktycznie wypłaconych świadczeń. W zdecydowanej większości przypadków, co potwierdza praktyka, kwota dochodzonego roszczenia regresowego będzie jednak odpowiadać wysokości poniesionych przez instytucję ubezpieczeń wydatków w ramach świadczeń przysługujących z ubezpieczenia społecznego. Koresponduje to z ogólnymi zasadami rządzącymi instytucją regresu ubezpieczeniowego, ograniczającymi zakres wstąpienia w prawa poszkodowanego do wysokości wypłaconego świadczenia. Należy przyjąć, że na gruncie tej instytucji funkcjonuje w zmodyfikowanej postaci zasada nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet, polegająca na przyjęciu, że dokonujące się z mocy samego prawa przejście roszczenia nie może prowadzić do rozszerzenia zakresu odpowiedzialności odszkodowawczej podmiotu odpowiedzialnego za szkodę.

7 W tym miejscu można tylko zaznaczyć, że kwestionowanie przez zobowiązanego ubezpieczyciela wysokości zgłoszonego roszczenia ze względu na różnice w kosztach analogicznych zabiegów leczniczych w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej nie byłoby dobrą praktyką. Możliwość zakwestionowania wysokości roszczenia przez ubezpieczyciela byłaby uzasadniona wyłącznie w przypadku, gdy z okoliczności sprawy wynikałoby, że dane badanie lub zabieg było w sposób oczywisty niezwiązane z charakterem odniesionych przez poszkodowanego obrażeń i nieuzasadnione zastosowaną terapią. Sytuacje takie, jak należy sądzić, będą miały charakter wyjątkowy. Tytułem podsumowania powyższych rozważań należy podkreślić, że przepisy prawa Unii Europejskiej nie ustanawiają samodzielnego roszczenia regresowego instytucji ubezpieczeń społecznych wobec podmiotów odpowiedzialnych za szkody, które powstały na terytorium innych państw członkowskich Unii. Możliwość uzyskania takiego roszczenia jest każdorazowo uzależniona od istnienia odpowiednich przepisów prawa krajowego, w ramach którego dana instytucja działa. Przepisy art. 85 rozporządzenia nr 883/2004 ustanawiają jedynie obowiązek uznawania takiego roszczenia przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej. W tym znaczeniu mają one charakter norm kolizyjnych. 4. Kluczowe orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości 13 Ze względu na fakt, iż art. 85 rozporządzenia nr 883/2004 uzyskał moc powszechnie obowiązującego prawa formalnie dopiero z dniem 1 maja 2010 r., wydane dotychczas orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości dotyczące obowiązku uznawania roszczeń regresowych instytucji ubezpieczeń społecznych z tytułu pokrycia kosztów leczenia i rehabilitacji ubezpieczonych przez wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej bazowały na wykładni art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Wykładnia art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 niejednokrotnie nastręczała problemów orzekającym na tle konkretnych stanów faktycznych sądom krajowym, w związku z czym kierowały one do Trybunału Sprawiedliwości pytania prejudycjalne. Trybunał wydawał następnie wiążące dla poszczególnych spraw orzeczenia. Początkowo wątpliwości budził zakres podmiotowy instytucji uprawnionych na podstawie tego przepisu do wystąpienia z roszczeniem regresowym wobec osoby trzeciej zobowiązanej do wynagrodzenia szkody. Trybunał dokonał wykładni w tym zakresie w orzeczeniu NV TIEL-Utrecht Schadeverzekering v. Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds z 15 marca 1984 r., 313/82 14, które zostało wydane na tle interesującego stanu faktycznego Sprawa NV TIEL-Utrecht Schadeverzekering v. Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds, 313/82 Obywatelka holenderska została poszkodowana w wyniku wypadku drogowego na terenie Belgii. W momencie zdarzenia miała ona wykupioną u prywatnego ubezpieczyciela

8 holenderskiego NV TIEL-Utrecht Schadeverzekering (dalej jako NV TIEL) polisę, która gwarantowała pokrycie kosztów związanych z opieką medyczną. NV TIEL -pokryło w całości koszty leczenia poszkodowanej, związane z obrażeniami odniesionymi w wyniku wypadku na terytorium Belgii, oraz wystąpiło do Gemeenschappelijk Motorwaarborgfonds (dalej jako GM) z roszczeniem o zwrot wypłaconej kwoty, na podstawie art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Warto podkreślić, że sprawca wypadku nie został ostatecznie ustalony. Sąd karny uniewinnił drugiego uczestniczącego w wypadku kierowcę, ponieważ stwierdził, że bezpośrednią odpowiedzialność za zdarzenie ponosił trzeci kierowca, którego tożsamości nie dało się ustalić. Zdaniem NV TIEL, GM był podmiotem zobowiązanym do naprawienia szkody na podstawie prawa belgijskiego, konkretnie prawa z 8 sierpnia 1963 r., wprowadzającego i regulującego obowiązkowe ubezpieczenie na wypadek choroby i inwalidztwa, którego art. 70 przewidywał, że GM, jako fundusz świadczeń gwarantowanych, jest podmiotem zobowiązanym do zwrotu poniesionych przez instytucję ubezpieczeniową kosztów w przypadku, gdy wypadek spowodowany został przez kierującego pojazdem niezidentyfikowanym, skradzionym lub nieubezpieczonym. Na tle powyższego stanu faktycznego pojawiły się szczególnie istotne z punktu widzenia wykładni art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 kwestie: 1) zakresu podmiotowego pojęcia instytucja zobowiązana do wypłaty, 2) zakresu podmiotowego pojęcia świadczeniobiorcy, 3) rodzaju więzi prawnej, jaka musi łączyć instytucję zobowiązaną do wypłaty oraz świadczeniobiorcę, aby instytucja ta mogła skorzystać z uprawnienia do zwrotu poniesionych kosztów. Odnośnie do zagadnienia poruszonego w pkt 1, GM argumentowała, że na tle zaistniałego stanu faktycznego za decydującą należy uznać definicję instytucji ubezpieczeniowej, podaną w belgijskim prawie z 8 sierpnia 1963 r., przez którą należy rozumieć wyłącznie belgijskie instytucje ubezpieczeniowe, działające na podstawie dekretu królewskiego. W kategorii tej nie mieścił się NV TIEL, będący prywatnym holenderskim ubezpieczycielem, zapewniającym poszkodowanym pokrycie kosztów leczenia w oparciu o wystawioną polisę. NV TIEL argumentował z kolei, że będąc instytucją zobowiązaną do wypłaty w rozumieniu art. 93 rozporządzenia nr 1408/71, powinien być traktowany tak samo jak belgijskie instytucje ubezpieczeniowe. Kwestią o znaczeniu podstawowym postawioną przed Trybunałem sprawie było w związku z tym rozstrzygnięcie, czy do NV TIEL stosuje się przepisy rozporządzenia nr 1408/71. W przypadku odpowiedzi twierdzącej, przepisy te miałyby moc nadrzędną w stosunku do odmiennych przepisów belgijskiego prawa wewnętrznego ze względu na zasadę prymatu prawa wspólnotowego. Trybunał dokonał wykładni pojęcia instytucja w oparciu o definicje zawarte w art. 1 lit. n i j przedmiotowego rozporządzenia, stwierdzając, że należy przez nią rozumieć organ lub władze powołane do stosowania całości lub części ustawodawstwa państwa członkowskiego w odniesieniu do działów i systemów zabezpieczenia społecznego, o których mowa w tym rozporządzeniu, z wyłączeniem postanowień obowiązujących lub przyszłych umów. Na tej podstawie Trybunał uznał, że NV TIEL nie jest instytucją zobowiązaną do wypłaty

9 w rozumieniu art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Zagadnienie poruszone w pkt 2 nie zostało niestety objęte orzeczeniem Trybunału, ponieważ przekraczało granice zadanych pytań prejudycjalnych. Kwestia ta została poruszona przez przedstawiciela Komisji, który zwrócił uwagę na kryterium ratione personae przy określaniu możliwość stosowania przepisów rozporządzenia nr 1408/71 w konkretnym przypadku. Mianowicie, istotne jest, aby osoba, której koszty leczenia zostały pokryte, zaliczała się do kategorii osób, do których stosuje się przedmiotowe rozporządzenie, tj. do pracowników lub członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Wreszcie, kwestia poruszona w pkt 3 została rozstrzygnięta poprzez przyjęcie przez Trybunał, że subrogacja z art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 nie znajduje zastosowania w przypadku, gdy za jej podstawę miałyby służyć zobowiązania umowne. Zdaniem Trybunału, nie powinno budzić wątpliwości, iż przepisów przedmiotowego rozporządzenia nie stosuje się do tzw. industrial agreements. W omawianym stanie faktycznym Trybunał uznał, że podstawa zwrotu kosztów leczenia przez NV TIEL miała charakter czysto kontraktowy, wobec czego NV TIEL nie był legitymowany do skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 93 rozporządzenia nr 1408/ Sprawa Deutsche Angestellten-Krankenkasse v. Lǽrerstandens Brandforsikring G/S, C- 428/92 15 Kolejne orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości dotyczące wykładni art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 zapadło 2 czerwca 1994 r. w sprawie Deutsche Angestellten-Krankenkasse v. Lǽrerstandens Brandforsikring G/S, C-428/92, na tle następującego stanu faktycznego. W wyniku wypadku, który miał miejsce na terytorium Danii, obrażenia odniosła córka ubezpieczonej w niemieckiej instytucji ubezpieczenia społecznego, Deutsche Angestellten- Krankenkasse (dalej jako DAK). Sprawcą wypadku był duński motocyklista, ubezpieczony w zakresie odpowiedzialności cywilnej w Lǽrerstandens Brandforsikring G/S (dalej jako LB). DAK pokrył całość kosztów związanych z leczeniem córki ubezpieczonej, na które składały się: koszt związany z trzydniowym pobytem w szpitalu w Danii, koszt przewiezienia poszkodowanej do szpitala w Niemczech oraz koszt miesięcznego pobytu w tymże szpitalu. Następnie, DAK wystąpił z żądaniem zwrotu poniesionych kosztów leczenia do ubezpieczyciela sprawcy szkody, opierając swoje roszczenie na subrogacji w prawa poszkodowanej na podstawie 116 Księgi Dziesiątej SGB (niemiecki kodeks zabezpieczenia społecznego). LB odmówił spełnienia świadczenia, podnosząc, że nie jest do tego zobowiązany, ponieważ prawo duńskie wyklucza w takiej sytuacji możliwość roszczenia zwrotnego przeciwko podmiotowi odpowiedzialnemu za szkodę. Konsekwencją tego było uznanie przez LB, że uprawnienie przewidziane w 116 Księgi Dziesiątej SGB zostało zablokowane przez właściwe przepisy prawa duńskiego, tj. 17 (1) oraz 22 (2) Lov om Erstatningsansvar, Nr 228 z 23 maja 1984 r. Wobec odmowy uznania przez LB 116 Księgi Dziesiątej SGB jako podstawy

10 roszczenia o zwrot poniesionych kosztów leczenia, DAK oparł swoje roszczenie na art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Na tle powyższego stanu faktycznego powstały pytania o interpretację art. 93 rozporządzenia nr 1408/71w zakresie ustalenia prawa właściwego do oceny istnienia i zakresu możliwej subrogacji. Kwestią o doniosłym znaczeniu praktycznym była odpowiedź na pytanie, czy okoliczność, że w państwie, na terytorium którego powstała szkoda, instytucja subrogacji nie jest uznawana, oddziałuje w jakikolwiek sposób na możliwość lub ewentualny zakres roszczenia dochodzonego przez instytucję zobowiązaną do wypłaty (w tym przypadku DAK) w oparciu o art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Trybunał, mając na względzie, że przedmiotowy przepis statuuje normę kolizyjną, uznał, że zarówno warunki, jak i rozmiary subrogacji powinny być ustalane w oparciu o prawo tego państwa członkowskiego, pod które podlega instytucja zabezpieczenia społecznego zobowiązana do wypłaty świadczenia w rozumieniu art. 93 rozporządzenia nr 1408/71. Tym samym, przepisy prawa wewnętrznego kraju, na którego terytorium doszło do powstania szkody, nie będą mieć wpływu na ocenę zasadności czy też rozmiarów subrogacji. Oznacza to, że na gruncie stanu faktycznego w sprawie DAK v. LB prawem wyłącznie właściwym, w oparciu o które sąd duński winien zbadać istnienie roszczenia DAK było prawo niemieckie. Roszczenie podniesione przez DAK nie powinno tym samym doznać uszczerbku ze względu na przepisy duńskiego prawa materialnego, nieprzewidujące subrogacji w prawa poszkodowanego instytucji, która pokryła koszty jego leczenia w ramach obowiązkowego ubezpieczenia. Warto zwrócić uwagę na jeszcze dwa aspekty podniesione w uzasadnieniu orzeczenia C- 428/92. Po pierwsze, Trybunał zauważył, iż w świetle wykładni art. 93 rozporządzenia nr 1408/71 przepisy prawa wewnętrznego państwa członkowskiego wyłączające możliwość dochodzenia przez instytucję zabezpieczenia społecznego roszczenia o zwrot kosztów leczenia w warunkach subrogacji w prawa osoby poszkodowanej znajdą zastosowanie wyłącznie w stosunku do instytucji podlegających prawu tego państwa. Po drugie, warunkiem uzyskania zwrotu kosztów pozostaje przypisanie osobie trzeciej, o której mowa w art. 93 rozporządzenia nr 1408/71, odpowiedzialności za wyrządzenie szkody. Jednocześnie Trybunał stwierdził, że ustaleń w tym zakresie należy dokonywać przede wszystkim w oparciu o ustawodawstwo państwa członkowskiego, na którego terytorium szkoda wystąpiła. Istotą rozwiązania, polegającego na ustanowieniu subrogacji na rzecz instytucji zobowiązanej do wypłaty, było bowiem umożliwienie tym instytucjom dochodzenia zwrotu od podmiotów odpowiedzialnych za wyrządzenie szkody wypłaconych świadczeń w sytuacji, gdy uprawnienie to zostało przewidziane w ich ustawodawstwie wewnętrznym, nie zaś przyznawanie dodatkowych praw wobec osób trzecich, które podlegają ustawodawstwu innych państw członkowskich Sprawa Caisse de Pension des Employés Privés v. Kordel & Frankfurter Allianz Versicherungs AG, C-397/96 16