Kraków, nr 104, maj-czerwiec 2012

Transkrypt

1 Kraków, nr 104, maj-czerwiec 2012

2 Słonecznych urlopów i miło spędzonego czasu życzy Rada Okręgowa i Zespół Redakcyjny

3 W NUMERZE ETYKA ZAWODU Etyka zawodowa pielęgniarek 4 KULTUROWE UWARUNKOWANIA PIELĘGNIARSTWA Pielęgniarstwo transkulturowe 6 Wydaje: Małopolska Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych Redaguje zespół w składzie: Tadeusz Wadas koordynator, Danuta Adamek, Izabela Ćwiertnia, Urszula Kalemba, Maria Kaleta, Marek Kucab, Agnieszka Kurbiel, Józef Luberda, Janina Łęgosz, Stanisław Łukasik, Roman Orzechowski, Andrzej Pilch, Kazimiera Zahradniczek Zdjęcia: Andrzej Pilch Skład i łamanie: Anna Pirożek Adres redakcji: Biuro Małopolskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych Kraków ul. Szlak 61 tel./fax biuro@moipip.org.pl Biuro czynne: w poniedziałek w godz. 10:00 18:00; w pozostałe dni tygodnia w godz. 8:00 16:00 Sprawy związane Z PRAWEM WYKONYWANIA ZAWODU załatwiane są w poniedziałek, wtorek, środę i piątek w godz. 9:00 15:00 (czwartek dzień wewnętrzny) Porad prawnych dla członków samorządu z zakresu: PRAWA PRACY PRAWA MEDYCZNEGO udziela radca prawny Zbigniew Cybulski we wtorki w godz. 10:00 12:00, w środy w godz. 14:00 16:00 Telefon: Porad prawnych dla członków samorządu z zakresu: PRAWA CYWILNEGO PRAWA RODZINNEGO PRAWA KARNEGO PRAWA PRACY udziela adwokat Monika Cała w poniedziałki w godz. 15:30 17:00 Telefon: Kasa czynna codziennie w godz. 8:00 15:30 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Ból 10 Późne macierzyństwo 13 Korzyści z zastosowania oceny pracowniczej w pielęgniarstwie 15 WSPOMNIENIA Genowefa Przybyszowa 17 RADCA PRAWNY WYJAŚNIA Ubezpieczenie OC pielęgniarki i położnej 19 AKTUALNOŚCI Międzynarodowy Dzień Pielęgniarki i Położnej 21 Pielęgniarki i położne dla Krakowian 23 I Międzynarodowa Konferencja Uzdrowiskowa 25 Konferencja Pielęgniarek Medycyny Pracy 26 Przewodnicząca odznaczona medalem 26 DOSKONALENIE ZAWODOWE Informacje Komisji Kształcenia 27 OGŁOSZENIA Konkursy 30 Zdjęcie na okładce: na zdjęciu pielęgniarka Barbara Jońca Szpital Specjalistyczny im. Stefana Żeromskiego w Krakowie. Uprzejmie informujemy o zmianie konta bieżącego aktualnie posiadamy konto bieżące w Krakowskim Banku Spółdzielczym, I Oddział w Krakowie, nr rachunku: Wszystkie wpłaty składek prosimy kierować na ww. nr rachunku bankowego. Marek Kucab Skarbnik Małopolskiej Okręgowej Rady Pielęgniarek i Położnych Posiedzenia Komisji Socjalnej odbywają się w pierwszą środę miesiąca Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej pełni dyżur w każdy drugi i czwarty czwartek miesiąca w godz. 14:30 15:30. nr 104, maj-czerwiec

4 ETYKA ZAWODU ETYKA ZAWODOWA PIELĘGNIAREK Kazimiera Zahradniczek Pielęgniarstwo jest osobnym, równorzędnym zawodem, który wprawdzie z zawodem lekarskim współpracuje, ale posiada własny zakres, własną technikę, własne metody i organizację pracy, WŁASNĄ ETYKĘ ZAWODOWĄ i wobec tego własną niemniej niż medycyna, ważną rolę do spełnienia w postępie kulturalnym ludzkości. Teresa Kulczyńska, 1936 rok Przypominając, iż współcześnie, w przodujących tendencjach rozwojowych pielęgniarstwa w świecie, etyka pielęgniarska zajmuje miejsce pierwszoplanowe, kontynuowanie rozważań być może wzmocni motywację kształtowania etycznej wrażliwości i wpłynie na proces podejmowania decyzji w działalności opiekuńczej. Wskazując na korzenie i powiązania etyki zawodowej pielęgniarki z przeszłością, przywołano wybrane teksty znaczących autorów, takich jak: Hipokrates, Florence Nighingale, Tadeusz Kotarbiński. Zwrócono uwagę, iż wraz z powstaniem i rozwojem pielęgniarstwa zawodowego w Polsce, szczególne miejsce zajmowało kształtowanie postaw etycznych. W programie pierwszej, zorganizowanej w 1911 roku Szkole Zawodowych Pielęgniarek w Krakowie, zamieszczono wykłady z etyki i kontynuowano w kolejno zmieniających się systemach kształcenia pielęgniarek. Godzi się przypomnieć, że pierwszymi nauczycielkami etyki zawodowej były: siostra szarytka Maria Popiel, Anna Rydlówna, Teresa Kulczyńska. Opracowana przez A. Rydlówną Historia pielęgniarstwa nie została wydana, aczkolwiek jej rękopisy i maszynopisy były wykorzystywane do publikacji i wykładów w innych szkołach pielęgniarskich. Na prośbę Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego T. Kulczyńska opracowała Etykę zawodową pielęgniarek, która została opublikowana w Pielęgniarce Polskiej, w 1957 roku. I to opracowanie stanie się tematem niniejszego rozważania. T. Kulczyńska była pierwszą nauczycielką pielęgniarstwa, która posiadała wykształcenie pedagogiczne, ukończyła bowiem Państwowe Seminarium Żeńskie w Krakowie i zdała egzamin dojrzałości w 1913 roku. Ukończyła także jednoroczny kurs w Akademii Handlowej w Krakowie. Znajomość języków obcych (angielski, niemiecki, francuski), ukończenie Szkoły Zawodowych Pielęgniarek w 1921 roku i szkoły pielęgniarskiej w Bostonie w 1923 roku, zdobycie doświadczenia zawodowego w Europie i Ameryce Północnej, skutkowało niezwykle aktywną działalnością. Jest autorką pierwszych, bardzo znaczących dla pielęgniarstwa podręczników i opracowań. Tak w pierwszym napisanym wspólnie z Hanną Chrzanowską w 1938 roku podręczniku Zabiegi pielęgniarskie, jak i kolejnym Podręczniku pielęgniarstwa, poza omówieniem techniki podstawowych czynności pielęgnacyjnych, zostały określone zasady, które przy ich wykonywaniu powinny być przestrzegane. Wzorzec osobowościowy pielęgniarki, który wyłania się z jej działalności, to obraz idealny, gdyż uważała, że w tym zawodzie nie można sięgać poniżej ideału. Jednak z publikowanych artykułów najważniejszy stał się cykl o etyce zawodowej pielęgniarek. W rozważaniach tych opisuje i analizuje cechy i usposobienie pielęgniarki, w tym cechy umysłowe i fizyczne. Zasadnicza część rozważań, to opisanie stosunku pielęgniarek do chorych, lekarza, koleżanek, pracowników administracyjnych i gospodarczych oraz zakładu pracy. Według T. Kulczyńskiej, pielęgniarstwo jest czymś więcej niż zawodem zarobkowym i zamiłowaniem, jest służbą społeczną przez niektórych zwaną powołaniem. Jest służbą i opieką nad człowiekiem chorym lub zagrożonym utratą zdrowia. Najważniejsza praca pielęgniarki, to nie asysta lekarzowi ani tym bardziej wyręczanie go w łatwiejszych i mniej odpowiedzialnych zabiegach, ale praca przy łóżku chorego i w środowisku domowym. Tylko tam pielęgniarka jest niezastąpiona, tylko ta dziedzina stanowi o odrębności zawodu pielęgniarskiego. Charakteryzując usposobienie pielęgniarki, wyróżnia takie cechy, jak: życzliwość dla ludzi, gotowość do bezinteresownej pomocy, cierpliwość, umiejętność taktownego zachowania się zgodnie z dobrym wychowaniem. Pielęgniarka powinna być osobą prawą, tj. wyraźnie rozróżniać to, co jest moralnie złe od tego, co jest moralnie dobre i bez kompromisów wybierać zawsze dobro. Z prawości płynie uczciwość, sumienność i obowiązkowość. Sumienność obejmuje również punktualność. Pielęgniarkę obowiązuje bezwzględna prawdomówność, której warunkiem jest odwaga w przyznawaniu się do swoich niedociągnięć i pomyłek. Postawa moralna wiąże się ściśle z poczuciem godności osobistej. Z godnością osobistą nie licuje kłamstwo, nieuczciwość, lekkomyślność i wszelkie zachowania nieetyczne. Pielęgniarka powinna odznaczać się wysokim stopniem poczucia odpowiedzialności, dotyczy to pracy własnej, jak i pracy innych ludzi. Charakteryzując cechy umysłowe pielęgniarki, Autorka zwróciła uwagę na inteligencję, która umożliwia korzystanie z gruntownego wykształcenia zawodowego i nabytego doświadczenia, w nagłych wypadkach podjęcie słusznej decyzji, poprawne ustalenie hierarchii potrzeb chorego oraz wprowadzanie działań innowacyjnych. Uznaje za zasadne ustawiczne doskonalenie pielęgniarek, włącznie z nauką języków obcych. Konieczną zaletą w zawodzie pielęgniarki jest dobre zdrowie, 4 ad vocem

5 ETYKA ZAWODU sprawność wszystkich zmysłów i wytrzymałość na zmęczenie. Nie bez znaczenia jest wygląd pielęgniarki. Czysto i starannie ubrana wzbudza sympatię i szacunek otoczenia. Najistotniejszą część Etyki zawodowej pielęgniarki stanowi, opisany stosunek pielęgniarki do chorego. T. Kulczyńska miała długie doświadczenie w pracy na stanowisku pielęgniarki w różnych miejscach i warunkach. Zaczynała jako wolontariuszka w czasie pierwszej wojny światowej, następnie jako pielęgniarka i nauczycielka pielęgniarstwa, głównie w szpitalach w Krakowie. Stąd też napisała: Sama natura zawodu pielęgniarskiego wymaga, aby na pierwszym miejscu postawić dobroć Dobroć jest przymiotem, która uszczęśliwia otoczenie i danego osobnika, który tę cechę posiada Dobry stosunek do chorych musi przybierać cechę indywidualnego ich traktowania. Każdy człowiek jest małym światem sam dla siebie, ma własne potrzeby, upodobania i przyzwyczajenia, pochodzące z wrodzonego usposobienia, z wychowania i wykształcenia, ze środowiska, z którego wyszedł Przy całym jednak indywidualnym traktowaniu nie może pielęgniarka wyróżniać jednych chorych, kosztem innych. Chorzy słusznie uważają wyróżnianie za niesprawiedliwość Jest tylko jeden rodzaj chorych, których należy wyróżnić i którym należy poświęcić więcej pracy i czasu: są to ciężko chorzy. Dobra pielęgniarka odznacza się stałą troską o ciężko chorych, aby nakładem czasu i trudu zapewnić im możliwie najlepszą opiekę. Pielęgniarkę obowiązuje, podobnie jak lekarza tajemnica zawodowa. Należy zachować w tajemnicy wszystko to, o czym pielęgniarka dowiedziała się w czasie pełnienia swojego zawodu, a rozgłaszanie czegoś, mogłoby choremu bądź rodzinie wyrządzić krzywdę. Autorka wyjaśniła także kwestię przyjmowania podarunków od chorych. Uznała, że etyka zawodowa i godność osobista nie pozwalają na korzystanie z tego rodzaju uprzejmości. Według T. Kulczyńskiej, pielęgniarka będąc nauczycielką zdrowia, powinna posiadać zdolności i umiejętności pedagogiczne, aby pacjent będący pod jej opieką nauczył się zasad higieny, które pozwoliłyby mu uniknąć choroby. Podstawowe zasady higieny, to czystość osobista i otoczenia, a pielęgniarka ma wiele sposobności, aby je pacjentom przekazać. Zatem stosunek pielęgniarki do chorego powinien być stosunkiem człowieka dobrego, delikatnego, rozumnego i rzetelnego. A jaki powinien być stosunek pielęgniarki do lekarza? Pielęgniarka nie powinna obsługiwać i wyręczać lekarza, ale z nim współpracować. Tam, gdzie praca pielęgniarki zazębia się z pracą lekarza, pielęgniarka podlega lekarzowi. Dotyczy to wykonywania zleceń, asystowania przy zabiegach, czy przestrzegania zarządzeń administracyjnych. Jest przecież duży zakres samodzielnej pracy pielęgniarskiej, w której główną ambicją pielęgniarki powinno być doskonalenie metod pracy, ich pogłębianie i rozszerzanie. We współpracy pielęgniarki z lekarzem obowiązuje wzajemna lojalność. Ze strony pielęgniarki lojalność ta polega na wypełnianiu zleceń lekarskich z całą sumiennością. Lojalność wobec lekarza jest lojalnością zawodową i w stosunkach pozazawodowych przestaje obowiązywać w sposób specjalny. Poza miejscem i czasem pełnienia swego zawodu, wobec osób znanych sobie i spotykanych, pielęgniarka i lekarz są osobami prywatnymi i obowiązują ich normy etyki i dobrego wychowania. Dla T. Kulczyńskiej ważnym stało się określenie stosunku pielęgniarki do koleżanek. Koleżeńskość określała, jako zgodność połączoną z uczynnością i życzliwą postawą wobec drugich. Zgodność jest zatem pierwszym warunkiem dobrej współpracy między koleżankami. W miejsce pracy należy wnosić ducha pokoju, życzliwości i zgody. Koleżeńskość obejmuje także lojalność wobec współpracowników. Koleżeńskość i lojalność mają jednak pewne granice, zakreślone zasadami postępowania etycznego. Obowiązek wyciągnięcia konsekwencji z nieetycznego postępowania pielęgniarki-koleżanki, nie ma nic wspólnego z brakiem koleżeństwa. Duże znaczenie przypisuje Autorka przyjaźni między pielęgniarkami. Prawdziwa przyjaźń może istnieć zdaniem Autorki jedynie między osobami o podobnych zapatrywaniach i zamiłowaniach. Przyjaciółkę należy wybierać świadomie, gdyż w przyjaźni bardzo wzmaga się działanie wpływu i przykładu. Pielęgniarka, wprawdzie nie podlega personelowi administracyjnemu, ale z nim współpracuje, powinna zatem dbać o zachowanie stosunków przyjaznych, co na pewno skutkować będzie korzyścią dla chorych. Podobne stanowisko zajmuje Autorka w stosunku do personelu fizycznego. Pielęgniarce nie wolno nigdy działać na szkodę zakładu pracy, lecz dbać o jego sprawne funkcjonowanie. Racjonalnie i oszczędnie gospodarować lekami, materiałem opatrunkowym i wszelkim wyposażeniem. Ze względu na to, że pielęgniarki stanowią najliczniejszą grupę pracowników i pracują przez całą dobę, funkcjonowanie zakładu w dużym stopniu od nich zależy. Według tak rozumianej etyki zawodowej kształcono i wychowano kilka pokoleń pielęgniarek. Był to system powinności ówczesnego pielęgniarstwa zawodowego, określonego imperatywu moralnego, które stanowiły siłę dla działań w trudnych dla społeczeństwa okresach. Stał się podstawą przygotowanych przez Polskie Towarzystwo Pielęgniarskie Zasad etyki zawodowej, które zostały zatwierdzone podczas V Krajowego Zjazdu Delegatów w 1973 roku, jako obowiązujące. Była to pierwsza w Polsce próba ujęcia w sposób metodyczny, zasad postępowania pielęgniarki, zgodnych z poczuciem moralnym i celami, jakie społeczeństwo wyznacza pielęgniarstwu. Czy etyka zawodowa pielęgniarek autorstwa T. Kulczyńskiej przetrwała próbę czasu? Czy ustawiczny rozwój pielęgniarstwa, jako nauki i praktyki zawodowej spowodował zmianę zasad w niej zawartych? W następnym artykule zostanie podjęta próba odpowiedzi. Zapraszam do lektury i dyskusji. Literatura: 1. Teresa Kulczyńska, Nowoczesne szkolnictwo pielęgniarskie, Pielęgniarka Polska 1936, Teresa Kulczyńska, Hanna Chrzanowska (red.): Zabiegi pielęgniarskie, Polskie Stowarzyszenie Pielęgniarek Zawodowych, Kraków Teresa Kulczyńska, Podręcznik pielęgniarstwa, Warszawa Teresa Kulczyńska, Etyka Zawodowa Pielęgniarek, Pielęgniarka Polska 1957, Kazimiera Zahradniczek, Wzór osobowościowy pielęgniarki w działalności i twórczości Teresy Kulczyńskiej, Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej Pielęgniarstwo wobec zagrożenia wartości, 100-lecie urodzin Hanny Chrzanowskiej, Kraków Kazimiera Zahradniczek, Wkład polskich pielęgniarek w rozwój teorii wybór treści. Teresa Kulczyńska (w): Jolanta Górajek- Jóźwik (red.): Filozofia i teorie pielęgniarstwa, Lublin Kazimiera Zahradniczek pielęgniarka, specjalistka 3 stopnia w zakresie nauczania pielęgniarstwa, dr nauk humanistycznych. nr 104, maj-czerwiec

6 KULTUROWE UWARUNKOWANIA PIELĘGNIARSTWA Pielęgniarstwo transkulturowe Cz.2 Szok kulturowy i strategie akulturacyjne Joanna Zalewska-Puchała, Anna Majda Prezentowany artykuł jest drugim z cyklu artykułów, które mają na celu przedstawienie problemów, z jakimi stykać się mogą pielęgniarki i położne w kontaktach z pacjentami, z innych kultur, a także trudności, z jakimi mogą borykać się cudzoziemcy w nowym kraju oraz pielęgniarki i położne wyjeżdżające za pracą do innych krajów. Zobrazowanie faz szoku kulturowego i strategii akulturacyjnych, ma za zadanie przybliżyć świat przeżyć imigranta, a nie służyć tylko jako sztywny szablon, według którego pielęgniarka czy położna będzie rozpoznawała potrzeby pacjenta cudzoziemca i określała zakres wsparcia. Zmiana kraju zamieszkania, niezależnie od jego przyczyny, często wywołuje u imigrantów trudności związane z adaptacją do nowej kultury. Przeprowadzone badania w USA, Wielkiej Brytanii, Australii, Kanadzie, Niemczech, Afryce Południowej potwierdzają związek pomiędzy migracją, a zapadalnością na choroby psychiczne. Początkowo przyczyny tego stanu upatrywano w dysfunkcjonalnych osobach, wśród których istnieje większe prawdopodobieństwo wyjazdu. Wreszcie uznano za istotne inne kwestie, takie jak zmiana wartości, tożsamości oraz strategie akulturacyjne. Akulturacja, a w pewnym sensie powtórna enkulturacja, to wchodzenie w odmienny krąg kulturowy. Wiąże się z potrzebą dokonania dużych zmian i dezorientacją, skutkuje szeregiem nieporozumień, owocuje szokiem kulturowym/ stresem akulturacyjnym. Szok ten nie jest jednorazową, gwałtowną reakcją na nagłe zdarzenie, ale ma charakter kumulatywny. Jest wynikiem zderzenia 2 kultur ojczystej i kraju przyjmującego. Zderzenie to jest rozciągnięte w czasie, następuje wielokrotnie. Doświadczenie szoku jest tym większe, im imigrant stawia sobie trudniejsze zadania i cele do osiągnięcia oraz im dłuższy jest jego pobyt za granicą. Szok kulturowy, to wg koncepcji M. Winkelmana z 1995 roku, wielopłaszczyznowe zjawisko, będące rezultatem licznych stresorów podczas kontaktu z odmienną kulturą. Stresory wynikają z różnic kulturowych, a sceną jest kultura (inna niż ta, w której osoba funkcjonowała), aktorem dramatu jest człowiek wyjeżdżający za granicę. Akulturacja staje się wyzwaniem fizycznym, poznawczym, psychologicznym, społecznym: zmiany w otoczeniu fizycznym, które wymagają adaptacji do nowego środowiska, to klimat, pożywienie, drobnoustroje, substancje chemiczne w otoczeniu, rytm dnia, nasilenie i jakość bodźców wizualnych, dźwiękowych, zapachowych, smakowych, dotykowych. Mogą być one przyczyną zmęczenia, bólów głowy, infekcji (katar, angina, kaszel), dolegliwości żołądkowych, biegunek. zmiany w funkcjonowaniu poznawczym, mózg bombardowany jest nieznanymi dotąd bodźcami i informacjami oraz koniecznością ich przetwarzania. Ciągłe analizowanie, wyciąganie wniosków, interpretowanie języka, komunikatów pozawerbalnych, kontekstu społecznego, zmiana z automatycznego i nieświadomego funkcjonowania we własnej kulturze, na funkcjonowanie pełne wysiłku poznawczego i ciągłej koncentracji jest męczące. Skutkuje chaosem poznawczym i przestymulowaniem, wreszcie wyczerpaniem fizycznym, emocjonalnym i chęcią izolacji społecznej. zmiany w funkcjonowaniu psychicznym, dotyczą poczucia tożsamości, dobrostanu, zadowolenia z życia oraz samooceny związanej z funkcjonowaniem w nowym systemie kulturowym. Utrata poprzedniego systemu powoduje frustrację, zmianę obrazu własnej osoby, dewaloryzację własnej tożsamości, dezorientację, zagubienie, uczucie nieprzystosowania, które wynika z poczucia niezgodności dwóch systemów kulturowych oraz wrażenia, że nowa kultura jest sprzeczna z poglądami dotyczącymi, np. dobra, piękna, logiki, normalności. Może pojawić się obawa przed oszukaniem, skrzywdzeniem, zlekceważeniem, obniżona samoocena i utrata poczucia wpływu. Ponadto imigrant doświadcza emocji, do których jest nieprzyzwyczajony tęsknoty, wstydu, bezsilności, nie ma umiejętności radzenia sobie z nimi. Ucieka w chorobę, uzależnienia, zachowania ryzykowne, konflikt z prawem. zmiany w otoczeniu społecznym, wynikają ze straty społecznej sieci powiązań/wsparcia społecznego. Źródłem problemów jest spłycenie kontaktów z rodziną i przyjaciółmi, utrata oswojonej, ulubionej przestrzeni. Imigrant zmienia się z osoby samodzielnej w ucznia, zmuszonego pytać o podstawowe rzeczy, prosić o pomoc w prostych codziennych sprawach i często polegać na obcych, w sprawach ważnych, jak np. własne zdrowie. Musi uczyć się nowych norm, jest wtłaczany w nowe role. 6 ad vocem

7 KULTUROWE UWARUNKOWANIA PIELĘGNIARSTWA Po wtóre musi zaufać innym w niezwykle ważnych sprawach, nad którymi do tej pory miał kontrolę (wybór lekarza, mieszkania, pracy). Pierwsze dni, a czasem miesiące przypominają marsz w godzinach szczytu, z zamkniętymi oczami przez środek wielkiego miasta, bez przewodnika. W nieznanej przestrzeni, w której brak przyjaciół, sąsiadów, także nie może odwentylować emocji. U wielu członków kultury przyjmującej powoduje to zniecierpliwienie, poirytowanie, protekcjonalizm i infantylizację migranta, które objawiają się mówieniem do niego głośno, prosto, jak do dziecka, osoby mało inteligentnej, głuchej. Może to owocować bezsilnością, zagubieniem, poczuciem spadku wartości, lękiem u migranta. Wiele osób uważa za stosowne lekceważąco traktować cudzoziemców, czy okazywać swoją życzliwość przez paternalistyczne poklepywanie po plecach, co dla wielu z nich jest głęboko upokarzające. Zwykle pierwszy rok pobytu to okres, który nie pozwala na chwilę odpoczynku, czego efektem jest stres akulturacyjny. Konsekwencje szoku kulturowego można też podzielić na: działania skierowane do wewnątrz objawy psychosomatyczne (bóle brzucha, bóle serca, migreny, zaparcia, biegunki, drętwienie kończyn, senność, spadek energii, znużenie, obniżenie nastroju, lęk, depresja); złe samopoczucie fizyczne dostarcza usprawiedliwienia przed sobą i otoczeniem za ponoszone porażki (imigrant ich nie planuje i nie wywołuje świadomie). Obrona przed stresem polega na ograniczaniu stymulacji organizmu przez nowe, stresujące bodźce, wymaga pozostania w domu, skupieniu się na jednym problemie. Obcokrajowcy z reguły nie wiążą problemów zdrowotnych z przeżywanymi trudnościami adaptacyjnymi, ale skarżą się na pogorszenie stanu zdrowia. działania skierowane na zewnątrz konfrontowanie się, poszukiwanie stymulacji, stosowanie mechanizmów obronnych, w postaci ryzykownych zachowań seksualnych (choroby weneryczne), ucieczki w chorobę (choroby serca) i uzależnienie (od alkoholu, narkotyków), konfliktów interpersonalnych i zachowań agresywnych (kłótnie, bójki), konfliktów z prawem (prowadzenie samochodu po pijanemu). Pozwala to, choć przez chwilę odczuć logikę i spójność świata oraz rozładować napięcie psychiczne, złość i nienawiść. Opracowano różne modele przebiegu szoku kulturowego, najbardziej znanym jest model U lub V, przebiegający w kilku fazach, zwanych krzywymi akulturacji (B.J. Stewart, M. Mendenhall 1991, M.K. Zapf 1993): na początku obserwowany jest tzw. miesiąc miodowy trudności są nieodczuwalne, a nawet jeśli zauważalne, to traktowane z humorem i postrzegane, jako część egzotyki obcej kultury. Cechuje go odkrywanie smaków, zapachów, widoków, z których cudzoziemiec czepie radość, jest to czasami irracjonalne: miałam malarię będąc w Ghanie i czułam się jak Indiana Jones. Faza ta trwa tym dłużej, im więcej zasobów psychologicznych, społecznych i ekonomicznych osoba ma do dyspozycji (np. turysta będzie zachwycony lokalną architekturą, imigrant ekonomiczny, który zaraz musi szukać pracy, krócej będzie odczuwał przyjemność, niż ten, który nie musi jej od razu szukać lub znajduje satysfakcjonującą pracę i zadawalające zarobki; uchodźca czujący się bezpiecznie nie myśli o swoim kraju, nawet, jeśli niewiele wie o kraju, do którego przybył, wydaje się mu on atrakcyjny). następnie obcokrajowiec występuje w roli obserwatora wciąż nie czuje się częścią otaczającego świata, ale obserwuje zewnętrzne przejawy kultury z dystansu, próbując znaleźć klucz do ich zrozumienia, zaczyna brakować mu bliskich, spotkań, rozrywek, pojawiają się oznaki fizycznego zmęczenia, tęsknota za tym, co znane, swojskie. Życie nie pozwala na spokojną analizę każdej sytuacji, wymaga szybkiego reagowania, podejmowania decyzji w codziennych sytuacjach. w fazie określanej, jako uczestnik obcokrajowiec próbuje przetrwać i jak najsprawniej zaspokoić swoje potrzeby i uzupełnić rosnące deficyty. Zmęczenie i stres kumulują się, problemy adaptacyjne wydają się coraz większe, a zasoby topnieją. Załamuje się nastrój, gdyż wskutek relacji z ludźmi dochodzi do frustracji, wielu uważa się za niezrozumianych i sami nie rozumieją zachowań lokalnej społeczności. Jego rodzime sposoby załatwiania spraw, gesty, mimika nie są zrozumiałe, nie przynoszą rezultatów. Wielu popada w konflikty. Gloryfikuje własny kraj i zwyczaje, krytykuje kraj przyjmujący. wejście w ostrą fazę szoku kulturowego, to najtrudniejszy moment nasilają się przykre objawy związane z przeciążeniem fizycznym i psychicznym, takie jak: choroby somatyczne, depresje, nerwowość, zachowania ryzykowne, wiele osób wraca do kraju. Kiedy wydaje się, że gorzej już być nie może, powoli sytuacja stabilizuje się, poprawia, nierzadko dzięki chorobie, która pozwala odpocząć, zdystansować się, przewartościować doświadczenia. faza zdrowienie/adaptacja decyzja kapitulacji, pogodzenia się z tym, że wszystko idzie wolniej i trudniej niż osoba wyobrażała sobie przed wyjazdem. Imigrant powoli zaczyna organizować swoje życie w sposób przynoszący bezpieczeństwo, racjonalnie ocenia swoje możliwości i cele, identyfikuje nowe zasoby, nawiązuje znajomości, odkrywa miejsca, w których może odpocząć, nowe zajęcia, które zastępują utraconą przestrzeń, zaczyna kształtować strategie akulturacyjne. Stopniowo uczy się funkcjonowania w nowej kulturze, zaczyna radzić sobie z załatwianiem różnych spraw i skutecznym komunikowaniem, jego sytuacja normalizuje się. na końcu osiągane jest mistrzostwo/dwukulturowość osoba poznaje kulturę kraju przyjmującego, zdobywa kompetencje kulturowe, pozwalające jej skutecznie funkcjonować. Jest to faza dwukulturowości. Funkcjonowanie w obu systemach kulturowych jest dla niej bezpieczne, ważne są dla niej relacje międzykulturowe i wewnątrzkulturowe. Nowa kultura jest zinternalizowana, stanowi wartość, jednostka rozumie i akceptuje normy, wartości w swojej i nowej kulturze, realizuje się w obu kulturach, buduje nową tożsamość, odkrywa nowe ja. Potrafi przystosować się do różnych kontekstów i funkcjonować w nich sprawnie, być pośrednikiem, mediatorem pomocnym w funkcjonowaniu w dwóch i więcej kulturach. nr 104, maj-czerwiec

8 KULTUROWE UWARUNKOWANIA PIELĘGNIARSTWA Wykres 1. Fazy szoku kulturowego w modelu U lub V na osi czasu DOBROSTAN PSYCHO-FIZYCZNY UCZUCIA + miesiąc miodowy obserwator adaptacja uczestnik szok kulturowy dwukulturowość - CZAS Stres akulturacyjny może być doświadczany wielokrotnie i przez długi czas, może przebiegać z różną dynamiką. Nabycie pełnej kompetencji kulturowej wymaga wielu lat i wiąże się z wieloma potknięciami. Akulturację można porównać do sytuacji, kiedy wokół człowieka, który ma zamknięte oczy maszeruje orkiestra, każdy z muzyków gra na innym instrumencie, a zadaniem ciuciubabki jest złapać muzyka, grającego na skrzypcach. Nadsłuchuje dźwięków odpowiednich, a kiedy wydaje się, że wie skąd nadchodzą, kieruje się w ich stronę, ale skrzypka nie ma w tym miejscu. W dużej mierze, to od każdego z nas zależy, jak przebiegać będzie proces akulturacji osób przyjeżdżających do naszego kraju. Błędem jest przerzucanie całego ciężaru przystosowania się tylko na gości. Społeczeństwo przyjmujące, w tym przedstawiciele ochrony zdrowia też powinni zdawać sobie sprawę ze swoich obowiązków. Powinien być to wysiłek obu stron. Nastawienie osób przyjmujących do gości odgrywa ważną rolę w wyborze strategii akulturacyjnych i dobrostanie psychofizycznym imigranta oraz nasileniu przeżywanego szoku kulturowego, niezależnie czy dystans kulturowy jest duży czy mały. W zetknięciu z odmiennością, wybór strategii akulturacyjnej jest wypadkową wielu czynników: decyzji imigranta, stosunku gospodarzy do niego (polityka migracyjna, funkcjonowanie w kraju przyjmującym negatywnych zjawisk, jak: stereotypy, dyskryminacja, wykluczenie, rasizm; lub pozytywnych, jak: otwartość, tolerancja). Ponadto, czynnikami wpływającymi na to, jak jednostka będzie doświadczać szoku kulturowego, są: jej kompetencje (doświadczenie w pobytach za granicą, znajomość języków obcych, niezależność, tolerancja dla niejednoznaczności); czynniki biologiczne (kondycja fizyczna, tolerancja dla zmiennych warunków klimatycznych, geograficznych, potrzeby medyczne i dietetyczne); czynniki psychologiczne (autorytarność i etnocentryzm utrudnia, ekstrawersja i wrażliwość ułatwia adaptację, czasami daje poczucie nudy i frustracji); czynniki logistyczne (planowana długość pobytu w odmiennym kręgu kulturowym, perspektywa powrotu do kultury ojczystej); stopień kontroli, jaki jednostka ma w podejmowaniu decyzji o przeprowadzce do nowego kraju; jakość informacji na temat kraju goszczącego (polityka, kultura, religia) i podobieństwo kulturowe. Należy wziąć pod uwagę, że inne będą oczekiwania pomocy od kultury przyjmującej ze strony repatriantów, osób z Zachodu czy osób ze Wschodu. Także nie bez znaczenia jest czynnik historyczny, jak tradycje kontaktów międzykulturowych, sposób rozwiązywania konfliktów, doświadczenie współpracy. Zmiana kultury, to zmiana w 300 obszarach życia. Niektóre czynniki mogą łagodzić proces akulturacji. Młode osoby dają sobie radę lepiej, w innych badaniach starsi. Największe ryzyko jest w okresie dorastania i wieku starczym. Lepiej radzą sobie osoby wykształcone. Wsparcie społeczno-emocjonalne ze strony rodziny, przyjaciół, znajomych służy katharsis, uwolnieniu z negatywnych emocji. Zaś dobre relacje z członkami kraju przyjmującego, okazane ze strony gospodarzy wsparcie instrumentalne i informacyjne (np. pomoc prawna, materialna, przewodniki w języku cudzoziemca po lokalnej rzeczywistości, opieka zdrowotna zgodna z oczekiwaniami kulturowymi) sprawiają, że imigrant ma mniej problemów psychicznych i lepsze samopoczucie. Po przeanalizowaniu faz stresu akulturacyjnego, powstaje pytanie: co robić, gdy minie pierwszy szok? Jaką strategię na dalsze życie może wybrać imigrant? Z pomocą przychodzi najbardziej znany model psychologa kanadyjskiego J. W. Berry ego (1989, 1994), który wprowadził strategie akulturacyjne: integracja włączenie w życie codzienne elementów nowej kultury i jednocześnie nie rezygnowanie z ważnych dla siebie elementów kultury ojczystej (stworzenie dwoistości kulturowej), np. wakacje częściowo w kraju ojczystym, częściowo w nowym kraju. Obie kultury są 8 ad vocem

9 KULTUROWE UWARUNKOWANIA PIELĘGNIARSTWA równie ważne i zajmują podobne miejsce w życiu osoby akulturującej się (przyjaciele z obu kultur, święta zgodne z obiema tradycjami, wakacje w obu krajach, media w obu językach). To połączenie cech i wartości obu kultur, wzajemna akceptacja. Jednostka, która nic nie traci, a jedynie zyskuje. Jest w stanie przewidzieć reakcje kultury goszczącej, rozumie postawy, szanuje zasady, bez względu, czy zgadza się z nimi czy nie, może być pośrednikiem między dwoma kulturami. asymilacja jak największe upodobnienie się do członków kultury przyjmującej, przy jednoczesnej rezygnacji z kultywowania i uczestnictwa w kulturze ojczystej, np. zmiana nazwiska, zerwanie z tradycją obchodzenia świąt, zerwanie więzów z rodakami, zmiana kuchni, stylu życia, sposobu spędzania wolnego czasu, a nawet ukrywanie swojego pochodzenia. Teraz swoi, to osoby z innej kultury, w której się imigrant nie urodził i nie wychował, a rodacy to inni. To rezygnacja z wielu elementów, które dotychczas składały się na tożsamość, upodobnienie się do większości. Prowadzi do zniszczenia korzeni, utraty stabilności, erozji kulturowej. separacja/gettoizacja imigrant stara się, aby jego życie pod względem kulturowym uległo jak najmniejszym zmianom, np. robi zakupy tylko w sklepach prowadzonych przez rodaków, szuka zatrudnienia w firmach rodaków, nie uczy się języka. Pozostaje częścią mniejszości, która go chroni. Ciągle jest wśród swoich, porozumiewających się tym samym kodem kulturowym, obchodzących te same święta, mówiących tym samym językiem. Przechowuje swoją kulturę w postaci nieskażonej, co prowadzi do powstania tzw. skamieliny kulturowej. Uważa, że kultura przyjmująca jest mniej wartościowa niż własna. Przybysze traktowani są nieprzyjaźnie. Osoba odrzuca inne kultury, uznaje je za obce, przesadnie podkreśla swoją kulturę. Separacja skrajnie prowadzi do gettoizacji i szowinizmu (nacjonalizmu, rasizmu). marginalizacja/dekulturacja imigrant pozbawiony jest więzi społecznych, systemu wartości i ram kulturowych, do których by się mógł odnieść. Prowadzi to do wyobcowania, chorób psychicznych, zachowań kryminogennych. Imigrant odrzuca normy i wartości obu kultur, tracąc obie kultury, a w zamian nie otrzymuje nic. Nie przebywa w kulturze, w której jest kompetentny, nie nabywa nowych kompetencji. Towarzyszy mu poczucie alienacji i utraty tożsamości. Strategią najbardziej optymalną z punktu widzenia zdrowia jednostki jest integracja, która jest za utrzymaniem własnej tożsamości i kontaktów z społeczeństwem przyjmującym. Najmniej sprzyjającą zdrowiu jednostki jest strategia marginalizacji, która jest zarówno przeciwna utrzymaniu własnej tożsamości, jak i kontaktom z gospodarzami. Badania wykazały, że w różnych sferach życia, emigrant może wybierać różne strategie, że mogą się one zmieniać w cyklu życia, zależnie od rozwoju osobistego jednostki, jej potrzeb i możliwości, nastawienia przedstawicieli większości, możliwości kontaktu z rodakami, sytuacji społecznej, politycznej, ekonomicznej obu krajów, np. imigrant może asymilować się w pracy (przyjmując skrypty kulturowe większości, ukrywając swoje pochodzenie), integrować w kręgu znajomych (obchodzić święta w obu tradycjach), separować w życiu osobistym (partner tylko z kraju ojczystego), marginalizować w życiu duchowym (zaprzestać dotychczasowych praktyk religijnych i nie przyjmować religii nowego kraju). Aby pobyt imigrantów w nowej kulturze goszczącej potencjalnych pacjentów przyjeżdżających do Polski oraz pielęgniarek i położnych wyjeżdżających za granicę był jak najmniej obciążający, należy obie strony (gości i gospodarzy) przygotować, otworzyć na różnorodność. Potrzebny jest im mentor (przed wyjazdem i na początku po przyjeździe), aby do minimum zmniejszyć objawy szoku kulturowego. Szok kulturowy wymaga zatem psychoedukacji i psychoprofilaktyki uświadomienia, że migracja jest silnie stresogenna, że cudzoziemiec doświadcza z powodu różnic kulturowych ogromu emocji i przechodzi przez różne fazy akulturacji; pokazania, że często ból somatyczny, np. ból serca, to właśnie objaw szoku kulturowego, a nie choroby niedokrwiennej serca. Jeśli dojdzie do zaburzeń osobowości, depresji, zaburzeń lękowych i psychotycznych niezbędna jest głębsza psychoterapia i farmakoterapia. Zatem na początku ważna jest nie terapia, ale przygotowanie, orientacja, nabycie umiejętności społecznych w ramach kulturowego uczenia się. Obecnie jednak obserwuje się w Polsce niedostateczne szkolenie i przygotowanie emigrantów i imigrantów do pobytu w nowym kręgu kulturowym oraz niedostateczne rozwijanie kompetencji międzykulturowych. Literatura: 1. M. Chutnik, Szok kulturowy przyczyny, konsekwencje, przeciwdziałanie, Kraków H. Grzymała-Moszczyńska, E. Kownacka, Szok kulturowy zło konieczne? Alma Mater 2005, T. Halik, A. Kosowicz, A. Marek, Imigranci w polskim społeczeństwie, Warszawa A. Kwiatkowska, H. Grzymała-Moszczyńska, Psychologia międzykulturowa [w:] J. Strelau, D. Doliński (red.): Psychologia. Podręcznik akademicki, Gdańsk: A. Paszkowska-Rogacz, E. Olczak, E. Kownacka, D. Cieślikowska: Doradztwo zawodowe a wyzwania międzykulturowe, Warszawa: Joanna Zalewska-Puchała mgr pielęgniarstwa, dr n. med., adiunkt w Instytucie Pielęgniarstwa i Położnictwa, WNZ UJ CM. Zainteresowania naukowe skupione na zagadnieniach związanych z: pielęgniarstwem transkulturowym, postawami wobec chorych, uprzedzeniami i stereotypizacją, prawami pacjenta i przeciwdziałaniem dyskryminacji, jakością życia chorych. Anna Majda mgr pielęgniarstwa, dr n. med., specjalistka w dziedzinie pielęgniarstwa zachowawczego i nauczania pielęgniarstwa, adiunkt w Instytucie Pielęgniarstwa i Położnictwa, WNZ UJ CM. Działalność naukowa skoncentrowana wokół takich zagadnień, jak edukacja zawodowa pielęgniarek, profesjonalizacja opieki pielęgniarskiej, promocja zdrowia i edukacja zdrowotna, historia pielęgniarstwa oraz pielęgniarstwo zachowawcze i transkulturowe. nr 104, maj-czerwiec

10 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ BÓL Do jakiegokolwiek wejdę domu, wejdę doń dla pożytku chorych, wolny od wszelkiej chęci krzywdzenia i szkodzenia. Fragment Przysięgi Hipokratesa Urszula Kalemba Na rozległym Morzu Egejskim, pośród licznych wysp Archipelagu Dodekanez zrodziła się współczesna myśl medyczna. Pierwszy raz, znaną obecnie formę, nadał jej uznawany za ojca Medycyny, Hipokrates z wyspy Kos. Wędrując śladami Hipokratesa napotykamy liczne ślady jego działalności, która obecnie widoczna jest w każdym zakątku świata, gdzie udzielana jest medyczna pomoc. Tu w piekącym, południowym słońcu powstał Ascepion starożytny szpital, w którym ulgę przynoszono w cierpieniu mieszkańcom ówczesnego świata. Ruiny Asclepionu z wyspy Kos; Urszula Kalemba Mimo upływu lat, zmian wielu metod leczenia, nie zmieniło się tylko jedno nasz stosunek do chorego, który musi być centrum naszych działań. Pora teraz na podsumowanie rozważań o leczeniu bólu. W pierwszej części rozważano aspekt etyczno-filozoficzny tematu. W drugiej należało przebrnąć przez meandry suchej teorii, oceny zaawansowania dolegliwości bólowych. Teraz pora na garść praktycznych uwag, które w gąszczu wielu teoretycznych rozważań pomogą w najważniejszym zadaniu, jakim jest pomoc człowiekowi w jego cierpieniu. Artykuł ten powstaje z perspektywy osoby, sprawującej opiekę na chorymi w warunkach hospicjum domowego. Większość chorych, to osoby cierpiące z powodu terminalnej choroby nowotworowej, dla których głównym problemem jest ciągły, nawracający ból. Potrzeby każdego pacjenta należy rozważyć indywidualnie. Dlatego nadrzędnym celem jest zapoznanie się z tymi potrzebami. Sposobem jest tu dobrze zebrany wywiad. W praktyce hospicyjnej najważniejsza jest pierwsza wizyta, ponieważ to ona pozwala na nawiązanie porozumienia z chorym. W psychologii znane jest pojęcie pierwszych dziesięciu sekund kontaktu, które rzutują na kolejne kontakty z nowo poznaną osobą. Ważne jest nie tylko to, co mówimy, ale również jak mówimy, ważna jest także postawa naszego ciała, ponieważ intuicyjnie odczytujemy znaczenie gestów i jeśli mowa naszego ciała jest w jawnej opozycji do wypowiadanych słów, to wtedy nasze słowa odbierane są, jako nieszczere. Unikajmy więc gestów zamknięcia, eksponujmy szczególnie gesty otwarte, pokazujmy nasze dłonie i koniecznie przystępujmy do chorego z życzliwością, bo tylko wtedy otworzy się przed nami i potraktuje nas, jako swoich sojuszników. Dopiero wtedy, gdy tworzymy odpowiednią atmosferę, wtedy możemy przystąpić do przeprowadzenia wywiadu chorobowego. Pozwólmy choremu wypowiadać się swoimi słowami, najczęstszym błędem jest przerywanie wypowiedzi, gdy pacjent odbiega od głównego tematu rozmowy lub gdy używa słów, które w naszej ocenie nie opisują dobrze dolegliwości. Takie podejście do prowadzenia wywiadu wzmocni naszą wieź z chorym i pozwoli na znacznie głębsze zidentyfikowanie problemu. Skuteczna walka z bólem możliwa jest tylko wtedy, gdy poznamy jego charakterystyczne cechy, takie jak: lokalizacja, czas trwania, charakter a przede wszystkim natężenie. Największym problemem jest określenie stopnia natężenia bólu. W tym celu stosujemy opisane wcześniej skale. Zastosowanie odpowiedniej skali możliwe jest po dokładnym wyjaśnieniu choremu, jakim narzędziem jest skala, jakie dane pozwala zebrać. Koniecznie należy wyjaśnić pojęcia opisujące ból, jako lekki, średnio ciężki i ciężki. W warunkach hospicjum domowego najczęściej wykorzystujemy skalę wzrokowo-analogową. Przy każdej wizycie odnotowujemy wartość bólu, zaznaczoną przez chorego i po konsultacji z lekarzem modyfikujemy odpowiednio leczenie. 10 ad vocem

11 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Na marginesie należy zaznaczyć, że trzonem opieki hospicyjnej jest zespół terapeutyczny, w skład którego wchodzą: lekarz, pielęgniarka, psycholog, rehabilitant, ale również osoba duchowna. Każda z wymienionych osób, nie tylko wnosi do opieki swój punkt widzenia, ale może też samodzielnie przeprowadzać ocenę natężenia bólu. Z założenia zespół terapeutyczny spotyka się cyklicznie, wymieniając się uwagami, odnośnie leczenia i opieki nad chorym w terminalnych okresach choroby. Porównywanie wyników oraz ich analiza wielokrotnie prowadzi do modyfikacji sposobu leczenia bólu. Wielokrotnie podkreślano w tym cyklu artykułów, że ból jest zjawiskiem fizjologicznym o podłożu psychosomatycznym. Często nie można oceniać dolegliwości u chorego w tym samym stanie emocjonalnym, otoczeniu rodzinnym. Dopiero zebranie odpowiedniej ilości danych, pozwala na właściwe manipulowanie lekami przeciw bólowymi. W tym miejscu pora na zaprezentowanie przywoływanej wielokrotnie drabiny analgetycznej. Podstawowego, lecz nie jedynego narzędzia w walce z bólem. Na koniec nie może zabraknąć informacji o leczeniu bólu pooperacyjnego, bólu porodowego oraz bólu u dzieci. Opanowanie bólu pooperacyjnego jest jednym z głównych elementów opieki pooperacyjnej. Ból ten powstaje w wyniku mechanicznego uszkodzenia tkanek i pojawia się, gdy zanika śródoperacyjne znieczulenie. Leczenie bólu pooperacyjnego ułatwi proces zdrowienia. Tak samo, jak w innych rodzajach bólu i w tym przypadku należy najpierw ocenić nasilenie bólu z wykorzystaniem opisanych wcześniej skal, dla przypomnienia: skali wzrokowo-analogowej, skali słownej, czy też skali numerycznej. Nie można zapomnieć również o wykorzystaniu kwestionariuszy oceny bólu, np. Melzacka. Zawsze staramy się w ocenie stosować kilka skal, ponieważ porównanie uzyskanych wyników, daje pełny obraz dolegliwości bólowych. Pomiary bólu wykonujemy wielokrotnie, aby wyeliminować przejściowy wpływ różnych czynników na wynik pomiaru, np. emocji chorego. Wszystkie wyniki pomiarów bólu powinny być odnotowane w dokumentacji medycznej chorego. Ból porodowy dla wielu rodzących jest czynnikiem wpływającym niekorzystnie na przebieg porodu. Poniżej przedstawiono wykres obrazujący porównanie natężenia bólu w różnych sytuacjach klinicznych. Bez bólu nowotworowego Opioidy w umiarkowanym do silnego bólu ± lek nieopioidowy ± lek adiuwantowy Ból nieustępujący lub narastający Opioidy w umiarkowanym do silnego bólu ± lek nieopioidowy ± lek adiuwantowy Ból nieustępujący lub narastający Lek nieopiodowy ± lek adiuwantowy Ból Drabina analgetyczna; Przedruk z z podręcznika Chorób Wewnętrznych Davidsona nr 104, maj-czerwiec

12 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Porodowe Kliniczne Skala bólu Powypadkowe Ile kobiet podczas porodu w proc. 0 ból przy kolejnych porodach ból podczas pierwszego porodu (po ćwiczeniach) ból podczas pierwszego porodu (bez treningu) ból zęba artretyzm neuralgia półpaścowa ból odczuwany w amputowanej kończynie ból przy chorobie nowotworowej poparzenia Wykres pochodzi z portalu godnyporod.blog.onet.pl irytujący nieprzyjemny poważny straszny śmiertelny skręcenie kończyny rozcięcie skóry złamanie kończyny siniaki na ciele amputacja palca Potrzebuje znieczulenia Ile kobiet w Polsce dostaje znieczulenie podczas porodu? w proc. Nie dostaje ok 50% Dostaje 1% Nie może obyć się bez znieczulenia 25% Nie potrzebuje żadnych zabiegów 25% Z załączonego wykresu wynika, że znaczna liczba kobiet uznaje ból porodowy, za tak znaczący, że wymaga stosowania śródporodowej analgezji. Niestety w dzisiejszym systemie opieki zdrowotnej w Polsce nie przeznaczono wystarczających środków i mimo zapewnień Ministra Zdrowia o dostępności refundowanego znieczulenia porodu, w wielu szpitalach stosuje się biblijną maksymę: w bólach rodzić będziesz. Ostatnim zagadnieniem, który zaprezentujemy w tym cyklu, jest ocena bólu u dzieci. Im dziecko młodsze, tym ocena bólu trudniejsza. Już tygodniowy płód posiada zdolność odczuwania bólu. Reakcje bólowe u dzieci najmłodszych są zmienne. Typowe są reakcje fizjologiczne, jak: wzrost częstości akcji serca, spadek saturacji krwi, ale również spadek aktywności, czy też okresy bezdechu. Do oceny wcześniaków i noworodków wentylowanych mechanicznie stosuje się kwestionariusz sedacji wg Hartwiga. Do oceny bólu pooperacyjnego u dzieci do 4 roku życia stosujemy skalę oceny dziecięcych, niemiłych odczuć i skalę bólu KUSS. W skrócie skala ta ocenia takie objawy, jak: płacz, wyraz twarzy, ułożenie tułowia, ułożenie nóg, niepokój ruchowy. W przypadku dzieci szkolnych często wykorzystywana jest skala obrazkowa i numeryczna z widoczną twarzą, od uśmiechniętej do smutnej i wreszcie płaczącej. Reasumując, w pierwszej kolejności należy wytworzyć odpowiednią więź z chorym, wzbudzając jego zaufanie. Następnie wypytujemy o dolegliwości, bez narzucania choremu odpowiedzi. W celu określenia natężenia bólu sięgamy po wybraną przez siebie skalę. Najlepiej należy wykorzystać dwa dostępne narzędzia oceny bólu. Wybór ten powinien być podyktowany naszym doświadczeniem w stosowaniu odpowiedniej skali. Zapamiętać należy, że badanie musi być poprzedzone dokładną instrukcją dla pacjenta. Wywiad i badanie za pomocą skali ma w praktyce pomóc w doborze odpowiedniego leczenia przeciwbólowego, za pomocą nie tylko metod farmakologicznych, ale również fizykalnych. Leczenie p. bólowe inicjujemy wg piramidy analgetycznej. Każdy kontakt z chorym powinien prowadzić do ponownej oceny cech charakterystycznych bólu, wykonania testu z wykorzystaniem skal. Literatura: 1. Jan Dobrogowski, Kliniczna ocena chorego z bólem wykład, Kraków Krystyna de Walden Gałuszko, Anna Kartacz (red.), Pielęgniarstwo w Opiece Paliatywnej i Hospicyjnej, Warszawa Artur Kwieciński, Monika Sieńkowska Magoń, Ból wykład, Warszawa Leczenie bólu, Warszawa Carline F. Lucas, Andrew M. Hoy, Ian N. Back, Opieka Paliatywna Max S.Watson, Wrocław Katarzyna Łuszczak, Rola pielęgniarki w zwalczaniu bólu pooperacyjnego, Kalisz Raphael Catane Natha i Cherny Marianne Kloke Stephan Tanneberger, Podręcznik Postępowania w zaawansowanej chorobie nowotworowej, Warszawa Ewa Pakuła, Ból przewlekły nie musi być cierpieniem, Czasopismo Dbam o Zdrowie Portal godnyporod.blog.onet.pl. 10. Skale oceny bólu portal Medycyna Praktyczna Jerzy Wordliczek, Jan Dobrogowski, Leczenie bólu zespoły bólowe metody postępowania; H. Ch. Diner, Ch. Maier, Wrocław Urszula Kalemba mgr pielęgniarstwa, kierownik NZOZ SeniMed -Hospicjum Domowe, pielęgniarka opieki długoterminowej i hospicyjnej. Kolejna część artykułu w następnym wydaniu. 12 ad vocem

13 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Późne macierzyństwo norma we współczesnym położnictwie Beata Kulma Zmiany gospodarcze, społeczne i kulturowe zapoczątkowane pod koniec XX wieku znacząco wpłynęły na postrzeganie przez kobiety ich miejsca w życiu rodzinnym i społecznym. Są one bardziej aktywne w życiu zawodowym i społecznym niż ich poprzedniczki. Ta zmiana światopoglądu kobiet i ich odejście od utartych norm społecznych, tworzy nowy trend coraz częściej obserwowanego zjawiska późnego macierzyństwa. Późne macierzyństwo może być rozumiane, jako [5] : Istnienie pewnej granicy wieku rozgraniczającej kobiety, będące w wieku rozrodczym na grupę młodszych i starszych, Uznanie, że wraz z wiekiem matki wzrasta prawdopodobieństwo okołoporodowych komplikacji, Stosowanie tego terminu do kobiet, które przekroczyły pewny wiek i zdecydowały się na urodzenie dziecka. Jest to zagadnienie postrzegane wieloaspektowo, zarówno od strony medycznej, ale również psychologicznej, socjologicznej, wychowawczej, pedagogicznej. Dojrzałe macierzyństwo rodzi bowiem problemy, które nie dotyczą młodszych kobiet. Jest ono przykładem wzajemnych zależności między biologicznymi oraz społecznymi i kulturowymi sferami funkcjonowania człowieka. Kryteria późnego macierzyństwa na przestrzeni lat zmieniały się w znaczący sposób. Głównie był brany pod uwagę wiek kalendarzowy, stanowiący kryterium biologiczne. Już o ciążach dojrzałych kobiet pojawiały się zapiski w Starym Testamencie, gdzie żona Abrahama Sara zaszła w ciążę mając 99 lat. Kilka wieków wstecz rodziły swoje dzieci nastolatki, a około 40 roku życia zostawały babciami. W 1958 r. Międzynarodowa Rada Położników i Ginekologów określiła kobiety w wieku 35 lat i powyżej rodzące pierwszy raz, jako stare pierwiastki. Obecnie w związku z większą akceptacją późnego macierzyństwa, również w literaturze położniczo-ginekologicznej nastąpiła zmiana nazewnictwa. Częściej mówi się o zaawansowanym wieku ciężarnej, dojrzałej, starszej rodzącej, o późnym macierzyństwie. Ostatecznie w związku z tym, że coraz więcej jest ciężarnych dojrzałych, to lekarze w danym kraju sami według swych poglądów i obowiązujących standardów przyjmują pewien wiek matek za granicę, powyżej którego traktują matki szczególnie. Już w latach 20 XX wieku A. Matzke uważał, że nie można wieku matki ująć w cyfry, gdyż jest to sprawa indywidualna i trzeba uznać za właściwy ten czas, gdy kobieta rodzi najszybciej i bez powikłań. Niemniej jednak określenie dojrzałe macierzyństwo dotyczy wszystkich kobiet ciężarnych, powyżej 35 roku życia [6]. W ostatnich latach zaznacza się wyraźnie wzrost liczby kobiet, decydujących się na macierzyństwo w 3-4 dekadzie życia. W Polsce w przeciągu ostatnich 10 lat liczba tych ciężarnych wzrosła o 100%. Podobne trendy utrzymują się również w innych wysoko rozwiniętych krajach [3]. Z tego powodu późne macierzyństwo należy traktować, jako nową normę we współczesnym położnictwie. Uwarunkowania tego zjawiska są wieloaspektowe: Obyczajowo-kulturowe, Społeczno-ekonomiczne, Psychologiczne, Medyczne. Wszystkie wzajemnie nakładają się na siebie i z siebie wynikają. Przyczyny tego zjawiska pochodzą ze źródeł zależnych i niezależnych od kobiet, z czynników zewnętrznych i wynikających z jej osobowych cech biologicznych, psychologicznych, fizycznych [5]. Aspekt obyczajowo-kulturowy wynika ze zmian w obyczajowości społeczeństwa, mody na samotne życie lub życie tylko we dwoje, wygodne ze względów materialnych, ale także ze względu na czas, jaki kobiety poświęcają karierze, pracy zawodowej i samorealizacji. Zmiany kulturowo-społeczne dotyczą funkcjonowania rodziny, upodabniania się stylu życia młodych ludzi do stylu powszechnego w krajach o wysokiej stopie życiowej. Mimo postępu we wszystkich dziedzinach życia obserwuje się późniejsze dojrzewanie psychiczne i społeczne młodych ludzi i trudności w ich samodzielnym, dorosłym życiu. Stwarza to problem w znalezieniu odpowiedniego, odpowiedzialnego partnera. Z kolei rośnie społeczna akceptacja późniejszego urodzenia dziecka, które uznawane jest za przejaw współczesnych przemian demograficznych. Marzeniem wielu młodych kobiet jest ukończenie studiów, zdobycie dobrej pracy, osiągnięcie stabilizacji zawodowej i finansowej, a dopiero później macierzyństwo. Istotny wpływ na takie decyzje ma upowszechnienie antykoncepcji i rozdzielenie sfery życia erotycznego, seksu i prokreacji od małżeństwa. Pomimo, że w Polsce nadal przeważa pogląd, że dla kobiety najważniejszą wartość stanowi małżeństwo i szczęśliwe życie rodzinne, to kobiety z kariery zawodowej i samorealizacji czerpią satysfakcję osobistą i uzyskują niezależność finansową, umożliwiającą życie na wysokim poziomie. Media stanowią źródło wiedzy dla kobiet, wpływając na ich system wartości, lansując modę kultury konsumpcyjnej oraz ideę współczesnej kobiety, odsuwającej macierzyństwo na dalszy plan [4]. Z psychologicznego punktu widzenia późne ciąże są zazwyczaj zaplanowane. Gdy kobieta czuje się przygotowana pod względem materialnym i emocjonalnym na przyjęcia dziecka, decyduje się na poczęcie go. Stara się stworzyć mu wszystkie niezbędne warunki do jego przyszłego, prawidłowego rozwoju. Niekiedy czynniki biomedyczne, takie jak niepłodność, leczenie kobiety i jej partnera, długotrwająca choroba są powodem opóźnionego rodzicielstwa [8]. Biorąc pod uwagę aspekt medyczny późne macierzyństwo niesie o wiele większe ryzyko powikłań oraz zagrożeń dla matki i dziecka. Po 35 roku życia wszystkie parametry życiowe są nieco gorsze niż u młodych kobiet. Zegar biologiczny tyka, chociaż kobieta czuje się młoda, prowadzi aktywny tryb życia i jest zdrowa, mogą nasilać się potencjalne problemy zdrowotne. Pojawiające się coraz częściej przewlekłe stany chorobowe, stanowią czynnik ryzyka w przypadku ciąży. Z wiekiem zmniejszają się bowiem możliwości adaptacyjne ustroju do funkcjonowania w warunkach zwiększonego obciążenia, jakim jest ciąża i poród [10]. nr 104, maj-czerwiec

14 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ Według badań 18% ciężarnych po 35 roku życia chorowało na choroby przewlekłe, a 10% poddawane było zabiegom chirurgicznym [6]. Według niektórych autorów większy wpływ od zmian związanych z biologicznym starzeniem się organizmu ma wpływ współistniejąca choroba, niepłodność, wielodzietność, nieplanowana ciąża. Większą wagę należy zatem przywiązywać do ogólnego stanu zdrowia kobiety, trybu życia, stresorów [5]. W przebiegu ciąży zwiększa się znacznie ryzyko wystąpienia stanów zagrożenia życia, a najgroźniejsze z nich to choroba zakrzepowo-zatorowa, kardiomiopatia okołoporodowa, zator płynem owodniowym, rzucawka krwotok [1]. Wraz z wiekiem matek zwiększa się śmiertelność okołoporodowa i np. w USA, w latach w grupie wiekowej lat była trzykrotnie częstsza niż u kobiet letnich, a po 40 roku życia prawie pięciokrotnie częstsza [10]. Według Report on Confidential Enquiries into Maternal Deaths wskaźnik śmiertelności u kobiet wskutek zatoru płynem owodniowym, wzrasta wraz z wiekiem. Taka tragiczna statystyka zmusza do popatrzenia na te kobiety ze wzmożoną uwagą i czujnością. Najczęstsze powikłania w przebiegu ciąży, porodu i połogu u kobiet po 35 roku życia [Źródło: Opracowanie własne] Okres ciąży Okres porodu Okres połogu poronienia krwawienia opóźniona inwolucja macicy porody przedwczesne przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego nadciśnienie tętnicze gestoza cukrzyca ciężarnych krwotoki w III trymetrze ciąży zaburzenia tętna płodu przedłużanie się I i II okresu porodu poród zabiegowycięcie cesarskie przedwczesne pęknięcie pęcherza płodowego nieprawidłowe położenie płodu niedokrwistość trudniejszy powrót do równowagi fizycznej i psychicznej sprzed ciąży stany zapalne dróg moczowych W światowym piśmiennictwie wymienia się między innymi zaawansowany wiek matki, jako wskazanie do cięcia cesarskiego. Wśród pierwiastek po 35 roku życia odsetek cięć cesarskich waha się w granicach 21-52% [10]. Wynika to z obaw położnika i ciężarnej o przebieg porodu, a szczególnie dotyczy to kobiet leczonych z powodu niepłodności, po IVF, rodzących pierwsze dziecko [4]. Inne dolegliwości dotyczące starszych matek związane są najczęściej ze współistniejącymi schorzeniami. Po 40 roku życia dłuższy jest okres, w którym te kobiety wracają do pełni zdrowia z okresu przed ciążą i porodem. Dotyczy to równowagi fizycznej i psychicznej. Wszystkie powikłania wcześniej opisane, wpływają na jej stan zdrowia i bezpieczeństwo ciąży i porodu, a ich prawidłowy przebieg uzależniony jest od kondycji zdrowotnej matki i sprawowanej opieki medycznej [4]. Dzieci matek dojrzałych, według większości autorów, rodzą się w dobrym stanie, bez istotnych zaburzeń rozwojowych. Wykazano natomiast, że wraz z wiekiem wzrasta ryzyko urodzenia dziecka niepełnosprawnego. Dotyczy to częstszych przypadków mutacji chromosomowych i występowania wad rozwojowych [2]. Ich wczesna diagnostyka jest możliwa dzięki wykonaniu badań prenatalnych. Dają one możliwość wykrycia wad i ciężkich chorób płodu, już we wczesnym stadium ciąży [9]. Proponowana diagnostyka prenatalna powinna być przeprowadzana u dojrzałych rodzących, ale w związku z występującymi obciążeniami psychicznymi, powinna być dodatkowo rozszerzona o właściwą opiekę psychologiczną [2]. Wiedza dojrzałych mam na temat zwiększonego ryzyka powikłań, mogących wystąpić w ciąży, w znaczący sposób wpływa na przeżywanie tego okresu w ich życiu. Może dochodzić do nasilonych postaw lękowych [7] : Przed nieznaną przyszłością i komplikacjami; Przed obciążeniami dziedzicznymi i wadami genetycznymi; Przed poinformowaniem otoczenia o poczęciu dziecka; Przed porodem, bólem, szpitalem, badaniami inwazyjnymi; Przed przyszłością poczętego dziecka, gdy starsi rodzice odejdą. Gdy silne emocje będą kumulować się, wpływają na przebieg samej ciąży, ale także na rozwój dziecka w okresie prenatalnym i postnatalnym. Stres, przeżywany przez ciężarną może być dodatkową przyczyną wielu komplikacji okołoporodowych, zaburzeń psychicznych w połogu, zaburzonej więzi emocjonalnej z dzieckiem [7]. Wszystkie powikłania ciąży, które dotyczą kobiet po 35 roku życia stanowią duże prawdopodobieństwo powikłań w sferze psychicznej. Dojrzałe kobiety wymagają zatem, podobnie jak ich partnerzy przygotowania fizycznego i psychicznego do nowej roli w ich życiu. Odpowiednie przygotowanie kobiety do porodu, może ułatwić jego przebieg i wpływa na zmniejszenie powikłań okołoporodowych [8]. Dzięki doskonalszej opiece medycznej, zwiększającej się przewidywalnej długości życia, granica wieku bezpiecznego macierzyństwa stale się przesuwa. Kobiety dojrzałe decydując się na macierzyństwo, świadome są zagrożeń, jakie dla ich dziecka ono stanowi. Aby te potencjalne zagrożenia zminimalizować, coraz częściej korzystają z opieki położniczo-ginekologicznej, która ma określić istniejące czynniki ryzyka i otoczyć je właściwą opieką perinatalną. Występujące stany zagrożenia w przebiegu ciąży, porodu i połogu nie są związane tylko z wiekiem kobiety, ale stanowią istniejący czynnik ryzyka. Późne macierzyństwo nie wymaga zatem odrębnego postępowania w przebiegu większości powikłań, ale wzmożonej czujności w nadzorze nad ciążą. Odpowiednia opieka perinatalna pozwala na prawidłowy przebieg ciąży i porodu, a osiągane wyniki są porównywalne z występującymi u młodych kobiet. Literatura: 1. G. Bręborowicz [red.]: Położnictwo i ginekologia, Warszawa D. Kornas-Biela, Niepomyślna diagnoza prenatalna: dylemat rodziców, wyzwanie dla profesjonalistów, Med. Praktyczna. Ginekologia. Położnictwo, A. Kubiak-Fortecka, J. Wilczyński, Ciąża i poród u kobiet w wieku dojrzałym, Przegląd Menopauzalny, W. Leder, Ciąża u kobiety w wieku powyżej 40 lat, Położnictwo. Ginekologia. Medycyna Rozrodu, M. Lesińska-Sawicka, Późne macierzyństwo. Studium socjomedyczne, Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków M. Lesińska-Sawicka, Wybrane elementy biografii zdrowotnej późnych pierwiastek, jako wskazówki dla personelu medycznego do planowania działań edukacyjnych, Nowoczesne Pielęgniarstwo i Położnictwo, 2008, Vol. 2: 2. Dostępny pod adresem 7. M. Makara-Studzińska, G. Iwanowicz-Palus [red.]: Psychologia w położnictwie i ginekologii, Warszawa B. Mazurkiewicz, E. Dmoch-Gajzlerska, A. Korzeniowska-Cybulska, Ciąża po 35 roku życia, Położna Nauka i Praktyka, Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące postępowania w zakresie diagnostyki prenatalnej A. Witek, M. Bojdys-Szyndlar, Ciąża po 40 roku życia nowa norma w położnictwie, Przegląd Menopauzalny, Beata Kulma licencjat położnictwa. Pracuje w Szpitalu Specjalistycznym im. Stefana Żeromskiego w Krakowie na oddziale ginekologiczno-położniczym. 14 ad vocem

15 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ KORZYŚCI Z ZASTOSOWANIA OCENY PRACOWNICZEJ W PIELĘGNIARSTWIE Monika Kuliga W nowoczesnym systemie zarządzania personelem duży nacisk kładzie się na rolę czynnika ludzkiego w sukcesie całego przedsiębiorstwa. Dlatego też tworzy się systemy motywacyjne, systemy oceniania i wynagradzania, programy adaptacji zawodowej, organizuje się szkolenia dla personelu, wyjazdy integracyjne, spotkania przełożonych z podwładnymi, stosuje coaching zawodowy. Z moich obserwacji wynika, iż na razie te metody są mało popularne w pielęgniarstwie. Tym bardziej przekonana o ich słuszności, pragnę przybliżyć je Wam w swoich artykułach. W tym opracowaniu chciałam wykazać, jak ważne miejsce w procesie zarządzania zasobami ludzkimi zajmuje ocenianie pracowników. Ocenianie to wartościowanie pewnych cech z punktu widzenia określonych kryteriów. Ocenie może podlegać wszystko: wygląd zewnętrzny człowieka, jego ubiór, mowa, wiedza, otaczająca nas przyroda, produkty ludzkiej działalności, systemy filozoficzne, zachowania społeczne. Przedmiotem oceny może być też praca każdej osoby [4]. Ocena pracownicza może przybierać jedną spośród dwóch form: Ocena bieżąca dokonywana w trakcie codziennej pracy. Pracownik otrzymuje od przełożonego bieżącą informację na temat wyników swojej pracy, po to, aby efektywnie wykonywał swoje obowiązki. Ocena ta ma zwykle charakter niesformalizowany, przypadkowy (dokonywana w sytuacjach incydentalnych) i subiektywny; Ocena okresowa przeprowadzana w ściśle określonych odstępach czasu, z użyciem określonych procedur i sformalizowanych, obiektywnych kryteriów. Ważnym elementem jest tu zaplanowana wcześniej rozmowa oceniająca. Istotą oceny okresowej jest porównanie efektów pracy każdego pracownika, ich zachowań i cech osobowościowych z przyjętymi w firmie normami i wzorcami [3]. Aby ocena pracownicza była obiektywna i aby spełniała swoje funkcje, nie może być dokonywana intuicyjnie i chaotycznie, ale musi być ujęta w pewien system i udokumentowana. System ten powinien spełniać następujące warunki: Powinny być jasno i dokładnie sprecyzowane cele oceniania; SSystem oceniania musi dokładnie odpowiadać specyfice danej organizacji; System oceniania powinien być zróżnicowany ze względu na zajmowane przez pracownika stanowisko; Powinny być odpowiednio dobrane kryteria oceny; Wyniki oceny muszą czemuś służyć, aby procedura ta nie była zbędnym biurokratycznym działaniem [1]. I na tym ostatnim punkcie chciałabym skupić się w niniejszym opracowaniu. Otóż są dwie możliwości: System ocen pracowniczych może być tylko kolejną procedurą, którą po prostu trzeba wykonać, kolejnym papierkiem, który musi zna- leźć się co jakiś czas w teczce dokumentów każdego pracownika; Może służyć rozwojowi pracownika i sukcesowi firmy. Smutna prawda jest taka, że w naszym zawodzie często uzupełniamy szereg dokumentacji, tylko dlatego: Bo tak nam każe oddziałowa; Bo takie są wymogi NFZ; Na wszelki wypadek, by móc się obronić w sądzie w sytuacji roszczeń pacjentów (by był wpis, że wykonałyśmy daną czynność). Dokumentację często uzupełniamy jednak po łebkach i z musu Czy taka dokumentacja pomaga nam w pracy??? Z oceną pracowniczą może stać się dokładnie to samo. Jednak, jeśli proces oceny zostanie przeprowadzony prawidłowo, może dawać wiele korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcy. A teraz zapytam Ciebie, drogi czytelniku: Czy w Twoim miejscu pracy dokonywana jest ocena pracownicza? Możliwe, że nawet o tym nie wiesz? Jeśli nie wiesz, koniecznie zapytaj o to pielęgniarkę oddziałową; Czy wiesz, jakie są cele i funkcje oceniania pracowników w Twoim miejscu pracy? Generalnie, po co jesteś oceniany? Czy znasz dokładnie kryteria, według których jesteś oceniany? Czy znasz dokładny termin oceny pracowniczej? Czy przygotowujesz się do niej, dokonując samooceny? Czy znasz wyniki oceny? Jeśli tak, to w jaki sposób zostały Ci one przedstawione? Czy dostałeś tylko kartkę do wglądu z wynikami oceny? A może oddziałowa powiedziała Ci, co sądzi o Twojej pracy, a Ty miałeś za zadanie tylko jej wysłuchać? A może Ty też dokonywałeś samooceny pracowniczej, a później razem z oddziałową dyskutowałeś na temat wyników swojej pracy i możliwości dalszego rozwoju zawodowego? Jakie są efekty tej oceny? Może dostałeś nagrodę /premię/ awans za dobre wyniki w pracy? Może wysłano Cię na szkolenie, bo zauważono, że np. nie masz kursu szczepień, a jest on przydatny w Twoim miejscu pracy? A może zauważono, że większości pielęgniarek z Twojej pracy brakuje asertywności lub kiepsko władają językiem angielskim, więc zorganizowano dla nich szkolenie z tego zakresu, aby poprawić jakość opieki nad chorym? A może dzięki ocenie dowiedziałeś się więcej o tym, czego oczekuje od Ciebie pracodawca? Może zauważyłeś swoje błędy i dowiedziałeś się, jak je skorygować? Może sam fakt, że jesteś oceniany zadziałał na Ciebie motywująco i teraz, podczas wykonywania codziennych obowiązków, bardziej się starasz? A może dzięki szczerej rozmowie oceniającej doszedłeś do wniosku, że tak naprawdę marzysz o pracy na innym oddziale i dzięki temu zostałeś właśnie tam przeniesiony i jakże dobrze Ci się teraz tam pracuje? Może na Twoje miejsce przeniesiono pielęgniarkę nr 104, maj-czerwiec

16 TEORIA I PRAKTYKA PIELĘGNIARKI I POŁOŻNEJ z innego oddziału, która marzyła właśnie o pracy na Twoim? Może podczas oceny pracowniczej oddziałowa zauważyła, że masz ogromne zdolności jako mentor i uczyniła Cię opiekunem adaptacji zawodowej i teraz to dzięki Tobie nowe koleżanki i koledzy tak szybko i skutecznie wprowadzają się do pracy? A może Ty sam szybciej zaadoptowałeś się w pracy dzięki szczerej rozmowie z oddziałową w formie oceny bieżącej? Być może podczas oceny pracowniczej miałeś możliwość wyrażenia swojej opinii na temat organizacji pracy lub na temat przełożonego i dzięki Tobie zakład pracy wprowadził pewne innowacje? Jeżeli nic z powyższych, mam nadzieję, że chociaż zostałeś pochwalony za pozytywne dokonania w pracy i usłyszałeś na forum słowa uznania?. I jak? Jakie są Twoje odpowiedzi? Literatura podaje, że aby system oceniania działał, pracownicy powinni wiedzieć kiedy, po co i za co będą oceniani. Powinni dokonywać też własnej samooceny, znać wyniki oceny przełożonego, mieć możliwość odwołania się od niej, a także wyrażenia własnej opinii na temat pracy. Istotę oceny pracowniczej powinien stanowić autentyczny dialog pomiędzy przełożonym a podwładnym, a nie tylko przekazanie pracownikowi punktacji do wglądu [5]. Ocena nie powinna być traktowana, jako możliwość wytykania błędów pracownikowi. Przełożony powinien omawiać z pracownikiem drogę rozwoju, ukazywać możliwości poprawy negatywnych zachować i dostrzegać zachowania pozytywne. Oczywiście, o błędach należy mówić, ale krytyka powinna mieć zawsze charakter konstruktywny. Podsumowanie tego, w jaki sposób można wykorzystać ocenę pracowniczą przedstawia rycina 1. Jeżeli u Ciebie ocena pracownicza tak właśnie wygląda, to bardzo się cieszę. Być może wydaje Ci się jednak, że to niemożliwe, aby w pielęgniarstwie ktoś tak zarządzał i że w tym świecie tak nie bywa, Planowanie ścieżki kariery pracowników Adaptacja pracowników Szkolenie personelu Rekrutacja że to tylko mrzonki wyssane z suchej teorii, że w praktyce tak się po prostu nie da. Jeżeli tak myślisz, odpowiem Ci: Da się. Da się, jeżeli tylko zechcemy, aby tak było i zaczniemy tak praktykować. Wiesz już, że prawidłowo przeprowadzona ocena pracownicza potrafi pracownika zmotywować. Dobrze przeprowadzony i wykorzystany system oceniania spowoduje nie tylko wzrost zadowolenia wśród pracowników, ale odbije się na jakości opieki, prowadząc do sukcesu każdej placówki medycznej. Zmotywowana pielęgniarka bardziej angażuje się w pracę, pragnie rozwoju zawodowego, bardziej utożsamia się z miejscem pracy i po prostu lubi swoją pracę. Wie, że za dobre wyniki będzie nagradzania i doceniania, dlatego chce lepiej pracować. Dla przykładu: zmotywowana pielęgniarka: Pragnie robić specjalizację, za którą ona dostanie uznanie w oczach szefa, podwyżkę i awans, pacjent lepszą jakość opieki, a szpital lepszy wizerunek; Jest bardziej zaangażowana, wydajniej pracuje i lepiej organizuje swoją pracę; Potrafi lepiej komunikować się z pacjentem, podchodzi do niego podmiotowo, z empatią, a nie przedmiotowo, dzięki temu na pewno zmniejsza się liczba skarg pacjentów, a wzrasta ich zadowolenie; Wykazuje większą inicjatywę i kreatywność, bo wie, że pracodawca doceni jej pomysły, a to może znacznie usprawnić pracę, obniżyć koszty i wprowadzić innowacje w danej placówce medycznej; Z pewnością dokładniej i staranniej wykonuje powierzone jej obowiązki, co wpływa na zmniejszenie liczby powikłań, a to znacznie zmniejsza poniesione przez placówkę koszty. Jeżeli mi nie wierzycie, spróbujcie stworzyć motywujący system oceniania w swoim miejscu pracy i przekonajcie się sami! Selekcja pracowników Podsumowując, aby ocena pracownicza dawała wiele korzyści, ważna jest świadomość jej celu, znajomość składowych systemu oceniania, zasad jego stosowania, umiejętność prowadzenia rozmowy oceniającej, znajomość i unikanie błędów podczas dokonywania oceny oraz umiejętność właściwego wykorzystania wyników z procesu oceny. A przede wszystkim pozytywne nastawienie i wkład zarządu firmy, osób oceniających i ocenianych do całego procesu. Więcej artykułów związanych z nowoczesnym podejściem do zarządzania w pielęgniarstwie, można przeczytać na moim blogu: do odwiedzania którego serdecznie zapraszam. Wprowadzanie zmian /nowości Motywowanie pracowników Premie Nagrody Ocenianie pracowników Wynagradzanie pracowników Przesunięcia personelu na inny dział Awans Rycina 1. Możliwości wykorzystania oceny pracowniczej (opracowano na podstawie: [2,5]) Literatura: 1. E. Długosz Truszkowska, Ocenianie pracowników [w:] L. Zbiegień Maciąg (red.), Zarządzanie pracownikami, Kraków J. Kopeć, Ocenianie pracowników [w:] A. Szałkowski (red.), Podstawy zarządzania personelem, Kraków J. Litwin, Okresowe oceny pracownicze [w:] W. Golnau, M. Kalinowski., J. Litwin (red.), Zarządzanie zasobami ludzkimi, Warszawa W. Ratyński, Psychologiczne i socjologiczne aspekty zarządzania, Warszawa M. Sidor Rządkowska, Kształtowanie nowoczesnych systemów ocen pracowników, Kraków Monika Kuliga mgr pielęgniarstwa. Absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiegio w Krakowie oraz studiów podyplomowych z zakresu psychologii w biznesie w Krakowskiej Szkole Biznesu Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Aktualnie zatrudniona jako pielęgniarka anestezjologiczna w Szpitalu św. Rafała w Krakowie na Oddziale Anestezjologii i Intensywnej Terapii. 16 ad vocem

17 WSPOMNIENIA Genowefa Przybyszowa ( ) Helena Matoga Urodziła się 28 lutego 1911 roku w Jekaterindarze (w Rosji), w polskiej rodzinie. Dziadek na mocy branki został wcielony do armii carskiej. Podczas pobytu w wojsku poznał swoją przyszłą żonę Polkę z Litwy. W roku 1920 babcia zdecydowała o wyjeździe całej rodziny z Rosji i przeniesieniu się do wolnej Polski. Osiedli w Warszawie. Tutaj mała Żenia ukończyła szkołę podstawową i zawodową. Wykształcenie uzupełniła kursem wychowania fizycznego, a zdobyty zawód instruktora wychowania fizycznego wykonywała do czasu zamążpójścia. W 1936 roku zawarła związek małżeński, rok później urodziła syna Włodzimierza. W dniu wybuchu II wojny światowej, 1września 1939 roku mąż został zmobilizowany, wkrótce dostał się do niewoli niemieckiej, zmarł w obozie i został pochowany na obczyźnie. Mając na utrzymaniu dziecko, Genowefa podjęła pracę w jednej z warszawskich fabryk. 1 września 1942 roku wstąpiła do Warszawskiej Szkoły Pielęgniarek (kurs XLIV) 1. Dyplom uzyskała 25 lipca 1944 roku. Był to ostatni kurs, który odbył się w siedzibie warszawskiej szkoły, przy ul. Koszykowej, za dyrekcji Jadwigi Romanowskiej. Po zajęciu budynku przez Niemców i ewakuacji szkoły do Czarnego Dunajca, Warszawska Szkoła Pielęgniarek do dziś nie odzyskała swojego budynku, obecnie mieści się tam Ministerstwo Obrony. 1 sierpnia 1944 roku, w chwili wybuchu Powstania Warszawskiego, Przybyszowa podjęła swoją pierwszą pracę, jako pielęgniarka w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie. Wokół szpitala trwały walki, znoszono tu rannych, Niemcy dokonywali rewizji, szukając rannych powstańców. Syn Przybyszowej na szczęście pozostał u rodziny w Krakowie. Szpital Dzieciątka Jezus, w którym do października 1944 roku pracowała Przybyszowa, został częściowo ewakuowany wraz z personelem, do budynku gimnazjum w Milanówku. W listopadzie 1944 roku znalazła zatrudnienie w Krakowie, w krakowskiej Radzie Głównej Opiekuńczej, w Dziale Opieki nad Uchodźcami i Wysiedlonymi, w punkcie dworcowym. Dział ten po aresztowaniu Marii Starowieyskiej przewodniczącej podlegał zastępczyni, Hannie Chrzanowskiej. W omawianym okresie dworzec krakowski przyjmował codziennie transporty liczące około tysiąca ewakuowanych, po klęsce Powstania Warszawskiego, mieszkańców zburzonej Warszawy. Zadaniem działu było zapewnienie im kwater, wyżywienia, opieki medycznej, warunków bytowych. W styczniu 1945 roku, po opuszczeniu przez Niemców obozu Auschwitz-Birkenau oraz ewakuowaniu przez Zdjęcia udostępnione przez Państwowe Muzeum Auschwitz - Birkenau w Oświęcimiu nr 104, maj-czerwiec

18 WSPOMNIENIA Zdjęcia udostępnione przez Państwowe Muzeum Auschwitz - Birkenau w Oświęcimiu nich do innych obozów ostatnich więźniów, pozostało w opuszczonych barakach około pięciu tysięcy ciężko chorych więźniów, różnych narodowości oraz kilkanaście matek z maleńkimi dziećmi, urodzonymi w obozie. Pod egidą PCK, z udziałem ówczesnych władz, delegata armii radzieckiej i krakowskich lekarzy, rozpoczęto organizowanie dla więźniów obozu, szpitala obozowego na terenie Auschwitz 2. 5 lutego 1945 roku, po wcześniejszym apelu do środowiska medycznego Krakowa, zgłosiło się 38 ochotników, w tym 8 lekarzy i 13 pielęgniarek. Wśród pielęgniarek znalazła się Przybyszowa. Dyrektorem mianowano pomysłodawcę utworzenia szpitala, dra Józefa Bellerta, przełożoną Genowefę Przybysz, która zamieszkała na terenie obozu wraz z ośmioletnim synem, Włodzimierzem. Wśród wolontariuszek pielęgniarek, przy organizacji szpitala pracowała przez kilka dni Zofia Kurkowa, przełożona pielęgniarek Szpitala im. G. Narutowicza, późniejsza dyrektorka Państwowej Szkoły Pielęgniarstwa w Krakowie 3. Szpital rozpoczął swoje funkcjonowanie od zorganizowania pogrzebu znalezionych w obozie ciał oraz szczątków ludzkich. Ogromną trudność w pierwszym okresie pracy sprawiało pokonywanie niekiedy kilkukilometrowych odległości pomiędzy barakami, w których znajdywano więźniów. Wśród chorób przeważała zaawansowana gruźlica, dur brzuszny, zaburzenia psychiczne powstałe pod wpływem doznanych w obozie przeżyć. Zadbano w pierwszej kolejności o stopniowe rozszerzanie ilościowe i jakościowe diety wynędzniałych i zagłodzonych więźniów. Pielęgniarki z własnej inicjatywy nosiły wodę, szorowały podłogi, wynosiły nieczystości, prały bieliznę. Jako mundurki nosiły pasiaki. W miarę upływu czasu i poprawy stanu zdrowia, byli więźniowie wracali do swoich domów. Na drogę zaopatrywano ich w prowiant. Szpital zadbał też o zawiadomienie ich rodzin, umożliwił także wysyłanie korespondencji. Szpital czynny był do października 1945 roku. Po jego likwidacji, Przybyszowa pracowała w lecznictwie otwartym w Sopocie i Gdańsku. Ze względu na zły stan zdrowia syna, od 1 czerwca 1947 roku podjęła pracę w rabczańskim Zespole Sanatoriów dla Dzieci, na stanowisku przełożonej. Od 1 stycznia 1950 roku, po objęciu stanowiska dyrektorki Państwowej Szkoły Pielęgniarstwa w Krakowie przez Zofię Kurkową, Genowefa Przybyszowa przejęła po niej stanowisko przełożonej pielęgniarek w Szpitalu im. G. Narutowicza, które pełniła do 31 sierpnia 1955 roku. Z dniem 1 września 1955 roku została p.o. dyrektorki Szkoły Pielęgniarskiej w Tarnowie 4. Po roku pracy i przeprowadzonej weryfikacji dot. zatrudniania i wynagradzania nauczycieli, mianowana została przez Wydział Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego w Krakowie dyrektorem 4-letniego Technikum Pielęgniarstwa w Tarnowie 5. Weryfikacji dokonała komisja w składzie: dyr. Zofia Kurkowa, instruktorka Państwowej Szkoły Pielęgniarstwa inspektor Maria Rozwadowska oraz lekarz przedstawiciel Związku Zawodowego Służby Zdrowia. Technikum Pielęgniarstwa w Tarnowie było szkołą eksperymentalną 6. Technikum powołane zostało w roku 1952, na bazie powstałej w 1946 roku dwuletniej Wojewódzkiej Szkoły Pielęgniarstwa, przemianowanej w grudniu 1949 roku na Państwową 2-letnią Szkołę Pielęgniarstwa w Tarnowie. Na doświadczeniach technikum przygotowywano program nauczania w powstających liceach pielęgniarskich. Przyjmowano kandydatki z całej Polski, ze świadectwem ukończenia klasy siódmej szkoły podstawowej. Program nauczania obejmował przedmioty ogólnokształcące, zakończone egzaminem maturalnym w trzeciej klasie oraz przedmioty zawodowe i zajęcia praktyczne, zakończone egzaminem dyplomowym po czwartym roku nauczania. Technikum czynne było do 1956 roku, w tym też roku wdrożono dwu i pół-letni program nauczania z policealnym kierunkiem kształcenia. G. Przybyszowa pełniła funkcję dyrektora szkoły do kwietnia 1959 roku. Ten typ szkoły, po wielu reorganizacjach i zmianach programów nauczania, przetrwał do 2002 roku 7. 2 kwietnia 1996 roku szkole nadano Patrona została nim Hanna Chrzanowska 8. Po rozwiązaniu umowy o pracę, z dniem 1 maja 1959 r. G. Przybysz podjęła obowiązki w V Szpitalu Wojskowym w Krakowie, na stanowisku przełożonej pielęgniarek, które pełniła do 31 stycznia 1962 roku. Przez następne kilka lat, pracowała jako inspektor do spraw szczepień ochronnych w Dzielnicowej Stacji Sanepid w dzielnicy Grzegórzki, w Krakowie. W tym okresie poznałam panią Żenię, zapamiętałam ją, jako osobę bardzo życzliwą, ciepłą, pogodną i koleżeńską. Była dumna ze swojego syna (studenta), którego sama wychowywała. Po przejściu na emeryturę, ukończyła Uniwersytet Trzeciego Wieku przy Uniwersytecie Jagiellońskim. Interesowała się antropologią. Pomimo przebytego zawału serca, opiekowała się chorymi sąsiadami. Żałowała, że nie mogła odwiedzić grobu swojego męża. Zmarła w Krakowie 31 stycznia 1996 roku, pochowana została na Cmentarzu Rakowieckim. 1. Praca zbiorowa pod red. B. Jezierskiej Pochylone nad człowiekiem (wykaz alfabetyczny absolwentek Warszawskiej Szkoły Pielęgniarstwa), Warszawa 1994 r. Wyd. II niezmienione t. I, s J. Bellert, Praca polskich lekarzy i pielęgniarek w szpitalu Obozowym PCK w Oświęcimiu po oswobodzeniu obozu, Przegląd Lekarski nr 1a, 1963 r. 3. W numerze 65 z roku 2005 pisma Ad Vocem, w artykule W 60. rocznicę wyzwolenia obozu w Oświęcimiu podałam omyłkowo, jakoby Zofia Kurkowa pełniła funkcję przełożonej pielęgniarek szpitala obozowego. Z. Kurkowa pracowała w nim, jako ochotniczka przez kilka pierwszych dni. 4. Genowefa Przybyszowa, Życiorys (niedatowany). 5. Akta osobowe, Archiwum Szkoły w Tarnowie. 6. Opracowanie zbiorowe, słowo wstępne dyr. A. Pawlik, Historia Szkoły w latach , odczyt Op. cit. 8. Z. Bielenia, 50 lat Zespołu Szkół Medycznych im. Hanny Chrzanowskiej w Tarnowie, Pielęgniarka i Położna Nr 12/1996 r. 18 ad vocem

19 RADCA PRAWNY WYJAŚNIA Ubezpieczenie OC pielęgniarki i położnej Przemysław Gogojewicz Tytułem wstępu Od 1 stycznia 2012 r. obowiązuje Rozporządzenie Ministra Finansów, w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu (pielęgniarek i położnych), wykonującego działalność za szkody będące następstwem udzielania przez nie świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania tych świadczeń, w ramach ustawy o działalności leczniczej. Ubezpieczenie OC nie obejmuje szkód: 1) wyrządzonych przez podmiot wykonujący działalność leczniczą, po pozbawieniu lub w okresie zawieszenia prawa do prowadzenia działalności leczniczej; 2) polegających na uszkodzeniu, zniszczeniu lub utracie rzeczy; 3) polegających na zapłacie kar umownych; 4) powstałych wskutek działań wojennych, stanu wojennego, rozruchów i zamieszek, a także aktów terroru. Odpowiedzialność cywilna pielęgniarki i położnej Zgodnie z literą prawa wyrażoną brzmieniem ustawy kodeks cywilny, przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone przez pielęgniarki i położne osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody, będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Pielęgniarki i położne oraz ubezpieczyciel mogą postanowić, że umowa będzie obejmować szkody powstałe, ujawnione lub zgłoszone w okresie ubezpieczenia. Warto przy tym nadmienić, iż uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, pomijając tym samym osobę pielęgniarki bądź położnej. Osoba poszkodowana, nie jest jednak stroną umowy ubezpieczenia OC, ani umowa ubezpieczenia tego rodzaju nie jest zawarta na jego rachunek. Ubezpieczonym w ubezpieczeniu OC jest podmiot, którego odpowiedzialności ubezpieczenie dotyczy, nie zaś osoba, na której rzecz może być wypłacone świadczenie pieniężne. Wysokość świadczeń ubezpieczyciela z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest determinowana wysokością zobowiązań odszkodowawczych ubezpieczającego (pielęgniarki, położnej). Wysokości tych zobowiązań nie można z góry ustalić, dlatego też ubezpieczyciel może przejąć te zobowiązania w całości, jak np. w obowiązkowym ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane ruchem pojazdów mechanicznych lub też swoją odpowiedzialność ograniczyć do z góry określonej sumy, tzw. sumy gwarancyjnej, która stanowi górną granicę odpowiedzialności. Umowa ubezpieczenia OC Umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej obejmuje, szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych. Zgodnie z brzmieniem art. 4 ust. 1 ustawy o działalności leczniczej, podmiotami leczniczymi są pielęgniarki i położne, będące przedsiębiorcami, czyli prowadzące własną działalność gospodarczą. Określenie wysokości minimalnych sum gwarancyjnych ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, w stosunku do pielęgniarek i położnych winno zatem brać pod uwagę, iż zawód pielęgniarki i położnej polega na wykonywaniu świadczeń pielęgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz świadczeń z zakresu ochrony i promocji zdrowia. Z przepisów ustawy o zawodzie pielęgniarki i położnej dowiadujemy się, iż usługi medyczne mogą być świadczone również w formie praktyki indywidualnej lub grupowej przez pielęgniarki i położne w postaci: - indywidualnej praktyki pielęgniarki, położnej; - indywidualnej specjalistycznej praktyki pielęgniarki, położnej; - indywidualnej praktyki pielęgniarki, położnej lub indywidualnej specjalistycznej praktyki pielęgniarki, położnej wykonywanej wyłącznie w miejscu wezwania; - grupowej praktyki pielęgniarek, położnych; - grupowej praktyki pielęgniarek, położnych wykonywanej w miejscu wezwania. Przekłada się to w sposób oczywisty na zakres ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, które winno być sporządzone w takim zakresie, jaki odpowiada pracy pielęgniarsko- położniczej. Zakres świadczeń W związku z różnorodnością usług medycznych pielęgniarek i położnych, zakres świadczeń objęty OC może być bardzo szeroki i obejmować swoim zasięgiem te czynności, których przeważnie nie wykonują lekarze w bezpośrednim kontakcie z chorym. Pielęgniarka jest zatem osobą, której kontakt z chorym wymaga szczególnego zaangażowania, wiedzy oraz pewnej opiekuńczości warunkowanej spokojem i czasem działania, którą lekarze w takim stopniu, jak pielęgniarki nie muszą posiadać. Winno się to przekładać na poziom bezpieczeństwa wykonywanych przez nią usług, czego gwarantem winna być właściwa konstrukcja umowy ubezpieczenia OC. Ubezpieczeniem OC objęta jest zatem odpowiedzialność cywilna pielęgniarki i położnej, wykonującej działalność leczniczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej za szkody, będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych, które miały miejsce w okresie trwania ochrony ubezpieczeniowej. W związku z powyższym ubezpieczenie OC pielęgniarki i położnej nie obejmuje zdarzeń ubezpieczeniowych, mających miejsce za granicą RP, z uwagi na fakt, iż osoby te wyjeżdżając za granicę i świadcząc tam usługi medyczne w ramach indywidualnego kontraktu, podlegają przepisom prawnym państwa, w którym się znajdują. Z pewnością nie będą one w takiej sytuacji traktowane, jako podmioty wykonujące działalność leczniczą, ale jako personel medyczny świadczący usługi medyczne na zasadach uznania kwalifikacji zawodowych w ramach Unii Europejskiej, na podstawie Dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. Powyższe zapatrywanie na kwestie działalności leczniczej pielęgniarek i położnych oraz związanego z tym OC, wynika ze stanowiska Ministra Zdrowia w tej sprawie przekazanego Ministerstwu Finansów, pismem nr 104, maj-czerwiec

20 RADCA PRAWNY WYJAŚNIA z dnia 20 lipca 2011 r., znak MZ-OZZ /EW/11. Zgodnie z brzmieniem 3 ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2009 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu leczenia szpitalnego (Dz. U. Nr 140, poz. 1143), zabiegi chirurgii plastycznej lub zabiegi kosmetyczne są świadczeniami gwarantowanymi, jeżeli są udzielane w przypadkach będących następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstwem jej leczenia. Ubezpieczenie OC będzie wiec obejmowało zabiegi chirurgii plastycznej lub zabiegi kosmetyczne, jeśli są udzielane w przypadkach będących następstwem wady wrodzonej, urazu, choroby lub następstwem jej leczenia. Z powyższego wynika, iż umowa obowiązkowego ubezpieczenia OC nie będzie obejmowała skutków błędu medycznego, popełnionego przez pielęgniarkę bądź położną w przypadku udzielania świadczenia medycznego z zakresu chirurgii plastycznej, przeprowadzonego wyłącznie w celu estetycznym, tj. takim, który nie był następstwem okoliczności, o których mowa powyżej. Sumy Ubezpieczenia Wysokość odszkodowania ubezpieczeniowego zależy między innymi, od wartości ubezpieczeniowej i sumy ubezpieczenia, tj. określonej w umowie ubezpieczenia kwoty, na którą ubezpieczono mienie. Suma ubezpieczenia powinna odpowiadać rzeczywistej wartości przedmiotu ubezpieczenia (wartości ubezpieczeniowej), aby ubezpieczający otrzymał pełne odszkodowanie. Suma ubezpieczenia stanowi podstawę do obliczenia składki ubezpieczeniowej i górną granicę wysokości odszkodowania. Jeżeli suma ubezpieczenia jest niższa od wartości ubezpieczeniowej, ubezpieczający w razie szkody całkowitej nie otrzyma pełnego odszkodowania, a przy szkodzie częściowej wysokość odszkodowania będzie zależała od przyjętego w umowie systemu odpowiedzialności ubezpieczyciela. W stosunku poprzedniego stanu prawnego, zostały podwyższone wysokości minimalnych sum gwarancyjnych ubezpieczenia OC dla pielęgniarek i położnych, co jest wynikiem praktyki wyroków sądowych, wydawanych przez sądy powszechne w zakresie orzekania w sprawach odszkodowania i zadośćuczynienia lub renty z tytułu błędu, skutkującego odpowiedzialnością ubezpieczyciela. Minimalna suma gwarancyjna ubezpieczenia OC w okresie ubezpieczenia, nie dłuższym niż 12 miesięcy, wynosi równowartość w złotych: 1) euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń, których skutki są objęte umową ubezpieczenia OC pielęgniarki lub położnej, wykonującej działalność leczniczą w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, jako indywidualna praktyka pielęgniarki lub położnej, indywidualna praktyka pielęgniarki lub położnej wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki lub położnej, indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki lub położnej wyłącznie w miejscu wezwania, indywidualna praktyka pielęgniarki lub położnej wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego, na podstawie umowy z tym podmiotem lub indywidualna specjalistyczna praktyka pielęgniarki lub położnej wyłącznie w przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego na podstawie umowy z tym podmiotem; 2) euro w odniesieniu do jednego zdarzenia oraz euro w odniesieniu do wszystkich zdarzeń, których skutki są objęte umową ubezpieczenia OC pielęgniarki lub położnej, wykonującej działalność leczniczą w formie spółki cywilnej, spółki jawnej albo spółki partnerskiej, jako grupowa praktyka pielęgniarek lub położnych. Jeżeli pielęgniarka lub położna wykonuje więcej niż jeden rodzaj działalności leczniczej albo wykonuje działalność leczniczą w więcej niż jednej formie, wysokość minimalnej sumy gwarancyjnej ubezpieczenia OC tego podmiotu stanowi równowartość najwyższej minimalnej sumy gwarancyjnej, określonej dla wykonywanych rodzajów działalności leczniczej albo form wykonywanej działalności leczniczej. Powyższe kwoty są ustalane przy zastosowaniu średniego kursu euro, ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski po raz pierwszy w roku, w którym umowa ubezpieczenia OC została zawarta. Jeżeli umowa ubezpieczenia OC została zawarta z pielęgniarką bądź położną na podstawie poprzednio obowiązujących przepisów, a okres na który została zawarta, upływa po 1 stycznia 2012 roku, nową umowę ubezpieczenia OC zawiera się najpóźniej w ostatnim dniu okresu obowiązywania dotychczasowej umowy, nie później jednak niż do 1 stycznia 2013 roku. Należy wskazać, iż niejednokrotnie obecnie obowiązujące sumy gwarancyjne są niewystarczające, aby pokryć zasądzoną kwotę, dlatego też warto podjąć wysiłek, aby ubezpieczyciel od odpowiedzialności cywilnej objął większą sumą ubezpieczenia pielęgniarkę bądź położną. Jeżeli pielęgniarka bądź położna wykonuje działalność w więcej niż jednym zakresie, minimalna wysokość sumy gwarancyjnej określana będzie na poziomie wyższej wartości, właściwej dla zabezpieczenia finansowego wykonywanej działalności. Pielęgniarki i położne mają obecnie prawo do wyższych sum gwarancyjnych, które to może wpływać na wysokość składki ubezpieczeniowej. Niezależnie od tego koszty opłaty składki ubezpieczeniowej zostaną pokryte w ramach limitu, przewidzianego w planach finansowych danego podmiotu, wykonującego działalność leczniczą. Należy podkreślić, iż wysokość minimalnych sum gwarancyjnych nie jest jedyną zmienną braną pod uwagę, przy ustalaniu wysokości składki ubezpieczeniowej, którą to podmiot leczniczy będzie zobowiązany zapłacić zakładowi ubezpieczeń w zamian za świadczoną ochronę. Konkluzja Przez umowę ubezpieczenia, ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie z pielęgniarką bądź położną wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie: 1) przy ubezpieczeniu majątkowym określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku; 2) przy ubezpieczeniu osobowym umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody będące następstwem udzielania świadczeń zdrowotnych albo niezgodnego z prawem zaniechania udzielania świadczeń zdrowotnych; Umowa ubezpieczenia z tytułu zdarzeń medycznych określonych w przepisach o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, obejmuje zdarzenia medyczne w rozumieniu tej ustawy, które miały miejsce w okresie ochrony ubezpieczeniowej pielęgniarki bądź położnej. Obowiązek ubezpieczenia pielęgniarki i położnej powstaje najpóźniej w dniu poprzedzającym dzień rozpoczęcia wykonywania działalności leczniczej. Podstawa prawna Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 ze zm.). ROZPORZĄDZENIE MINISTRA FINANSÓW z dnia 22 grudnia 2011 r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U z 2011 Nr 293 poz. 1729). 20 ad vocem