Bezpieczeństwo poprzez zarządzanie kryzysowe w wymiarze międzynarodowym. Planowanie cywilne (ochrona ludności) i zarządzanie kryzysowe na forum NATO

Transkrypt

1 Źródło: Wygenerowano: Poniedziałek, 1 lutego 2016, 18:40 Bezpieczeństwo poprzez zarządzanie kryzysowe w wymiarze międzynarodowym. Planowanie cywilne (ochrona ludności) i zarządzanie kryzysowe na forum NATO Sojusz Północnoatlantycki jest unikatowym, transatlantyckim forum konsultacji we wszystkich sprawach, które dotyczą terytorialnej integralności, politycznej niezależności i bezpieczeństwa wszystkich jego członków, jak stanowi to Artykuł 4. Traktatu Waszyngtońskiego (Dz. U. 2000, nr. 87, poz. 970). Każda kwestia bezpieczeństwa będąca przedmiotem zainteresowania któregokolwiek z członków Sojuszu może być poddana pod rozwagę w NATO w celu dzielenia się informacją, wymiany poglądów i, tam gdzie to właściwe wypracowania wspólnego podejścia. Kryzysy mogą stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa społeczeństw Sojuszu. Dlatego NATO angażuje się tam gdzie to jest konieczne, aby zapobiegać kryzysom, opanowywać je, stabilizować sytuacje pokonfliktowe oraz wspierać procesy odbudowy. Najlepszym sposobem opanowywania sytuacji kryzysowej jest zapobieganie jej, zanim się pojawi. Tam, gdzie zapobieganie okaże się nieskuteczne, NATO i państwa członkowskie powinny być przygotowane i zdolne do zapanowania nad kryzysem. Zgodnie z przyjętą w dniu 20 listopada 2010 roku Nową Koncepcja Strategiczną NATO, aby zapewnić efektywność podejmowanych działań w całym spektrum zarządzania kryzysowego, prowadzona jest: wymiana doświadczeń i informacji w ramach NATO, aby lepiej przewidywać, kiedy kryzysy mogą się wydarzyć i jak im najlepiej zapobiegać; współpraca w zakresie rozwijania zdolności na rzecz budowania zdolności cywilnego zarządzania kryzysowego w celu bardziej efektywnego współdziałania z cywilnymi partnerami, wykorzystując doświadczenia z operacji prowadzonych pod egidą NATO. Te zdolności mogą także być wykorzystane do planowania, angażowania i koordynowania działań cywilnych, dopóki warunki nie pozwolą na przekazanie tych obowiązków i zadań innym podmiotom; współpraca w celu wzmocnienia zintegrowanego cywilno wojskowego planowania w całym spektrum kryzysowym; współpraca w zakresie rozwijania zdolności do szkolenia i budowy lokalnych sił i środków, aby miejscowe władze były możliwie najszybciej zdolne do utrzymywania bezpieczeństwa bez międzynarodowej pomocy;

2 działalność w zakresie wyznaczenia i szkolenia cywilnych specjalistów z państw członkowskich, gotowych do szybkiego rozmieszczania przez sojuszników w wybranych misjach, zdolnych do pracy wraz z wojskowym personelem oraz cywilnymi specjalistami z państw i instytucji partnerskich; działalność w zakresie poszerzania i intensyfikacji politycznych konsultacji wśród sojuszników i partnerów, zarówno regularnie, jak i na wszystkich etapach kryzysu przed, w czasie i po nim. Jednocześnie, doświadczenia wskazują jasno, że wszechstronne polityczne, cywilne i wojskowe podejście jest niezbędne do efektywnego zarządzania kryzysowego. Sojusz angażuje się aktywnie wraz z innymi międzynarodowymi aktorami (ONZ i UE) we współpracę z państwami członkowskimi przed, w czasie i po kryzysach, aby promować wspólną analizę, planowanie i prowadzenie działań w terenie w celu zapewnienia maksymalnej spójności i efektywności całości międzynarodowych wysiłków oraz rozwijania zdolności w celu minimalizacji duplikowania wysiłków i maksymalizacji ekonomiki kosztów. Planowanie cywilne (Civil Emergency Planning CEP) w NATO stanowi zasadniczy element ogólnej koncepcji bezpieczeństwa i stabilności w regionie euroatlantyckim i jest obecne w doktrynie NATO od 1953 roku, kiedy to NATO zgodziło się aby mechanizm wsparcia wykorzystywany w sytuacji wystąpienia konfliktu zbrojnego mógł być wykorzystywany do ochrony ludności przed skutkami klęsk żywiołowych lub zdarzeń występujących w wyniku działalności człowieka. W przyjętej w roku 1999 Koncepcji Strategicznej NATO przyjęło rozszerzone podejście do zagadnienia bezpieczeństwa, wskazując, iż zdarzenia kryzysowe o znaczącej skali w obszarze cywilnym mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa i stabilności. Państwa, nie są w stanie dłużej polegać wyłącznie na swoich zdolnościach w przypadku wystąpienia zdarzeń o wielkiej skali, w szczególności w sytuacji zdarzeń o charakterze asymetrycznym w nieprzewidywalnym środowisku obszaru bezpieczeństwa. Zasięg występowania katastrof i ich skutków może wykraczać poza terytorium jednego państwa. W przypadku wystąpienia, np.: zakłóceń w funkcjonowaniu elementów infrastruktury krytycznej, tj. dróg transportu, sieci przesyłowych środków energetycznych i sieci łączności, skutki są z reguły ponadgraniczne. Właśnie obszar tych współzależności jest przedmiotem zainteresowania i prowadzonych na forum NATO prac w obszarze planowania cywilnego i reagowania kryzysowego. Prace te realizowane są w myśl solidarności, przez zastosowanie podejścia indywidualnego lub zbiorowego do pojawiających się wyzwań poprzez wymianę najlepszych praktyk, ustanowienie minimalnych standardów oraz wsparcie działań narodowych w sytuacjach kryzysowych, w szczególności w obszarze ochrony ludności cywilnej w przypadku ataku z użyciem czynników biologicznych, chemicznych, radiologicznych i nuklearnych. Do celów CEP NATO zalicza się: a. b. c. utrzymywanie ciągłości zarządzania podczas działań wojennych; maksymalne zwiększanie wykorzystania narodowych sił cywilnych oraz infrastruktury, w celu zaspokojenia potrzeb zarówno cywilnych, jak i wojskowych; wspieranie i ochrona ludności oraz tam, gdzie to możliwe identyfikacja, zapobieganie i eliminowanie występowania potencjalnych obszarów krytycznych (słabych punktów). Równocześnie rola CEP NATO została zdefiniowana jako:

3 a. wsparcie cywilne dla działań militarnych Sojuszu zgodnie z artykułem 5 TW; b. wsparcie działań reagowania kryzysowego nie wynikających z artykułu 5 TW; c. wsparcie władz krajowych w nagłych wypadkach o charakterze cywilnym; d. wsparcie władz krajowych w ochronie ludności w związku ze skutkami użycia broni masowego rażenia; e. współpraca z Partnerami. Przystępując do współpracy, stolice państw członkowskich uzgodniły, że na poziomie krajowym będą prowadziły planowanie cywilne, ale uwzględniając pięć wyżej wymienionych ról CEP. Kluczowymi dokumentami, pozadoktrynalnymi, normującym sferę planowania cywilnego i zarządzania kryzysowego w NATO są: Wytyczne Ministerialne na lata Priorytetem podkreślanym w ww. Wytycznych jest potrzeba bliższej współpracy cywilno-wojskowej oraz intensyfikowania współpracy z Unią Europejską w celu doskonalenia procedur oraz standardów ochrony ludności oraz współpracy regionalnej w tym zakresie. Procedury Zarządzania Kryzysowego CEP (Civil Emergency Planning Crisis Management Arrangements) z 2009 r. Instrukcja Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NCRS Manual). Organizacja planowania cywilnego w NATO. Zadania związane z planowaniem cywilnym w NATO inicjuje bądź realizuje Komitet Planowania Cywilnego w Sytuacji Zagrożeń (Civil Emergency Planning Committee - CEPC), który jest strukturą polityczną. Jest to komitet NATO bezpośrednio podlegający Radzie Północnoatlantyckiej (NAC), ale także i Radzie Partnerstwa Euro Atlantyckiego, w czym wyraża się współpraca z państwami partnerskimi, państwami Dialogu Śródziemnomorskiego, Inicjatywy Istambulskiej. CEPC składa się z przedstawicieli państw członkowskich NATO oraz partnerskich. W pracach bierze także udział przedstawiciel Międzynarodowego Sztabu Wojskowego (który również reprezentuje Komitet Wojskowy), przedstawiciele Dowództw Strategicznych NATO i innych odpowiednich komórek wojskowych NATO. CEPC spotyka się zarówno na sesji plenarnej, jak i stałej. Obie stanowią niepodzielną część tych samych procesów konsultacyjnych i decyzyjnych. Sesja plenarna zwykle zwoływana jest dwa razy w roku. Podczas Sesji plenarnej kraje reprezentowane są przez wyższych urzędników odpowiedzialnych za koordynację planowania cywilnego. Ze względu na ich wysoką pozycję w narodowych struktur rządowych, Przedstawiciele na sesji plenarnej zajmują się sprawami strategicznymi i opcjami wykorzystania zasobów krajowych podczas różnych możliwych kryzysów. Sesji plenarnej przewodniczy albo Sekretarz Generalny NATO, albo jego Zastępca Sekretarza Generalnego ds. Bezpieczeństwa Inwestycji, Logistyki i Planowania Cywilnego. W sesjach plenarnych bierze obecnie udział dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Rola Komitetu Planowania Cywilnego w Sytuacji Zagrożeń polega na wyznaczaniu strategicznych kierunków planowania cywilnego NATO i działania w obrębie ram politycznych opracowanych przez Radę Północno-atlantycką. Komitet ten odpowiedzialny jest za kierowanie pracami dotyczącymi tych elementów planowania cywilnego, które nie mogą być powierzone pojedynczym krajom bez koordynacji, wzajemnej współpracy lub wspólnych działań w ramach Sojuszu. W celu realizacji zadań Sojuszu w tym obszarze ważnym jest, by NATO było informowane o rozwoju planów narodowych i wprowadzaniu ich w życie.

4 Wzajemne konsultacje i wymiana informacji zwiększa interoperacyjność działania służb w ramach systemu udzielania pomocy wzajemnej via Euroatlantyckie Centrum Koordynacji Reagowania na Katastrofy ( Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre - EARDCC) lub z pomocą ustalonych mechanizmów (tj. Zespoły Wczesnego Reagowania (Rapid Reaction Team), Doradczych Zespołów Wsparcia (Advisory Support Team), Memorandum o Porozumieniu w sprawie przekraczania granic grup ratowniczych niosących pomoc transportem cywilnym (Memorandum of Understanding on facilitation of vital civil cross border transport). W celu realizacji postawionych przed komitetem zadań powoływane są grupy robocze, w których udział biorą zgłaszani przez państwa członkowskie cywilni eksperci specjaliści w danej dziedzinie. Zadaniem tych grup roboczych jest przygotowanie dokumentów, zaleceń i wytycznych. CEPC podlegają cztery grupy robocze, w tym: grupa ds. ochrony ludności (Civil Protection Group - CPG); grupa zasobów przemysłowych i usług komunikacyjnych (Industrial Resources & Communications Group - IRCSG); grupa ds. zdrowia publicznego, wyżywienia i zaopatrzenia w wodę (Public Heath, Food & Water Group - PHFWG); grupa ds. transportu (Transport Group - TG). Do każdej z ww. grup delegowany jest pracownik merytoryczny z właściwego resortu wiodącego lub współpracującego. Przedstawiciel MSW uczestniczy w pracach grupy ds. ochrony ludności, natomiast rolę koordynującą udział przedstawicieli Polski w pracach tej grupy sprawuje Rządowe Centrum Bezpieczeństwa. Do puli wspólnych przedsięwzięć ww. grup należy zaliczyć udział w realizacji następujących zagadnień: identyfikacja zadań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony infrastruktury krytycznej; pełnienie funkcji doradczej dla NATO w dziedzinie przeciwdziałania terroryzmowi w sferze ochrony cywilnych komponentów ww. infrastruktury; analiza i aktualizacja krajowych zasobów cywilnej infrastruktury w kontekście ich wykorzystania na potrzeby bieżących i potencjalnych operacji NATO; prowadzenie i aktualizacja bazy danych o ekspertach cywilnych; powoływanie i szkolenie ekspertów cywilnych; stała współpraca z ekspertami, dotycząca bieżących zadań oraz ich wykorzystanie dla potrzeb wsparcia procesu planowania i przeprowadzania operacji Sojuszu w sytuacjach kryzysowych; przedstawianie ekspertyz i krajowych opinii dotyczących bieżących zadań i operacji NATO, zgodnie z zakresem kompetencyjnym; udział w opracowaniu dokumentu Podstawowe zasady użycia ekspertów cywilnych rekrutowanych i utrzymywanych przez Grupy CEP NATO ; udział w pracach nad Koncepcją Zespołu Wczesnego Reagowania, w zakresie ewentualnego użycia cywilnych ekspertów NATO; analiza i aktualizacja Procedur Zarządzania Kryzysowego CEP (Crisis Management Arrangements); udział w opracowaniu dokumentu Plan działań CEP dla podniesienia cywilnego przygotowania na możliwe ataki przeciwko ludności cywilnej z użyciem czynników CBRN ; organizacja i udział w spotkaniach (konferencje, seminaria, ćwiczenia) przedstawicieli i ekspertów narodowych z przedstawicielami innych komórek NATO i organizacji współpracujących (m.in. ONZ, UE);

5 zwiększanie zakresu współpracy reagowania kryzysowego NATO UE; udział w pracach stałych grup roboczych oraz tzw. grup ad-hoc, powoływanych do opracowania poszczególnych problemów; działalność standaryzacyjna; ochrona infrastruktury teleinformatycznej (cyber defence); doskonalenie współpracy cywilno wojskowej. Grupa ds. Ochrony Ludności (CPG): Obszarem tematycznym, którym zajmuje się CPG jest szerokie spektrum przygotowań do ochrony ludności cywilnej na wypadek sytuacji kryzysowych, m.in.: użycia czynników biologicznych, chemicznych, radiacyjnych i promieniotwórczych (również poprzez zintegrowane programy szkoleń i ćwiczeń); opracowanie założeń uruchomienia sił i środków cywilnych w celu reagowania na zdarzenia katastrofalne (Zespoły Wczesnego Reagowania); programów mających na celu podniesienie zdolności reagowania krajów sojuszniczych i partnerskich w przypadku wystąpienia zdarzeń katastrofalnych (m.in. klęsk żywiołowych, ewakuacji ludności cywilnej z obszarów dotkniętych klęskami), w tym narzędzi mających za zadanie ocenę stopnia potencjalnego zagrożenia, ocenę potencjału kraju do przeciwdziałania niekorzystnym skutkom danego zdarzenia (analizy ryzyk, scenariusze zdarzeń i konsekwencji użycia środków przeciwko obiektom i ludności cywilnej). W celu realizacji zadań sfery cywilnej Ministerstwo Spraw Wewnętrznych prowadzi stałą współpracę z Rządowym Centrum Bezpieczeństwa oraz ze Stałym Przedstawicielstwem RP przy NATO w zakresie opiniowania kolejnych edycji zmian dokumentach stających na forum CEP NATO. PROCES ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO NATO (PZKN) 1 Proces zarządzania kryzysowego NATO opisany jest w rozdziale pierwszym Podręcznika Systemu Reagowania Kryzysowego NATO i obejmuje następujące fazy: ostrzeganie i alarmowanie, ocena sytuacji kryzysowej, wybór opcji reagowania kryzysowego, planowanie działań (operacji reagowania kryzysowego), realizacja operacji reagowania kryzysowego, powrót do sytuacji wyjściowej. Implementacja Systemu Reagowania Kryzysowego NATO (NATO Crisis Response System - NCRS) 2 NCRS jest sojuszniczym kompleksowym narzędziem usprawniającym proces zarządzania kryzysowego. Zmieniający się charakter współczesnych zagrożeń spowodował ewolucje ww. systemu w kierunku stworzenia kompleksowego narzędzia zarządzania kryzysowego używanego zarówno na potrzeby wojska, jak i cywilne. Opracowany na forum sojuszu nowy system NCRS, zgodnie ze swoimi założeniami ma sprostać tzw. nowym wyzwaniom i zagrożeniom, zdefiniowanym w Nowej Koncepcji Strategicznej Sojuszu. Zagrożeniami tymi są m.in. tzw.

6 zagrożenia asymetryczne, czyli terroryzm, przestępczość zorganizowana, zagrożenia dla bezpieczeństwa. System zawiera m.in. katalog środków reagowania kryzysowego, które należy wprowadzać w sytuacji wystąpienia konkretnych zagrożeń. Za implementację ww. środków odpowiedzialne są zarówno podmioty militarne jak i cywilne. Wybór konkretnych przedsięwzięć w ramach systemu zależy od stopnia zagrożenia. Przedsięwzięcia wprowadza się na prośbę Dowódcy Strategicznego lub wniosek kraju członkowskiego Sojuszu, Komitetu Wojskowego NATO oraz Komitetu ds. Planowania Cywilnego w Sytuacji Zagrożenia. Po autoryzacji przez Radę Północnoatlantycką, władze państw Sojuszu są zobowiązane do dokonania przeglądu zaproponowanych przedsięwzięć i zdecydowania, które z nich zostaną wdrożone w zależności od możliwości i potrzeb krajowych. Władze krajowe, które podjęły decyzję o realizacji przedsięwzięć NCRS, wysyłają informację o stanie ich realizacji. Wdrażanie każdego środka w ramach NCRS odbywa się zgodnie ze ściśle wytyczonymi procedurami postępowania, obowiązującymi wszystkie strony uczestniczące w procesie inicjowania określonych działań. System NCRS opracowany został na bazie dotychczasowych doświadczeń Sojuszu wyniesionych z operacji kryzysowych oraz ćwiczeń z serii CMX, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń asymetrycznych. System ten zakłada m.in.: zwiększenie roli cywilnych i politycznych środków zapobiegania kryzysom, konfliktom, zwrócenie większej uwagi na pozamilitarne użycie środków masowego rażenia, usuwanie skutków ataków terrorystycznych, ochronę ludności cywilnej i infrastruktury krytycznej, ściślejsze powiązanie NCRS z System Ostrzegania Wywiadowczego (NATO Intelligence and Warning System), System Planowania Operacyjnego (NATO s Operational Planning System) oraz system uzgodnień z zakresu zarządzania kryzysowego w ramach planowania cywilnego (NATO Civil Emergency Planning Crisis Management Arrangements - CEP CMA), dostosowanie katalogu środków reagowania kryzysowego do potencjalnych zagrożeń, w tym do przeciwdziałania atakom terrorystycznym oraz atakom na sieci teleinformatyczne, wprowadzenie stopni alarmowych. W latach roku koordynacją realizacji zadań w tym obszarze zajmowało się Ministerstwo Obrony Narodowej, które działając zgodnie z dyrektywą Rady Ministrów w sprawie Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego (NSPK) opracowało Wykaz przedsięwzięć i procedur uruchamiania NSPK, który po akceptacji przez Prezesa Rady Ministrów, stanowił jedną z części Planu Reagowania Obronnego RP. Od 2010 roku koordynatorem krajowym jest Rządowe Centrum Bezpieczeństwa, które przygotowało Zarządzenie nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 12 października 2011 r. w sprawie wykazu przedsięwzięć i procedur systemu zarządzania kryzysowego, które jest obowiązującym obecnie odpowiednikiem Instrukcji Systemu Reagowania Kryzysowego NATO. Regulacje krajowe w zakresie określenia rodzajów stopni alarmowych są kompatybilne z tymi wskazanymi w rozdziale Instrukcji NCRS, uwzględniają jednakże specyfikę krajowych uwarunkowań prawno-organizacyjnych. Opr. M.Postek, DRiOL MSW

7 1 NATO Crisis Management Process NCMP. 2 System powstał z przekształcenia natowskiego systemu pogotowia obronnego NPS, który skoncentrowany był głównie na zagrożeniach o charakterze militarnym. Opisane w nim działania dotyczyły głównie zaangażowania sił zbrojnych poszczególnych państw sojuszu. System przewidywał również wykorzystanie sektora cywilnego w celu udzielenia wsparcia dowództwom wojskowym odpowiedzialnym za realizację operacji Sojuszu (klasyczna formuła współpracy cywilno wojskowej CIMIC). NPS ograniczał się głównie do określania i wprowadzania środków pogotowia NATO, natomiast NCRS jest prezentacją nowego podejścia NATO do zarządzania kryzysowego.