Kapitalni ludzie. Wybrane projekty realizowane w wojwództwie kujawsko-pomorskim w ramach Priorytetu VI Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki

Transkrypt

1

2 WOJEWÓDZKI URZĄD PRACY W TORUNIU Kapitalni ludzie Wybrane projekty realizowane w wojwództwie kujawsko-pomorskim w ramach Priorytetu VI Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki Toruń, grudzień 2013

3 Skład, druk i oprawa: EXPOL, P. Rybiński, J. Dąbek, sp.j. ul. Brzeska 4, Włocławek sekretariat@expol.home.pl Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Publikacja bezpłatna

4 Spis treści Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy Bądź aktywny na rynku pracy... 6 Akademia umiejętności... 8 Zacznij działać na własny rachunek Fabryka młodych firm Pożyczki dla przedsiębiorczych Rozdział 2 Kobiety na rynku pracy Strefa aktywnych Praca naszym celem Wsparcie na starcie xB Biznes Był i Będzie Dotacje na biznes Mikropożyczki z UE na własny biznes Rozdział 3 Osoby 50+ na rynku pracy Moja szansa Własna firma czas na sukces Przedsiębiorczość szansą na rozwój regionu kujawsko-pomorskiego Rozdział 4 Niepełnosprawni na rynku pracy Powrót III Pełnosprawni w pracy Zostań przedsiębiorcą... 69

5

6 Wstęp...wszystkie drogi prowadzą do ludzi Antoine de Saint-Exupéry Oddajemy w Państwa ręce publikację przedstawiającą wywiady z osobami, których życie zmieniło się dzięki udziałowi w projektach finansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Bohaterami publikacji są osoby, które przed udziałem w projekcie nie pracowały. To właśnie początkowy brak pracy stanowi dla nich wspólny mianownik. Naszymi rozmówcami były zarówno osoby młode, jak i po pięćdziesiątym roku życia, kobiety powracające na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem dziecka, osoby pełnosprawne, jak i niepełnosprawne, mieszkańcy obszarów wiejskich i dużych miast. W wyniku uczestnictwa w projektach zmieniła się ich sytuacja życiowa osoby te rozpoczęły prowadzenie działalności gospodarczej, podjęły pracę, bardziej optymistycznie spojrzały na życie, uwierzyły we własne możliwości i o tym wszystkim opowiadają w ramach przeprowadzonych przez nas wywiadów. Mamy nadzieję, że konkretne przykłady mieszkańców naszego regionu, zaprezentowane w publikacji, staną się inspiracją dla projektodawców, którzy chcą wspierać osoby poszukujące zatrudnienia, a osoby pozostające bez pracy, chcące tę pracę zmienić lub planujące rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej, skutecznie zachęcą do udziału w takich projektach. Życzymy ciekawej lektury! 5

7 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy Osoby młode doświadczają trudności związanych ze znalezieniem lub utrzymaniem pracy przede wszystkim ze względu na niewystarczające doświadczenie zawodowe lub też jego brak. Często również absolwenci szkół posiadają wykształcenie nieadekwatne do rynku pracy i funkcjonujących na nim pracodawców. W latach w województwie kujawsko-pomorskim wskaźnik zatrudnienia wzrósł ogółem o 4,1% (w Polsce odnotowano w tym zakresie wzrost o 2,9 pkt. proc.), jednakże dla grupy ludności w wieku lata zmniejszył się o 1,2 pkt. proc. (z 25,4% do 24,2%), podczas gdy ten sam wskaźnik dla całej Polski uległ zmniejszeniu zaledwie o 0,3 pkt. proc. (z 25,0% do 24,7%) 1. Jednocześnie stopa bezrobocia osób w wieku lata w naszym województwie pod koniec grudnia 2012 roku wyniosła 28,4% (wobec 27,4% w Polsce). W powiatowych urzędach pracy zarejestrowanych było wówczas bezrobotnych do 25 roku życia, którzy stanowili 20,6% wszystkich bezrobotnych w województwie (w Polsce liczba ta wynosiła osób a udział procentowy 19,9%) 2. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu w ogłaszanych konkursach na dofinansowanie realizacji projektów ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki dodatkowo premio- wał te projekty, które pomoc kierowały do osób młodych. Ogłosił również jeden konkurs na realizację projektów skierowanych tylko i wyłącznie do tej grupy osób. Aby pomóc osobom młodym w znalezieniu i utrzymaniu zatrudnienia, oferowano im różnego rodzaju wsparcie w ramach projektów dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w Priorytecie VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Były to m.in.: Indywidualne Plany Działań, pośrednictwo pracy, poradnictwa zawodowe, warsztaty aktywizacji zawodowej, szkolenia zawodowe, staże i praktyki zawodowe, subsydiowane zatrudnienie, wyposażenie i doposażenie stanowiska pracy, dotacje lub mikropożyczki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Od początku 2007 roku do czerwca 2013 roku w ramach projektów dofinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Priorytetu VI PO KL w województwie kujawsko-pomorskim pomoc otrzymało osób do 25 roku życia 3. Bądź aktywny na rynku pracy Poniżej przedstawiamy wywiad z Panią Kamilą Kaczmarską koordynatorką projektu Bądź aktywny na rynku pracy dotyczącego wspierania poprzez staże zawodowe osób bezrobotnych do 25. roku życia. Projekt skierowany był do mieszkańców powiatu brodnickiego i zrealizowany został przez Powiatowy Urząd Pracy w Brodnicy. Dzięki dofinansowaniu realizacji projektu z Europejskiego Funduszu Społecznego możliwe było objęcie wsparciem znacznie większej liczby osób bezrobotnych niż w przypadku finansowania takiej pomocy wyłącznie ze środków krajowych. 1 Młodzi bezrobotni na rynku pracy w województwie kujawsko-pomorskim w latach , Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu. 2 Sprawozdanie MPiPS-01 o rynku pracy oraz Sprawozdanie z realizacji Działań w Ramach Priorytetu VI Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki za I półrocze 2013 r. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu. Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

8 Jakie korzyści wiążą się z zatrudnianiem osób młodych do 25. roku życia? Czy z Pani obserwacji wynika, że atutem młodego pracownika jest na przykład zdolność szybkiego uczenia się? Uważam że pracodawcy mogą czerpać wiele różnych korzyści wynikających z zatrudniania młodych pracowników. Młodzi pracownicy często są bardziej kreatywni, otwarci na naukę, lepiej przystosowują się do zmian i innowacji, wykazują się lepszą znajomością języków obcych, ambicją, brakiem rutyny płynącej z doświadczenia. Nie mają również złych manier i nawyków nabytych w innych miejscach pracy. Są bardziej dyspozycyjni i elastyczni. W mojej opinii pracodawca zatrudniający osobę młodą, bez doświadczenia zawodowego, może sobie wyszkolić, ukształtować pracownika, który dzięki inwestycji pracodawcy w jego osobę ma szansę poczuć swoistego rodzaju więź z pracodawcą. A jakie korzyści wynikają z organizacji stażu? Zarówno bezrobotny, jak i pracodawca może czerpać korzyści z organizacji stażu. Pracodawca, przyjmując do swojej firmy osobę bezrobotną na staż, zyskuje pracownika, za którego nie musi ponosić żadnych kosztów. Przez ten okres może przyuczać stażystę do pracy, sprawdzać jego kwalifikacje i umiejętności, ukształtować sobie potencjalnego przyszłego pracownika. Osoba bezrobotna natomiast poprzez odbycie stażu może podnieść swoje kwalifikacje i umiejętności, zdobyć często pierwsze doświadczenie zawodowe, którego osobom młodym na starcie kariery zawodowej brakuje. Ponadto skierowanie do odbycia stażu może ułatwić osobom młodym wejście na rynek pracy. Odbycie stażu pozwala także na uzyskanie własnego źródła dochodu, co przynosi pozytywne skutki psycho-społeczne i materialne. Dzięki udziałowi w projekcie Bądź aktywny na rynku pracy po zakończeniu stażu pracę podjęło łącznie 485 osób do 25. roku życia. U jakich pracodawców najczęściej organizowane były staże? W ramach projektu Bądź aktywny na rynku pracy do końca 2012 roku stażem objęto łącznie osób. Najwięcej z nich odbywało staż na stanowisku pracownika biurowego (275 osób) i sprzedawcy (269 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy osób). To ponad 37% ogółu. Bardzo dużo staży organizowanych było w branży handlowej, gdzie przeważały małe sklepy z różnym asortymentem, poczynając od spożywczych, na zoologicznym kończąc. Staże organizowane były także na stanowiskach związanych z branżą turystyczną, gastronomiczną i hotelarską (6%), budowlaną (5%), w branży związanej z finansami i rachunkowością (4%), a także w branży usług fryzjerskich i kosmetycznych (2,5%). Staże zawodowe organizowane były również w jednostkach samorządu terytorialnego, w jednostkach administracji rządowej, w szkołach oraz w przedsiębiorstwach sektora prywatnego. Nietypowe stanowiska, na jakie skierowane były osoby odbywające staż, to instruktor fitness czy operator żurawia. Rozmawiam z Panią Małgorzatą Ulatowską, uczestniczką projektu Bądź aktywny na rynku pracy, która po stażu otrzymała zatrudnienie w kwiaciarni w Jabłonowie Pomorskim. Jak długo była Pani osobą bezrobotną, zanim znalazła Pani pracę? Dokładnie nie pamiętam. Byłam bezrobotna przez około pół roku. W okresie studiów bardzo często zmieniałam pracę ze względu na to, że studiowałam zaocznie ogrodnictwo, co nie każdemu pracodawcy odpowiadało. W piątki, soboty i niedziele miałam zajęcia właśnie moje piątkowe nieobecności w pracy były najbardziej niekorzystne dla pracodawcy. Tuż przed obroną musiałam całkowicie zrezygnować z zatrudnienia, żeby w ogóle móc się obronić. Potem, w ramach projektu Bądź aktywny na rynku pracy, dostałam skierowanie na staż zawodowy w kwiaciarni, a po nim zostałam zatrudniona na pół etatu. Ile trwał staż? Staż trwał 6 miesięcy. Jakie usługi oferuje kwiaciarnia? Oprócz przygotowywania bukietów w kwiaciarni, robimy wiele innych ciekawych rzeczy. Największą radość sprawia nam strojenie kościołów, sal na imprezy okolicznościowe. W tym się sprawdzamy. Ale 7

9 malujemy też artystycznie ściany to taki dodatkowy element naszej oferty. Oprócz florystyki jakie ma Pani zainteresowania? Lubię pracę z dziećmi. Dwa lata temu prowadziłam zajęcia plastyczne dla dzieci w Domu Kultury. Byłam tam w zasadzie jedynym pracownikiem, na swój sposób osobą od wszystkiego: od pracy z dziećmi, zajęć plastycznych aż po kompleksową organizację imprez. Jeśli chodzi o potrzeby szkoleniowe, czy chciałaby się Pani w jakimś kierunku szkolić? Chciałabym na pewno skończyć kurs grafiki komputerowej, co też pomogłoby mi w pracy. Na pewno wówczas założyłabym stronę internetową kwiaciarni wraz ze sklepem internetowym. Ponadto chciałabym ukończyć kurs florystyczny, ponieważ jestem samoukiem. Na rynku pojawiają się nowe trendy, cały czas wchodzi coś nowego, ta dodatkowa wiedza byłaby bardzo przydatna w pracy, w zdobywaniu nowych klientów. W jaki sposób, Pani zdaniem, najlepiej docierać do osób bezrobotnych z informacją, że są realizowane projekty dofinansowane ze środków unijnych? Na pewno przez Internet. Wiele osób czyta informacje na stronach internetowych Jabłonowa Pomorskiego czy Brodnicy. Taka informacja powinna zostać zamieszczona również w Urzędzie Gminy i w sklepie wiejskim. To są miejsca, gdzie spotyka się wiele osób. Czy poleciłaby Pani osobie bezrobotnej staż zawodowy? Uważam że każdy człowiek powinien brać sprawy w swoje ręce. Jeżeli dana osoba posiada już doświadczenie zawodowe, to powinna sama spróbować poszukać sobie pracy, ale jeżeli go nie ma, to jak najbardziej warto odbyć staż zawodowy. Obecnie absolwenci szkół wyższych poniżej 25. roku życia mają problemy ze znalezieniem zatrudnienia, między innymi ze względu na brak praktyki zawodowej. Czy zgadza się Pani z tą opinią? Studiowałam ogrodnictwo na Uniwersytecie Warmińsko-Mazurskim i uważam, że studia w tym zakresie powinny oferować więcej zajęć praktycznych niż teorii. Praktyki odbywałam w sadownictwie, natomiast pracę końcową pisałam z projektowania ogrodów. Z braku wystarczającej wiedzy praktycznej nie odważyłabym się jednak zaprojektować ogrodu. Dziękuję za rozmowę. Akademia umiejętności Szkolenia zawodowe, coaching i staże zawodowe to wybrane formy wsparcia spośród wielu innych form wsparcia osób pozostających bez zatrudnienia na rynku pracy. Pozwalają one zdobyć odpowiednie kwalifikacje oraz doświadczenie zawodowe, wymagane obecnie przez pracodawców. Stowarzyszenie Dorośli Dzieciom otrzymało dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Społecznego na realizację projektu Akademia umiejętności. O realizacji przedsięwzięcia rozmawiam z Panią Karoliną Kruger. Jakie było zainteresowanie projektem? Mieliśmy dużo zgłoszeń. Powiat sępoleński należy do tych rejonów województwa, gdzie poziom bezrobocia wśród osób w wieku 50+, do 25. roku życia oraz kobiet pragnących powrócić na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowaniem dzieci jest bardzo wysoki. Te grupy społeczne doświadczają największych problemów na lokalnym rynku pracy. Kobiety, szczególnie młode mamy, są dyskryminowane. Pracodawcy mają obawy przed ich zatrudnianiem z uwagi na ich obowiązki macierzyńskie i potencjalnie częste nieobecności w pracy. 8 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

10 Jakie szkolenia zostały zorganizowane w ramach projektu? Szkolenia zostały zaplanowane zgodnie z predyspozycjami zawodowymi uczestników projektu oraz zapotrzebowaniem rynku pracy. W ramach projektu 22 osoby (20 kobiet i 2 mężczyzn) ukończyły szkolenie Opiekun/opiekunka dzieci, osób starszych i niepełnosprawnych, 9 osób (5 kobiet i 4 mężczyzn) ukończyło szkolenie Pracownik biurowy asystent sekretariatu, 4 mężczyzn Pracownik remontowo-budowlany, a 1 uczestniczka ukończyła szkolenie zawodowe Ceramika artystyczna i użytkowa. Szkolenia zawodowe umożliwiły im zdobycie umiejętności i kwalifikacji niezbędnych do odbycia stażu, a później do uzyskania zatrudnienia. Na czym polegał coaching w projekcie i dlaczego jest on tak ważny w aktywizacji tychże osób? Dla osób niezatrudnionych bardzo istotna jest identyfikacja ich potrzeb i możliwości rozwoju. Takie osoby mają trudności ze sprecyzowaniem planów życiowych i zawodowych. Coach wspiera uczestników w przekraczaniu własnych ograniczeń, uruchamia zasoby danej osoby, wskazuje możliwości ich wykorzystania. Dzięki sesjom coachingowym uczestnicy projektu sprecyzowali cele życiowe i zostali zmotywowani do podejmowania działań zmierzających do ich osiągnięcia. Pani Aleksandra Weiland z dziećmi w świetlicy terapeutycznej w Sępólnie Krajeńskim Dziękuję za rozmowę. Rozmawiam z Panią Aleksandrą Weiland, uczestniczką projektu kształcącego opiekunów/opiekunki do dzieci. Obecnie jest Pani zatrudniona? Tak, pracuję w świetlicy terapeutycznej w Sępólnie Krajeńskim. Ukończyłam studia licencjackie na kierunku pedagogika wczesnoszkolna i przedszkolna. Właśnie tydzień temu miałam obronę. Z satysfakcją mogę powiedzieć, że obroniłam się na bardzo dobry. Realizuję się w pracy jako opiekunka dzieci. Świetlica terapeutyczna w Sępólnie Krajeńskim Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy 9

11 Co działo się wcześniej? Jak się domyślam, były to studia. Tak, studia zaraz po liceum. Wiedziałam, że na pewno chcę pracować z dziećmi. Kolejnym etapem w moim życiu był właśnie ten projekt, w którym odbyłam szkolenie na opiekunkę dla dzieci. Po szkoleniach zostałam przyjęta na staż do przedszkola, tutaj, w Sępólnie Krajeńskim. W przeszłości była Pani osobą bezrobotną? Od razu po liceum stwierdziłam, że idę na studia zaoczne. Przez pewien czas pracowałam dorywczo nad morzem, później jednak wróciłam do Sępólna. Bezrobocie jednak i mnie dotknęło. Szukałam pracy dosyć długi czas, około pół roku. Wtedy też akurat złożono mi propozycję udziału w projekcie na opiekunkę do dzieci. Projekt realizowało Stowarzyszenie Dorośli Dzieciom. Skąd dowiedziała się Pani o projekcie? Dowiedziałam się o nim, poszukując pracy. Poszłam złożyć CV do Stowarzyszenia Dorośli Dzieciom. Tam zaproponowano mi udział w projekcie, który dał mi możliwość odbycia stażu. To dlatego podjęłam taką decyzję. Uważam, że słusznie zrobiłam. Bezrobocie jest w Sępólnie Krajeńskim bardzo duże. Dlaczego zdecydowała się Pani na udział w tym projekcie? Co było głównym powodem? Przede wszystkim szukałam pracy. Zamierzałam realizować się zawodowo, jakoś wzbogacać swoje umiejętności, doświadczenie. Chciałam uczestniczyć w różnego rodzaju kursach czy szkoleniach i doszłam do wniosku, że taki właśnie kurs opiekunki dla dzieci wiąże się bardzo z moimi studiami. Z jakich form wsparcia skorzystała Pani w projekcie? Miałam kurs pierwszej pomocy, a na warsztatach Akademia Umiejętności odbyło się zasadnicze szkolenie na opiekunkę dla dzieci. Podczas tych zajęć bardzo dużo mówiliśmy o sobie, dzięki czemu poznałam, uświadomiłam sobie swoje mocne i słabe strony. Mogłam przede wszystkim lepiej poznać siebie. W projekcie były też warsztaty, takie jak Integracja z innymi czy Współdziałanie z innymi, które pozwoliły mi otworzyć się na ludzi. Takie warsztaty interpersonalne były naprawdę przydatne, dały możliwość wglądu w siebie. Jak długo uczestniczyła Pani w projekcie? Moje uczestnictwo w projekcie trwało pół roku. Kolejne 6 miesięcy spędziłam na stażu w placówce, którą mogłam wybrać samodzielnie. Zdecydowałam się na przedszkole, do którego uczęszczałam, będąc dzieckiem. Świetlica terapeutyczna w Sępólnie Krajeńskim 10 Jak ocenia Pani wsparcie uzyskane w projekcie? Projekt dał mi bardzo duże wsparcie, i to nie tylko ze względu na staż. Gdy pojawiał się jakiś problem, pytania, wątpliwości, zawsze mogliśmy przyjść, porozmawiać o tym z coachem, który świetnie nam doradzał, wspierał nas. Bardzo dobrze układała się także współpraca ze Stowarzyszeniem Dorośli Dzieciom. Jeśli natomiast chodzi o szkolenia, trzeba przyznać, że zostały one przygotowane w pełni profesjo- Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

12 nalnie. Wykładowcy bardzo ciekawie przedstawiali materiał, starając się zapoznać nas nie tylko z teorią, ale i z praktyką. Uczestniczyliśmy ponadto w licznych zajęciach twórczych, na których mogliśmy wykazać się kreatywnością. Wszystko było super. Jakie elementy projektu były z Pani perspektywy najbardziej przydatne? Co najmocniej zachwyciło, poruszyło? Najbardziej przydatne były zajęcia praktyczne i różnego typu zajęcia plastyczne, techniczne, zabawy i integracja z dziećmi. Równie ciekawe były zajęcia z panią pielęgniarką, która pokazała nam, jak przebiega rozwój człowieka od najmłodszych lat i jak należy pielęgnować dziecko. Jak ocenia Pani swoją sytuację na rynku pracy przed i po uczestnictwie w projekcie? Zanim przystąpiłam do projektu, moja sytuacja była fatalna. Nikt nie chciał zatrudnić osoby studiującej zaocznie pracodawcy szukali osoby w pełni dyspozycyjnej, a ja niestety nie mogłam spełnić tego warunku. Trudno było cokolwiek znaleźć. Teraz, po odbyciu stażu w przedszkolu, dostałam propozycję pracy w świetlicy terapeutycznej. Ponadto współpracuję ze Stowarzyszeniem Dorośli Dzieciom i bardzo mi to pomaga w życiu. Czy planuje Pani dalszą edukację? Tak. W przyszłości planuję pójść na uzupełniające studia magisterskie, aby uzyskać tytuł magistra. Interesują mnie również różnego rodzaju kursy, które pomogą mi w przyszłości zdobyć stałą pracę. To jest teraz dla mnie najważniejsze. Na pewno, jeżeli byłaby taka możliwość, chciałabym skorzystać z kursów podobnych do tych z projektu. Czy zamierza Pani uczestniczyć w innych projektach finansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego? Oczywiście, że tak. Pół roku temu rozpoczął się projekt Akademia Umiejętności 2. Niestety nie mogłam drugi raz uczestniczyć w takim projekcie. Kontaktowałam się jednak z Panią Danką ze Stowarzyszenia, która obiecała informować mnie o wszelkich organizowanych przez nie projektach. Jeśli tylko będę miała możliwość, na pewno chętnie wezmę udział Staż był szczególnie wartościowy ze względu na uzyskanie zatrudnienia, tak? Tak, bardzo. Poszczęściło mi się, może wykazałam się jakąś inicjatywą, kreatywnością i dlatego teraz jestem tu, w świetlicy. Czy, oprócz samej wiedzy i kwalifikacji, z projektu płynęła jeszcze jakaś korzyść? Tak. Bardzo zżyliśmy się ze sobą w grupie. Do tej pory utrzymujemy kontakty, a z jedną koleżanką z projektu współpracuję w świetlicy terapeutycznej. Świetnie się dogadujemy i bardzo dużo sobie pomagamy. Świetlica terapeutyczna wystawa prac podopiecznych Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy 11

13 w podobnych zajęciach. Oczywiście, najbardziej marzę o stałej pracy. Projekty są jednak dobrym wyjściem, aby dalej się szkolić i rozwijać. Czy zachęciłaby Pani inne osoby do uczestnictwa w podobnym projekcie? Jak najbardziej tak. Wielu znajomym poleciłam już uczestnictwo w projekcie, przedstawiając im ogrom wynikających z niego korzyści. Skąd czerpie Pani informacje o możliwości wzięcia udziału w podobnych projektach? Szukam ich w Internecie. Najczęściej jednak czytam prasę. Także w urzędzie pracy można znaleźć informacje, że inna placówka organizuje projekty, kursy czy szkolenia. Jak widzi Pani swoją najbliższą przyszłość zawodową? Budują u nas teraz żłobek. Mam zamiar złożyć tam CV i podanie o pracę. Mam nadzieję, że zaproszą mnie na rozmowę kwalifikacyjną i że uda mi się właśnie w nim zdobyć zatrudnienie. Dziękuję za rozmowę. Zacznij działać na własny rachunek 40 tys. zł tyle mógł otrzymać bezrobotny na rozpoczęcie działalności gospodarczej w ramach projektu pt. Zacznij działać na własny rachunek, zrealizowanego przez Bydgoską Szkołę Wyższą. Środki pochodziły z Europejskiego Funduszu Społecznego i rozdzielane były w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Do udziału w projekcie preferowane były między innymi osoby do 25. roku życia, ze względu na ich trudną sytuację na rynku pracy. Poniżej przedstawiamy wywiad z Panią Magdą Małek, asystentką koordynatora, na temat realizacji przedsięwzięcia. Czy osoby młode chętnie zakładają działalność gospodarczą, czy mają jakieś obawy? Z naszych doświadczeń wynika, że osoby młode chętnie zakładają działalność gospodarczą. Są pełne pomysłów i chęci do działania. Samo zainteresowanie udziałem w projekcie to potwierdza. Niestety pojawia się bariera finansowa. Brak środków na zakup profesjonalnego sprzętu, marketing, często nawet na wynajem odpowiedniego lokalu to przyczyna, przez którą wiele ciekawych pomysłów nie miałoby szansy na realizację. Udział w projekcie pomógł części młodych ludzi zrealizować własne plany. W ramach naszego projektu na 28 przyznanych dotacji 23 otrzymały osoby poniżej 25. roku życia. Osoby młode mają takie same obawy jak inni przed otwarciem własnego biznesu: czy wystarczy na bieżące opłaty takie jak ZUS, wynajem lokalu, opłaty za media? Czy zainteresowanie projektem było duże? Zainteresowanych udziałem w przedsięwzięciu było ponad czterokrotnie więcej niż liczba miejsc w projekcie. Wynikało to zapewne z tego, że w projekcie można było otrzymać wsparcie finansowe do 40 tys. zł na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Co decydowało o przyznaniu dotacji? Przede wszystkim liczył się pomysł na własny biznes. Eksperci oceniali, czy w szczególności istnieje zapotrzebowanie na proponowany rodzaj działalności, a tym samym, czy firma ma szansę utrzymać się na rynku. Pod uwagę brane były również indywidualne predyspozycje danego uczestnika projektu do prowadzenia działalności gospodarczej. Dotację otrzymały te osoby, które zostały ocenione jako przedsiębiorcze, posiadające niezbędną wiedzę w zakresie zaplanowanego przedsięwzięcia oraz posiadające wiedzę o rynku, na którym będą funkcjonować. Stawialiśmy również na osoby posiadające zespół takich cech, jak: poczucie własnej wartości, pewność siebie, odpowiedzialność, upór w rozwiązywaniu problemów, skuteczność w działaniu, asertywność, umiejętność wyznaczania osiągalnych celów, optymizm, zdolność 12 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

14 twórczego myślenia, gotowość do podejmowania ryzyka, umiejętność radzenia sobie z ewentualnymi niepowodzeniami czy umiejętność nawiązywania dobrych kontaktów z ludźmi. Jakie firmy zakładały najczęściej osoby do 25. roku życia i na co zwykle przeznaczano pozyskane środki? Przekrój zakładanych działalności był duży. Od firmy przygotowującej całość dekoracji na śluby i wesela poprzez firmę zajmującą się robieniem mebli ze szkła, po małą gastronomię. Oryginalną działalnością gospodarczą, która została założona w oparciu o środki z dotacji, była piekarnia internetowa czy mobilna myjnia samochodowa. Trzy panie otworzyły gabinety kosmetyczne, ale nawet one bardzo się od siebie różniły. W jednym uczestniczka stawiała na relaks klientów, proponując im cały wachlarz masaży. Środki z dotacji przeznaczyła na zakup profesjonalnego łóżka do masażu i wszelkich akcesoriów, za pomocą których wykonuje się masaże. W drugim uczestniczka zakupiła kapsułę spa, na którą przeznaczyła całość otrzymanej dotacji. Trzeci gabinet został wyposażony w urządzenia do wykonywania zabiegów na twarz i ciało. Środki przeznaczane były przede wszystkim na zakup profesjonalnego sprzętu, a także, choć w mniejszym stopniu, na dostosowanie pomieszczeń do prowadzenia działalności. w 2007 roku wyszłam za mąż, no i potem zaszłam w ciążę, bo chciałam mieć dzidziusia, póki byłam młoda i miałam na to siłę. Teraz mam już dwójkę dzieci. Z zawodu wypadłam, a przecież coś trzeba robić. Ale dopóki dzieci były małe, o zatrudnieniu nie mogło być mowy. Jednak jak się ma swój interes, to czas pracy jest bardziej elastyczny. Ja mogę teraz, mając firmę, iść do pracy i wrócić do domu, o której chcę. Nikt mnie nie kontroluje. Pierwszy był warzywniak. No i tak mówimy sobie z mężem, że w Wielgiem nie ma restauracji, miejsca, gdzie młodzież mogłaby sobie usiąść, no i też nie ma żadnej budki z kebabami. A wiem, że ludzie narzekali, bo każdy chciałby coś takiego mieć blisko siebie. Więc był pomysł i trzeba było jeszcze poszukać dotacji, aby rozpocząć biznes. Znalazłam dotację. Ciężko w ogóle było przejść przez gąszcz tych papierów, ale daliśmy radę. Nie mamy konkurencji, jesteśmy tu sami i naprawdę jestem zadowolona. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiam z Panią Agnieszką Jułgą-Kopeć, przedsiębiorcą z miejscowości Wielgie. Prowadzi Pani działalność gospodarczą: punkt z kebabami? Nie tylko. Prowadzę z mężem także warzywniak, który mieści się trochę dalej. Obecnie jest Pani przedsiębiorcą, a jak było wcześniej? W ogóle z zawodu jestem technikiem usług kosmetycznych i technikiem masażystą. Bardziej chciałam iść w tym kierunku, ale po szkole Pani Agnieszka Jułga-Kopeć właścicielka firmy Dobre To Mała gastronomia Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy 13

15 Skąd wiedziała Pani, że taka jest właśnie potrzeba rynku? Mieszkam tu 27 lat. Tu się urodziłam. Rozmawiając z ludźmi, dowiedziałam się, czego brakuje w Wielgiem. Założyłam punkt z kebabami i nie narzekam. Myślę, że klientom smakują. Jeśli ludzie mówią, że coś jest nie tak, to ja od razu reaguję. Zdobyła się Pani na odwagę i jest biznes? Tak, ale ludzie nie chcą teraz otwierać swojej działalności. Boją się. Jest ciężko. Ten ZUS to po prostu wciąga pieniądze. Najgorsze są opłaty, bo resztę to da się utrzymać. Jak długo istnieje firma? Istniejemy od 2011 roku. Więc to jeszcze taka trochę świeżynka na rynku. Ale mamy zbyt. Przy czym to też bardziej sprawa sezonowa. Najlepszy jest oczywiście sezon letni. Zimą miałam przerwę półtora miesiąca. Nie było sensu siedzieć. Więcej kosztów niż zysku. No ale ogólnie to się kręci. W tym miejscu można kupić w Wielgiem smaczne kebaby Co oferuje Pani firma? Kebaby, świeże warzywa, świeże owoce. Staramy się, żeby wszystko było cenowo atrakcyjne i żeby naprawdę było świeże i smaczne. Naciskam bardzo na jakość, nie na ilość. Kupuję dobre mięso, sama robię surówki. Chcę, żeby klient wyszedł zadowolony i wrócił. Mamy sprawdzonych dostawców. Czy rozpatrywała Pani inne możliwości rozwoju kariery zawodowej niż założenie działalności gospodarczej? Rozważałam wszystko. Myślałam nawet, że gdybym tu, u siebie, kogoś zatrudniła, to może byłabym w stanie to wszystko ogarnąć i jeszcze iść do pracy. Ale to jest bardzo czasochłonny interes. Chciałabym rozwinąć to, co już teraz mam. Chciałabym mieć prawdziwy lokal. Zdaniem Pani Agnieszki można z powodzeniem pogodzić bycie mamą z byciem przedsiębiorcą 14 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

16 Widzę, że jest Pani nastawiona na prowadzenie własnej firmy. Mnie głównie chodzi o czas. Muszę mieć czas. Nie mogę iść do pracy na osiem godzin. Firma jest wyjściem z tej sytuacji. Mam dwójkę dzieci i muszę mieć czas dla nich. Nie chcę być też na zasiłku. Jestem taką osobą, która lubi działać, nie lubię siedzieć w miejscu. Jak nie mam zajęcia, to mnie nosi i szukam czegoś do zrobienia. Jeden dzień, w niedzielę, mam przerwę. Mimo to najchętniej zajęłabym się pracą. Nie umiem usiedzieć na miejscu. Czy u podstaw uruchomienia działalności gospodarczej było to, żeby pogodzić życie zawodowe z rodziną? Tak. Sama chcę wychowywać moje dzieci. Nie chcę żadnych nianiek. Nie chcę, żeby ktoś kiedyś miał do mnie pretensje, że ktoś inny je wychowywał. Ale też jak się ma dwójkę dzieci, to trzeba mieć pieniądze na ich utrzymanie, stąd pomysł na własną działalność. Czy pogodzenie roli matki i bizneswoman jest możliwe? Jest. Nie ma wyjścia. Jeżeli coś robię, np. jadę po towar, to często z dziećmi. Z mężem pracujemy na zmianę, tylko że mąż jest bardziej zaangażowany w warzywniak niż w kebab. Ale dajemy radę. Czy o możliwości uzyskania dotacji na otwarcie firmy dowiedziała się Pani z urzędu pracy? Od urzędu nie dowiedziałam się nic. Wiem, że były jakieś dotacje, ale na tamtą chwilę, kiedy szukałam dotacji, to oni nic nie mieli. Moja siostra mieszka w Bydgoszczy, dowiedziała się od koleżanki o projekcie i informacja doszła do mnie. Powiedziały mi, że realizowany jest projekt, w którym można uzyskać pieniądze na firmę, i że nie ma tam zbyt wielu chętnych. Możesz przecież spróbować, powiedziały. No i się zapisałam. Wszystko akurat pasowało, spełniałam warunki. Potem już jeździłam do Bydgoszczy na kursy. Dlaczego zdecydowała się Pani na udział w takim projekcie? Interesowała mnie między innymi wysoka kwota dotacji. 40 tys. zł to jest dużo na to, żeby dobrze urządzić firmę i porządnie wystartować Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy z biznesem. W działalności, którą chciałam otworzyć, urządzenia są bardzo drogie. Wszystko w ogóle teraz jest drogie. Patrząc z perspektywy czasu, teraz wydałabym te pieniądze inaczej. Inaczej rozplanowałabym wydatki. Z jakich form wsparcia skorzystała Pani w trakcie trwania projektu? Jak ocenia Pani ten projekt? Miałam szkolenia, doradztwo. Dobrze oceniam ten projekt. Dużo z niego skorzystałam, sporo się nauczyłam. Naprawdę ciężko byłoby samemu ogarnąć firmę bez tej całej wiedzy. Szkolenia dużo mi pomogły. Nauczyciele byli naprawdę przygotowani. Potrafili odpowiedzieć praktycznie na każde pytanie. Potrafili wyjść naprzeciw wymaganiom grupy. Jak ktoś miał jakieś pytanie, to byli otwarci i bez problemu odpowiadali. Chcieli pomóc. Czy Pani zdaniem człowiek, który przeszedł przez takie szkolenie, jest w stanie otworzyć firmę i sam ją prowadzić? Tak, jest w stanie. Chociaż, jeśli chodzi o część papierkową, to wygodniej i pewniej jest jednak oddać ją do biura rachunkowego. Ze względu na czas chyba bym tego sama nie pociągnęła. Poza tym to wymaga już dużej wiedzy. Wszystko trzeba wyliczać. Wynajęłam biuro rachunkowe. Ale myślę, że człowiek, jak chce, to jest sam w stanie rozliczać własną firmę. Jak długo trwało Pani uczestnictwo w projekcie? W styczniu 2011 roku było składanie wniosków. Dotację dostałam w lipcu. Trzy miesiące szkolenia, potem składanie dokumentów do otworzenia działalności. Czyli w projekcie byłam jakieś pół roku. Potem było jeszcze czekanie. Dużo tego było, ale udało się. Czy były jakieś trudności z wypełnianiem wniosków aplikacyjnych? Nie. Mieliśmy pomoc ze strony pracowników projektu. Pomagali, jak czegoś człowiek nie wiedział. Na ogół jednak nie było problemów, żeby połapać się w tym wszystkim. Problemy były trochę z biznespla- 15

17 Czy podjęłaby Pani działalność gospodarczą w sytuacji, gdyby zamiast dotacji była preferencyjnie oprocentowana pożyczka? Raczej bym się nie podjęła, bo to są za duże koszty. Firma i tak pochłonęła więcej pieniędzy, bo także mój wkład. Ale myślę, że nie otworzyłabym jej za kredyt. Nie byłoby mnie stać na raty. Na początku biznes musi się rozkręcić, ludzie muszą się dowiedzieć, że w ogóle istniejemy. Dopiero potem pojawiają się lepsze utargi i jest zysk. Budka z kebabem Pani Agnieszki funkcjonuje łącznie z małym ogródkiem dla klientów nem. Trzeba było wszystko dokładnie opisać. Otwierając działalność, byłam zielona, nie wiedziałam do końca, w co się pakuję. Chciałam po prostu otworzyć budkę z kebabem. Biznesplan nie był łatwą rzeczą, ale nie był też nie do przejścia. Przy pisaniu biznesplanu pomagała mi moja siostra. Jest polonistką i pomagała mi to ubrać dobrze w słowa. Ja niestety nie mam tego daru, a ona pięknie pisze. Z kwestiami finansowymi też w większości poradziłyśmy sobie same, w trudniejszych momentach radziłam się księgowej. Ciężko jest wyliczyć niektóre rzeczy. W projekcie kazali robić założenia na dwa lata naprzód właśnie to sprawiało nam najwięcej kłopotu. Co kupiła Pani za otrzymaną dotację? Wszystkie niezbędne w firmie urządzenia: zamrażarki, lodówki. Wyposażyłam ogródek, aby klienci mogli usiąść i zjeść kebab w spokoju. Kupiłam też towar, jednorazowe talerzyki, noże, widelce itp. Większość pieniędzy wydałam jednak na urządzenia. Klienci dopisują? Mogłoby być ich więcej, ale to trudne, bo nie ma lokalu. Każdy chciałby usiąść, przekąsić coś w spokoju. Latem można zjeść na dworze, ale po sezonie jest za zimno. Gdyby był lokal, klientów byłoby więcej. No i zimą można by funkcjonować. Jakie były początki funkcjonowania Pani jako przedsiębiorcy? Były chwile z myślami: Jeny, mogłam się za to nie brać, miałabym święty spokój. Nikt by się nie czepiał. Przez rok były kontrole z urzędu. To człowieka stresuje, że ktoś nad nim stoi i patrzy, czy wszystko jest dobrze. Jak dostałam pieniądze w lipcu, to w sierpniu już otwierałam firmę. Na dwa tygodnie przed otwarciem pojawiła się konkurencja. Jak nie było kebabów, to nie było. A jak my otworzyliśmy, to się nagle pojawił inny kebab. Wygraliśmy jednak walkę o klienta i w 2 tygodnie konkurencja uciekła. Skąd pochodził kapitał na otwarcie firmy? Czy była to wyłącznie dotacja? Dotacja i trochę swoich pieniędzy. Ale głównie dotacja. Urządzenia są bardzo drogie. Przykładowo dobrej jakości nóż do kebabu kosztuje ponad 2 tys. zł. Nie każdego stać na to, żeby wyciągnąć z kieszeni 2 tys. zł, a to przecież tylko nóż. 16 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

18 Jakie plany na przyszłość firmy? Na pewno rozwój. Szukam lokalu, w którym moi klienci mogliby usiąść i zjeść bez pośpiechu. W sumie jeden lokal mam na oku, ale muszę wyłożyć własne pieniądze, ponieważ trzeba go wyremontować i wyposażyć. Sanepid też daje w kość, bo jednak to jest jedzenie dla innych ludzi. Więc pilnują. To są takie rzeczy, przez które trzeba przejść. Jak nie uda mi się zorganizować lokalu, to chciałabym kupić może inną budkę. Szukałam dotacji na rozwój firmy. Słyszałam też o pożyczkach z Unii dla przedsiębiorców. We Włocławku jest też jakiś punkt informacyjny Urzędu Marszałkowskiego, ale nie miałam czasu się wybrać. Jak ocenia Pani swoją sytuację przed i po rozpoczęciu prowadzenia działalności gospodarczej? Na pewno finansowo jest lepiej. Czasowo jest trochę gorzej prowadzenie firmy pochłania czas. Trzeba nad wszystkim mieć kontrolę. Jednak nie udałabym się do gminy po pomoc, bo nie mam za co żyć. Ja muszę działać. A jak wygląda Pani współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy? Jak Pani ją ocenia? Właśnie z Powiatowego Urzędu Pracy miałam stażystkę rok temu. Trochę się tam poknociło z tą stażystką. Ona nie chciała pracować, a ja musiałam ją zatrudnić. Pracowała u mnie tydzień i nie chciała dłużej. Powiedziała, że wyjeżdża do innego miasta i nie potrzebuje w tej chwili tutaj pracy. No i zrezygnowała. Poszłam jej na rękę, a teraz mam problemy, bo gdy chciałam drugą stażystkę, to w urzędzie powiedzieli, że nie wywiązałam się z poprzedniej umowy. No i ja tam musiałam wyjaśnienia pisać. Stażystki nie dostałam. Czy zachęciłaby Pani inne osoby do otworzenia własnej działalności gospodarczej? Z całą pewnością. Każdy, kto otrzyma dotację, powie, że nie było tak trudno. Ale ja muszę przyznać, że w ciągu tego pół roku, jak się starałam o te pieniądze, to momentami mówiłam: O nie, ja już mam dość. Na szkolenia jeździłam, będąc w zaawansowanej ciąży. Do Bydgoszczy mamy lepsze połączenia pociągami, z autobusami jest gorzej. Wolałam jeździć pociągami. Zmęczenie dawało się we znaki i powiem Panu, jak dostawałam te pieniądze, to tydzień wcześniej urodziłam. Z małym dzieckiem na ręku robiłam wszystko. Nie było wyjścia, musiałam to jakoś zorganizować. I udało się pogodzić macierzyństwo z biznesem? Nie było łatwo, ale się udało. Ja zawsze muszę dopiąć swego. Dla mnie dziecko to nie jest przeszkoda, tak jak niektórzy mówią. Jestem w stanie wszystko tak poukładać, żeby działało. Dużo pomogli mi teściowe. Teraz również bardzo mi pomagają, opiekują się dziećmi. Dzieci nieraz zostawały też u moich rodziców. Kiedy mój synek miał tydzień, jechałam do Bydgoszczy podpisać umowę na dotację. Jak się bardzo chce, to wszystko można pogodzić. Mój syn ma teraz tyle lat, co moja działalność. Kebaby w firmie Pani Agnieszki przyrządzane są wyłącznie z własnoręcznie robionymi sałatkami Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy 17

19 Czy z perspektywy czasu nadal chciałaby Pani rozpocząć i prowadzić ten biznes? W tej chwili mam doświadczenie, którego nie miałam na początku. Nie zdawałam sobie wtedy sprawy z wielu rzeczy i nie wiedziałam, jak to wszystko będzie przebiegało. Byłam zielona. Ciężko rozplanować pieniądze w interesie, jak się nie ma doświadczenia, które zyskuje się dopiero później. Gdybym w tej chwili dostała te 40 tys. zł, kupiłabym inne urządzenia. Jak już człowiek w tym siedzi, lepiej orientuje się, co jest bardziej potrzebne i po prostu inaczej myśli. Czy rozwiązaniem byłoby uprzednie ukończenie jakiejś szkoły, kursów, szkoleń? Gdybym pracowała w tym interesie u kogoś wcześniej, może wiedziałabym, czego nie robić, co i jak kupić, na co zwrócić uwagę. Po prostu wskoczyłam na głęboką wodę. Tak od razu. Nie żałuję. Pieniądze w takim biznesie to jest jednak podstawa. Dziękuję za rozmowę. Fabryka młodych firm Na temat realizacji projektu wspierającego samozatrudnienie u osób młodych z wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi informatycznych rozmawiam z Panem Marcinem Skonieczką, koordynatorem projektu Fabryka młodych firm. Projekt został zrealizowany przez Centrum Technologii Informacyjnych e-misja w oparciu o środki Europejskiego Funduszu Społecznego. W ramach projektu osoby do 25. roku życia mogły pozyskać dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej w wysokości do 40 tys. zł. Dodatkowo mogły skorzystać ze szkolenia ABC przedsiębiorczości i z doradztwa z zakresu prowadzenia firmy. Pan Marcin Skonieczka, koordynator projektu Fabryka młodych firm 18 Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy

20 Co można wskazać jako element wyróżniający Państwa projekt? Realizując projekt, chcieliśmy jak najszerzej zastosować rozwiązania z zakresu komunikacji przez Internet, aby uczestnicy projektu mogli jak najwięcej czynności wykonywać zdalnie. W ramach Fabryki młodych firm wprowadziliśmy rozmowy rekrutacyjne z doradcą zawodowym przez komunikator Skype. Utworzyliśmy platformę internetową, za pomocą której eksperci oceniali składane wnioski, a osoby uczestniczące w projekcie zapoznawały się z wynikami tej oceny. Ponadto zespół zarządzający projektem wykorzystywał także aplikację Skype do komunikacji z osobami uczestniczącymi w projekcie. Jaki pomysł na biznes miał szansę na dotację? W celu otrzymania dotacji osoby uczestniczące w projekcie składały wniosek, do którego dołączony był szczegółowy biznesplan przedsięwzięcia. Na etapie oceny merytorycznej oceniany był pomysł na biznes, w tym jego innowacyjność, potencjał, wykształcenie osoby aplikującej i jej motywacja. Ocenialiśmy również znajomość rynku i konkurencji oraz elastyczność, opłacalność i efektywność przedsięwzięcia. Premiowane były aplikacje osób zamierzających rozpocząć działalność gospodarczą w zakresie nowych technologii, w branżach elektronicznej i komputerowej, a w szczególności związanych z zastosowaniem Internetu. Jakie najczęściej zakładano firmy? Zakres działalności założonych firm był bardzo różnorodny. Przykładowe przedsiębiorstwa, które powstały w projekcie to: Remivision działalność w zakresie produkowania profesjonalnych gier internetowych w technologii Adobe Flash, gier dostosowanych na platformę iphone i jednocześnie ipod touch, gier dostosowanych na platformę ipad. Cyber-Net działalność branży telekomunikacyjnej, telefonia internetowa VOIP, monitoring IP, dostęp operatorski do sieci światłowodowej firmy Netia. Zakątek Przedszkolaka alternatywna forma placówki przedszkolnej, której celem jest edukacja i opieka nad dziećmi poprzez szereg Rozdział 1 Młodzi na rynku pracy atrakcyjnych zajęć, takich jak: język angielski, zajęcia umuzykalniające z elementami rytmiki i tańca, dogoterapia, bajkoterapia, zajęcia logopedyczne, artystyczne oraz teatralne, mające stymulować wszechstronny rozwój malucha. Jaki był największy sukces projektu? Naszym zdaniem sukces projektu to przede wszystkim trwałość utworzonych przedsiębiorstw. Niektóre z nich rozwijały się bardzo szybko, o czym świadczyły zarówno rosnące przychody, jak i wzrost zatrudnienia. Takim przykładem była firma Remivision, zajmująca się produkcją profesjonalnych gier. Jakich rad udzieliłby Pan przyszłym projektodawcom planującym aplikowanie o środki EFS? Przede wszystkim nie należy bać się wyzwań i warto próbować realizować odważne, nowatorskie projekty. Nasze lokalne stowarzyszenie udowodniło, że potrafi zrealizować projekt o zasięgu całego województwa. Kolejna istotna kwestia to umiejętność korzystania z doświadczeń partnerów i ekspertów zewnętrznych. Otwartość na taką współpracę owocuje szybszym rozwojem własnej organizacji i większym profesjonalizmem realizowanych działań. Dziękuję za rozmowę. Poniżej przedstawiamy rozmowę z Panem Wojciechem Marchwińskim uczestnikiem projektu Fabryka młodych firm, zrealizowanego przez Centrum Technologii Informacyjnych e-misja który otrzymał dotację na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Jesteśmy w sklepie, w wypożyczalni? Jak określić Pana firmę? To przede wszystkim sklep z różnorodnymi grami i związanymi z nimi akcesoriami. Wypożyczalnia gier jest dodatkowym elementem działalności. Funkcjonuje bardziej na zasadach marketingowych. Wiele osób wzbrania się przed samymi grami planszowymi i wypożyczalnia daje im 19