Nowy Goniec Knyszynski

Transkrypt

1 Nowy Goniec Knyszynski / Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny Nr 11 (169) LISTOPAD 2018 NUMER SPECJALNY ISSN rocznica śmierci Józefa Piaseckiego

2 Nowy Goniec Knyszynski Miesięcznik Turystyczno-Kulturalny / Redakcja: Krzysztof Bagiński redaktor naczelny Teresa Dubicka Mieczysław Lewkowicz Anna Aneta Molska Ewelina Sadowska-Dubicka Krystyna Urbanowicz korekta Opr. graficzne i skład komputerowy Ewelina Sadowska-Dubicka Wydawca Urząd Miejski w Knyszynie Rynek 39, Knyszyn Druk Partner Poligrafia Andrzej Kardasz ul. Zwycięstwa Białystok Adres redakcji, kontakt w sprawie reklam i ogłoszeń Rynek 39, Knyszyn tel.: cit@knyszyn.pl Konto BS Knyszyn Redakcja nie zawsze identyfikuje się z poglądami autorów oraz nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca tekstów nie zamówionych oraz zastrzega sobie prawo ich redagowania i skracania. W numerze: Twórca knyszyńskiego regionalizmu, s. 3 Józef Piasecki, s. 4 Rodzina, s. 16 Cecylia Piasecka, s. 17 Listy z podziękowaniami, s. 24 Rodzina Albiny Piaseckiej, s. 26 Rodzina Piaseckich, s. 30 Potomkowie Michała Piaseckiego / / i Ewy Mróz / /, s. 31 Z archiwum Piaseckich, s. 33 Redaktor wydania Ewelina Sadowska-Dubicka tel.: Okładka: Romuald i Cecylia dzieci Józefa Piaseckiego

3 Twórca knyszyńskiego regionalizmu EWELINA SADOWSKA-DUBICKA 18 grudnia 1968 roku, w wieku 81 lat, zmarł Józef Piasecki. Właśnie przypada 50. rocznica jego śmierci. Redakcja Nowego Gońca Knyszyńskiego uznała, że tak dobra okazja, by przypomnieć tę zasłużoną postać ba! twórcę knyszyńskiego regionalizmu świetnie rozwijanego i budzącego podziw w całym regionie także dziś nieprędko się powtórzy. Stąd pomysł na wydanie specjalnego numeru miesięcznika, w całości poświęconego znanej wszystkim rodzinie Piaseckich. Numer otwiera życiorys Józefa. Następnie zamieszczamy biogram jego córki Cecylii spadkobierczyni nie tylko spuścizny materialnej, ale przede wszystkim tradycji regionalnych. W tym Gońcu znalazły się także notatki na temat przodków Józefa oraz jego żony Albiny z Bartkiewiczów. Ta ostatnia jest o tyle interesująca, bo pokazuje przedwojenny, a dziś już nieistniejący wielokulturowy i wieloetniczny Knyszyn. Tu na przykładzie polsko-niemiekiej rodziny. Za życia Józefa Piaseckiego Knyszyn zaczął pojawiać się na łamach regionalnej, a nawet ogólnopolskiej prasy. Potem, prowadząc gościnny dla turystów i naukowców Józef Pasecki ( ) dom, córka kontynuowała dzieło ojca, promując królewskie miasto. Dziś stara się to robić Knyszyńskie Towarzystwo Regionalne im. Zygmunta Augusta, którego pierwszym prezesem była właśnie Cecylia. Co więcej, właśnie w domu Piaseckich, formalnie będącym własnością gminy Knyszyn, mieści się siedziba stowarzyszenia. W przeddzień rocznicy śmierci Józefa Piaseckiego, w sobotę 15 grudnia Knyszyńskie Towarzystwo Regionalne organizuje obchody poświęcone tej postaci. W ich ramach zostanie odprawiona msza św., potem zaplanowano złożenie kwiatów na grobach Józefa i Cecylii pochowanych na tutejszym cmentarzu oraz otwarte wspomnieniowe spotkanie. 3

4 Józef Piasecki MIECZYSŁAW LEWKOWICZ ózef Piasecki był najwybitniejszym regionalistą w historii Jziemi knyszyńskiej. Zostawił po sobie własnoręcznie napisany w 1955 roku życiorys, z którego pochodzą informacje dotyczące przebiegu jego służby wojskowej oraz pracy zawodowej. Urodził się 4 IX 1887 roku w Knyszynie. Pochodził z rodu od dawna zamieszkującego Knyszyn. Józef Piasecki przed I wojną światową Jego rodzicami byli Michał Piasecki ( ) i Ewa z domu Mróz. O ile znane są podstawowe fakty z życia ojca, to o matce niewiele wiadomo. Ojciec był majstrem murarskim. Nie posiadał gospodarstwa, a tylko dom i ogród. Józef miał ośmioro rodzeństwa. W latach uczył się w szkole, która nosiła nazwę Knyszynskoje Prichodskoje Ucziliszcze. W swoim życiorysie podaje, iż była to instytucja parafialna. Po jej ukończeniu kształcił się prywatnie oraz praktykował przy ojcu w pracach budowlano-murarskich. Służąc w wojsku W listopadzie 1908 roku został powołany do czynnej służby wojskowej w armii rosyjskiej. Służył w drugim batalionie saperów rezerwowych, który stacjonował w Zarajsku w guberni riazańskiej. W 1909 roku został przeniesiony do stacjonującego w Moskwie grenadierskiego batalionu saperów. Tam służył do 1913 roku, grając w orkiestrze wojskowej. Istnieją przesłanki, iż w tym czasie grał nie tylko w orkiestrze wojskowej, ale także w orkiestrach zawodowych. Po odbyciu pięcioletniej służby, w marcu 1913 roku został przeniesiony do rezerwy 4

5 Józef Pasecki w mundurze z czasów służby w armii carskiej. Po lewej jego brat Piotr i powrócił do Knyszyna, gdzie zajmował się robotami budowlanymi. W lipcu 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej został ponownie zmobilizowany i wcielony do batalionu saperów stacjonującego w twierdzy Osowiec. Następnie przeniesiono go do twierdzy Kowno. Ostatnią jego jednostką wojskową w armii rosyjskiej była 124. kompania saperów, w której służył jako starszy pisarz. Kwalifikacje zdobyte podczas służby w armii rosyjskiej, tj. służba w charakterze pisarza, była podstawą późniejszego życia zawodowego, a wcześniejsza służba w orkiestrze wojskowej dała możliwość rozwijania pasji pozazawodowej w odrodzonej Polsce. Po wybuchu rewolucji październikowej i rozkładzie armii rosyjskiej wstąpił do organizującego się w Rosji Pierwszego Korpusu Polskiego dowodzonego przez generała Józefa Dowbór-Muśnickiego. W zaświadczeniu wystawionym przez archiwum wojskowe w 1939 roku brak jest daty wstąpienia do Korpusu. Wiadomo, iż był wykazany na jego stanie 11 XI 1917 roku. W Korpusie służył w I pułku inżynierii w kompanii niefrontowej jako starszy pisarz. Został zwolniony z powodu demobilizacji w czerwcu Józef Piasecki (stoi drugi z lewej w drugim rzędzie od góry) wśród Dowborczyków 5

6 1918 roku. Po demobilizacji Józef Piasecki powrócił do Knyszyna. Z przedstawionego przez samego Piaseckiego przebiegu służby wojskowej nie wynika, iż brał on udział w jakichś bitwach pierwszej wojny światowej. W wolnej Polsce i za bolszewika Po opuszczeniu przez Niemców ziemi knyszyńskiej rozpoczął się proces tworzenia polskiej władzy. Pierwszym kierującym administracją knyszyńską jako komisarz był poznaniak Stanisław Nowak. W marcu 1919 roku Józef Piasecki został sekretarzem magistratu. Z racji służby wojskowej jako pisarz miał kwalifikacje do pracy biurowej. Po Nowaku pierwszym burmistrzem Knyszyna wybranym w wyniku wolnych wyborów został Jacenty Malesiński, który pełnił tę funkcję w latach W 1920 roku przez kilka tygodni Knyszyn był okupowany przez wojska bolszewickie. Sowieci próbowali tworzyć na zajętych terytoriach swoją administrację. I tu niespodzianka. W zachowanym archiwum Piaseckiego znajduje się pismo w języku rosyjskim z dnia 30 VII 1920 roku o następującej treści: Rewkom (Komitet Rewolucyjny) mianuje na sekretarza ogólnego tow. Józefa Piaseckiego; na pomocników tow. Edmunda Tomaszewskiego i Pejsacha Jurowieckiego oraz Do Tow. Piaseckiego. Po otrzymaniu niniejszego, Rewkom proponuje niezwłocznie stawić się w Kancelarii Rewkomu w celu zajęcia stanowiska. Wynika z niego, iż bolszewicy uznali Piaseckiego za godnego reprezentować ich władzę. Najpewniej nie chodziło o komunistyczne poglądy Piaseckiego, ale o znajomość języka rosyjskiego oraz pracy biurowej. Nie wiadomo czy Piasecki objął proponowane stanowisko, czy uchylił się od tego zaszczytu. Żona pół-niemka 31 I 1920 roku Józef Piasecki ożenił się z Albiną Bartkiewicz ( ). Małżonka jego pochodziła z polsko-niemieckiej rodziny. Jej ojciec Władysław Bartkiewicz ( ) w 1888 roku ożenił się z Amalią Wilhelminą Proppe ( ), Niemką z pochodzenia. Władysław był katolikiem, natomiast Amalia ewangeliczką. Małżonkowie po ślubie nie zmienili wyznań. O Amalii Wilhelminie tak pisał Edward Hołda: Pani Amalia Wilhelmina ewangeliczka, pan Władysław katolik, nad jego łóżkiem w sypialni Marcin Luter, nad jej Matka Boska Częstochowska. Hitlerowcy przymuszali panią Amalię Wilhelminę, aby uznała się za Niemkę. Oparła się. Niemieckim władała jak polskim, pisała wspaniałym gotykiem, dopomagała ludziom pośrednicząc, tłumacząc, pisząc podania. Bolało ją, kiedy się Polak upokarzał; jakichś powracających z tułaczki, zgubionych w zawierusze wojennej i wędrujących ku swoim domom zwymyślała, że 6

7 kłaniali się hitlerowcom. Za nisko chylili się przed Niemcami, podniosła ich z kolan, nakrzyczała im, że mają stać prosto i tak prosto stojąc rozmawiać z okupantami, bo to Polska, już nasz wspólny dom, a ci się gwałtem wepchnęli i ciemiężą, tak jak wszyscy im podobni, którzy się tu wpychali i ciemiężyli w zmowach ze sobą i szalbierstwach. Nie bała się. Trzeba było ją słyszeć jak wygaduje hitlerowcom. Dotknięta, że Niemcy tak spodleli, spaliła Marcina Lutra, zaś aby połączyć się ze swoim zmarłym mężem, przed własną śmiercią przeszła na katolicyzm. Przystępowała do komunii i przysięgała w kościele na Pismo Święte; dostała z okazji tego obrzędu przejścia Nowy Brewiarz Tercjarski, dedykowany jej przez księdza Władysława Pilcickiego. Władysław Bartkiewicz był z zawodu pozłotnikiem. Po pierwszej wojnie światowej był jednym z organizatorów Ochotniczej Straży Pożarnej w Knyszynie. Pełnił funkcję zastępcy naczelnika a później członka zarządu. Oprócz Albiny, Bartkiewiczowie mieli jeszcze trójkę dzieci: Barnabę ( ), Władysława ( ) i Annę ( ). Barnaba i Anna wyemigrowali do USA. Anna, po mężu Solnik, była mocno związana z Piaseckimi. W USA prowadziła dobrze prosperującą pralnię. Była więc zamożna. Przed wojną pomagała knyszyńskiemu teatrowi przysyłając materiały na stroje, dekoracje. Po wojnie często odwiedzała Piaseckich i pomagała im finansowo. W małżeństwie Józefa i Albiny Piaseckich urodziło się dwoje Knyszyński teatr. Jego działalność była możliwa m.in. dzięki pomocy materialnej szwagierki Józefa Piaseckiego Anny Solnik. Józef Piasecki siedzi w dolnym rzędzie trzeci od lewej 7

8 dzieci: Romuald ( ) oraz Cecylia ( ) Wielkim nieszczęściem rodziny była śmierć zaledwie dwudziestoletniego Romualda w czasie wojny. Sekretarz magistratu Po Jacentym Malesińskim w 1921 roku burmistrzem Knyszyna został Konstanty Paszkowski i był nim do 1932 roku. Razem z Józefem Piaseckim, który cały czas pełnił funkcję sekretarza, tworzyli zgodny duet mający duże sukcesy w rozwoju Knyszyna. W czasie pierwszej wojny światowej spalił się wybudowany jeszcze przez Prusaków budynek magistratu. Do czasów oddania w 1929 roku nowego budynku, siedziba Zarządu Miasta mieściła się w domu Józefa Piaseckiego. Jako sekretarz magistratu Józef Piasecki mocno zaangażował się w działalność knyszyńskiej straży pożarnej. Najpewniej stało się to zaraz po I wojnie. Z kroniki OSP wiemy, iż w latach był członkiem zarządu. Twórca orkiestry W roku 1924 korzystając z doświadczeń wyniesionych z armii rosyjskiej podjął się trudu zorganizowania oraz kierowania orkiestrą strażacką. Zaczynał wszystko od zera. Musiał zdobyć środki finansowe na zakup instrumentów oraz przeszkolić od początku jej członków. Pierwsze instrumenty zostały kupione na kredyt. Został on spłacony z dochodów uzyskiwanych z biletowanych zabaw. Z tych dochodów Zarząd miejski w Knyszynie, lata 20 XX w. Od lewej siedzą: Aleksander Makuchin (woźny magistracki), Józef Piasecki (sekretarz), Konstanty Paszkowski (burmistrz) i Piotr Makulin (poborca podatkowy) 8

9 były kupowane następne instrumenty. Pierwszy koncert orkiestra dała w 1925 roku. Docelowo posiadała 18 instrumentów. Uświetniała knyszyńskie uroczystości patriotyczne oraz w celach zarobkowych grała na zabawach i potańcówkach. Ważną częścią pozazawodowego życia Piaseckiego było gromadzenie pamiątek historycznych oraz spisywanie historii Knyszyna. Rodzina Piaseckich mieszkała w starym drewnianym domu istniejącym do dzisiaj, wybudowanym przez przodków Wilhelminy w I połowie XIX wieku. W wyniku gromadzenia pamiątek został on przekształcony w swoiste muzeum. W Starosielcach W dotychczasowych biografiach Józefa Piaseckiego pisało się, iż tuż przed II wojną światową pracował on jako sekretarz magistratu w Starosielcach, które w tym czasie były samodzielną miejscowością. W rzeczywistości w Starosielcach pracował już od 1 VIII 1933 roku. Nie przeszedł tam dobrowolnie, lecz został zmuszony do przejścia groźbą utraty pracy. W latach trzydziestych przyjęto system rotacji na stanowiskach sekretarzy gmin. Przez prawie rok pracy w Starosielcach trwały spory dotyczące zasad jego zatrudnienia. Piasecki zgodził się na przeniesienie do Starosielc na tych samych warunkach, jakie miał w Knyszynie. Jednak w Starosielach chciano go zatrudnić jako pracownika kontraktowanego a nie minowanego. Przy tym straciłby szereg przywilejów, w tym emerytalne. W jego obronie stanął Związek Praco- Zarząd Miejski w Starosielcach. U dołu stoją Józef Piasecki (po lewej) i burmistrz (po prawej) 9

10 Rodzina Piaseckich przed II wojną światową. Od lewej stoją: Albina, Cecylia, Józef, Romuald i Amalia Wilhelmina Bartkiewicz 10 wników Administracji Gminnej. Przy jego pomocy spór został pomyślnie rozwiązany, choć pobory w Starosielcach miał niższe niż w Knyszynie. W drugiej połowie 1934 roku rodzina Piaseckich zamieszkała w Starosielcach. I tam dzieci chodziły do szkoły. W czasie II wojny światowej Po wkroczeniu w 1939 roku wojsk sowieckich i ustanowieniu przez nich swojej administracji Piasecki pracował nadal w Zarządzie Miejskim Starosielc. W marcu 1940 roku przeniósł się do pracy do nowo utworzonego w Knyszynie Rajispałkoma, gdzie pracował w Wydziale Finansowym jako inspektor podatkowy. Później pracował w spółdzielni na stanowisku rachmistrza. Na początku okupacji sowieckiej Józef Piasecki ocalił tablicę z nazwiskami knyszniaków poległych w okresie I wojny światowej i wojny 1920 roku. Tablica ta znajdowała się na Pomniku Niepodległości wybudowanym w 1930 roku na knyszyńskim rynku. W czasie okupacji niemieckiej, w listopadzie 1942 roku został zatrudniony w Amstkomisariacie w charakterze kancelisty-magazyniera i pracował tam aż do wyzwolenia Knyszyna przez Armię Czerwoną. Dom Piaseckich był bardzo obszerny. Składał się właściwie z dwóch mieszkań. Zarówno w czasie okupacji sowieckiej jak i niemieckiej mieszkali w nim najeźdźcy. O żołnierzach sowieckich Piaseccy wyrażali się bardzo niepochlebnie. W okresie wojny rodzina utrzymywała bliskie stosunki z księżmi Bryksem i Cygankiem. Rozmowy ks. Cyganka

11 z Józefem Piaseckim o historii Knyszyna były bezpośrednią inspiracją do napisania przez Cyganka Kroniki parafialnej kościoła knyszyńskiego. Znający język członkowie rodziny Piaseckich mieli poprawne stosunki z Niemcami. Pewnie dzięki nim oraz znajomości języka niemieckiego Józef otrzymał pracę urzędniczą. Piaseccy, którzy mieli wielu znajomych Żydów, ciężko przeżyli ostateczne rozwiązanie w listopadzie 1942 roku. Okres dwutygodniowych walk o wyzwolenie Knyszyna rodzina wraz z księdzem Bryksem spędziła w Chrabołach. Szczęśliwie ich dom ocalał z wojennej pożogi. Po wyzwoleniu Po wyzwoleniu Knyszyna spod okupacji niemieckiej Józef Piasecki znowu zaangażował się w tworzenie władzy administracyjnej miasta. Już w sierpniu 1944 roku został sekretarzem Zarządu Miejskiego Knyszyna. Uczestniczył w odbudowie spalonego miasta oraz powstawaniu instytucji organizujących życie ludności. Opisał stopień zniszczenia Knyszyna oraz oszacował wartość tych zniszczeń. Aby zachować pamięć o zgładzonych knyszyńskich Żydach sporządził wykaz przedwojennych mieszkańców Knyszyna pochodzenia żydowskiego. Również sporządził wykaz knyszyńskich Żydów ocalałych z Holokaustu i Na knyszyńskiej plebanii, około 1945 r. Stoją od lewej: Cecylia Piasecka, Zofia Rzeźnicka, Otylia Cyganek, Wanda Rzeźnicka, Bronisława Bryx. Siedzą od lewej: ks. Franciszek Bryx, ks. Kazimierz Cyganek, nn, siedzą poniżej: nn, nn 11

12 starał się śledzić ich dalsze losy. Jako przedwojenny sekretarz magistratu doskonale znał tytuły własnościowe nieruchomości. Był nieocenionym świadkiem w sprawach sądowych dotyczących ustalenia własności nieruchomości pożydowskich. Występował w ponad 120 sprawach jako świadek. W 1950 roku po wejściu w życie zmian w organizacji władz miejskich został głównym księgowym w Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Knyszynie. 25 lipca 1956 roku złożył wniosek o przyznanie renty starczej. Została ona przyznana z datą trzy miesiące wstecz od 26 IV 1956 r. Wynosiła tylko 312 złotych. Była tak niska prawdopodobnie dlatego, że Piasecki nadal pracował w Prezydium, tylko na stanowisku starszego księgowego. Robił to do przejścia ostatecznie z dniem 31 VI 1958 roku na emeryturę. Miał wtedy już 71 lat. Emerytura była nadal niska i wynosiła 750 złotych. Przed wojną Piasecki jako sekretarz zarabiał ok. 300 złotych. Za taką sumę można było godnie żyć. Powojenne niskie zarobki, a także emerytura pozwalały na wegetację. Rodzinę ratowały paczki oraz pomoc finansowa od Anny Solnik. Piasecki też starał się dorabiać. W 1961 roku pracował przez pół roku jako księgowy w lecznicy weterynaryjnej. Ponadto doradzał ludziom, pisał im podania w różnych urzędowych sprawach. Za to otrzymywał różne dowody wdzięczności. Nie tylko praca Oprócz pracy zawodowej po wojnie oddawał się dawnym pasjom. Był nadal aktywnym działaczem straży pożarnej. W listopadzie 1945 roku wybrano pierwszy powojenny zarząd Knyszyńska orkiestra. Po środku stoi Józef Piasecki 12

13 knyszyńskiej OSP. Piasecki został członkiem zarządu-skarbnikiem i był nim prawdopodobnie aż do śmierci. Również marzył o reaktywacji orkiestry strażackiej. Nie było jednak instrumentów, ponieważ te sprzed wojny zostały zniszczone podczas walk razem z wieżą kościelną, w której były przechowywane. Taka możliwość powstała po utworzeniu powiatu monieckiego. W 1959 roku jego władze sfinansowały zakup instrumentów muzycznych. Znowu trzeba było kompletować skład orkiestry i niemal od początku szkolić jej członków. O ile przed wojną największym problemem był brak środków na zakup instrumentów, to po wojnie główną przeszkodą byli ludzie. Szkolenie zielonych orkiestrantów było długie i uciążliwe, a ci wyszkoleni wyjeżdżali z Knyszyna za pracą, nauką czy też byli powoływani do czynnej służby wojskowej. Zdarzało się też, iż rezygnowali z uciążliwego szkolenia. Orkiestra miała cały czas kłopoty kadrowe. Posiłkowano się muzykami z Białegostoku. Angażowano do orkiestry uczniów liceum. Pierwszy powojenny koncert dano w 1960 roku. W latach zagrano w sumie 36 koncertów na różnego rodzaju uroczystościach państwowych. Z czasem działalność orkiestry słabła. Piasecki miał już 77 lat i pewnie był zniechęcony trudnościami kadrowymi. W 1964 roku Zarząd OSP bez wiedzy Piaseckiego oddał instrumenty liceum, w którym od tej pory funkcjonowała orkiestra. Regionalista Oprócz zajęć zawodowych, działalności w OSP i prowadzenia orkiestry przez cały okres powojenny Piasecki nadal zbierał wszelkiego rodzaju pamiątki oraz materiały dotyczące historii Knyszyna. Zgromadził dużą, bardzo wartościową kolekcję starych monet, zarówno polskich jak i zagranicznych. Stał się żywą kroniką Knyszyna. Wszyscy piszący o miasteczku dziennikarze, a także wielu turystów je zwiedzających trafiało do niego. Przewodnik turystyczny wydany w 1965 roku przez Turystyczną Agencję Prasową w Warszawie tak piał o Piaseckim: zna najdrobniejsze szczegóły z dziejów miasta od czasów Mikołaja II, zna historię Knyszyna i okolic od czasów Zygmunta Starego, a zwłaszcza Zygmunta Augusta, potrafi też świetnie opowiadać dzieje tutejszego zamku królewskiego zarówno te faktyczne jak i te utrwalone w legendach, ma interesujące zbiory, że warto postarać się o zaskarbienie sobie zaufania tego społecznego przewodnika i opiekuna zabytków. Dlatego też często gościł na łamach prasy. Oprowadzał wycieczki i indywidualnych turystów. Pokazywał im zabytki Knyszyna oraz opowiadał o królewskich tradycjach miasta. Później otrzymywał od nich pełne wdzięczności listy. Wielu Żydów, którzy przyjeżdżali do Knyszyna, szukając śladów swoich przodków trafiało do niego. Pisał artykuły o Knyszynie do wielu gazet, m.in. do Gazety Białostockiej, Słowa Powszechnego, Panoramy Północy. Był członkiem PCK, Polskiego 13

14 Józef Piasecki oprowadzający wycieczkę Towarzystwa Archeologicznego, PTTK oraz aktywnym społecznym opiekunem zabytków. Utrzymywał kontakty listowne z wieloma ludźmi z zewnątrz, którzy dzięki niemu zainteresowali się Knyszynem. Pełnił rolę troskliwego gospodarza. Alarmował władze zwierzchnie o wszelkich nieprawidłowościach w Knyszynie i żądał ich usunięcia. Józef Piasecki przez prawie pięćdziesiąt lat swoją pracą zawodową oraz społeczną wywierał znaczny wpływ na życie Knyszyna. Mimo tych zasług nie miał wiele odznaczeń państwowych. Wiadomo tylko, iż w 1938 roku otrzymał Brązowy Krzyż Zasługi. Miał za to wiele dyplomów i odznaczeń strażackich. Zmarł 18 grudnia 1968 roku w wieku 81 lat. Został pochowany na knyszyńskim cmentarzu. Dziedziczką jego mienia oraz dorobku będącego efektem pasji kolekcjonera- -regionalisty została jedyna córka Cecylia Piasecka. Odnalazł się wszędzie W rubryce dotyczącej wykształcenia członków pierwszego powojennego zarządu OSP napisano, iż Józef Piasecki miał wykształcenie średnie. W rzeczywistości ukończył szkołę, która miała raczej charakter szkoły podstawowej. Nic nie wiadomo o dalszym jego kształceniu. Przez całe życie zawodowe był sekretarzem instytucji samorządowych. Na tym stanowisku bardzo przydały się jego cechy charakteru: sumienność i ładny charakter pisma. Bo rzeczywiście pismo miał ładne, czytelne, niemal kaligraficzne. Tak sporządzał oficjalne dokumenty. Jednak inne pisma są pisane pismem trudnym do odszyfrowania. Nic dziwnego, iż w wojsku został pisarzem. Tam poznał tajniki pracy kancelaryjnej. W odrodzonej Polsce, przy braku wykształconych ludzi, jego doświadczenie jako pisarza wojskowego okazało się bardzo przydatne. Józef Piasecki miał poczu- 14

15 cie swojej wartości. W okresie powojennym burmistrzami często byli ludzie bez wykształcenia. Piasecki gardził nimi. Nie był łagodnym barankiem. Petentów potrafił strofować powiedzeniami typu: zdejm czapkę, wytrzyj buty, a niesfornych wyprosić z urzędu. Z przedstawionej biografii wynika, iż Józef Piasecki potrafił znakomicie odnaleźć się przez całe swoje życie zawodowe we wszystkich, często zmieniających się w tym czasie, układach władzy. W wojsku carskim w służbie czynnej był w orkiestrze, a w okresie wojny pisarzem. Były to mówiąc po wojskowemu fuchy. Służba w charakterze pisarza w czasie wojny pozwalała na bezpieczną pracę przy sztabie, na zapleczu frontu. W odrodzonej Polsce zdołał na tyle szybko wrócić do Knyszyna, aby objąć mimo braku wykształcenia prestiżową i dobrze płatną funkcję sekretarza Zarządu Miejskiego. Pracował za okupacji sowieckiej w latach i za okupacji niemieckiej. Za PRL pełnił ponownie najpierw funkcję sekretarza Urzędu Miejskiego a później podobną głównego księgowego. Ta umiejętność wynikała z fachowości, a także z apolityczności. Bo rzeczywiście nie angażował się w politykę. Nic nie wiadomo o jego działalności konspiracyjnej w okresie wojny. Mimo iż Józef Piasecki był z zawodu pisarzem, to niewiele zostawił po sobie dokumentów pisanych dotyczących historii Knyszyna. Z racji zainteresowań miał bogatą wiedzę o Knyszynie. Pamiętał dobrze Knyszyn i sprzed I, i sprzed II wojny światowej. Był osobą najbardziej przygotowaną do utrwalenia tego obrazu na piśmie. Niestety, nie zrobił tego. Tylko niewielka część tej wiedzy zachowała się w dokumentach jego archiwum. Literatura: Radecki Sławomir, Józef Piasecki ( ), Knyszyn Józef Piasecki na rynku w Knyszynie 15

16 REGINA ŚWITOŃ Rodzina Ja gałąź odrosła, wierna korzeniom, pamięć przodków wydobywam ze szkatuły wspomnień. W zwierciadle wieków jawi się dom nad łąkami, opleciony wieńcem drzew, zdobiony polichromią słońca. Ich dziewięcioro: Córki, synowie Michała i Ewy. Ale Józef prawdziwa latarnia wartości, rozjaśnił horyzonty królewskiego miasteczka. Znawca dziejów kronikarz, na tle burzliwej epoki rycerzem wielkiej sprawy był i sędzią swojego czasu. Dworek przy Kościelnej duch regionalista. Tu tradycja i przeszłość przemawiają spojrzeniem Cecylii. Tu moje strofy, na staroświecki mebel rzucone owoc z gałęzi rodzinnego drzewa. 16

17 Cecylia Piasecka MIECZYSŁAW LEWKOWICZ ecylia Piasecka była charakterystyczną postacią po- Cwojennego Knyszyna. To spadkobierczyni tradycji polskich rodów Bartkiewiczów i Piaseckich oraz niemieckich Proppe i Klatt. Cecylia Irena urodziła się 24 X 1922 roku jako drugie dziecko Józefa i Albiny Piaseckich. Wychowywała się w wielokulturowej polsko-niemieckiej rodzinie. Była ochrzczona jako katoliczka, ale Cecylia (z prawej) z bratem Romualdem razem z babką Amalią Wilhelminą, ewangeliczką chodziła do kirchy. Rodzina utrzymywała również żywe kontakty ze społecznością żydowską. Lata szkolne Do szkoły powszechnej w Knyszynie Cecylia zaczęła uczęszczać w 1930 roku. Na jej świadectwach widnieją oceny dobre i bardzo dobre. W 1934 roku, w związku z przeniesieniem ojca do pracy w magistracie w Starosielcach, a za nim całej rodziny, zaczęła uczęszczać do piątej klasy szkoły w Starosielcach. Tam miała już gorsze oceny. Szkołę powszechną ukończyła w 1937 roku. W tym też roku rozpoczęła naukę w Prywatnym Koedukacyjnym Gimnazjum Kupieckim w Białymstoku, w którym od roku uczył się już jej brat Romuald. Jak widać rodzice Cecylii mieli bardzo praktyczne podejście do nauki dzieci. Chodziło o zdobycie konkretnego zawodu. Naukę w gimnazjum przerwał wybuch drugiej wojny światowej. W czasie wojny W 1940 roku rodzina Piaseckich wróciła do Knyszyna. Przez jakiś czas Cecylia uczęszczała do dziesięciolatki, którą Sowieci utworzyli w Knyszynie. W czasie okupacji 17

18 Cecylia (w dolnym rzędzie piąta z lewej) w szkole w Knyszynie sowieckiej w domu Piaseckich mieszkali żołnierze sowieccy. Ich nieokrzesane maniery, prymitywizm Cecylia (z prawej) w Gimnazjum Kupieckim wzbudził w Cecylii trwałą odrazę do wszystkiego co rosyjskie. Również w czasie okupacji lokatorami domu Piaseckich byli Niemcy. Rodzina znała język niemiecki. To oraz rodowód Amalii Wilhelminy sprawiły, iż stosunki Piaseckich z Niemcami były znacznie bardziej poprawne. Cecylia z racji pełnoletniości powinna być wysłana na roboty do Niemiec. Jednak udało się jej tego uniknąć. Najpewniej dzięki tym dobrym stosunkom z Niemcami. W 1999 roku Cecylia uzyskała uprawnienia kombatanckie (Decyzja Urzędu ds. Kombatantów z 15 VI 1999 r.). Z legitymacji kombatanta wynika, iż w okresie XII 1943 I 1945 należała do AK, a w okresie II 1945 IV 1947 roku do ROAK. Uprawnienia kombatanckie uzyskała bardzo późno. Miała już 77 lat. Z racji, iż nigdy nie pracowała na 18

19 etacie, nie miała emerytury. Są głosy, iż wyrobienie uprawnień kombatanckich służyło polepszeniu sytuacji materialnej Cecylii Piaseckiej. Na mocy decyzji prezesa ZUS z 18 X 2001 roku otrzymała w drodze wyjątku emeryturę kombatancką w kwocie 530 złotych. Po wojnie Jak już zaznaczyłem, Cecylia po wojnie nie pracowała na etacie. Jej matka Albina była mocno schorowana. Zmarła w 1962 roku. Cecylia pomagała jej prowadzić gospodarstwo domowe, a po jej śmierci prowadziła je samodzielnie i opiekowała się ojcem, który był już w podeszłym wieku. W 1958 roku ksiądz Antoni Hermanowski po wybudowaniu nowej plebanii, w starej urządził bibliotekę parafialną. W diecezji białostockiej były tylko dwie biblioteki parafialne. Księgozbiór pochodził z darów. Z czasem osiągnął on tysiąc pozycji. Biblioteka istniała do 1978 roku. Przez cały okres jej działalności prowadziły ją społecznie Cecylia Piasecka i Zofia Nowacka. Można zadać pytanie, jakie były źródła utrzymania Cecylii? Niewątpliwie do śmierci w 1968 roku utrzymywał ją ojciec Józef Piasecki. Siostra Albiny Piaseckiej Anna Solnik ( ) przed wojną tak jak brat Barnaba wyjechała do USA, wyszła za mąż i prowadziła tam dobrze prosperującą pralnię. Utrzy- Od lewej: Anna Solnik, Cecylia Piasecka, nn 19

20 20 mywała ona bardzo bliskie więzi z rodziną Piaseckich i prawdopodobnie wspierała ją materialnie. Miała zresztą zameldowanie w domu Piaseckich i pewnie była jego współwłaścicielką. Cecylia kilkakrotnie składała jej wizyty w Stanach Zjednoczonych, a ona wielokrotnie odwiedzała Knyszyn. I Anna Solnik zabezpieczyła Cecylię finansowo, przelewając na jej konto pokaźną sumę dolarów. Pieniądze te przeszły na własność Skarbu Państwa po śmierci Cecylii. W latach była opiekunem społecznym w gminie Knyszyn. Jak ojciec W biografii Józefa Piaseckiego pisałem, iż był on pasjonatem historii Knyszyna i kolekcjonerem pamiątek tej historii. Spotykał się z wieloma ludźmi odwiedzającymi miasto, w tym Żydami szukającymi śladów swoich przodków. Utrzymywał kontakty listowne z byłymi mieszkańcami Knyszyna czy też miłośnikami jego historii. Cecylia niewątpliwie pomagała ojcu w jego pasji i nią nasiąkła. Po jego śmierci w 1968 roku starała się kontynuować jego dzieło. Na początku 1983 roku rozpoczęło działalność powstałe z inicjatywy Elżbiety Daniszewskiej Knyszyńskie Towarzystwo Regionalne im. Zygmunta Augusta. Elżbieta Daniszewska z racji pełnienia wielu obowiązków społecznych nie chciała zostać jego prezesem i na tę funkcję zaproponowała Cecylię Piasecką, która przyjęła ją. Rozpoczął się bardzo owocny okres w historii Towarzystwa. Wiąże się on szczególnie z osobą profesora Józefa Maroszka (wówczas doktora). Był on badaczem i popularyzatorem historii Knyszyna na skalę ogólnopolską. W knyszyńskim Towarzystwie pełnił on funkcję zastępcy prezesa. W latach osiemdziesiątych prowadził badania archeologiczne mające na celu odnalezienie śladów dworu królewskiego w Knyszynie. Ponadto, głównie na rzecz konserwatora zabytków, były wykonywane różne prace związane z inwentaryzacją obiektów zabytkowych. Wykonywali je zawodowi historycy, natomiast faktury wystawiało Towarzystwo, pobierając za to piętnastoprocentową prowizję. W ten sposób Towarzystwo uzyskiwało niemałe środki na działalność statutową. Mając środki finansowe organizowało wiele imprez, typu spotkania z naukowcami, pisarzami. Towarzystwo próbowało również przejąć na własność budynek byłej Kasy Stefczyka, aby urządzić w nim swoją siedzibę. Nic z tego jednak nie wyszło. Okres aktywnej działalności Towarzystwa trwał do czasu przemian w roku Po 1989 roku skończyła się możliwość pozyskiwania środków na poprzednich zasadach. Burzliwy okres przemian roku 1989 skierował aktywność społeczną na tory polityczne. I w Towarzystwie zapanował marazm, który trwał do 1994 roku. W tym to roku wybrano nowe władze Towarzystwa, a Cecylia Piasecka została prezesem honorowym. W jego spotkaniach uczestniczyła do końca życia.

21 Cecylia Piasecka (w środku) jako prezes Knyszyńskiego Towarzystwa Regionalnego im. Zygmunta Augusta Dom Cecylii Piaseckiej przez cały czas był małym muzeum. Starała się zachować jego wnętrze takim, jakie było za życia ojca. I tak jak za życia Józefa odwiedzało go wielu ludzi zainteresowanych historią Knyszyna. Jednym z narratorów książki-reportażu Edwarda Hołdy Przetrwać siebie poświęconej Knyszynowi lat siedemdziesiątych była Cecylia. Utrzymywała ona listowny kontakt z wieloma ludźmi związanymi sentymentalnie z miastem, informując ich o knyszyńskich wydarzeniach, wysyłając im Goniec Knyszyński. Szczególnie intensywne kontakty utrzymywała z Adamem Jakackim, Anną Piechocką, księdzem Cygankiem. Zachowało się kilkadziesiąt listów Adama Jakackiego do Cecylii, w których ciągle odzywa się tęsknota Adama za tutejszymi pejzażami. Wielu Żydów zwracało się z prośbą o odnalezienie śladów ich knyszyńskich przodków. A odwiedzający Knyszyn spotykali życzliwe przyjęcie w jej domu. Cecylia opiekowała się miejscami pamięci narodowej. Dzięki jej staraniom został ustawiony krzyż w miejscu, gdzie w 1941 roku został zamordowany przez Sowietów ksiądz Edward Jung. Później pielęgnowała to miejsce. Razem z Alicją Wróblewską opiekowała się również grobami powstańców styczniowych, zmarłych księży oraz zasłużonych knyszynian na miejscowym cmentarzu. Tak jak ojciec udzielała informacji oraz udostępniała zgromadzone przez ojca materiały 21

22 i pamiątki ludziom zainteresowanym historią Knyszyna oraz oprowadzała turystów po miejscach zabytkowych. Cecylia Piasecka miała poglądy mocno antykomunistyczne. W czasie pierwszych wolnych wyborów w czerwcu 1990 roku miała decydujący wpływ na skład komisji wyborczych, przeprowadzających wybory. Dom-muzeum Cecylia Piasecka do końca życia pozostała samotna. Dom, w którym mieszkała, był bardzo obszerny, zdecydowanie za duży dla niej jednej. Dlatego też połowa jego była wynajmowana lokatorom. Przyjaźniła się z Jadwigą Ciurzycką i Alicją Wróblewską. Jako osoby samotne Cecylia Piasecka i Jadwiga Ciurzycka w ostatnich latach życia wspólnie organizowały Wigilie i śniadania wielkanocne. Cecylia Piasecka zmarła nagle 5 VIII 2002 roku. Jej pogrzeb zorganizowała lokatorka domu Jadwiga Gogolewska. Żegnając ją na knyszyńskim cmentarzu profesor Maroszek powiedział: z nią kończy się zasłużona dla tego miasta rodzina a wraz z tym kończy się pewien etap historii Knyszyna, w który wpisani byli Piaseccy herbu Janina jako prawdziwa latarnia na horyzoncie. Po jej śmierci nie było bezpośrednich spadkobierców. Nie zostawiła również testamentu. Dlatego też cały jej majątek został przejęty przez Skarb Państwa reprezentowany przez Starostwo Powiatowe w Mońkach. Po pewnym czasie burmistrz Knyszyna podjął starania mające na celu przejęcia tego majątku przez gminę Knyszyn. Zakończyły się one sukcesem i w 2006 roku starostwo przekazało posesję przy ul. Kościel- Wnętrze domu Piaseckich 22

23 nej gminie. Została sporządzona szczegółowa inwentaryzacja przejętych zbiorów. Niestety okazało się, iż zbiory zgromadzone przez Józefa Piaseckiego zostały uszczuplone. Całkowicie zniknęła cenna kolekcja monet. Nie ma prawie wcale starych dokumentów. Zniknęła oryginalna kronika parafialna księdza Cyganka. Nie wiadomo, kiedy zbiory zostały uszczuplone. Czy stało się to za życia Cecylii, czy w okresie między jej śmiercią a przejęciem domu i jego zbiorów przez Knyszyn? Ocalałe dokumenty zostały przez gminę Knyszyn uporządkowane, zinwentaryzowane oraz zdigitalizowane przez Krzysztofa Bagińskiego. Dzięki temu mogą być wykorzystywane przez miłośników historii Knyszyna. W 2008 roku dzięki pozyskaniu środków unijnych dom Piaseckich, który figuruje w rejestrze zabytków, został pod nadzorem konserwatora gruntownie wyremontowany. Zachowano jego wystrój oraz oryginalne wyposażenie. W okresie letnim odbywają się w nim zajęcia z młodzieżą. W 2010 roku cała posesja została ogrodzona oraz uporządkowana. Jest dość duża i umożliwia organizowanie festynów mieszkańcom Knyszyna. Formalnie ma w nim siedzibę Knyszyńskie Towarzystwo Regionalne. Wadą domu jest to, iż jest on bardzo zimny, a konserwator nie zgodził się na jego ocieplenie, ponieważ zmieniłoby ono fasadę budynku. Zainstalowane podczas remontu ogrzewanie elektryczne jest bardzo drogie w użytkowaniu. Wszystko to sprawia, iż budynek przez dużą część roku jest praktycznie niewykorzystany. Połowa domu, w której mieszkali Piaseccy, został zachowana w takim stanie, jaki był za życia właścicieli. Można w niej poczuć niepowtarzalny klimat życia tej rodziny. W drugiej połowie została urządzona wystawa zdjęć obrazujących historię rodziny Piaseckich oraz ekspozycja poświęcona życiu i twórczości Elżbiety Daniszewskiej. Dużo wysiłku w ocalenie zabytku oraz tchnięcie weń życia włożyła Jadwiga Konopko. Józef i Cecylia Piaseccy przez kilkadziesiąt lat byli głównymi propagatorami knyszyńskiego regionalizmu. Knyszyńskie Towarzystwo Regionalne im. Zygmunta Augusta stara się godnie kontynuować ich dokonania. Literatura Olesiewicz Marek, Cecylia Piasecka w knyszyńskim świecie wartości (posłowie z książki Radeckiego Sławomira, Józef Piasecki ( ), Knyszyn

24 Listy do Cecylii Piaseckiej z podziękowaniami za pomoc w próbach odnajdywania żydowskich przodków

25

26 Rodzina Albiny Piaseckiej MIECZYSŁAW LEWKOWICZ Albina Piasecka, żona Józefa Piaseckiego miała rodowód polskoniemiecki. Z niemieckich przodków pierwszym, o którym są informacje, (notatkę o przodkach swojej matki pozostawiła Cecylia Piasecka) był Michał Klatt. Był on żonaty z Wilhelminą ( ) prawdopodobnie z domu Proppe. Po śmierci Michała Klatta, Wilhelmina wyszła za mąż za Dykmana. W małżeństwie Michała i Wilhelminy Klattów urodziło się czworo dzieci, w tym Emilia ( ), która wyszła za mąż za Adolfa Proppe. Adolf i Emilia Proppe mieli też czwórkę dzieci: Olgę, Amalię Wilhelminę, Alwina oraz Edwarda. Amalia Wilhelmina ( ) wyszła za mąż za Władysława Bartkiewicza ( ). Bartkiewiczowie dochowali się czwórki dzieci: Albiny ( ), Barnaby ( ), Anny ( ) oraz Rodziny Proppe i Bartkiewiczów. Od lewej (prawdopodobnie) stoją: Anna Solnik, nn, Albina Piasecka; siedzą: nn, Emilia Proppe, Władysław Bartkiewicz junior, Amalia Wilhelmina, nn 26

27 Władysława ( ). W USA przebywali liczni krewni Amalii Wilhelminy z rodzin Proppe i Dykman. Najpewniej na ich zaproszenie młody Barnaba wyjechał do Stanów i tam założył rodzinę. Po pierwszej wojnie światowej wyjechała również do USA Anna, po mężu Solnik. Władysław Bartkiewicz często przebywał u swej amerykańskiej rodziny. W domu Piaseckich do tej pory na honorowym miejscu leży czapka legionowa (Jacek Antoniuk twierdzi, iż na czapce znajduje się odznaka żołnierza dywizji polskobiałoruskiej, biorącej udział po stronie polskiej w wojnie 1920 roku). Według legendy rodzinnej miała ona należeć do Władysława Bartkiewicza, który na ochotnika brał udział w bitwie warszawskiej 1920 roku. Ale do którego Władysława; ojca czy Czapka legionisty na honorowym miejscu w domu Piaseckich Koło Związku Młodzieży, 1937 r. Leży po prawej Władysław Bartkiewicz, w berecie Maria Kostecka Rutkowska 27

28 syna? Syn miał już 21 lat i mógł służyć w wojsku. Ale z zachowanych dokumentów wynika, że Władysław junior w latach odbywał czynną służbę wojskową. Trudno uwierzyć, iż ochotnik z wojny polsko-bolszewickiej mógł później służyć w czynnej służbie wojskowej. Natomiast Władysław senior w 1920 roku miał już 55 lat i w tamtym okresie zaliczał się już do ludzi starych, mało przydatnych do służby wojskowej. Czy udział w bitwie warszawskiej to tylko rodzinna legenda? Władysław Bartkiewicz junior był z zawodu kowalem. Prowadził także gospodarstwo rolne. W okresie drugiej wojny światowej należał do knyszyńskiej AK. Miał stopień sierżanta i pseudonim Adwent W okresie wojny woził przesyłki pocztowe ze stacji kolejowej do poczty w Knyszynie. Razem z oficjalnymi przesyłkami przewoził i kolportował prasę konspiracyjną. Władysław ożenił się późno, bo w przededniu drugiej wojny światowej z Leokadią z domu Sienkiewicz. W małżeństwie urodziły się dwie córki. Jedna zmarła jako niemowlę, a druga, Barbara, była głęboko niesprawna intelektualnie. Władysław zmarł w 1945 roku w wieku 46 lat. W archiwum rodziny Piaseckich zachował się testament Amalii Wilhelminy Bartkiewicz. Oto jego treść: Ja niżej podpisana Amalja Wilhelmina z Propów Bartkiewicz, córka Adolfa i Emilii z Klatów, na wypadek śmierci mojej czynię następujące rozporządzenie mojej ostatniej woli: Cały mój majątek ruchomy i nieruchomy w ogóle wszystko, co w chwili śmierci mojej do mnie należeć będzie, zapisuję córkom moim Albinie z Bartkiewiczów Piaseckiej i Od lewj: A. Radziszewski, A. Dykman, Władysław Bartkiewicz, Barnaba Bartkiewicz, M. Proppe 28

29 Annie z Bartkiewiczów Solnik na ich wspólną w częściach równych własność. Nieżyjący obecnie syn mój ś. p. Władysław Bartkiewicz jeszcze za życia swego otrzymał ode mnie spłatę z należnego mu udziału w wysokości czterystu dolarów w efektywnej walucie U.S.A. otrzymanych przeze mnie od córki Anny Solnik z Ameryki, a oprócz tego po jego śmierci owdowiała po nim żona jego Leokadia z Sienkiewiczów Bartkiewiczowa, na rzecz pozostałej po nim córki Barbary zabrała konia, wóz, dwa pługi, bronę sprężynową, meble odzież i cały szereg innych sprzętów i ruchomości i dlatego tejże wnuczce mojej Barbarze Bartkiewiczównie, córce Władysław nic z majątku mojego nie należy się. Otrzymane przez jej rodziców gotówka i ruchomości zupełnie przewyższają jej udziały. Knyszyn, dnia7 maja 1948 r. Amalja Bartkiewicz Powyższy testament wydziedziczał właściwie wnuczkę Barbarę. Po wojnie przebywała ona często w zamkniętych zakładach opiekuńczo-leczniczych. W 1955 roku wdowa po Władysławie Leokadia, po drugim mężu Lesiak, próbowała na drodze sądowej obalić testament Amalii Wilhelminy i uzyskać po niej część spadku. Jednak przegrała proces. W 1962 roku wystąpiła ponownie na drogę sądową z pozwem o zasądzenie zachowku w wysokości 25 tysięcy złotych. Tym razem uzyskała korzystny wyrok. Sąd przyznał jej kwotę 20 tysięcy zachowku, który rodzina Piaseckich zapłaciła. Dziś jest najczęściej nazywany domem Piaseckich. W rzeczywistości to siedziba rodowa żony Józefa Albiny z Bartkiewiczów 29

30 Rodzina Piaseckich Dziś gdy spytać niejednego knyszyniana o Piaseckich, powie, że jest z nimi spokrewniony. I tak rzeczywiście często będzie, bo rodzina Piaseckich jest liczna i skoligacona z wieloma innymi knyszyńskimi familiami. Rodzicami bohatera tego Gońca Józefa Piaseckiego byli Michał i Ewa z domu Mróz. W ich małżeństwie urodziło się dziewięcioro dzieci, z których większość miała potomków. Ich wszystkich dzieci, wnuków i prawnuków przedstawia zestawienie na kolejnych stronach numeru. Rodzina Piaseckich, 1915 r. W górnym rzędzie (od lewej): Kazimiera Chmielewska siostra Stefanii Piaseckiej /gość/, Antoni Piasecki mąż Stefanii, Maria Piasecka-Krechowicz z mężem, kobieta nn, Józef Piasecki, Stanisław Piasecki, mężczyzna nn /gość/, Piotr Mróz mąż Franciszki. W środkowym rzędzie (od lewej): Stefania Piasecka z córką Janiną, u jej stóp klęczy syn Józef, dziadek Michał Piasecki, babka Ewa Piasecka, pośrodku syn Stefanii Stanisław, Konstancja Malesińska z córką Bronisławą, Stanisław Malesiński trzyma na rękach syna Wincentego, Zofia Piasecka, obok jej córka Leokadia, Franciszka Mróz z synem Janem na rękach. Dzieci w dolnym rzędzie (od lewej): Józef syn Stefanii, pośrodku dziadków Stanisław syn Stefanii, Leokadia i Stefania córki Konstancji Malesińskiej, Antoni syn Stefanii, Genowefa Mróz córka Franciszki, Stanisław Mróz syn Franciszki 30

31 Potomkowie Michała Piaseckiego / / i Ewy Mróz / / oprac. REGINA ŚWITOŃ Dzieci 1) Konstancja Piasecka / / x Stanisław Malesiński / / 2) Franciszka Piasecka / / x Piotr Mróz / / Wnuki 1) Bronisława Malesińska x Konstanty Puciłowski 2) Mieczysław Malesiński / / x Józefa Dworzańczyk / / 3) Leokadia Malesińska x Michał Kamrowski 4) Stefania Malesińska / / x Zygmunt Cylwik / / 5) Wincenty Malesiński / / x Regina Murawska / / 6) Jadwiga Malesińska / / x Jan Karwacki / / 7) Piotr Malesiński w 1944 roku zginął pod Monte Casino 1) Genowefa Mróz / / x Antoni Kolosa / / 2) Stanisław Mróz / / x Jadwiga Sochoń / / 3) Anna Mróz / / 4) Jan Mróz / / x Olimpia Olesiewicz / / 5) Mieczysław Mróz / / x Danuta Smółko / / Prawnuki Stanisław Jadwiga Janina Tadeusz Malesiński / / Euzebiusz Malesiński / / x Halina Olesiewicz / / Mirosław Malesiński / / x Zofia Ostrowska Zdzisław Malesiński x Halina Roszko Kazimierz Mieczysław Janina Irena Cylwik x Stanisław Baczar Zenobia Cylwik x Bogdan Zaborowski Helena Cylwik / / x Waldemar Kulesza Anna Cylwik Teresa Malesińska / / x Jerzy Piasecki / / Piotr Malesiński ur x Helena Ciborowska ur Andrzej Malesiński ur x Halina Duda ur Stanisław Malesiński x Irena Nalewajko Jerzy Karwacki Witold Karwacki / / x Irena zd. Kulesza Barbara Karwacka ur. i zm Wiesław Karwacki / / x Anna Kloza / / Danuta Kolosa / / x Eugeniusz Cylwik ur Kazimierz Kolosa x Edwarda Szypulska ż. lat 71 Stanisław Kolosa / / x Krystyna Wałuszko / / Barbara Mróz ur x Kazimierz Mnich / / Edward Mróz / / Andrzej Mróz / / x Irena Krupa ur Janina Mróz ur x Jarosław Perkowski Leon Mróz ur x Krystyna Hajduczenia ur Grażyna Mróz x Grzegorz Adamski / /

32 Dzieci 3) Antoni Piasecki / / x Stefania Bibińska / / 4) Józef Piasecki / / x Albina Bartkiewicz / / 5) Stanisław Piasecki / / x Maria Dudek / / 6) Wincenty Piasecki / / zginął na Kaukazie 7) Piotr Piasecki / / x Janina Cybulko / / 8) Maria Piasecka / / x Krechowicz 9) Zofia Piasecka Wnuki 6) Jadwiga Mróz ur x Władysław Kozłowski ż. lat 74 / / 1) Antoni Piasecki / / x Jadwiga Pietrzycka / / 2) Stanisław Piasecki ur zginął tragicznie 3) Józef Piasecki / / x Łucja Wysocka 4) Janina Piasecka ż. lat 6 / / 5) Tadeusz Piasecki / / x Leokadia Tałałaj / / 6) Regina Piasecka ur x Władysław Midzio 7) Henryk Piasecki / / x Leokadia Tałałaj / / 8) Jan Piasecki ur ) Irena Piasecka / / x Zugmunt Bugajski / / 10) Eugeniusz Michał Piasecki ur x Marta 1) Romuald Piasecki / / 2) Cecylia Piasecka / / 1) Władysław Piasecki / / x Helena Kosakowska ur ) Wacław Piasecki / / x Jadwiga Balcerzak / / 3) Waldemar Piasecki / / x Teresa Mierzwicka / / 1) Leokadia Piasecka x Stodolnik Prawnuki Grzegorz Kozłowski Małgorzata Kozłowska ur x Krzysztof Machowski ur Marek Kozłowski ur. i zm Jerzy Piasecki / / x Celina Wejda / / Teresa Piasecka / / x Świerk Zdzisław Piasecki / / Henryka Piasecka / / x Henryk Rutkowski Jadwiga Piasecka ur x Zdzisław Miczka Irena Piasecka ur Regina Piasecka ur x Roman Świtoń ur Remigiusz Midzio Andrzej Midzio Jerzy Midzio Wiesława Piasecka / / x Stanisław Rozwadowski / / Maria Bugajska ur x Henryk Dynowski Tadeusz Bugajski ur x Bożena Mężyk ur Piotr Bugajski / / x Anna Kujaszewska Jolanta Piasecka x Mieczysław Kapuściński Lidia Piasecka x Idzi Kaczmarek Jerzy Piasecki / / x Teresa Irena Piasecka ur x Marian Pieńkos / / Mieczysław Piasecki ur Edward Piasecki ur Witold Piasecki ur x Bożena Jabłońska Józef Piasecki ur x Zofia Wiszowata / / Krystyna Klara Piasecka ur Danuta Barbara Piasecka ur Krzysztof Nikodem Piasecki ur x Wioletta Pietrzycka

33 Z archiwum Piaseckich W wielu numerach Gońca, głównie z 2015 i 2016 r., były już publikowane dokumenty z archiwum Piaseckich. Znajdują się tam nie tylko rodzinne papiery, ale też artykuły wysyłane przez Józefa Piaseckiego do gazet czy notatki dotyczące Knyszyna dawnego (spisane np. na podstawie wspomnień różnych osób) i współczesnego ich autorowi w Gońcu tytułowane hasłem Troskliwy gospodarz. Teraz zamieszczamy kolejne dokumenty, jakie wyszły spod pióra tego regionalisty i prawdziwego lokalnego patrioty. RED W latach Samorząd Miejski w Knyszynie zakupił w Ełku, sprowadził koleją, zgromadził na plac szkolny w Knyszynie sztuk cegły oraz sprowadził sporą ilość kamieni na fundamenty. Były sporządzone plany rozbudowy gmachu szkolnego, lecz z chwilą wprowadzenia jednolitej władzy państwowej w 1950 r. projektu rozbudowy zaniechano, a cegła i kamień zostały zabrane z placu szkolnego na budowę magazynów zbożowych w P.G.R. Zarządzenie władz centralnych w tej sprawie pozbawiło możności rozbudowania gmachu szkolnego, który był pobudowany jedynie dla szkoły 7-oddziałowej, obecnie zaś przy wprowadzeniu 11-latki gmach ten jest za ciasny i nie odpowiada swemu przeznaczeniu, utrudnia naukę, która trwa przez cały dzień oraz w znacznej mierze zniechęciła ludność miejscową do ofiarności na tak palące potrzeby jak oświata. Notatka jest niedatowana. Prawdopodobnie pochodzi z polowy lat pięćdziesiątych. Wprowadzenie jednolitej władzy państwowej, o której pisze Piasecki, polegało na ograniczeniu samorządności, choć pozornie wyglądało na jej wzmocnieniu. W myśl jej założeń dużą role miały odgrywać Rady Narodowe. Władzę wykonawczą miało stanowić Prezydium Rady (dawniejszy Zarząd). Na czele Prezydium stał przewodniczący (dawniej burmistrz, wójt, starosta lub wojewoda). Antoni Zabielski poświadczając okresy pracy Józefa Piaseckiego do celów emerytalnych napisał, że Piasecki od roku 1950, m-ca września po wprowadzeniu jednolitej władzy Państwowej po zlikwidowaniu Samorządu i przemianowaniu Zarządu Miejskiego na Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Knyszynie pracuje w charakterze głównego księgowego. Jak wynika z notatki, z cegły, która miała być przeznaczona do rozbudowy szkoły w 1952 roku został wybudowany magazyn zbożowy w PGR Knyszyn. Magazyn istnieje do chwili obecnej. Kilkupiętrowy okazały budynek z przyporami 33

34 sprawia wrażenia wybudowanego w XVI lub XVII wieku. Tak przynajmniej sądzą zwiedzający. Niestety budynek był dostosowany do technologii przechowywania zboża w latach pięćdziesiątych, gdy zboże było koszone kosą lub żniwiarkami, przechowywane w stertach, zimą młócone a następnie w workach dostarczane do magazynu. Przechowywanie zboża w nim wymaga dużo pracy ręcznej. Dlatego też od ponad dwudziestu lat jest nieużywany. A pierwsza poważna rozbudowa szkoły nastąpiła dopiero na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, dziesięć lat od początkowych planów rozbudowy. M. Lewkowicz W czasie panowania Rosyjskiego, w m. Knyszynie nie było instytucji finansowej na wzór obecnej kasy Stefczyka czy też Banku Spółdzielczego, gdzie by można było otrzymać pożyczkę na każdą potrzebę pilną i niecierpiącą zwłoki. Toteż radzono sobie w ten sposób, że w nagłych potrzebach finansowych pożyczano pieniądze u sąsiadów, a jako gwarancję zwrotu pożyczanej sumy, względnie procentów, dawano w zastaw grunta, w korzystanie przez wierzyciela. Dłużnik zaś pamiętał, iż ciąży na nim dług i dopóki nie spłaci pożyczki, nie będzie korzystał z gruntu. Zdarzały się wypadki, że nie wykupiony przez spłatę pożyczki grunt z biegiem czasu przechodził na własność wierzyciela. Przed sobą mamy taki zapis zastawny z roku 1856, z którego widać, że Topolewscy (rodzina Topolewskich zamieszkiwała w m. Knyszynie przy ul. Starodwornej, gdzie obecnie żyją ich potomkowie Bruszewscy) zaciągnęli pożyczkę i w zastaw dali wierzycielowi swój grunt. Dawna polska magnateria, szlachta i duchowieństwo, uważali sobie za ujmę zajmowaniem się handlem lub instytucjami finansowymi i swoje oszczędności lokowali w banku żydowskim kahału w Tykocinie. Pieniądze te trafiały do ruchliwych rąk żydowskich i za nie bogacili się Żydzi. Po przeprowadzonym przez rząd carski podziale kraju na kongresówkę i obwód rosyjski wielu straciło swe oszczędności. Do pierwszej wojny światowej w Knyszynie dobrze prosperował żydowski bank. Po pierwszej wojnie światowej istniały w Knyszynie: Kasa Stefczyka, Żydowski Bank Ludowy, Żydowska kasa bezprocentowa Gemilus Chasedi. Artykuł wysłany do Słowa Powszechnego w 1960 roku. Władze rosyjskie przed pierwszą wojną światową w trosce o trzeźwość ludności, utrzymywały herbaciarnie, kawiarnie, jadłodajnie, aby ludność nieużywająca trunków alkoholowych miała możność otrzymać tanie i zdrowe posiłki. Taka herbaciarnia istniała w m. Knyszynie, utrzymywana przez Towarzystwo popierania trzeźwości Obszczestwo Popieczytielstwa o Norodnoj trezwosti. Na czele tego towarzystwa stał miejscowy pop prawosławny, nauczycielstwo, urzędnicy i policja. Herbaciarnia ta, a 34

35 raczej jadłodajnia zaopatrywała ludność nieużywającą alkoholu podczas targów, jarmarków, świąt i odpustów w tani i zdrowy posiłek. W porze zimowej w długie wieczory i w Wielkim Poście, w celu popularyzowania trzeźwości były urządzane w herbaciarni odczyty i wyświetlane przeźrocza o treści historycznej i religijnej. Odczyty takie miały powodzenie. Uczęszczało sporo ludności dorosłej oraz młodzieży szkolnej, przy tym wpływało dodatnio na konsumpcję. W czasach obecnych, gdzie alkoholizm b. rozpowszechniony, wskazane byłoby organizowanie przez Gminne Spółdzielnie tanich jadłodajni, herbaciarni i kawiarń, w którym ludność przybywająca na targi i jarmarki z okolicznych miejscowości w promieniu do 50 km mogłaby zaopatrywać się w ciepłe, tanie i bezalkoholowe posiłki, gdyż z braku takowych dotychczasowe gospody spółdzielcze, obficie zaopatrywane w trunki alkoholowe są jedynymi zakładami spożywczymi, pomimo iż posiadają pokoje bezalkoholowe. W m. Knyszynie /wojew. białostockie, dawniej powiat białostocki, obecnie moniecki, przy ul. Grodzieńskiej za budynkiem ob. M. Ostrowskiego w roku 1967 rozpoczęto budowę Domu Książki i chociaż sezon budowlany sprzyjał, roboty budowlane przerwano z braku materiałów budowlanych. Pozostała tylko tablica firmy budowlanej. Na schodach budynku pozostawiono worek papierowy cementu, który przez zimę i sezon mokry skamieniał i jest niezdatny do dalszego wykorzystania. Z opowiadań p. Bronisława Citkowskiego syna Pawła ur. w Knyszynie w 1873 r. Za czasów panowania rosyjskiego do służby wojskowej były przeprowadzane łapanki, gdyż od poboru knyszyniacy jak i inni uchylali się, a było to po powstaniu narodowym po 1863 roku. W łapankach takich brali czynny udział obywatele m. Knyszyna wysługujący się carskim urzędnikom. Pamiętał on jak jego ojca i Dębowskiego z Knyszyna, ukrytych między budynkami domów, ścigali siepacze werbujący do wojska rosyjskiego, a była to służba w wojsku rosyjskim za panowania Mikołaja I 25 lat. Takimi łapaczami spośród mieszkańców Knyszyna byli: Krzysztof Dworzańczyk z ulicy Kościelnej, Franciszek Bruszewski z ulicy Goniądzkiej i Stefan Puciła z ulicy Grodzieńskiej odznaczony medalem Za uśmierenije polskago miatieża t. j. za pracę przy likwidacji powstania narodowego, niestety i tacy byli Polacy. Ten ostatni poszukując ukrytych poborowych, zgubił medal nadany przez władze rosyjskie za gorliwą akcję w prześladowaniu polskości. Zgłaszał się do Citkowskich po zgubę, lecz na próżno, po roku czasu podczas wywożenia nawozu przez Bronisława Citkowskiego, został znaleziony na polu za ulicą i zwrócony prawemu posiadaczowi. Dopisek ręczny: Ś.p. Bronisław Citkowski zmarł w dniu 4-go sierpnia 1965 r. w Knyszynie 35

36 Józef Piasecki w mundurze carskiej armii Józef Piasecki wśród Dowborczyków W zarządzie knyszyńskiej Kasy Stefczyka