PROCESY EGZOGENICZNE GLEBY. BIOSFERA. tematyczny. Dział. Uczeo spełnia wymagania na ocenę dobrą oraz poprawnie:

Transkrypt

1 GLEBY. BIOSFERA PROCESY EGZOGENICZNE Dział tematyczny Poziom wymagań / ocena konieczny / dopuszczający podstawowy / dostateczny rozszerzający / dobry dopełniający / bardzo dobry wykraczający / celujący Uczeo poprawnie: na ocenę dopuszczającą na ocenę dostateczną na ocenę dobrą na ocenę bardzo dobrą wyjaśnia znaczenia terminów związanych z procesami zewnętrznymi wymienia i rozróżnia rodzaje wietrzenia oraz ich produkty wyjaśnia podstawowe rodzaje ruchów masowych wymienia skały rozpuszczalne przez wodę oraz formy krasu powierzchniowego i podziemnego wymienia elementy doliny rzecznej nazywa formy rzeźby terenu powstałe w wyniku pracy rzeki, lodowca górskiego, lądolodu, wiatru i morza wskazuje na mapie przykładowe obszary o rzeźbie młodoglacjalnej omawia krzywą hipsograficznej wymienia główne formy ukształtowania lądów i den oceanów wskazuje na mapie główne formy ukształtowania lądów wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów dotyczących gleby i procesu glebotwórczego oraz biosfery wymienia czynniki rozwoju gleb oraz poziomy glebowe nazywa gleby strefowe i podaje ich rozmieszczenie na mapie, wymienia gleby astrefowe określa czynniki wpływające na zróżnicowanie szaty roślinnej na Ziemi podaje nazwy formacji roślinnych i wymienia dominujące gatunki roślin w każdej ze stref roślinnych wymienia i wskazuje na mapie krainy i królestwa zoogeograficzne oraz wymienia charakterystyczne zwierzęta w nich żyjące określa czynniki wpływające na intensywnośd poszczególnych procesów zewnętrznych wymienia przyczyny powstawania ruchów masowych i omawia na podst. schematów ich rodzaje odróżnia formy krasu powierzchniowego i podziemnego wskazuje na mapie i Europy obszary krasowe określa dominujące procesy związane z pracą rzeki w jej trzech biegach, pracą lodowców i lądolodów, pracą wiatru i mórz podaje przykłady rzek o różnych typach ujśd i wskazuje je na mapie omawia budowę wydmy parabolicznej i barchanu wymienia rodzaje pustyo i wskazuje ich przykłady na mapie wymienia elementy klifu porównuje rzeźbę kontynentów wyjaśnia proces glebotwórczy omawia na podstawie schematów profili glebowych najważniejsze poziomy glebowe i rozpoznaje podstawowe typy gleby na podstawie schematów profili podaje różnice między żyznością a urodzajnością omawia cechy gleb strefowych i astrefowych opisuje rozmieszczenie głównych typów gleb na podstawie mapy charakteryzuje główne formacje roślinne na Ziemi i wskazuje na mapie zasięgi ich występowania charakteryzuje wybrane krainy zoogeograficzne omawia przebieg poszczególnych procesów zewnętrznych charakteryzuje produkty i formy powstałe w wyniku zachodzących procesów zewnętrznych wykazuje wpływ wybranych czynników na intenstywnośd przebiegu procesów egzogenicznych rozpoznaje formy rzeźby terenu przedstawione na schematach i fotografiach oraz przypisuje je właściwym procesom wskazuje na mapie formy egzogeniczne charakteryzuje wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi omawia czynniki glebotwórcze z uwzględnieniem czynników abiotycznych i biotycznych analizuje profil glebowy w terenie i na jego podst. określa typ gleby opisuje kompleksy rolniczej przydatności gleb omawia genezę wybranych typów gleb strefowych i astrefowych przyporządkowuje gleby strefowe do skał podłoża, warunków wodnych, stref klimatycznych i roślinnych opisuje przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia stref roślinnych charakteryzuje roślinnośd astrefową, w tym roślinnośd piętrową gór wyjaśnia geograficzne przyczyny wykazuje zależnośd między klimatem, budową geologiczną, spadkiem terenu, szatą roślinną i działalnością a intensywnością poszczególnych procesów egzogenicznych opisuje wpływ procesów zewnętrznych na życie i działalnośd oblicza przeciętny spadek rzeki opisuje rzeźbotwórczą działalnośd wód opadowych (erozja wąwozowa) wskazuje na mapie rozmieszczenie poszczególnych typów pustyo i je charakteryzuje podaje przykłady zagrożeo dla rozwoju raf koralowych na opisuje ukształtowanie powierzchni Ziemi jako efekt oddziaływania procesów endogenicznych i egzogenicznych wyjaśnia wpływ procesu glebotwórczego na żyznośd gleb podaje przykłady negatywnego oddziaływania na urodzajnośd gleb ocenia przydatnośd rolniczą gleb strefowych i astrefowych rozpoznaje typ gleby na podstawie opisu i schematu profilu glebowego podaje przykłady przystosowania się roślin do warunków środowiska przyrodniczego omawia piętra klimatyczno-roślinne na przykładach gór położonych w różnych szerokości geograficznych opisuje i ocenia warunki życia w poszczególnych strefach mórz i oceanów opisuje zagrożenia występujące w jaskiniach wywołane działalnością wskazuje możliwości zagospodarowania teras zalewowych i nadzalewowych omawia wpływ zlodowaceo na rzeźbę powierzchni Ziemi wyjaśnia związek między lessami występującymi w Europie a plejstoceoskimi lądolodami opisuje rolę wybrzeży w gospodarczej działalności kreśli krzywą hipsograficzną wybranego obszaru wykazuje ciąg zależności występujących między procesami glebotwórczymi, poziomem glebowym, profilem glebowym a typem gleb wykazuje wpływ czynników antropogenicznych na degradację gleb wykazuje związek pomiędzy cechami roślinności i zwierzęcego a warunkami naturalnymi danego środowiska wyjaśnia przyczyny występowania endemitów na Ziemi wyjaśnia zależnośd między środowiskiem przyrodniczym a życiem charakteryzuje wybrane środowisko strefowe lub astrefowe

2 LUDNOŚD I URBANIZACJA PRZEMIANY POLITYCZNE I GOSPODARCZE ŚWIATA GLEBY. BIOSFERA określa czynniki przyrodnicze i antropogeniczne wpływające na kształtowanie się krajobrazu na Ziemi wymienia strefy krajobrazowe na Ziemi i wskazuje je na mapie dotyczących paostwa wymienia najczęstsze kryteria przyjmowane podczas formułowania definicji paostwa wymienia główne wydarzenia w historii powszechnej, które wpłynęły na obecny układ paostw na mapie politycznej wymienia paostwa powstałe w Europie po 1989 r. wymienia główne mierniki i wskaźniki rozwoju społeczno- -gospodarczego wymienia przykłady paostw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia znaczenie podstawowych terminów dotyczących ruchu, rozmieszczenia i struktury ludności wymienia i wskazuje na mapie najludniejsze paostwa oraz przykłady paostw o wysokim i niskim współczynniku przyrostu naturalnego wymienia fazy przejścia demograficznego i podaje dla nich przykłady paostw odczytuje z wykresów podst. wskaźniki struktury demograficznej podaje główne cechy rozmieszczenia ludności na dokonuje podziału obszarów wg kryterium zaludnienia wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na podst. mapy tematycznej wymienia strefy życia w wodach oraz charakteryzuje jedną z nich opisuje komponenty środowiska przyrodniczego w strefie krajobrazowej wymienia wybrane parki narodowe w poszczególnych strefach krajobrazowych i wskazuje je na mapie wskazuje na mapie przykłady krajów wg wskazanego kryterium wskazuje na mapie enklawy, eksklawy, przykłady terytoriów zależnych wymienia czynniki wpływające na współczesny podział polityczny odczytuje na mapach aktualny podział polityczny wskazuje przykłady paostw będących niegdyś kolonią podaje przykłady nowo utworzonych paostw na definiuje wybrane ekonomiczne mierniki wzrostu gospodarczego wyróżnia kryteria podziału paostw wg PKB na 1 mieszkaoca oraz HDI podaje czynniki wpływające na zróżnicowanie przyrostu naturalnego oblicza współczynnik przyrostu naturalnego charakteryzuje etapy rozwoju demograficznego na post. wykresu określa przyczyny eksplozji oraz implozji demograficznej wskazuje czynniki kształtujące strukturę wieku ludności wymienia typy demograficzne społeczeostw i je omawia na wybranych przykładach paostw omawia czynniki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozmieszczenia ludności na podaje różnice w zaludnieniu wg kontynentów różnicowania zwierzęcego wymienia bariery ograniczające rozprzestrzenianie się zwierząt na Ziemi przyporządkowuje typowe gatunki fauny poszczególnym krainom zoogeograficznym porównuje cechy środowiska przyrodniczego i formy gospodarowania w różnych strefach krajobrazowych analizuje zmiany liczby paostw w Europie i na wymienia kryteria podziału ustrojów politycznych paostw analizuje kształtowanie się mapy politycznej do 1989 r. analizuje następstwa przemian społeczno-ustrojowych po 1989 r. porównuje strukturę PKB paostw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego charakteryzuje HDI i porównuje składowe HDI w wybranych paostwach uzasadnia potrzebę konstruowania syntetycznych mierników rozwoju społeczno-gospodarczego, np. HDI analizuje liczbę ludności i tempo jej zmian analizuje przestrzenne zróżnicowanie urodzeo, zgonów i przyrostu naturalnego na porównuje model przejścia demograficznego i fazy przejścia epidemiologicznego na przykładach opisuje przestrzenne zróżnicowanie eksplozji i implozji demograficznej analizuje strukturę wieku i płci społeczeostw z różnych faz demograficznych wyjaśnia konsekwencje starzenia się społeczeostwa oblicza współczynnik feminizacji i współczynnik maskulinizacji analizuje rozmieszczenie ludności na na podst. mapy tematycznej oraz charakteryzuje ich faunę podaje przykłady oddziaływania komponentów środowiska przyrodniczego na w poszczególnych strefach krajobrazowych wykazuje na podstawie map tematycznych strefowe i astrefowe zróżnicowanie środowiska przyrodniczego Ziemi wyjaśnia status Antarktydy przedstawia podział terytorialny mórz i oceanów ukazuje na przykładach procesy integracji i dezintegracji w Europie po 1989 r. opisuje wybrane ustroje polityczne na opisuje przestrzenne zróżnicowanie wartości PKB i HDI na omawia podstawowe cechy gospodarcze, demograficzne i społeczne paostw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wyjaśnia przyczyny tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej ocenia skutki eksplozji i implozji demograficznej w wybranych paostwach ukazuje przyczyny zmian demograficznych i epidemiologicznych w krajach rozwiniętych gospodarczo omawia problemy społeczno- -gospodarcze związane ze starzeniem się społeczeostw wybranych krajów Europy Zachodniej analizuje i ocenia zróżnicowanie ludności pod względem przeciętnej długości trwania życia, dzietności oraz umieralności niemowląt ocenia wpływ religii na postawy społeczne i gospodarkę paostw analizuje podział wpływów na Antarktydzie analizuje i prognozuje zmiany liczby paostw wyjaśnia na wybranych przykładach procesy, w których wyniku powstały nowe paostwa pozaeuropejskie wyjaśnia wpływ kształtowania się podziału politycznego na inne elementy przestrzeni geograficznej wyjaśnia wpływ rozwoju społecznogospodarczego na inne elementy przestrzeni geograficznej (Interakcje) prognozuje zmiany liczby ludności i poszczególnych kontynentów prognozuje zmiany udziału głównych grup wiekowych ludności Unii Europejskiej na podstawie różnorodnych źródeł opisuje problem uchodźstwa na wybranych przykładach uzasadnia koniecznośd walki z rasizmem omawia wpływ podbojów kolonialnych na zróżnicowanie językowe omawia zmiany w strukturze zatrudnienia wraz z rozwojem gospodarczym, a także ich konsekwencje w wybranych krajach

3 LUDNOŚD I URBANIZACJA określa gęstośd zaludnienia na poszczególnych kontynentach Określa na podstawie mapy tematycznej główne kierunki współczesnych migracji ludności podaje przykłady paostw o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych wymienia główne i mieszane odmiany ludzkie podaje przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem narodowościowym wymienia nazwy religii uniwersalnych podaje przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym i kulturowym wymienia kategorie ludności na rynku pracy wymienia czynniki decydujące o poziomie aktywności zawodowej ludności wymienia rodzaje bezrobocia omawia czynniki wpływające na stan zdrowia ludzi na wymienia typowe choroby w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wymienia rodzaje jednostek osadniczych podaje charakterystyczne cechy wsi wymienia funkcje miast i podaje przykłady miast o różnych funkcjach wymienia płaszczyzny i fazy urbanizacji wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie wymienia przyrodnicze i społecznoekonomiczne skutki rozwoju dużych miast oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia klasyfikuje migracje i wyjaśnia jej przyczyny podaje kierunki współczesnych migracji zagranicznych na oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego ludności opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na na podstawie mapy tematycznej klasyfikuje języki ze szczególnym uwzględnieniem grup językowych rodziny indoeuropejskiej wymienia najbardziej rozpowszechnione języki przedstawia strukturę wyznaniową na na podstawie danych statystycznych określa główne cechy kręgów kulturowych (cywilizacyjnych) na oraz wskazuje ich zasięg na mapie omawia strukturę zatrudnienia w poszczególnych fazach rozwoju gospodarczego wskazuje przyczyny bezrobocia na oblicza współczynnik (stopę) bezrobocia charakteryzuje choroby cywilizacyjne, w tym otyłośd wymienia przyczyny zgonów w najbogatszych paostwach i krajach słabo rozwiniętych charakteryzuje czynniki lokalizacji i rozwoju jednostek osadniczych określa funkcje wybranych miast przedstawia procesy urbanizacyjne na, w tym płaszczyzny, fazy i skutki urbanizacji opisuje typy zespołów miejskich i wskazuje je na mapie analizuje i ocenia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na rozmieszczenie ludności w różnych regionach charakteryzuje przyczyny i konsekwencje migracji ludności w różnych paostwach charakteryzuje strukturę etniczną i narodowościową ludności wskazuje przyczyny upowszechniania się wybranych języków na charakteryzuje zróżnicowanie religijne i kulturowe oraz przedstawia tego konsekwencje analizuje strukturę zawodową ludności wybranych paostw porównuje zróżnicowanie stopy bezrobocia w wybranych paostwach na podstawie danych statystycznych charakteryzuje rodzaje bezrobocia analizuje społeczne i gospodarcze skutki występowania chorób na analizuje geograficzne uwarunkowania stanu zdrowia ludności rozpoznaje typy genetyczne kształtów wsi opisuje wpływ czynników przyrodniczych i antropogenicznych na kształtowanie się sieci osadniczej rozpoznaje typy miast i zespołów miejskich na porównuje zmiany liczby ludności w wybranych miastach na podstawie danych statystycznych opisuje zmiany w krajobrazie wielkich miast w różnych regionach wyjaśnia przyczyny zróżnicowania poziomu urbanizacji w różnych częściach porównuje czynniki wpływające na rozmieszczenie ludności w krajach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wymienia rodzaje i przyczyny uchodźstwa oraz podaje przykłady tego rodzaju migracji przedstawia skutki zróżnicowania narodowościowego i etnicznego ludności na przykładach wskazuje konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na omawia znaczenie czynników społeczno-kulturowych w rozwoju gospodarczym wybranych regionów wyjaśnia zróżnicowanie struktury zatrudnienia w wybranych paostwach i jej związek z poziomem rozwoju paostwa analizuje pozytywne i negatywne skutki bezrobocia opisuje problem pracy dzieci przyczyny, konsekwencje i obszary występowania omawia zróżnicowanie dostępu do usług medycznych w różnych krajach na podstawie mapy tematycznej wyjaśnia, na czym polega profilaktyka chorób wyjaśnia przyczyny przemian zachodzących współcześnie w osadnictwie wiejskim określa strukturę funkcjonalno- -przestrzenną różnych miast i ocenia jej zmiany wraz z rozwojem paostw opisuje zróżnicowanie poziomu życia ludzi w miastach różnych typów i o różnej wielkości charakteryzuje współczesne formy zatrudnienia omawia działania paostw podejmowane w celu ograniczenia bezrobocia przedstawia psychospołeczne skutki bezrobocia na podstawie materiałów źródłowych proponuje globalne i regionalne działania, które można podjąd w celu zwalczania chorób cywilizacyjnych i zakaźnych przedstawia cechy fizjonomiczne miast typowe dla różnych regionów oraz ich zmiany wraz z rozwojem gospodarczym porównuje problemy mieszkaoców wielkich miast w paostwach słabo i wysoko rozwiniętych gospodarczo

4 PRZEMYSŁ ROLNICTWO wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa określa funkcje rolnictwa wymienia formy użytkowania ziemi wymienia paostwa o największym udziale gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi wymienia cechy rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego omawia różnice między rolnictwem towarowym i subsystencyjnym oraz intensywnym a ekstensywnym przedstawia podział roślin uprawnych wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych określa czynniki wpływające na produkcję zwierzęcą przedstawia paostwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich związanych z połowami morskimi i śródloądowymi przedstawia główne łowiska na na podst. mapy tematycznej związanych ze zjawiskiem głodu i niedożywienia podaje normy żywieniowe wg FAO oraz lliczbę głodujących na na podst. danych statystycznych wymienia funkcje lasów wskazuje kraje o największej lesistości oraz kraje o największym udziale w światowej produkcji drewna określa funkcje przemysłu wymienia etapy procesu industrializacji wymienia przyrodnicze i pozaprzyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu, w tym przem. high-tech na podstawie map tematycznych, danych statystycznych i zdobytej wiedzy: charakteryzuje warunki naturalne produkcji rolnej na ocenia poziom mechanizacji i chemizacji rolnictwa w wybranych krajach charakteryzuje elementy struktury użytkowania ziemi charakteryzuje główne regiony rolnicze na wyjaśnia przyczyny rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego wyjaśnia znaczenie GMO oraz wskazuje rejony upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie omawia typy rolnictwa i wskazuje obszary ich występowania przedstawia zastosowanie i rozmieszczenie roślin uprawnych wskazuje kierunki chowu oraz omawia rozmieszczenie i wielkośd pogłowia wybranych zwierząt wskazuje kraje o największych światowych połowach morskich oraz kraje o najniższym spożyciu ryb określa przyczyny nadmiernego odławiania organizmów morskich wymienia przyczyny oraz skutki głodu i niedożywienia ludności wskazuje największych eksporterów żywności na przedstawia rozmieszczenie największych kompleksów leśnych i zróżnicowanie lesistości na określa przyczyny oraz skutki redukcji lasów równikowych opisuje rozwój przemysłu i zmiany w strukturze produkcji przemysłowej omawia udział przemysłu w tworzeniu PKB w wybranych krajach na podstawie wykresu wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i społecznoekonomicznych na rozwój rolnictwa i strukturę użytkowania ziemi przedstawia zróżnicowanie struktury użytkowania ziemi na na podstawie danych statystycznych analizuje wybrane wskaźniki rolnictwa uprzemysłowionego wymienia i opisuje cechy różnych sposobów gospodarowania w rolnictwie omawia czynniki wpływające na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach oblicza wielkośd plonów analizuje rozmieszczenie i wielkośd produkcji roślinnej oraz zwierzęcej w wybranych regionach wymienia czołowych importerów i eksporterów wołowiny i wieprzowiny wyjaśnia przyczyny zróżnicowania wielkości połowów ryb w wybranych paostwach analizuje rozmieszczenie obszarów niedoboru i nadwyżek żywności na podstawie mapy tematycznej opisuje problemy wyżywienia ludności na podstawie różnych źródeł oraz główne sposoby zwalczania głodu i niedożywienia wymienia sposoby prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej w różnych regionach charakteryzuje strukturę i rolę przemysłu w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego wskazuje wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozwój i rozmieszczenie wybranych branż ocenia środowisko przyrodnicze ze względu na możliwości rozwoju rolnictwa na wybranych przykładach ocenia poziom kultury rolnej oraz strukturę agrarną gospodarstw rolnych w wybranych krajach analizuje przyczyny i skutki zmian struktury użytkowania ziemi na przykładach paostw z różnych kontynentów analizuje skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego charakteryzuje różne sposoby gospodarowania w rolnictwie i wskazuje na mapie kraje (regiony), które w dany sposób gospodarują wyjaśnia znaczenie uprawy zbóż, roślin przemysłowych oraz używek wyjaśnia zależnośd chowu wybranych zwierząt gospodarskich na od czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych podaje przykłady zagrożeo wywołanych nadmierną eksploatacją mórz i oceanów wskazuje możliwości rozwoju wykorzystania zasobów mórz i oceanów porównuje i uzasadnia strukturę spożycia żywności w paostwach wysoko i słabo rozwiniętych gospodarczo wyjaśnia wpływ działalności rolniczej na inne elementy przestrzeni społeczno-gospodarczej i kulturowej wykazuje skutki nieracjonalnej gospodarki leśnej w wybranych regionach uzasadnia różnice ilościowe i jakościowe produkcji przemysłowej paostw o różnym poziomie rozwoju omawia wpływ przemysłu na wzrost gospodarczy i jakośd życia ludności przedstawia korzyści dla rolnictwa wynikające ze zwiększenia mechanizacji i chemizacji rolnictwa proponuje sposoby wykorzystania nieużytków do celów rolniczych wskazuje problemy związane z upowszechnianiem się roślin uprawnych zmodyfikowanych genetycznie przedstawia argumenty za i przeciw wybranym sposobom intensyfikacji produkcji rolnej wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych na wielkośd, rozmieszczenie i specjalizację produkcji rolnej w różnych regionach wykazuje zależnośd pomiędzy pogłowiem zwierząt gospodarskich a wielkością produkcji mięsa, mleka i innych produktów omawia gospodarcze wykorzystanie wybranych gatunków ryb proponuje działania, które można podjąd w celu zwiększenia produkcji rolnej na, zmiany struktury produkcji oraz dystrybucji żywności proponuje sposoby walki z głodem uzasadnia koniecznośd racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na podaje przykłady działao zapobiegających zmniejszaniu się powierzchni lasów na wyjaśnia przyczyny i skutki wzrastającej roli krajów nowo uprzemysłowionych w światowej gospodarce na podst. różnych źródeł omawia zmianę roli czynników lokalizacji przemysłu w czasie

5 USŁUGI PRZEMYSŁ dokonuje podziału przemysłu wg EKD przedstawia podział zasobów naturalnych, w tym źródeł energii podaje przykłady zastosowania wybranych surowców wyjaśnia znaczenie terminu recykling wymienia największych producentów wybranych surowców energetycznych wskazuje głównych producentów energii elektrycznej na na podstawie danych statystycznych wymienia typy elektrowni wskazuje największe hydroelektrownie oraz elektrownie atomowe na mapie wymienia rodzaje okręgów przemysłowych, w tym technopolii i wskazuje je na mapie wyjaśnia i podaje przykłady usług podstawowych i wyspecjalizowanych przedstawia podział komunikacji, w tym łączności i transportu wymienia czynniki przyrodnicze i społeczno-ekonomiczne rozwoju sieci transportowej wskazuje na mapie kraje o dużej gęstości sieci drogowej i kolejowej oraz największe porty morskie i lotnicze wskazuje na mapie najważniejsze regiony turystyczne oraz kraje najczęściej odwiedzane przez turystów związanych z handlem zagranicznym podaje przykłady paostw o dodatnim lub ujemnym bilansie handlowym na podst. danych statyst. wymienia nowoczesne usługi wskazuje na mapie kraje nowo uprzemysłowione omawia czynniki lokalizacji przemysłu na wybranych przykładach wyjaśnia przymusową, związaną oraz swobodną lokalizację przemysłu i popiera przykładami opisuje rozmieszczenie wybranych surowców mineralnych, w tym energetycznych i wskazuje główne ośrodki ich wydobycia na podst. mapy omawia recykling jako nowe źródło surowców charakteryzuje zmiany w bilansie energetycznym opisuje znaczenie energii elektryczn. dla gospodarki i życia codziennego przedstawia udział energii elektrycznej pochodzącej z różnych typów elektrowni w wybranych krajach na podst. danych statyst. przedstawia znaczenie przemysłu high-tech i charakteryzuje wybrane technopolie wyjaśnia znaczenie usług materialnych i niematerialnych wymienia sekcje usługowe wg PKD omawia uwarunkowania rozwoju komunikacji i jej rolę w gospodarce omawia gęstośd różnych szlaków komunikacyjnych na podst. mapy wskazuje na mapie najdłuższe rurociągi i gazociągi na podaje przyczyny i skutki funkcjonowania taniej bandery charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu lotniczego podaje przykłady dużego wpływu łączności na współczesną gospodarkę przedstawia przyczyny rozwoju i zróżnicowanie ruchu turystycznego na na podst. danych statyst. wskazuje korzyści i zagrożenia wynikające z rozwoju turystyki wyjaśnia znaczenie behawioralnych czynników lokalizacji przemysłu przedstawia głównych producentów surowców mineralnych opisuje rozmieszczenie, wielkośd wydobycia oraz kierunki eksportu i importu surowców energetycznych na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej wyjaśnia przyczyny zróżnicowania źródeł produkcji energii elektrycznej omawia zmiany wielkości produkcji energii elektrycznej na przedstawia wady i zalety różnych typów elektrowni wyjaśnia rolę i znaczenie energetyki alternatywnej wykazuje skutki restrukturyzacji przemysłu opisuje cechy przemysłu i formy organizacji przestrzennej przemysłu high-tech opisuje etapy rozwoju usług i dynamikę wzrostu zapotrzebowania na nie, w tym szczególnie usług komunikacyjnych analizuje wielkośd i strukturę towarową ładunków przewożonych różnymi rodzajami transportu opisuje sied transportu śródlądowego na na podst. mapy analizuje cele, cechy i uwarunkowania ruchu turystycznego na wyjaśnia, czym jest monokultura turystyczna opisuje walory turystyczne wybranych ośrodków i regionów turystycznych na na podstawie różnych źródeł analizuje współczesne problemy międzynarodowej wymiany handlowej porównuje zróżnicowanie zasobów pracy w przemyśle tradycyjnym i hightech uzasadnia potrzebę racjonalnego gospodarowania surowcami mineralnymi charakteryzuje światowe zasoby i wydobycie wybranych surowców mineralnych na podst. danych statyst. wyjaśnia znaczenie ropy naftowej dla gospodarki energetycznej paostw oraz dla handlu międzynarodowego wykazuje związek między warunkami przyrodniczymi a strukturą produkcji energii elektrycznej w danym paostwie charakteryzuje zmiany w strukturze zużycia energii następujące wraz z rozwojem gospodarczym paostw wyjaśnia zależnośd między restrukturyzacją przemysłu a rozwojem okręgów przemysłowych wymienia korzyści związane z tworzeniem i funkcjonowaniem parków technologicznych analizuje udział usług w strukturze zatrudnienia w wybranych krajach na podst. danych statyst. omawia wady i zalety różnych rodzajów transportu przedstawia na przykładach rolę kanałów w skracaniu dróg morskich wyjaśnia malejącą rolę żeglugi śródlądowej w wielu krajach wykazuje zróżnicowanie dostępu do telefonii komórkowej oraz internetu w różnych krajach przedstawia ekonomiczne, społeczne i przyrodnicze skutki rozwoju turystyki na przykładach wymienia i lokalizuje na mapie nowe 7 cudów wyjaśnia przyczyny dużego udziału Europy w międzynarodowym rozwoju turystycznym wyjaśnia przyczyny wzrostu roli metali ziem rzadkich w gospodarce światowej na podst. różnych źródeł wykazuje dysproporcje w rozmieszczeniu rejonów produkcji i konsumpcji surowców energetycznych oraz konsekwencje tych dysproporcji ocenia skutki rosnącego zużycia energii elektrycznej oraz uzasadnia koniecznośd pozyskiwania jej nowych źródeł opisuje możliwości wykorzystywania alternatywnych źródeł energii w wybranych krajach wyjaśnia tendencje zmian w rozwoju i rozmieszczeniu okręgów przemysłowych na ocenia wpływ przemysłu high-tech na rozwój gospodarczy i jakośd życia wykazuje znaczenie usług wyspecjalizowanych dla rozwoju społeczno-gospodarczego paostw ocenia rolę nowoczesnych usług komunikacyjnych w działalności gospodarczej paostw omawia zmiany znaczenia poszczególnych rodzajów transportu wraz z rozwojem społecznogospodarczym określa wpływ światowego kryzysu ekonomicznego na natężenie oraz kierunki ruchu pasażerów i towarów na podstawie dostępnych źródeł wykazuje zagrożenia związane z nowoczesną technologią informacyjną wykazuje znaczenie turystyki dla rozwoju społeczno-gospodarczego wybranych krajów i regionów

6 PROBLEMY WSPOŁCZESNEGO ŚWIATA USŁUGI wymienia na podstawie obserwacji i zebranych informacji rodzaje świadczonych usług w najbliższej okolicy zaznacza na mapie badanego terenu wybrane przedsiębiorstwa usługowe wymienia czynniki wpływające na dysproporcje w rozwoju społecznogospodarczym krajów wskazuje na mapie kraje bogatej Północy i biednego Południa wskazuje płaszczyzny globalizacji wymienia największe korporacje na na podstawie danych statystycznych wskazuje płaszczyzny integracji międzynarodowej wymienia główne organy ONZ podaje przykłady krajów członkowskich Unii Europejskiej wymienia źródła konfliktów na wyjaśnia, czym różni się terroryzm od konfliktu zbrojnego podaje przykłady paostw, w których toczą się konflikty etniczne charakteryzuje najważniejsze regiony turystyczne na podstawie różnych źródeł przedstawia czynniki rozwoju oraz rodzaje obrotów w handlu międzynarodowym opisuje bilans handlowy i płatniczy podaje przyczyny rozwoju nowoczesnych usług zbiera informacje o podmiotach gospodarczych świadczących usługi na badanym terenie określa znaczenie wybranych przedsiębiorstw usługowych dla społeczności lokalnej wskazuje przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno-gospodarczym paostw i regionów wymienia paostwa należące do grupy BRICS wskazuje przyczyny globalizacji na definiuje indeks globalizacji i wskazuje kraje o najwyższym indeksie globalizacji przedstawia formy współpracy międzynarodowej i rozmieszczenie wybranych organizacji międzynarodowych na na podstawie mapy wymienia przyczyny konfliktów na przedstawia zagrożenia związane z terroryzmem przedstawia przebieg wybranego konfliktu zbrojnego na podstawie dostępnych źródeł podaje przykłady izolacji paostwowej na analizuje strukturę towarową i geograficzną obrotów handlu światowego podaje nazwy największych banków na pod względem przychodów przedstawia na podstawie danych statystycznych poziom zaspokojenia potrzeb na usługi podstawowe i wyspecjalizowane w paostwach o różnym poziomie rozwoju gospod. dobiera narzędzia badawcze w celu określenia dostępności usług w najbliższej okolicy analizuje informacje uzyskane w czasie badania i wyciąga wnioski wskazuje cechy demograficzne, społeczne i gospodarcze paostw bogatej Północy i biednego Południa wymienia przyczyny wzrostu znaczenia korporacji międzynarodowych dla gospodarki światowej przedstawia przejawy globalizacji na różnych płaszczyznach omawia działalnośd wybranych organizacji międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, politycznym i militarnym wymienia kraje członkowskie wybranych organizacji międzynarod. wyjaśnia przyczyny wybranych konfliktów i zamachów terrorystycznych omawia przebieg konfliktów w Europie, Azji i w Afryce oraz wskazuje na mapie obszary objęte tymi konfliktami porównuje regiony o różnym stopniu zagospodarowania turystycznego ocenia uwarunkowania rozwoju handlu międzynarodowego analizuje przestrzenne zróżnicowanie dostępu do usług bankowych na omawia wpływ nowoczesnych usług na życie i działalnośd prezentuje wyniki badao ocenia wpływ usług na poziom życia ludności w najbliższej okolicy wyjaśnia przyczyny i konsekwencje podziału na bogatą Północ i biedne Południe analizuje wybrane mierniki poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i jakości życia mieszkaoców na podst. danych statystycznych wskazuje i uzasadnia pozytywne i negatywne skutki globalizacji wskazuje przyczyny i skutki integracji europejskiej przedstawia skutki konfliktów zbrojnych i terroryzmu wymienia przyczyny i konsekwencje izolacji paostw na płaszczyznach: politycznej, społecznej i gospodarczej omawia rolę ONZ w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych analizuje niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym związane z rozwojem różnych form turystyki analizuje wpływ międzynarodowej wymiany handlowej na rozwój społeczno--gospodarczy paostw wyjaśnia znaczenie nowoczesnych usług dla rozwoju wybranych krajów ze szczególnym uwzględnieniem usług finansowych prognozuje zmiany w dostępności do usług w najbliższej okolicy w czasie proponuje działania mające na celu zmniejszenie dysproporcji rozwoju w społeczno-gospodarczym krajów oraz regionów analizuje znaczenie globalizacji ekonomicznej dla rozwoju społecznogospodarczy omawia rolę i znaczenie organizacji naukowych, sportowych i kulturalnych na podst. dostępnych źródeł omawia działania organizacji międzynarodowych i rządów paostw podejmowane w celu ograniczenia terroryzmu i konfliktów zbrojnych ocenia wpływ konfliktów zbrojnych na pogłębienie się różnic społecznogospodarczych paostw charakteryzuje konflikty toczące się aktualnie na na podst. źródeł

7 CZŁOWIEK W PRZESTRZENI PRZYRODNICZEJ związanych ze środowiskiem geograficznym i antropopresją wymienia główne źródła zanieczyszczeo i degradacji poszczególnych sfer Ziemi określa globalne skutki antropopresji w środowisku naturalnym wskazuje na mapie obszary niedoboru wody oraz zagrożone pustynnieniem wymienia główne strategie ochrony środowiska podaje nazwy organizacji zajmujących się ochroną środowiska wymienia rodzaje działalności przyczyniających się do degradacji poszczególnych elementów środowiska naturalnego oraz skutki tej działalności podaje przykłady katastrof ekologicznych omawia podstawowe zasady zrównoważonego rozwoju przedstawia przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego, w tym działania wybranych organizacji międzynarodowych podaje przykłady rezerwatów biosfery omawia przykłady wpływu działalności na globalne zmiany w środowisku naturalnych wyjaśnia przyczyny niedoboru wody w wybranych regionach i proponuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą wyjaśnia sposoby walki z odpadami przemysłowymi i komunalnymi omawia międzynarodowe inicjatywy w zakresie ochrony i restytucji środowiska naturalnego analizuje relację człowiek środowisko przyrodnicze na różnych etapach rozwoju społecznogospodarczego ocenia możliwości realizacji podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej dowodzi na przykładach, że naruszenie stabilności ekosystemów może powodowad nieodwracalne zmiany w środowisku naturalnym wyróżnia i charakteryzuje siedem kategorii obszarów chronionych ocenia skutki zmian środowiska w holocenie związane z działalnością przedstawia przykłady działao podejmowanych przez rządy krajów, organizacje międzynarodowe i regionalne w celu rozwiązywania problemów globalnych i lokalnych w zakresie racjonalnego gospodarowania zasobami przyrody proponuje długofalowe działania zapobiegające katastrofom ekologicznym