STOWARZYSZENIE PAPIERNIKÓW POLSKICH EKSPERTYZA ZESPOŁU RZECZOZNAWCÓW NR 15/ZRZ/09 OPRACOWANIE. pt:

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE PAPIERNIKÓW POLSKICH EKSPERTYZA ZESPOŁU RZECZOZNAWCÓW NR 15/ZRZ/09 OPRACOWANIE pt: Analiza rynkowa dostępności papieru pochodzącego z recyklingu w Polsce Wykonawcy: mgr inŝ. Zbigniew Fornalski dr inŝ. Katarzyna Godlewska Łódź, grudzień 2009 r.

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Kluczowe czynniki oddziaływania na środowisko Produkcja papieru w Polsce z uwzględnieniem papieru z recyklingu Produkcja papieru do kopiowania i papieru graficznego Produkcja papieru tissue Podsumowanie - 15 Literatura Słowniczek pojęć Podstawą wykonania niniejszego opracowania jest umowa nr 28/09 z dnia r. pomiędzy Urzędem Zamówień Publicznych a Stowarzyszeniem Papierników Polskich. 2

3 1. Wprowadzenie Podstawowym surowcem do produkcji papieru jest masa włóknista pierwotna (z włókien otrzymanych z przerobu drewna) lub wtórna (z włókien pochodzących z odzyskanego papieru, potocznie zwanego makulaturą). W zaleŝności od rodzaju produkowanego papieru stosuje się masę włóknistą pierwotną lub wtórną albo mieszankę tych mas. Do mas włóknistych pierwotnych zalicza się masę celulozową siarczanową, masę celulozową siarczynową, masę półchemiczną oraz róŝnego rodzaju masy (ściery) drzewne, w tym chemo-termomechaniczne (CTMP), termomechaniczne (TMP), mechaniczne. Do mas wtórnych zalicza się masy otrzymane z papieru z odzysku (makulatury). W Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) oraz w Nomenklaturze Handlu Zagranicznego (CN) występują cztery główne rodzaje makulatury: makulatura i odpady z papierów i tektur niebielonych lub falistych, makulatura i odpady z pozostałego papieru i tektury wykonane z bielonej chemicznie masy celulozowej niebarwionej w masie, makulatura i odpady z papieru i tektury wykonanne głównie z masy chemicznej drzewnej (np.: stare gazety, czasopisma i podobne materiały drukarskie, makulatura i odpady z papieru i tektury pozostałe, łącznie z odpadami niesortowanymi. NiezaleŜnie od tego podziału, polska norma PN-EN 643 zawiera Europejski wykaz znormalizowanych odmian papieru i tektury z odzysku, który dzieli makulaturę na pięć rodzajów: odmiany słabe, odmiany średnie, odmiany lepsze, odmiany mocne i odmiany specjalne (wprowadzone w 2004 r.). Zarówno w Europie jak i w Polsce najwięcej makulatury stosuje się do produkcji papierów gazetowych i papierów do produkcji tektury falistej (przeszło 90% surowców włóknistych). W innych niŝ gazetowy papierach udział makulatury wynosi ok. 10%, a w przypadku papierów higienicznych - ok. 50%. Na rysunku 1 przedstawiono wielkość produkcji róŝnych rodzajów papieru w Europie w 2008 r. Wielkość produkcji róŝnych rodzajów papieru w Europie w 2008 roku 7,1% 3,6% 11,1% 4,3% Papier gazetowy Inne papiery graficzne 12,5% Papiery na tekturę falistą Tektura pudełkowa 38,1% Papiery do celów opakowaniowych do 150 g/m2 Papiery higieniczne Papiery pozostałe 23,4% Rysunek 1. Wielkość produkcji róŝnych rodzajów papieru w Europie w 2008 r. [1] Na rysunku 2 przedstawiono zuŝycie róŝnych rodzajów makulatury do produkcji róŝnych rodzajów papieru. 3

4 Rysunek 2. ZuŜycie róŝnych rodzajów makulatury do produkcji róŝnych rodzajów papieru w Europie w 2008 r. ZuŜycie róŝnych rodzajów makulatury do produkcji róŝnych rodzajów papieru Wskaźnik zuŝycia makulatury do produkcji papieru [%] rodzaje lepsze gazety i czasopisma falista i mocna rodzaje mieszane 0 gazetowy inne papiery graficzne papiery na tekturę falistą tektura pudełkowa pap. do cel. opak. do 150 g/m2 papiery higieniczne pozostałe Rodzaje produkowanych papierów W Polsce masy włókniste pierwotne produkowane są w czterech wytwórniach, przy czym w trzech produkuje się masę celulozową chemiczną - siarczanową (w jednej z nich dodatkowo równieŝ masę półchemiczną, a w innej- masę CTMP). Tylko w jednej wytwórni wytwarzany jest ścier mechaniczny. Wielkość produkcji mas włóknistych pierwotnych w Polsce w 2008 r. przedstawiona jest w tabeli 1. Tabela 1. Produkcja mas włóknistych pierwotnych w Polsce w 2008 r. [2,3] Rodzaj masy 2008 tys. ton Masa celulozowa siarczanowa (sa) 819,9 Masa celulozowa siarczynowa (sy) 0,0 Masa półchemiczna 105,0 Masa chemo-termomechaniczna (CTMP) 67,4 Ścier drzewny mechaniczny 47,4 Łącznie masy włókniste 1039,7 Ilość mas włóknistych pierwotnych produkowana w przemyśle papierniczym, w Polsce, w ostatnich latach wynosi przeszło 1000 tys. ton. Najwięcej, bo ok. 78,8%, produkuje się masy celulozowej siarczanowej. Produkcja masy półchemicznej to ok. 10,1% łącznej produkcji mas włóknistych pierwotnych w Polsce, ścieru mechanicznego to ok. 4,6%, masy CTMP 6,5%. Z uwagi na deficyt mas włóknistych pierwotnych w Polsce, w 2008 r. zaimportowano łącznie 625,9 tys. ton tych mas włóknistych, w tym: 597,9 tys. ton masy celulozowej siarczanowej głównie bielonej, zarówno z drzew iglastych jak i liściastych, 7,8 tys. ton masy celulozowej siarczynowej bielonej, 6 tys. ton ścieru termomechanicznego, 1,1 tys. ton masy półchemicznej i 13,1 tys. ton mas włóknistych pozostałych. Ogółem do produkcji papieru i tektury w Polsce zuŝyto 1644,1 tys. ton mas włóknistych pierwotnych. 4

5 W 2008 r. odnotowano w Polsce wzrost zuŝycia papieru i tektury z odzysku (makulatury) o 1,3% w stosunku do roku poprzedniego. Nastąpił 9,6% wzrost odzysku makulatury z rynku odpadów, ponadto utrzymuje się wysoki poziom jej eksportu (wzrost o 33,4%). Odzysk i zuŝycie makulatury w Polsce w 2008 r. w rozbiciu na główne gatunki przedstawiony jest w tabeli 2. Tabela 2. Odzysk i zuŝycie makulatury w Polsce (łącznie z odpadami produkcyjnymi), w rozbiciu na główne gatunki w 2008 r. Rok 2008 w tym opakowaniowa 2008 w tym opakowaniowa Makulatura i odpady z papierów i tektur niebielonych lub falistych Makulatura i odpady z pozostałego papieru i tektury wykonane z bielonej chemicznie masy celulozowej niebarwionej w masie Makulatura i odpady z papieru i tektur wykonanych głównie z masy chemicznej drzewnej (np.: stare gazety, czasopisma i podobne materiały drukarskie) Makulatura i odpady z papieru i tektury pozostałe, łącznie z odpadami niesortowanymi Razem odzysk makulatury w Polsce tys. ton tys. ton tys. ton tys. ton tys. ton Odzysk makulatury 846,6 93,2 305,1 401,5 1646,4 846,6 384,9 1231,5 ZuŜycie makulatury 690,0 90,8 221,6 110,3 1112,7 690,0 93,7 783,7 W 2008 r. w Polsce zuŝyto ok. 1112,7 tys. ton makulatury, co pozwoliło na wyprodukowanie ok. 892 tys. ton mas włóknistych wtórnych (odbarwianych i nieodbarwianych). Odzyskano z rynku ok. 1646,4 tys. ton makulatury, z czego wyeksportowano ok. 547,9 tys. ton, głównie do Niemiec (345,4 tys. ton), Austrii (40,8 tys. ton) i Chin (49,2 tys. ton). Udział mas pierwotnych w produkcji papieru i tektury w Polsce wynosił w 2008 r. ok. 54%, mas wtórnych ok. 29,3%, reszta wykorzystywanych surowców to surowce niewłókniste. W Polsce 70% zuŝytej makulatury przypada na makulaturę opakowaniową, a reszta to makulatura zadrukowana pochodząca ze zwrotów prasy z kolportaŝu, z drukarń, firm niszczących akta oraz w niewielkiej ilości z selektywnej zbiórki z gospodarstw domowych oraz biur i urzędów. Do produkcji mas włóknistych pierwotnych Polsce w 2008 r. zuŝyto łącznie 5106,8 tys. m 3 drewna, w tym z importu pochodziło 901,0 tys. m 3. W tej ilości 67,4% to drewno iglaste, a reszta to drewno liściaste. Zgodnie z informacją uzyskaną w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe (PGL LP) drewno kupowane przez zakłady uwzględnione w tej ekspertyzie w 100% posiada certyfikat FSC. 2. Kluczowe czynniki oddziaływania na środowisko Aby stwierdzić czy dany wyrób jest wyrobem ekologicznym naleŝy przeanalizować jego cały cykl Ŝycia począwszy od pozyskiwania surowców do jego produkcji, poprzez proces produkcyjny (w tym techniki i technologie produkcji, standardy energetyczne, emisyjne itd.), warunki uŝytkowania wyrobu, aŝ do moŝliwości zagospodarowania odpadów powstających po jego wykorzystaniu. W przypadku papieru istotne jest spełnienie następujących warunków: pozyskiwanie surowców do produkcji powinno odbywać się zgodnie z systemem racjonalnego zarządzania i odtwarzania surowca drzewnego oraz sprawnego systemu pozyskiwania surowców wtórnych zapewniającego odpowiednią jakość surowca, produkcja papieru i tektury powinna być prowadzona zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami, zapewniającymi produkcję efektywną energetycznie, przy niskich emisjach zanieczyszczeń do powietrza, wody i gleby, uŝytkowanie powinno być zgodne z przeznaczeniem, a po efektywnym przetworzeniu na odpowiednie wyroby zapewnić minimalizację powstawania odpadów w przetwórstwie, wykorzystywanie w produkcji ekologicznych środków pomocniczych farby, kleje itp., 5

6 po zakończeniu uŝytkowania odpady z papieru i tektury powinny być odzyskiwane w systemie selektywnej zbiórki, wg gatunków zgodnie z normą PN-EN 643 i wymaganiami recyklerów (głównie papierni). Papiery, które nie nadają się do recyklingu winny zostać poddane kompostowaniu lub spalaniu z odzyskiem energii. Papier i tektura wytwarzane są z odnawialnych (naturalnych) surowców włóknistych otrzymywanych głównie z drewna ( masa pierwotna ) lub z makulatury (masa wtórna). Masa włóknista pierwotna do produkcji papierów pozyskiwana jest z zasobów leśnych, w całości objętych systemem racjonalnego zarządzania i odtwarzania biologicznego potencjału. Ponadto pozyskiwana z obszarów leśnych papierówka (drewno mało- i średniowymiarowe) pochodzi z cięć sanitarnych i pielęgnacyjnych, które muszą być wykonywane w racjonalnej gospodarce leśnej. Zarówno w Europie jak i w Polsce, w wyniku wieloletniego prowadzenia zrównowaŝonej gospodarki leśnej, obserwuje się stabilny przyrost ilości masy drzewnej. Z całkowitego przyrostu masy drzewnej jedynie ok % przeznaczona zostaje na potrzeby przerobu przemysłowego. Systematyczne pomnaŝanie drzewostanu przyczynia się do stałej redukcji dwutlenku węgla w atmosferze, tym samym ograniczając niekorzystne zmiany klimatu na naszym globie. Przemysł celulozowo-papierniczy w Polsce zuŝywa dzisiaj blisko 5 mln m 3 drewna. Jest to głównie papierówka, a tylko nieznaczny procent stanowią odpady tartaczne. Poszczególne zakłady branŝy papierniczej przerabiają rocznie od 0,5 mln m 3 do ponad 2,0 mln m 3 surowca drzewnego. Do produkcji mas włóknistych bielonych stosowanych w produkcji papierów graficznych zuŝywa się w Polsce 2,2 mln m 3 surowca drzewnego [3]. Do produkcji mas włóknistych pierwotnych uŝywane jest zarówno drewno iglaste (ok. 70 %) jak i drewno liściaste (ok. 30%). Przemysł papierniczy przerabia około 17% drewna (grubizny) pozyskiwanego w Polsce. BranŜa papiernicza odbiera systematycznie stałe ilości drewna (nie zawsze najlepszego jakościowo), co umoŝliwia Lasom Państwowym prowadzenie właściwej gospodarki z punktu widzenia zdrowotności zasobów leśnych. Papier i tektura są materiałami idealnie nadającymi się do ponownego przerobu w procesie recyklingu. Makulatura jest cennym surowcem do produkcji papieru opakowaniowego, gazetowego i tissue. Przerabianie odpadów z papieru i tektury, zwłaszcza z tektury falistej, staje się coraz powszechniejsze, szybko rośnie ich zbiórka i znaczenie gospodarcze jako stosunkowo łatwo dostępnego surowca odnawialnego. Pomimo istnienia ogromnej róŝnorodności wyrobów papierniczych wszystkie one wytwarzane są z tego samego surowca, tj. masy włóknistej celulozowej i makulatury. Dzięki temu, przerób makulatury nie wymaga inwestowania dodatkowego czasu, energii i pieniędzy niezbędnych przy zagospodarowaniu odpadów z innego rodzaju materiałów. Prawie kaŝdy zuŝyty papier moŝe zostać poddany recyklingowi, w ten sposób pomnaŝając potencjalne dochody przedsiębiorców. Produkcja mas włóknistych i papieru z zastosowaniem odpowiedniego zestawu najlepszych dostępnych technik pozwala na minimalizację zuŝycia zasobów surowcowych i energii oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń do środowiska. Wytyczne dla branŝy celulozowo-papierniczej zostały określone jako najlepsze dostępne techniki (BAT) w grudniu 2001 r. Zostały w nich przedstawione najlepsze techniki produkcji mas włóknistych pierwotnych (chemicznych, mechanicznych i chemo-mechanicznych), przerobu odzyskanego papieru (makulatury), wytwarzania róŝnych rodzajów papieru i tektury z róŝnych surowców (papiery do celów graficznych, opakowaniowych, higieniczno-sanitarnych i papierów specjalnych) oraz procesów specjalnych. Określone zostały standardy środowiskowe takie jak np: zuŝycie wody i zrzuty ścieków, emisje zanieczyszczeń do powietrza i zuŝycie energii do procesu produkcji (cieplnej i elektrycznej), ilości odpadów stałych powstających przy produkcji, emisje hałasu i emisje pól elektromagnetycznych, a takŝe techniki BAT dotyczące stosowania chemikaliów na róŝnych etapach produkcji. Zwrócono równieŝ uwagę na techniki ogólne związane z organizacją produkcji i zarządzaniem działalnością.[5]. Emisja zanieczyszczeń do atmosfery podczas produkcji papieru graficznego i papieru tissue wynika głównie z wytwarzania energii elektrycznej i pary przez róŝnego rodzaju instalacje energetyczne jak teŝ stosowania odmiennych rodzajów paliw np. węgiel, oleje, gaz itp. ZaleŜy ona równieŝ od wyboru procesu suszenia, w którym oprócz odparowania wody, następuje ostateczne ukształtowanie i utrwalenie struktury papieru. Niezwiązane z wytwarzaniem energii emisje do atmosfery to głównie lotne związki organiczne, które jednak są na tyle niskie, Ŝe nie wymagają stosowania specjalnych technik ograniczania emisji. Emisje zanieczyszczeń do wody związane są z niewielką ilością substancji pochodzących z masy włóknistej i oddzielających się w procesach przygotowania, zanim masa trafi na maszynę papierniczą. Związane są równieŝ ze stosowaniem w procesie wytwarzania papieru dodatków chemicznych lub środków pomocniczych (dodawanych w celu uzyskania odpowiednich właściwości wytworów papierniczych, wyeliminowania lub ograniczenia róŝnych zaburzeń w procesie technologicznym). Przykładem takich dodatków moŝe być skrobia, środki wiąŝące, retencyjne, etc. Najpowszechniej stosowane wskaźniki jakości ścieków to zawiesina ciał stałych, BZT(5 lub 7), ChZT, ogólny azot, ogólny fosfor, AOX i niekiedy zawartość poszczególnych metali. 6

7 Przy produkcji niepowlekanych i powlekanych papierów, w procesie przygotowania masy występują tylko niewielkie ilości odrzutu, podczas oczyszczania i sortowania (z uwagi na stosowanie surowców o znacznym stopniu czystości). Proces zaklejania mający na celu nadanie wyrobom papierniczym odporności na przenikanie i rozlewanie róŝnych cieczy (np. farby drukarskie, atrament) moŝe równieŝ powodować zwiększenie udziału substancji organicznych w ściekach. Przy wytwarzaniu papierów powlekanych, w zaleŝności od odmiany produkowanego papieru, wprowadza się dodatkowe środki pomocnicze, które mogą powodować emisję zanieczyszczeń np. środki wiąŝące hydrofilowe, hydrofobowe czy teŝ środek dyspergujący. W papierniach produkujących tissue zazwyczaj zuŝywa się nieco większe ilości wody świeŝej, stosowanej do natrysków niŝ w papierniach wytwarzających inne wytwory papierowe. Decyduje tu czystość sit oraz filców prasowych, która ma kluczowe znaczenia dla formowania tej niezwykle lekkiej wstęgi. W wielu maszynach papierniczych produkujących tissue dokonuje się częstych zmian odmian wyrobu lub jego barwy. Częste zmiany produktów obniŝają nieco efektywność zuŝycia surowców, wody oraz energii. Zjawisko to jest częstsze w małych papierniach, dysponujących tylko jedną maszyną papierniczą. ZaleŜnie od właściwości produktu wprowadza się róŝne dodatki, które mogą powodować emisję zanieczyszczeń do wód. Dla przykładu, stosowanie Ŝywic syntetycznych, często zawierających chloropochodne, dla nadania wodotrwałości, prowadzi do wyŝszych wyników oznaczeń AOX w ściekach. Papiernie zuŝywające masy pierwotne i masy wtórne róŝnią się głównie odpadem stałym i tak np. podczas gdy papiernie produkujące bibułkę tissue z mas pierwotnych produkują kg odpadu na tonę produktu to w przypadku mas makulaturowych jest to ok. 400 kg na tonę produktu. Wynika to głównie z powstawania odpadów podczas przetwarzania włókna pochodzącego z recyklingu. PoniŜej przedstawiono zestaw wskaźników BAT dla omawianych gatunków papierów. Tabela 3. Zestaw wskaźników BAT przy produkcji papierów do druku i kopiowania oraz papierów tissue [5]. Certyfikaty Wyszczególnienie Produkcja papieru graficznego i papieru do kopiowania z włókien pierwotnych Oddziaływanie na środowisko (wg BREF) Produkcja papieru tissue z włókien pierwotnych Produkcja papieru tissue z włókien wtórnych Dotyczące drewna FSC FSC X Dotyczące mas włóknistych ECF ECF X Emisje do powietrza Emisje CO (kg/tonę) 0,02 X X Emisje CO 2 (kg/tonę) Emisje SO 2 (kg/tonę) śladowa 0, ,07-10 Emisje NO x (kg/tonę) 0,2 0,5-5 0,5-5 Pyły (kg/tonę) śladowa X X Emisje do wód oraz zuŝycie wody ChZT (kg/tonę) 0, ,0-4,0 BZT5 (kg/tonę) 0,11 1,2 <0,5 AOX (kg/tonę) 0, <0,05 Azot ogólny (kg/tonę) 0, ,005 Fosfor ogólny (kg/tonę) 0,003 1,30 0,05 Zawiesina (kg/tonę) 0, ,1-04 Odpad stały (kg/tonę) 12, ok.400 Ścieki (m 3 /tonę) 4, Zapotrzebowanie wody świeŝej (m 3 /tonę)

8 Paliwa i energia Paliwo stałe do wytwarzania pary (MJ/tonę) Gaz dla wózków widłowych (MJ/tonę) 0,002 X X Gaz dla pieców dosuszajacych (MJ/tonę) 15,4 X X Gaz ziemny do wytwarzania pary(mj/tonę) X X X Nabyta energia elektryczna (kwh/tonę) 611,8 X X Całkowita energia zuŝyta (kwh/tonę) Całkowita energia pierwotna (kwh/tonę) 3136 X X Środki pomocnicze Wypełniacze (kg/tonę) 209,28 X X Substancje wiąŝące (kg/tonę) 210,18 X X Kleje (kg/tonę) 40,33 X X śywice wodoutrwalające (kg/tonę) 29, Skrobia (kg/tonę) 6, Barwniki, dodatki (kg/tonę) 15,35 0,20 0,20 3. Produkcja papieru w Polsce z uwzględnieniem papieru z recyklingu Produkcję papieru i tektury, wg klasyfikacji CEPI (Confederation of European Paper Industries), w Polsce w 2008 r. przedstawiono w tabeli 4 [2,3]. Tabela 4. Produkcja papieru w Polsce w 2008 r. [2,3] Rodzaj papieru 2008 tys. ton Łącznie w tym z makulatury Papier gazetowy 170,4 170,4 Papier graficzny drzewny niepowlekany 40,7 Papier graficzny drzewny powlekany 0,0 Papier graficzny bezdrzewny niepowlekany 672,8 Papier graficzny bezdrzewny powlekany 0,0 Łącznie papiery graficzne 883,9 170,4 Papier do celów sanitarnych i gospodarstwa domowego 423,0 242,8 Papier do produkcji tektury falistej 1014,9 509,4 Tektura pudełkowa 219,2 Papier pakowy 128,2 Pozostałe papiery opakowaniowe 62,6 62,6 Łącznie papiery opakowaniowe 1424,9 572,0 Pozostałe papiery i tektury 312,0 50,0 8

9 Łącznie papier i tektura * dane zmienione przez GUS w stosunku do wcześniej publikowanych 3043,8 1035,2 W łącznej produkcji papieru i tektury w Polsce, papiery opakowaniowe stanowiły 46,8%, papiery do celów graficznych 29,0%, papiery do celów sanitarnych i gospodarstwa domowego 13,9%, papiery pozostałe 10,5%. Najwięcej w Polsce wyprodukowano papierów do produkcji tektury falistej (34,5%) i papierów graficznych niepowlekanych bezdrzewnych (22,1%), papierów higienicznych (13,9%). Papiery te są głównym asortymentem eksportowym Polski. W produkcji papierów graficznych niepowlekanych bezdrzewnych ok. 2,5% stanowią papiery niszowe, które nie są sprzedawane w ramach zamówień publicznych i w dalszej części opracowania nie będą uwzględniane (Dąbrowica). 4. Produkcja papieru do kopiowania i papieru graficznego W 2008 r. w dwóch zakładach w Polsce wyprodukowano łącznie 655,9 tys. ton papierów graficznych niepowlekanych bezdrzewnych, z czego 378,4 tys. ton papierów do druku i 277,5 tys. ton papierów do kopiowania. Z tej ilości wyeksportowano łącznie 468,8 tys. ton tych papierów (71% produkcji). Jeden z tych zakładów do produkcji papierów graficznych wykorzystuje własną masę włóknistą celulozową sa (siarczanową) produkowaną z drewna iglastego i liściastego pochodzenia krajowego i z importu. Drugi z zakładów do produkcji tych papierów wykorzystuje masy włókniste pierwotne z importu. W Polsce nie są produkowane papiery do druku i papiery do kopiowania z włókien wtórnych (z makulatury). W tabeli 5 przedstawiono produkcję papierów do druku i kopiowania, produkcję i import mas włóknistych pierwotnych oraz zuŝycie drewna do produkcji tych mas w 2008 r. Tabela 5. Produkcja papierów do druku i kopiowania w Polsce, produkcja i import mas włóknistych oraz zuŝycie drewna do produkcji tych mas w 2008 r. [2] Rodzaj produkcji Produkcja w 2008 r. tys. ton KWIDZYN KOSTRZYN Papier graficzny bezdrzewny niepowlekany 393,2 262,7 Papier do druku 115,7 262,7 Papier do kopiowania 277,5 0,0 Masy włókniste *483,9 203,7 Produkcja masy celulozowej sa 416,5 0,0 Produkcja CTMP ( masa chemo-termomechaniczna) 67,4 0,0 Import masy celulozowej sa 0,0 190,8 Import CTMP( masa chemo-termomechaniczna) 0,0 12,9 Drewno (tys. m 3 ) 2.228,0 0,0 ZuŜycie drewna do produkcji mas włóknistych (kraj) 1.741,0 0,0 ZuŜycie drewna do produkcji mas włóknisty (import) 487,0 0,0 * część produkowanych mas zuŝyto do produkcji tektury pudełkowej W przypadku papieru do kopiowania i papieru do druku, produkowanego z włókien pierwotnych, o jego wpływie na środowisko decydują takie czynniki jak: pozyskiwanie drewna jako surowca do produkcji mas włóknistych z produkcji leśnej w sposób legalny i zrównowaŝony, wytwarzanie mas włóknistych bez uŝycia chloru elementarnego (ECF). Produkcja papieru powinna się odbywać przy zastosowaniu procesów charakteryzujących się 9

10 niskim poziomem zuŝycia energii i niskimi emisjami zanieczyszczeń do powietrza, wody i gleby. Ponadto procesy technologiczne powinny zapewniać niskie jednostkowe zuŝycie wody oraz substancji chemicznych, a takŝe jak najmniejszą ilość wytwarzanych odpadów, np. odrzutów i osadów. W celu oceny zastosowanego procesu produkcyjnego stosuje się porównanie z najlepszymi dostępnymi technikami (BAT) dla branŝy celulozowo-papierniczej, brane są pod uwagę zarówno techniki i technologie stosowane w produkcji jak i aspekty środowiskowe istotne dla branŝy papierniczej, w tym emisje zanieczyszczeń do poszczególnych komponentów środowiska oraz zestawienie minimalnych wymagań jakie powinien spełnić wytwórca papieru. W tabeli 6 przedstawiono parametry oddziaływania na środowisko przy produkcji papierów do kopiowania i papierów do druku w dwóch wytwórniach w Polsce. Tabela 6. Parametry oddziaływania na środowisko przy produkcji papierów do kopiowania i papierów do druku w dwóch wytwórniach w Polsce Wyszczególnienie Papier do druku i papier do kopiowania Certyfikaty Oddziaływanie na środowisko KWIDZYN KOSTRZYN Dotyczące drewna FSC FSC Dotyczące mas włóknistych ECF ECF Emisje do powietrza Emisje CO (kg/tonę) 456* 0,04 Emisje CO 2 (kg/tonę) 412* 420,36 Emisje SO 2 (kg/tonę) 2,26* 0,01 Emisje NO x (kg/tonę) 1,48* 0,32 Pyły (kg/tonę) 72* 0,002 Emisje do wód oraz zuŝycie wody ChZT (kg/tonę) 0,85 0,72 BZT5 (kg/tonę) 0,04 0,11 Azot ogólny (kg/tonę) 0,006 0,05 Fosfor ogólny (kg/tonę) 0,0005 0,004 Zawiesina (kg/tonę) 0** 0,165 Odpad stały (kg/tonę) 3,57 4,65 Ścieki (m 3 /tonę) 10,2 8,7 Zapotrzebowanie wody świeŝej (m 3 /tonę) 23,50 11,86 Paliwa i energia Gaz ziemny do wytwarzania pary (MJ/tonę) 49, ,1 Nabyta energia elektryczna (kwh/tonę) 390,6 46,34 Całkowita energia zuŝyta (kwh/tonę) ,17 Całkowita energia pierwotna (kwh/tonę) ,25 Środki pomocnicze Wypełniacze 73% ss (kg/tonę) 313,23 439,17 Substancje wiąŝące suche (kg/tonę) X 7,65 Kleje 20% ss (kg/tonę) 8,88 45,34 10

11 śywice wodoutrwalające (kg/tonę) X x Skrobia sucha (kg/tonę) 39,24 4,18 Barwniki (kg/tonę) 7,06 0,12 Inne dodatki (kg/tonę) 31,7 x * emisje wyłącznie z produkcji własnej energii, bez emisji z energii zakupionej ** ładunek zrzucany jest mniejszy niŝ ładunek zawiesiny pobieranej z wodą świeŝą, dlatego wskazane jest zero Porównując dane dla poszczególnych zakładów moŝna zauwaŝyć, Ŝe róŝnice w parametrach oddziaływania na środowisko wynikają nie tylko z zastosowanej receptury (np. róŝnorodne parametry w poz. środki pomocnicze ), ale równieŝ z wielkości produkcji (tab. 4). NaleŜy równieŝ podkreślić, Ŝe analizowane zakłady zuŝywają jedynie masy włókniste produkowane z drewna posiadającego certyfikat FSC. Generalnie parametry oddziaływania na środowisko zbliŝone są do najlepszych dostępnych technik dla papierów do druku i kopiowania z włókien pierwotnych. 5. Produkcja papieru tissue W 2008 r. w Polsce wyprodukowano 423 tys. ton papieru tissue z przeznaczeniem do produkcji papieru toaletowego, chusteczek higienicznych i kosmetycznych, ręczników papierowych oraz serwetek papierowych. W 2008 r. papier tissue z włókien pierwotnych produkowano w Polsce w czterech wytwórniach w ilości 180,2 tys. ton. Pozostałe 242,8 tys. ton to papier tissue wyprodukowany w włókien wtórnych (z makulatury) w co najmniej 30 wytwórniach. Tylko cztery z tych wytwórni, produkujące łącznie 103,5 tys. ton papieru tissue, zgodziły się przekazać dane, gdyŝ mogą one brać lub biorą udział w przetargach na zamówienia publiczne. Pozostałe zakłady to małe przedsiębiorstwa produkujące poniŝej 20 ton papieru na dobę. Wszystkie wytwórnie papieru tissue z włókien pierwotnych importują masę celulozową potrzebną do produkcji. W tabeli 7 przedstawiono produkcję papieru tissue z włókien pierwotnych w Polsce w 2008 r., przy czym dwa z tych zakładów, z uwagi na zbyt małe zdolności produkcyjne papieru dodatkowo importują niewielkie ilości papieru potrzebnego do przetwórstwa na poszczególne wyroby higieniczne. Tabela 7. Produkcja papieru tissue z włókien pierwotnych w Polsce w 2008 r. [2] Rodzaj produkcji Produkcja w 2008 r. tys. ton Papier tissue z włókien pierwotnych KOSTRZYN 1 KLUCZE CIECHANÓW KOSTRZYN 2 103,3 34,3 30,0 12,6 Papier toaletowy 62,7 29,9 18,5 3,8 Chusteczki higieniczne i kosmetyczne 1,4 6,8 8,4 1,2 Ręczniki papierowe 37,4 3,8 7,9 0,5 Serwetki papierowe 0,5 8,0 0,2 Masy włókniste 103,3 32,4 29,4 12,9 Import masy celulozowej siarczanowej Import masy celulozowej siarczynowej 103,3 32,4 28,5 12,9 0,0 0,0 0,9 0,0 PoniŜej, w tabeli 8 przedstawiono oddziaływanie na środowisko czterech zakładów produkujących tissue z włókien pierwotnych. 11

12 Tabela 8. Parametry oddziaływania na środowisko przy produkcji papierów tissue z włókien pierwotnych w czterech wytwórniach w Polsce [2] Wyszczególnienie Papier tissue z włókien pierwotnych Certyfikaty Oddziaływanie na środowisko KOSTRZYN 1 KLUCZE CIECHANÓW KOSTRZYN 2** Dotyczące drewna FSC FSC FSC FSC Dotyczące mas włóknistych b.d. * ECF ECF b.d. Emisje do powietrza Emisje CO (kg/tonę) b.d. 0,07 0,0 0,076 Emisje CO 2 (kg/tonę) b.d. 266, Emisje SO 2 (kg/tonę) b.d. 0,04 0,0023 0,0058 Emisje NO x (kg/tonę) b.d. 0,1 0,2 0,42 Pyły (kg/tonę) b.d. 0,28 0,007 0,18 Emisje do wód oraz zuŝycie wody ChZT (kg/tonę) 2,18 X 1,06 5,0 BZT5 (kg/tonę) 0,63 0,12 0,429 2,0 AOX (kg/tonę) b.d. X 0, ,00002 Azot ogólny (kg/tonę) 0,098 0,111 X 1,0 Fosfor ogólny (kg/tonę) 7,95*10e -3 0,011 0,0012 0,14 Zawiesina (kg/tonę) 1,23 0,054 0,028 3,5 Odpad stały (kg/tonę) 60 16,1 0,03 0,14 Ścieki (m 3 /tonę) 3,5 10,7 2,13 9,0 Jednostkowe zuŝycie wody (m 3 /tonę) Paliwa i energia Paliwo stałe do wytwarzania pary (MJ/tonę) Gaz ziemny do wytwarzania pary(mj/tonę) Nabyta energia elektryczna (kwh/tonę) Całkowita energia zuŝyta (kwh/tonę) Środki pomocnicze 7,7 13,53 4, ,14 0, X 796,5 X X X 992 X X , śywice wodoutrwalające (kg/tonę) 6,83 8,4 17,0-37,0 2,9 Skrobia (kg/tonę) X X X 0,2 Barwniki (kg/tonę) 0,13 0,56 1,4-4 3,2 Inne dodatki (kg/tonę) X 1,94 0,02 1,8 * b.d. brak danych 12

13 ** firma posiada szwedzki certyfikat ekologiczny Swan Label Na podstawie przedstawionych informacji moŝna stwierdzić, Ŝe rozwaŝane zakłady produkujące papiery tissue w włókien pierwotnych wykorzystują jedynie masy włókniste produkowane z drewna pochodzącego ze zrównowaŝonej gospodarki leśnej (certyfikat FSC). RóŜnice w wartości poszczególnych parametrów wynikają nie tylko z róŝnej wielkości produkcji, ale równieŝ z róŝnorodnej gamy oferowanych na polskim rynku produktów. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe wielkość produkcji Kostrzyna 1 (103,3 tys.ton) znacznie przekracza produkcję pozostałych analizowanych zakładów (odpowiednio 34,3; 30,0 lub 12,6 tys. ton). Jeden z zakładów (Kostrzyn 1) nie spełnia zaleceń najlepszych dostępnych technik tylko w jednej pozycji odpad. Na podstawie analizy przedstawionych danych moŝna stwierdzić, Ŝe większość rozwaŝanych zakładów mieści się w najlepszych dostępnych technikach (tab. 3). Tabela 9. Produkcja papieru tissue z włókien wtórnych (z makulatury) w wybranych zakładach w Polsce w 2008 r. [2] Papier tissue z włókien wtórnych Rodzaj produkcji Produkcja w 2008 r. tys. ton KONSTANCIN- JEZIORNA PIECHOWICE CZERWONAK ŁÓDŹ 53,7 25,3 16,9 7,6 Papier toaletowy 3,4 15,0 4,5 Chusteczki higieniczne i kosmetyczne 0,0 0,0 0,0 Ręczniki papierowe 21,9 0,0 2,1 Serwetki papierowe 0,0 0,0 0,0 ZuŜycie makulatury 85,0 21,1 17,5 7,6 Przerób makulatury odbarwianej 43,0 0,0 Przerób makulatury nieodbarwianej 42,0 21,1 17,5 7,6 PoniŜej przedstawiono dane dotyczące wpływu na środowisko produkcji tissue z włókien wtórnych. Tabela 10. Parametry oddziaływania na środowisko przy produkcji papierów tissue z włókien wtórnych w czterech wytwórniach w Polsce [2] Wyszczególnienie Papier tissue z włókien wtórnych Emisje do powietrza KONSTANCIN- JEZIORNA Oddziaływanie na środowisko PIECHOWICE CZERWONAK ŁÓDŹ Emisje CO (kg/tonę) X 0,7 0,0407 X Emisje CO 2 (kg/tonę) 266,2 105, Emisje SO 2 (kg/tonę) 6,1 5,6 X X Emisje NO x (kg/tonę) 1,8 0,7 0,556 X Pyły (kg/tonę) 1,5 1,0 X x Emisje do wód oraz zuŝycie wody 13

14 ChZT (kg/tonę) 4,09 1,63 6,4 3,8 BZT5 (kg/tonę) 0,34 0,15 1,8 1,11 AOX (kg/tonę) X X 0,001 X Azot ogólny (kg/tonę) 0,48 0,07 0,18 2,11 Fosfor ogólny (kg/tonę) 0,03 0,01 0,011 0,85 Zawiesina (kg/tonę) 0,44 0,23 X 1,9 Odpad stały (kg/tonę) 46,3 90, ,85 Ścieki (m 3 /tonę) 5,1 7,3 6,8 3,48 Zapotrzebowanie wody świeŝej (m 3 /tonę) Paliwa i energia Paliwo stałe do wytwarzania pary (MJ/tonę) Nabyta energia elektryczna (kwh/tonę) 25,13 9,6 10, , ,4 X Całkowita energia zuŝyta (kwh/tonę) 756, 2973, ,6 Całkowita energia pierwotna (kwh/tonę) Środki pomocnicze 3188,0 X 2058,6 śywice wodoutrwalające (kg/tonę) 31 18,3 12,5 7,14 Skrobia (kg/tonę) X X Barwniki (kg/tonę) 13,2 3,1 2,1 3,248 Inne dodatki (kg/tonę) 11,0 7,2 3,0 2,365 Porównując otrzymane dane dotyczące produkcji tissue z włókien wtórnych moŝna stwierdzić, Ŝe wartości parametrów umoŝliwiających ocenę oddziaływania danej produkcji na środowisko zbliŝone są do najlepszych dostępnych technik. 6. Podsumowanie DuŜe nakłady inwestycyjne, jakie ponieśli inwestorzy w branŝy papierniczej w Polsce po 1989 r. na poprawę technologii produkcji oraz na ochronę środowiska, pozwoliły na wytwarzanie wysokojakościowych papierów zgodnie z najlepszymi dostępnymi technikami. KaŜde z analizowanych w tym opracowaniu, przedsiębiorstw posiada pozwolenie zintegrowane. Drewno uŝyte do produkcji mas włóknistych pochodzi ze zrównowaŝonej produkcji leśnej, często potwierdzone jest certyfikatem FSC, zarówno w przypadku drewna krajowego jak i z importu. Masy celulozowe wytwarzane są bez uŝycia chloru elementarnego (ECF). Papiery tissue z włókien wtórnych wytwarzane są ze 100% makulatury, przy czym część z nich z makulatury odbarwianej. W Polsce papiery do druku i kopiowania nie są produkowane z włókien wtórnych. Na podstawie informacji dotyczących pozyskiwania surowców włóknistych, produkcji mas włóknistych i papieru moŝna stwierdzić, Ŝe przedsiębiorstwa zlokalizowane w poszczególnych miastach, wskazanych w tabelach, spełniają parametry oddziaływania na środowisko, które mogą być brane pod uwagę w ramach zielonych zamówień publicznych. Dotyczy to zarówno papierów produkowanych z włókien pierwotnych jak i wtórnych. Analiza procesów technologicznych w poszczególnych przedsiębiorstwach w zakresie emisji zanieczyszczeń do powietrza i wody, zuŝycia energii elektrycznej i wody a takŝe zuŝycia chemikaliów do produkcji jak i wytwarzania podczas produkcji odpadów, wykazała, Ŝe są one zbliŝone do najlepszych dostępnych technik dla poszczególnych rodzajów produkcji papieru. 14

15 Literatura: 1. Confederation of European Paper Industries. Annual Statistics CEPI 2009 r. 2. Dane z ankiet z przedsiębiorstw przemysłu papierniczego za 2008 r., SPP 2009 r. 3. Produkcja wyrobów przemysłowych w 2008 r., wydawnictwa GUS. 4. Dane dotyczące wymiany handlowej w 2008 r. Warszawa CAAC 2009 r. 5. Dokument referencyjny BAT dla przemysłu celulozowo-papierniczego Zintegrowane Zapobieganie i Ograniczanie Zanieczyszczeń (IPPC), Sewilla, grudzień 2001 r. 15

16 Słowniczek pojęć AOX - adsorbowalne organicznie związane chlorowce BZT5 biologiczne zapotrzebowanie tlenu (5-dniowe) BREF- dokumenty referencyjne dotyczące Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) przygotowane przez sewilskie Biuro EIPPCB( European IPPC Bureau) dostępne są w języku angielskim na stronie: a polska wersja: Dokumenty referencyjne BREF powstają w wyniku prac prowadzonych w ramach tzw. Technicznych Grup Roboczych (Technical Working Groups = TWG ), czyli międzynarodowych zespołów eksperckich składających się z osób o dogłębnej znajomości problemów środowiskowych danej branŝy. TWG powoływane są do opracowania wytycznych BAT dla poszczególnych rodzajów instalacji. Dokumenty te, są obszernymi opracowaniami analizującymi wszechstronne aspekty techniczne określonej dziedziny przemysłowej. BREFy stanowią płaszczyznę odniesienia przy sporządzaniu wniosków o wydanie zintegrowanego pozwolenia. Nie są to akty prawne, czyli dokumenty obowiązujące pod rygorem zastosowania jakichś sankcji, a raczej dokumenty o charakterze referencyjnym, niezbędne wszakŝe przy wydawaniu pozwoleń zintegrowanych. EIPPCB spełnia funkcję sekretariatu technicznego, ale równieŝ merytorycznego i odpowiada min. za walidację informacji wprowadzanych do dokumentów referencyjnych i opracowuje ostateczne projekty BREF po zakończeniu pracy ekspertów. CO tlenek węgla CO 2 - di-tlenek węgla ( zwany równieŝ dwutlenkiem węgla) CHZT chemiczne zapotrzebowanie tlenu ECF ang. Elementary Chlorine Free, czyli wytwarzane bez uŝycia chloru elementarnego, gwarantuje, Ŝe masa celulozowa była bielona przy uŝyciu dwutlenku chloru i nadtlenku wodoru FSC ang. Forest Stewardship Council( niezaleŝna, organizacja non profit, która powstała w celu promowania zrównowaŝonej gospodarki leśnej. Na produktach leśnych (najczęściej drzewnych), które pochodzą z lasów spełniających wypracowane przez FSC Zasady Dobrej Gospodarki Leśnej ( umieszczane jest logo systemu FSC. To dzięki niemu, moŝliwe jest odnalezienie na półkach sklepowych produktów respektujących zasady ochrony przyrody i społeczności lokalnych. Podstawą oceny prowadzonej gospodarki leśnej względem dokumentu Zasad, Kryteriów i wskaźników Dobrej Gospodarki Leśnej w Polsce jest ocena zgodności zawartych w nim wskaźników. Zgodność gospodarki leśnej z poszczególnymi wskaźnikami wpływa na spełnienie danego kryterium. Spełnienie wszystkich kryteriów warunkuje zgodność prowadzonej gospodarki leśnej z zasadami. W przypadku identyfikacji wskaźników, które są całkowicie lub częściowo niespełnione, fakt ten jest odnotowywany w raporcie certyfikacyjnym, wraz z zaklasyfikowaniem niezgodności jako zasadniczej lub drugorzędnej. Niezgodność drugorzędna ma miejsce w przypadku, gdy niezgodność z treścią wskaźnika wystąpiła w krótkim okresie czasu, nieświadomie i ma charakter niesystematyczny. Ten rodzaj niezgodności moŝe mieć miejsce równieŝ w przypadku nieznacznego przekroczenia lub nie osiągnięcia parametrów zawartych we wskaźniku. Niezgodności drugorzędne nie skutkują powstrzymaniem lub zawieszeniem certyfikatu, jednakŝe winny prowadzić do podjęcia działań uniemoŝliwiających powtórzenie się odnośnych niezgodności. Niezgodność zasadnicza ma miejsce w przypadku jej występowania w długim okresie czasu, powtarzalnego, systematycznego, oraz kiedy jej oddziaływanie dotyczy znacznej powierzchni certyfikowanej jednostki. Zasadnicza niezgodność ma równieŝ miejsce, gdy jest ona znana certyfikowanemu, a nie podjął on we właściwym czasie, efektywnych środków zmierzających do jej usunięcia. Zasadnicze niezgodności powodują powstrzymanie procesu nadawania certyfikatu. JeŜeli natomiast zostają zidentyfikowane w trakcie trwania certyfikatu muszą być usunięte w okresie maksymalnie trzech miesięcy w przeciwnym wypadku skutkują jego zawieszeniem. Oceną gospodarki leśnej oraz nadawaniem certyfikatów zajmują się akredytowane jednostki certyfikujące. Ich listę prowadzi dział akredytacji ASI ( FSC jest szeroko uznanym systemem certyfikacji Gramatura masa 1 m 2 wyrobu papierniczego wyraŝona w gramach Gotowanie termiczne traktowanie surowca włóknistego roztworem odpowiednich chemikaliów Hydrofilowość skłonność cząsteczek do łączenia się z wodą. Hydrofilowe są zwykle cząsteczki, które posiadają duŝy moment dipolowy jako całość (są polarne), lub teŝ posiadają grupy funkcyjne o duŝym momencie dipolowym np. skrobia Hydrofobowość - skłonność cząsteczek chemicznych do odpychania od siebie cząsteczek wody. Hydrofobowe są zwykle cząsteczki, które nie posiadają momentu dipolowego (są apolarne). Typowym przykładem związków hydrofobowych jest lateks 16

17 IPPC - (ang.integrated Pollution Prevention and Control) to Dyrektywa Unii Europejskiej nr 96/61/WE z 24 września 1996 r. w sprawie zintegrowanego zapobiegania i zmniejszania zanieczyszczeń. Dyrektywa IPPC narzuca konieczność uzyskiwania tzw. pozwolenia zintegrowanego. Jej istotą jest wymaganie, aby operatorzy instalacji przemysłowych realizowali obowiązki ukierunkowane na zintegrowaną ochronę środowiska, natomiast odpowiednie organy władzy powinny ten obowiązek egzekwować i kontrolować. Dyrektywa IPPC opiera się na czterech filarach: uzyskiwania zintegrowanego pozwolenia warunkującego moŝliwość podejmowania i prowadzenia wybranych rodzajów działalności przemysłowej (określonych w Aneksie I do Dyrektywy 96/61/WE); dostosowywania się do wymagań BAT (najlepszej dostępnej techniki), jako warunku uzyskania zintegrowanego pozwolenia; optymalizowania oddziaływań w celu zapewnienia wysokiego stopnia ochrony środowiska jako całości; unikania ochrony jednego komponentu środowiska, kosztem zwiększenia zanieczyszczenia innego Niezwykle istotnym pojęciem, na którym opiera się istota pozwolenia zintegrowanego jest tzw. najlepsza dostępna technika (Best Available Techniąue, BAT), która w Dyrektywie (Artykuł 2(11)) została zdefiniowana następująco: najlepsze dostępne techniki to najefektywniejszy i najbardziej nowoczesny stopień rozwoju danej działalności i metod jej prowadzenia, wskazujący na praktyczną moŝliwość zastosowania danych technik do zapewnienia, co do zasady podstaw dla określania granicznych wartości emisji ustalonych w celu zapobiegania i, tam gdzie to nie jest w praktyce moŝliwe, w celu generalnego obniŝenia emisji i jej oddziaływania na środowisko jako całość, techniki obejmują zarówno zastosowaną technologię, jak i sposób, w jaki instalacja została zaprojektowana, zbudowana, jest utrzymywana, eksploatowana i wycofana z eksploatacji, dostępne techniki oznacza techniki, opracowane w stopniu pozwalającym na wprowadzenie ich do odnośnego sektora przemysłowego, na warunkach ekonomicznie i technicznie uzasadnionych, przy uwzględnieniu kosztów i korzyści, niezaleŝnie od tego czy techniki te są czy teŝ nie są wykorzystywane i opracowywane w danym państwie członkowskim, o ile są one rozsądnie dostępne dla danego podmiotu najlepsze oznacza najbardziej efektywna technikę w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu ochrony środowiska naturalnego jako całości. Opisem BAT zajmuje się Europejskie Biuro IPPC (EIPPCB) w Sewilli/Hiszpania( Lekka wstęga (niskogramaturowa) - pojęcie zostało uŝyte w znaczeniu lŝejsza wagowo niŝ przeciętna wstęga papieru Masa włóknista mieszanina włókien celulozowych, głównie pochodzenia roślinnego, w stanie nadającym się do dalszego uŝycia w procesach produkcyjnych Masa półchemiczna masa włóknista otrzymana przez częściowe usunięcie składników niecelulozowych z surowca włóknistego metodą chemicznego traktowania i poddana mechanicznej obróbce w celu dalszego rozwłóknienia Masa celulozowa siarczanowa masa włóknista otrzymana przez gotowanie surowca włóknistego w roztworze zawierającym przede wszystkim wodorotlenek sodu, siarczki sodowe oraz inne składniki Masa celulozowa siarczynowa masa włóknista otrzymana przez gotowanie surowca włóknistego w roztworze kwaśnego siarczynu Masa włóknista mechaniczna masa włóknista papiernicza otrzymana wyłącznie metodami mechanicznymi z róŝnych surowców włóknistych, głownie z drewna NOx tlenki azotu Papier graficzny papier przeznaczony do druku; do papierów graficznych zaliczamy papier gazetowy, papier niepowlekany bezdrzewny i drzewny oraz papiery powlekane Papier gazetowy papier wykorzystywany do druku gazet Papier niepowlekany drzewny - papier słuŝący do druku, charakteryzujący się tym, Ŝe produkowany jest z wykorzystaniem mas mechanicznych. W odróŝnieniu od metody produkcji mas chemicznych, w produkcji masy celulozowej mechanicznej wykorzystywane są równieŝ inne części drzewa takie jak lignina i Ŝywice w wyniku czego zuŝywa się prawie 95 procent jego objętości, dlatego teŝ papier jest określany jako drzewny, Ŝe występują w nim nadal wszystkie substancje drzewne. Papier niepowlekany bezdrzewny papier do druku, produkowany z surowca, który w co najmniej 90 % stanowi masa chemiczna. Bezdrzewny nie oznacza Ŝe jest to papier produkowany z masy wtórnej, a oznacza to Ŝe w procesie produkcji masę pierwotną za pomocą metod chemicznych pozbawia się innych składników zawartych w drewnie, a do produkcji wykorzystuje się wyłącznie celulozę zawartą w drzewie około procent objętości drzewa dlatego uzyskany produkt jest często określany jako masa celulozowa bezdrzewna. Papiery powlekane papiery przeznaczone do druku powleczone jedno lub dwustronnie mieszanką powlekającą 17

18 Pomocnicze środki chemiczne - związki chemiczne, które stosuje się w celu uzyskania odpowiednich właściwości wytworów papierniczych, zmniejszenia kosztów wytwarzania oraz wyeliminowania lub ograniczenia róŝnych zaburzeń w procesie technologicznym Pozwolenie zintegrowane instrument prawny wprowadzony zapisami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (IPPC z ang. Integrated Pollution Prevention and Control), transponowanej głównie do ustawy Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 Nr 25, poz. 150 ze zm.). Dyrektywa wprowadziła do polskiego prawodawstwa pojęcie pozwolenia zintegrowanego czyli decyzji administracyjnej będącej pewną formą licencji na prowadzenie działalności przemysłowej, a co za tym idzie istotną zmianę podejścia do wydawania pozwoleń środowiskowych, które do tej pory traktowały rozłącznie emisje do atmosfery, hałas, odprowadzanie ścieków, emisje promieniowania czy wytwarzanie odpadów. Wniosek o wydanie pozwolenia zintegrowanego powinien podkreślać całościowe podejście zakładu do ochrony środowiska realizowane m.in. poprzez zastosowanie najlepszych dostępnych technik (ang. best available techniques BAT) tj. najbardziej efektywnych technik w osiąganiu wysokiego ogólnego poziomu ochrony środowiska jako całości, o takim stopniu rozwoju, który umoŝliwia jej praktyczne zastosowanie z uwzględnieniem warunków ekonomicznych i technicznych oraz rachunku kosztów inwestycyjnych i korzyści dla środowiska, a którą to technikę prowadzący daną instalację moŝe uzyskać i wdroŝyć Proces odbarwiania polega na oddzieleniu, a następnie usunięciu farby drukarskiej; odbarwianiu poddaje się makulaturę z gazet, czasopism, ksiąŝek itp. SO 2 di-tlenek siarki (zwany równieŝ dwutlenkiem siarki) Ścier drzewny masa włóknista mechaniczna otrzymana przez ścieranie drewna za pomocą powierzchni ściernej np. kamienia ścierakowego Środki dyspergujące substancje ułatwiające dyspergowanie (rozproszenie) substancji w postaci proszku np. pigmentu w płynach Środki retencyjne substancje wpływające na zwiększenie retencji (zatrzymania) frakcji drobnej, w skład której wchodzą między innymi włókienka o rozmiarach poniŝej 0,2 mm, kleje, barwniki, wypełniacze, itp. Środki wiąŝące substancje dodawane w celu poprawy mocy wiązań między włóknami w papierze i wzrostu właściwości wytrzymałościowych gotowego wyrobu. Środkami wiąŝącymi mogą być skrobia i jej pochodne, syntetyczne lateksy i Ŝywice czy teŝ gumy roślinne Środki wodoutrwalające substancje dodawane w celu zabezpieczenia istniejących w papierze wiązań między włóknami przed destrukcyjnym działaniem wody tworzące na powierzchni włókien cieniutką błonkę uniemoŝliwiającą przenikanie wody w głąb włókien. Zastosowanie ich umoŝliwia zachowanie duŝej części właściwości wytrzymałościowych w warunkach nawilŝenia lub całkowitego nasycenia wodą Tissue bibułka higieniczna Wstęga nieprzerwanej długości postać papieru lub tektury formowana na maszynie papierniczej lub tekturniczej poddawana dalszemu przetwarzaniu śywice syntetyczne - otrzymywane w wyniku reakcji polimeryzacji odpowiednich wyjściowych związków chemicznych zwanych monomerami 18