Modelowanie integracji kooperujących przedsiębiorstw w organizacjach sieciowych

Transkrypt

1 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 97 Aleksnder Moczł Ktedr InŜynierii Produkcji, Akdemi Techniczno-Humnistyczn w Bielsku-Biłej E-mil: moczl@th.ielsko.pl Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw w orgnizcjch sieciowych 1. Wprowdzenie sieci kooperujących przedsięiorstw i orgnizcji W rezultcie glolizcji orz gwłtownego rozwoju technologii informtycznych i komunikcyjnych [10] pojwiły się, nowe formy współprcy iznesowej jk równieŝ koopercyjnej e-prcy co stło się przedmiotem wielu prc np. Nof [12,13] i Morel, Monostori, Molin, Filip, [14]. Bd się zleŝności między współprcującymi przedsięiorstwmi, definiuje pojęcie Kooperujących sieci przedsięiorstw (Vill [18]) definiując NEN Network of ENterprises lu szerzej Kooperujące orgnizcje sieciowe CNO Collortive Networked Orgniztions lu CN Collortive Networks jko skłdjące się z orgnizcji rozproszonych geogrficznie, które efektywnie łączą n jkiś okres czsu njrdziej odpowiednie umiejętności i zsoy, y osiągnąć wspólny cel Chituc, Azevedo, [6], orz [5]. W prcy dl ułtwieni oznczeni sieci kooperujących przedsięiorstw przyjęto często stosowne przez utorów oznczenie CNO. CNO wymgją odpowiednich technologii, wspierjącej je infrstruktury, włściwych nrzędzi mrketingowych orz odpowiednich sposoów skutecznego monitoringu i oceny ich dziłni. Koopercj przedsięiorstw produkcyjnych reprezentuje mocny mechnizm osiągni konkurencyjności we współczesnych urzliwych wrunkch rynkowych poprzez łączenie róŝnych jednostek z róŝnorodnymi (uzupełnijącymi się) kompetencjmi i symiotycznymi interesmi. Kooperujące sieci przedsięiorstw zwykle gromdzą jednostki odległe geogrficznie, o róŝnych kulturch, sposoch prcy i technologich. Sytucj orgnizcyjn jest mocno złoŝon gdyŝ choć prtnerzy w CNO strją się osiągnąć wspólny cel iznesowy i często stosują wspólną strtegię, kŝd orgnizcj członkowsk m swoje cele i strtegie, co komplikuje koordyncję i zrządznie CNO, które mją kluczową rolę w skuteczności tkiej orgnizcji sieciowej [6]. W prolemtyce dwczej kooperujących sieci przedsięiorstw i stwierdzonych korzyści z nich płynących z sukcesem przeprowdzono wiele projektów dwczych. Autorzy często zwrcją uwgę n znczenie dooru infrstruktury technologicznej wspierjącej zewnętrzne i wewnętrzne opercje orgnizcji [12], niektóre n pln pierwszy wysuwją prolem selekcji prtnerów w przedsięiorstwch wirtulnych (Wu i Su, [20] orz Yigin, Tskin, Cedimoglu, 21]). Wielu dczy podkreśl, Ŝe potrzene są nrzędzi nlityczne, y ustlić: czy korzyści osiągne przez cłą sieci kooperujących przedsięiorstw i przez jej indywidulnych członków są większe niŝ związne z tym koszty (Chituc i Nof, [4], orz Gns, Mtthis, Lkemeyer, Schmitz, [8] ).

2 98 Aleksnder Moczł WŜnymi kwestimi w efektywności projektowni koopercji przedsięiorstw są: motywcj dnej orgnizcji do przyłączeni się do dnej sieci kooperujących przedsięiorstw CNO; ocen ilościow korzyści lu uzysknych wypłt (pyoffs); koszty związne z uczestnictwem w dnej CNO. Deliktnym spektem jest tkŝe decyzj o wyjściu z dnej sieci kooperujących przedsięiorstw i potencjlne dołączenie do innej i pytnie jkie są koszty związne z odejściem? Jk CNO moŝe yć utrzymn i przeorgnizown, y zchowć pozytywną równowgę pomiędzy korzyścimi i poniesionymi kosztmi osiągjąc glolne i strtegiczne cele? Potencjlne konflikty między celmi glolnymi sieci kooperujących przedsięiorstw tymi, które dotyczą poszczególnych orgnizcji członków są nieustnnym źródłem npięci. W literturze definiowny jest prolem Łczyć/Opuścić/Pozostć (JLR Join/Leve/Remin) [6], [4]. Kwestie dotyczące decyzji o dołączeniu do CNO, pozostniu w niej lu odejściu są nlizowne i nzywne jko prolem decyzji JLR. Prolem JLR moŝe yć nlizowny n róŝnych poziomch: poziomie sieci kooperujących przedsięiorstw CNO, poziomie indywidulnej orgnizcji, orz n poziomie procesów iznesowych pomiędzy orgnizcjmi (interesujące moŝe yć tkŝe podgrupownie niektórych orgnizcji w rmch CNO, które jest określne pod-cno, orz multi-cno; poziomy te ędą wspomnine później). KŜdy poziom moŝe yć nlizowny dl kŝdej fzy Ŝyci CNO: powstni, dziłlności, rozwiązni i podtrzymni. 2. Anliz struktury powiązń w sieci koopercji produkcyjnej Przedsięiorstw n glolnym rynku funkcjonują w rdzo zróŝnicownej i rozproszonej strukturze orgnizcyjnej, ich produkcj jest wynikiem ścisłej współprcy z wielom kooperntmi.

3 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 99 Przedsięiorstw: Klient odiorc koopercji Dostwc Poddostwc Rys. 1. Zminy w strukturch koopercyjnych procesu produkcji spłszczenie hierrchii powiązń przedsięiorstw Współczesne wymgni wymuszją nowy model orgnizcji powiązń przedsięiorstw kooperujących, szczególnie dziłjących n rynku glolnym. Zminy w strukturch cłych grup kooperujących przedsięiorstw podlegją tym smym tendencjom, co sme przedsięiorstw przedstwi to rysunek 1. Podstwowe cechy zmin chrkterystyki modelu powiązń przedsięiorstw kooperujących są nstępujące: spłszczenie struktur koopercji, zmieni się hierrchi powiązń i stopni koopercji; model orgnizcji-sieci corz to nowe, szyciej i częściej zwierne linse i związki strtegiczne w poprzek grnic pństwowych, przemysłów, rynków, sfer dziłni. DąŜąc do opnowni rynków lu uzyskni dostępu do zsoów (w tym zoptrzeni, podwykonwstw itp.) firmy glolne stle poszukują nowych konstelcji sojuszy; zmniejszenie jednostek orgnizcyjnych tworzących sieci, ogniskujących w soie jedynie podstwowe umiejętności (core competencies) djące w dnej konfigurcji przewgę konkurencyjną. Wszystkie czynności osługi i tkie, które moŝn wykonć gdziekolwiek n świecie lepiej i tniej "wypychne" są n zewnątrz orgnizcji eksternlizcj (outsourcing); otwrtość orgnizcji otwrte n nowe pomysły produktów i kierunków dziłni, otwrte n informcję z zewnątrz, ktywnie przeszukujące otoczenie w poszukiwniu "słych sygnłów" zwistujących nieznne zgroŝeni i sznse, otwrte n informcje powstjące wewnątrz orgnizcji.

4 100 Aleksnder Moczł Sieć przedsięiorstw: - Klient (odiorc koopercji) - Dostwc - Poddostwc Rys. 2. Sieci w strukturch koopercyjnych procesu produkcji Dostwc Poddostwc Proces - projekt Rys. 3. Orgnizcje modulrne w strukturch koopercyjnych procesu produkcji. Uwrunkowni przedsięiorstw kooperujących powodują, Ŝe ich struktury udowne są poziomo wokół procesów, których "posidczmi" są zespoły o zmiennym skłdzie i dość morficznej strukturze powstją orgnizcje określne jko modulrne rysunek 3. Wewnątrz smych przedsięiorstw stwrz to [2]: wymóg wielozdniowości zsdniczo zmieni kontrkt między prcodwcą prcownikiem; nie moŝn zgwrntowć ztrudnieni n określonej pozycji w dłuŝszym czsie; prcownicy stją się nomdmi wędrującymi po siecich powiąznych ze soą orgnizcji [2], zwiększjąc w trkcie swoje umiejętności i oferując swoje wyŝsze kwlifikcje corz to nowym zespołom; corz trudniej o zwolnienie z przymusu przedsięiorczości w odniesieniu do włsnej osoy; wspinnie się po hierrchicznej drinie zstępuje wielość krótkich, "poziomych" krier. Powstje model funkcjonowni komputerowo zintegrownego przedsięiorstw koopercyjnego, strukturlnie zliŝonego do njnowszej formy orgnizcyjnej, mjącej n celu tworzenie rozproszonych funkcjonlnie przedsięiorstw, nzywnych teŝ przedsięiorstwmi wirtulnymi [8]. Prolem powiązń w sieci kooperujących przedsięiorstw tworzących przedsięiorstwo wirtulne przedstwi rysunek 4.

5 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 101 PW I przedsięiorstwo wirtulne tworzą przedsięiorstw z jednym jko liderem PW II przedsięiorstwo wirtulne tworzą przedsięiorstwo lider orz wydzielone komórki innych przedsięiorstw PW III przedsięiorstwo wirtulne tworzą wydzielone komórki z orgnizcją zewnętrzną jko liderem PW IV przedsięiorstwo wirtulne tworzą wydzielone komórki przedsięiorstw ez koordynującego lider Rys. 4. Przedsięiorstwo wirtulne w róŝnych przykłdowych odminch strukturlnych (oprc. włsne) Powstje model funkcjonowni komputerowo zintegrownego przedsięiorstw koopercyjnego strukturlnie zliŝonego do njnowszej formy orgnizcyjnej, mjącej n celu tworzenie rozproszonych funkcjonlnie przedsięiorstw, nzywnych teŝ przedsięiorstwmi wirtulnymi [3] W rtykule przyjęto, Ŝe jest to orgnizcj tworzon n zsdzie dorowolności, jej uczestnicy wchodzą ze soą w róŝnego typu związki dl relizcji wspólnego celu [2, 3]. Uczestnictwo w orgnizcji nie wymg zwrci formlnych umów cywilnoprwnych. Czs trwni związku ustlny jest przez kŝdego z uczestników. 3. Model koopercyjnego procesu w produkcji 3.1. Cykl produkcyjny w koopercji Model przedsięiorstw oprty n pojęcich zdefiniownych procesowo w prezentownym spekcie zwier: cykl Ŝyci przedsięiorstw wrz z fzmi cyklu Ŝyci, historię przeiegu produkcji, typy jednostek kooperujących przedsięiorstw, modelownie koopercji przedsięiorstw wrz ze zintegrownym modelem reprezentcji wiedzy i modelem prezentcji.

6 102 Aleksnder Moczł Model rchitektury przedsięwzięci (AP) w strukturze przedsięiorstw opisuje w dotychczsowych modelch ieŝący stn dziłń ez koopercji (podstwowy stn produkcji), proponowny model opisuje równieŝ stn przyszły dziłń z koopercją skupijąc się n strtegii przedsięwzięci uwzględnijąc informtyczne uwrunkowni powiązń koopercyjnych. Model uwzględni specyfikę przedsięwzięci np. poprzez wykorzystnie proponownych licznych modeli klsyfikcji dziłlności, wyroów i usług (np. Polską Klsyfikcję Dziłlności (PKD), Polską Klsyfikcję Wyroów i Usług (PKWiU), Scloną Nomenklturę Towrową Hndlu Zgrnicznego (CN) w tym zgrniczne (międzynrodowy (ONZ): ISIC Międzynrodow Stndrdow Klsyfikcj Rodzjów Dziłlności, CPC Centrln Klsyfikcj Produktów) czy europejskie jk NACE Nomenkltur Dziłlności we Wspólnocie Europejskiej, CPA Klsyfikcj Produktów wg Dziłlności, List PRODCOM jko uwzględnijące wiele rozwiązń róŝnych krjów. Model powinien pozwlć dzielić dziłlność orgnizcji w zleŝności jej chrkteru n: usługi produkcyjne czynności ędące współdziłniem w procesie produkcji, le nie tworzące ezpośrednio nowych dór, wykonywne przez jedną jednostkę gospodrczą n zlecenie innej jednostki gospodrczej; usługi konsumpcyjne wszelkie czynności związne ezpośrednio lu pośrednio z zspokojeniem potrze ludności; usługi ogólnospołeczne czynności zspokjjące potrzey porządkowoorgnizcyjne gospodrki nrodowej i społeczeństw jko cłości.

7 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 103 Rys. 5. Model fz cyklu Ŝyci procesu produkcji w koopercji Klsyfikcje przeprowdzjąc podził dzielą się n: sekcje, podsekcje, dziły, grupy, klsy, ktegorie, podktegorie, pozycje i inne. Projekt przedsięwzięci produkcji koopercyjnej chrkteryzuje liski związek z cyklem Ŝyci produktu. Wykorzystywnie tutj systemów zrządzni cłym przedsięwzięciem koopercyjnym powoduje przyśpieszenie projektu przedsięwzięci, inne systemy są stworzone i operują w przestrzeni zmkniętej do fzy cyklu Ŝyci produktu projektu. Proces projektowni produkcji koopercyjnej musi uwzględnić większą złoŝoność procesu juŝ od plnowni strtegicznego, rchitektury kooperujących przedsięiorstw, plnowniu finnsowemu, główne plnownie koopercji i inwestycji, sterownie i zrządznie są wzjemnie powiąznymi procesmi. Projektownie procesu produkcji koopercyjnej w przedsięiorstwie podzielonego n fzy cyklu produkcji koopercyjnej uwzględnijącego róŝny stopień integrcji w koopercji orz wrinty procesu, uwzględnijącego róŝne kooperujące przedsięiorstw lu ich zngŝowne wydziły czy infrstrukturę przedstwi rys. 5. [10]

8 104 Aleksnder Moczł 3.2. Typy kooperujących przedsięiorstw Fzy produkcji chrkter prowdzonych dziłń w róŝnych przedsięiorstwch równieŝ uwzględni model pokzny n rysunku 4. Przedsięiorstwo relizując cły włsny cykl produkcji - wytwrzjąc swój produkt relizuje często tylko fzę produkcji koopercyjnej, korzystjąc z rodzju fzy (A-J) relizownej moŝemy mówić o koopercyjnym typie przedsięiorstw z punktu widzeni dnej projektownej produkcji koopercyjnej. Jk pokzno n rys. 3-2 przedsięiorstwo o koopercyjnym Typie E relizując fzę E (fzę projektowni konstrukcji) zlec część dziłń np. dl fzy I tego procesu do przedsięiorstw Typu E/I relizuje (fzę projektowni) wytwrznie prototypu. Rys. 6. Cykl Ŝyci produkcji w koopercji typy przedsięiorstw w koopercji 3.3. Integrcj koopercji wrinty sieci kooperujących przedsięiorstw Projektownie koopercji zdefiniownie zioru E kooperujących przedsięiorstw wymg przypisni przedsięiorstwom reprezentownych typów Dl przykłdu rozróŝnienie pomiędzy typem jednostki lu projektownym powiązniem jednostek przedsięiorstw i ciągłość opercji dl typu przedsięiorstw wymg rozróŝnieni części procesu projektownej produkcji jko fz cyklu tkŝe tych jednostek.

9 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 105 Prolem ten ilustruje rysunek 7, gdzie jk pokzno koopercyjny proces produkcji w fzie wytwrzni procesu moŝe yć relizowny we współprcy z przedsięiorstwem typu I (dw przedsięiorstw mł integrcj) lu inŝynieri procesu jest relizown przez róŝne powiązne przedsięiorstw kooperujące typu B, DE, F, I/E F G H I wówczs moŝemy mówić o wysokiej integrcji koopercji [10]. Poszczególne fzy cyklu produkcyjnego mogą yć relizowne przez podził koopercyjne rozproszenie zdń opercji skłdjących się n fzę (rysunek 7) Anliz rozwiązń procesu koopercyjnej produkcji Koopercyjne procesy produkcyjne nleŝy modelowć n róŝne sposoy co wynik z przedstwionej nlizy n wielu płszczyznch. Często przyjmuje się, Ŝe są to procesy liniowe. PoniŜej proponowny model zpisu procesów produkcji w koopercji wykorzystuje podejście utor orz róŝne złoŝeni w tym model produkcji nzywny modelem Leontiew (merykńskiego ekonomisty rosyjskiego pochodzeni) do opisu funkcjonowni produkcji wzogcony jeszcze o elementy o złoŝeni ogólniejszego modelu von Neumnn. Rys. 7. Integrcj produkcji w koopercji Zkłdjąc, Ŝe proces produkcji dotyczy k opercji procesu. Do produkowni jednej jednostki produktu w opercji numer 1 potrze 11 nkłdów czynników produkcji w wrincie procesie wytwrzni numer 1, 21 czynników produkcji w opercji wy-

10 106 Aleksnder Moczł twrzni procesu numer 2, i tk dlej, k1 jednostek nkłdów czynników produkcji w opercji wytwrzni numer k. Efektem 1 wrintu opercji procesu produkcji jest wynik 11 produktu opercji numer 1, 21 opercji numer 2, i tk dlej, k1 opercji produkcji numer k. MoŜn wszystkie opercje dziłni cyklu produkcji zpisć przy pomocy strzłki opisującej funkcje przeiegu opercji procesu:,,,,,,,,. (1) Funkcj opisując przeieg opercji procesu chrkteryzown jest prmetrmi kosztu k 11, czsu t 11 i jkości q 11. Ziór wrintów przeiegu procesu w postci mcierzy orz nlogicznie moŝliwy ziór w postci mcierzy wyników opercji procesu: 12 A= 1 j 1 l 11 2 j l i1 i2 ij il k1 proces produkcyjny wrint 1 11 k 2 proces produkcyjny wrint 2 12 B= kj proces produkcyjny wrint j 1 j kl proces produkcyjny wrint l 1 l 2 j l i1 i 2 ij il k1 k 2 kj kl (2) Prezentowny model róŝni się interpretcją wierszy mcierzy A niŝ w modelu von Neumnn gdzie opisują one wielkości nkłdów w procesch technologicznych. Dokłdn nliz skutków poprowdzeni koopercyjnego procesu produkcji moŝe prowdzić do zminy wielkości produkcji w zleŝności od wrintu przeiegu procesu. Jeśli uwzględnimy wrinty moŝliwości wielkości zróŝnicownych progrmów produkcji x1, x2,, xl dl l wrintów progrmów produkcji, tzn. wprowdzmy wektor wielkości produkcji: Wprowdzjąc mcierz zróŝnicownych progrmów produkcji intensywności uŝyci nkłdów czynników produkcji wówczs mcierz A przyjmuje postć: (3) (4)

11 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 107 Odpowiednio mcierz B wyników wrintów procesów produkcji wzrst nlogicznie przez pomnoŝenie przez mcierz wielkości produkcji w: Koopercyjne poprowdzenie przeiegu procesu produkcji moŝe skutkowć oprócz zróŝnicowni czynników produkcji, zminą prmetru kosztu k11, czsu t11 i jkości q11 poszczególnych opercji tkŝe zminą moŝliwości i zróŝnicowniem progrmu produkcji. W sytucji, gdy w dnym wrincie procesu produkcji dl róŝnych opercji wytwrzni poszczególnych produktów wprowdzimy róŝne wielkości produkcji xij wówczs mcierz A przyjmuje złoŝoną postć. W nlogiczny sposó nleŝłoy zpisć wyników opercji procesów prowdzonych w zróŝnicownych uwrunkownich produkcyjnych Stopień integrcji przedsięiorstw w koopercji przeiegu produkcji Stopień integrcji przedsięiorstw w koopercji przeiegu produkcji wskzuje jednocześnie n rozproszenie zdń dyskretnego procesu produkcji. W projektownym procesie koopercyjnej produkcji n zróŝnicownie poprowdzeni opercji z róŝnych wrintów procesu. Prwidłowo zprojektowny koopercyjny proces produkcji skutkuje poprwą wskźników głównych kryteriów procesu produkcyjnego. Ocenę stopni integrcji przedsięiorstw w koopercyjnym procesie produkcyjnym wyrnym do relizcji pośrednio moŝn przeprowdzić ocenijąc zróŝnicownie indeksów i, j opercji procesu. (5) (6) (7)

12 108 Aleksnder Moczł Cykl produkcji opercje Podził zdń procesu Integrcj przedsięiorstw koopercji Gdy kŝdy z indeksów i, kolejnej j-tej opercji jest inny zróŝnicownie opercji procesu jest mksymlne czyli stopień koopercji przedsięiorstw w relizownym procesie jest njwiększy. 4. Podsumownie wpływ integrcji koopercyjnego procesu produkcji Wpływ koopercyjnego poprowdzenie przeiegu procesu produkcji w prwidłowo zprojektownym procesie skutkuje oprócz zróŝnicowni czynników produkcji i zmin dostępnych środków produkcji i w efekcie, zminą prmetru kosztu k 11, czsu t 11 i jkości q 11 poszczególnych opercji tkŝe zminą moŝliwości i zróŝnicowniem progrmu produkcji, wpływ ten zilustrowno n rysunku 8 orzując moŝliwą zminę kosztu, jkości i czsu procesu. K Q T I - integrcj I - integrcj Rys. 8. Wpływ integrcji produkcji w koopercji n kryteri przeiegu procesu produkcji I - integrcj Podsumowując przedstwiono w prcy rozwój formlnego modelowni, uŝytecznego w nlizie projektu koopercyjnej produkcji orz w celu zproponowni nowego podejści do oceny stopni integrcji koopercyjnego procesu produkcji, integrcji przedsięiorstw relizujących proces.

13 Modelownie integrcji kooperujących przedsięiorstw 109 Główne kwestie dwcze tej prcy to formlne modelownie sieci kooperujących przedsięiorstw orz odpowiedź n pytnie: Jkie teorie, modele, rmy lu podejści są njrdziej przydtne do efektywnego formlnego modelowni sieci kooperujących przedsięiorstw orz do oceny dziłlności? Poruszne w prcy kwestie odnoszą się do teorii i syntezy podejść do reprezentcji sieci kooperujących przedsięiorstw orz formlnego modelowni orz metod, rm i metodologii oceny dziłlności sieci kooperujących przedsięiorstw w kontekście koopercyjno konkurencyjnego środowisk sieciowego. Litertur 1. Alfro Siz J. J., Rodriguez R., Ortiz A. B., A performnce mesurement system for virtul nd extended enterprises. Collortive Networks nd Breeding Environments, Brost I., Bijens J., Meijer G. R., Network nlysis of terrorism defence orgniztions network pproch for developing performnce indictors. In: Collortive Networks nd Breeding Environments. Proceedings of the 6th IFIP Working Conference on Virtul Enterprises PRO-VE 05, 2005, Springer, Cmrinh-Mtos L. M., Afsrmnesh H., Elements of VE se infrstructure. Computers in Industry, 51(2), 2003, Chen J., Nof Y. S., Multi-enterprise networking. Proceedings of the Interntionl Conference on Mnufcturing Systems: Innovtions for the 21st Century, USA, Chituc C M., Nof S Y., The Join/Leve/Remin (JLR) decision in collortive networked orgniztions. Computers & Industril Engineering 53, 2007, Chituc C. M., & Azevedo A. L., Multi-perspective chllenges on collortive networks usiness environment, Collortive Networks nd their Breeding Environments. L.M. Cmrinh-Mtos, H. Afsrmnesh, A. Ortiz, Editors, ISBN , IFIP Vol. 186, Springer, Sep Gns G., Mtthis J., Lkemeyer G., Schmitz D., Deliertion in metdt-sed modeling nd simultion environment for inter-orgniztionl networks Informtion Systems 30, 2005, 8. Jonk, Ł., Anliz sieci społecznych i dynmik sieciow. W: A. Nowk, K.Winkowsk-Nowk, A. Rychwlsk (red.), Modelownie mtemtyczne i symulcje komputerowe w nukch społecznych. Wrszw, Wydwnictwo SWPS Acdemic, Luce R. D., Riff H., Gry i decyzje. PWN, Wrszw, Moczł A., Knowledge exchnge in collortive networks of enterprises, Knowledge-Bsed Intelligent System Advncements: Systemic nd Cyernetic Approches. Book Series, IGI Glol, Nicoli A., Dini P., Vidl M., Ferronto P., The Digitl Business Ecosystem (DBE). 2006,

14 110 Aleksnder Moczł 12. Nof S. Y., Morel G., Monostori L., Molin, A., Filip F., From plnt nd logistics control to multi-enterprise collortion. Annul Reviews in Control, 30, 2006, Nof S. Y., Design of effective e-work, Review of models, tools, nd emerging chllenges. Production Plnning nd Control, 14, 2003, Nof S. Y., Informtion nd Collortion Models of Integrtion. Dordrecht: Kluwer Acdemic Pulishers, NATO-ASI Series Prk N., Nof S. Y., Collortion nd integrtion of usiness processes sed on shred process nd workflow control. Proceedings of Annul Industril Engineering Reserch Conference, IERC-2003, vn Alst W. M. P., Putting Petri nets to work in industry. Computers in Industry, 25(1), 1994, 17. vn Alst, W. M. P., Chllenges in usiness process mngement: Verifiction of usiness processes using Petri nets. Bulletin of the EATCS, Vill A., Orgnizing network of enterprises : n oject-oriented design methodology. Computer Integrted Mnufcturing Systems, Elsevier Science, Volume 11, Issue 4, Octoer 1998, Pges Wlters, D., Comining strtegic, opertionl nd finncil performnce in the virtul orgniztion. Collortive Networks nd Breeding Environments, Cmrinh-Mtos, L.M., et l. (Eds.) Proceedings of the 6th IFIP working Conference on Virtul Enterprises PRO-VE 05, 2005, Wu N., Su P., Selection of prtners in virtul enterprises. Rootics nd Computer Integrted Mnufcturing, 21, , Yigin I. H., Tskin H., Cedimoglu I. H., Topl B., Supplier selection: An expert system pproch. Production Plnning nd Control, 18(1), 2007, Streszczenie W rtykule przedstwiono prolem ewolucji powiązń koopercyjnych orgnizcji sieciowych i formlnego modelowni koopercji procesów produkcji. Celem rtykułu jest przedstwienie stnu rozwoju formlnego modelowni kooperujących orgnizcji sieciowych i przeprowdzenie nlizy z ekonomicznej perspektywy. Rozwój produktywności potrzeuje ułtwieni inicjowni, tworzeni i powiększni koopercyjnych powiązń, co wymg rozwoju systemów formlnego modelowni i oceny integrcji przez tworzenie procesów produkcyjnych z innymi przedsięiorstwmi.