Rozwój zrównoważony doliny Wisły inicjatywy WWF

Transkrypt

1 WWF Intro

2 Rozwój zrównoważony doliny Wisły inicjatywy WWF Program WWF dla Polski Jacek Engel & Marta Babicz

3 WWF na świecie Doświadczenie od 1961 roku Aktywny w ponad 100 krajach 5 milionów Członków wspierających projektów ochrony przyrody 270 parków narodowych Organizacje Narodowe Biura Programów Kraje Kraje z aktywnymi z projektami projektami Biura Stowarzyszone

4 Zagrożone gatunki Zmiany klimatu Odpady toksyczne Globalne kierunki działań WWF Lasy Wody śródlądowe Oceany

5 Wisła w zlewni Bałtyku najdłuższa rzeka w zlewni Morza Bałtyckiego km Dorzecze zajmuje obszar km 2, t.j. 56% terytorium Polski Dorzecze w 4 krajach

6 Wisła jest jedną z ostatnich dużych rzek europejskich, które zachowały naturalny charakter

7 Dolina Wisły skupia ¾ gatunków ptaków gnieżdżących się w Polsce

8 Wiele z nich to gatunki zagrożone w Europie

9 Cele projektu WWF Wisła Zrównoważony rozwój Wisły i jej dopływów jako rzek swobodnie płynących poprzez zintegrowane gospodarowanie w dorzeczu Cele szczegółowe: Podnoszenie społecznej świadomości na temat walorów Wisły oraz istniejących i potencjalnych zagrożeń ( Mali Strażnicy Wisły ) Ochrona Wisły i najcenniejszych dopływów poprzez sieć obszarów chronionych (parki krajobrazowe, Natura 2000, Konwencja Ramsar) Restytucja populacji łososia i innych ryb wędrownych Odtwarzanie lasów łęgowych Powstrzymanie dużych inwestycji hydrotechnicznych zapora w Nieszawie, Kaskada Dolnej Wisły Promocja zintegrowanego podejścia w gospodarce wodnej w całej zlewni dla rozwiązania problemów zanieczyszczenia wód, ograniczonej retencji, zagrożenia powodziowego

10 Ochrona Środkowej Wisły Ekspertyza - Koncepcja zrównoważonego rozwoju i ochrony Doliny Środkowej Wisły kierunki rozwój ekonomicznego ochrona przeciwpowodziowa ochrona przyrody Spotkania z samorządami i lokalnymi liderami Mapy inwentaryzacyjne i strategiczne

11 Roślinność potencjalna

12 Inwentaryzacja przyr.-kraj.

13 Hydrografia i geomorfologia

14 Struktura ekologiczna krajobrazu

15 Strategia zagospodarowania

16 Atrakcyjność turystyczna

17 Restytucja ryb wędrownych Opracowanie Możliwości odtworzenia populacji ryb wędrownych w polskich rzekach historyczne zasięgi jesiotra, łososia, troci wędrownej i certy potencjalne tarliska przeszkody w migracji zarys programu restytucji Mapy inwentaryzacyjne i strategiczne Zaangażowanie wszystkich zainteresowanych

18 Sieć hydrograficzna

19 Zasięg łososia

20 Potencjalne tarliska

21 Miejsca zarybień

22 Przeszkody

23 Sytuacja w całej Polsce

24 Problem: NIESZAWA Naruszenie stabilności stopnia wodnego we Włocławku na skutek erozji koryta poniżej stopnia 2001r. WWF opracował i przedstawił Ministerstwu Środowiska ekspertyzę wskazującą ostateczne rozwiązanie problemów zapory we Włocławku

25 Efekt domina Zapora w Nieszawie Kaskada Dolnej Wisły Droga Wodna W-Z 90 km 320 km km

26 Wpływ Drogi Wodnej W-Z km rzek o dużym stopniu naturalności 2 parki narodowe, 42 rezerwaty przyrody, 10 parków krajobrazowych 1 obszar Ramsar, 9 ostoi ptaków o randze europejskiej 66 gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem

27 Autorzy Studium polskich specjalistów z różnych dziedzin, 5 ekspertów zagranicznych Dziedziny: zagadnienia hydrotechniczne i wodnogospodarcze zagadnienia ekonomiczne rozwój regionalny oceny wielokryterialne zagadnienia przyrodnicze

28 Cel i zakres opracowania ocena stopnia i zbiornika Włocławek zmiany środowiskowe zakładane i osiągnięte korzyści gospodarcze analiza ekonomiczna powstałe problemy i zagrożenia zidentyfikowanie sposobów zlikwidowania zagrożeń ocena skutków wdrożenia zdefiniowanych wariantów skutki środowiskowe skutki społeczno-ekonomiczne analiza ekonomiczna wielokryterialna analiza porównawcza podsumowanie i wnioski

29 Zmiany środowiskowe zniszczono naturalny charakter rzeki swobodnie płynącej (naturalny reżim hydrologiczny, roztokowy charakter koryta, naturalne ujścia dopływów) na skutek zatrzymania ruchu rumowiska nastąpiła akumulacja osadów w zbiorniku i uruchomienie erozji koryta poniżej stopnia znacznie spadła liczba gatunków ryb, na skutek przerwania migracji powyżej stopnia wyginęły ryby wędrowne (troć, łosoś)

30 Zmiany środowiskowe (2) co najmniej 2-krotne zmniejszyła się liczebności rzadkich gatunków ptaków lęgowych i wycofały się cenne gatunki przelotne i zimujące wyginęły co najmniej 39 cenne gatunki roślin naczyniowych oraz ustąpiło wiele rzadkich zbiorowisk roślinnych

31 Zmiany awifauny Liczba rzadkich gatunków ptaków na Wiśle i zbiorniku liczba gatunków na 5 km rzeki/zbiornika zbiornik Włocławek odcinek nieuregulowany 0 zagrożone w myś l kryte riów BirdLife Inte rnationa l figurujące w polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt o niskiej liczebnoś ci krajowej populacji o zasięgu nie przekraczającym 25% powierzchni kraju

32 Zmiany połowów troci średni roczny połów gospodarczy - ilość ton powyżej stopnia poniżej stopnia przed zbudowaniem stopnia po zbudowaniu stopnia

33 Szanse na nowe miejsca pracy Przewidywana rola odnawialnych źródeł energii w tworzeniu miejsc pracy w Polsce w zależności od technologii spalanie słomy uprawy energetyczne duże elektrownie wodne małe elektrownie wodne rok 2020 rok 2010 elektrownie wiatrowe liczba zatrudnionych

34 Wskaźniki rozwoju gmin Relacja procentowa wydatków gmin w stosunku do średniej dla gmin w Polsce gminy nad zbiornikiem gmina porównawcza nad Wisłą niespiętrzoną Trend Brudzeń Duży Dobrzyń n. Wisłą Nowy Duninów Słubice

35 (Nie) Zrealizowane funkcje zbiornika nie powstał żaden zakład przemysłu wodochłonnego zbiornik ma marginalne znaczenie dla transportu wodnego wody zbiornika nie są wykorzystywane do nawodnień w rolnictwie nie nastąpił rozwój turystyki w efekcie ceny ziemi, jak również ceny za usługi związane z turystyką są takie same w okolicach zbiornika, jak na obszarach od niego oddalonych rybołówstwo przed spiętrzeniem było bardziej konkurencyjne z uwagi na występowanie szlachetnych gatunków ryb wędrownych jedynymi funkcjami uzasadniającymi utrzymanie stopnia są produkcja energii elektrycznej i przeprawa drogowa przez Wisłę

36 Problemy i zagrożenia tworzenie się zatorów śryżowo-lodowych i powodzie zatorowe 1982r. ponad ha pod wodą, straty 308 mln zł niewystarczająca przepustowość obiektów stopnia (max m 3 /s, wymagane m 3 /s ) wypłycanie zbiornika na skutek gromadzenia się w nim osadów (1,7 mln m 3 rocznie, dotychczas - 47 mln m 3 ) postępująca erozja koryta Wisły poniżej stopnia zagrażająca jego stateczności (18 mln m 3, 28 km)

37 Rozpatrywane warianty (1+7) warianty odrzucone po wstępnej ocenie (4) warianty analizowane szczegółowo (1+3)

38 Warianty odrzucone obniżenie wysokości piętrzenia wykonanie kanału obiegowego budowa kaskady stopni wodnych budowa stałego progu podpiętrzającego

39 Warianty badane szczegółowo 0 (porównawczy) pozostawienie stopnia w stanie obecnym I budowa stopnia Nieszawa wraz z niezbędnymi pracami na stopniu Włocławek II pełna modernizacja stopnia Włocławek bez konieczności budowy stopnia Nieszawa III wyłączenie stopnia Włocławek z eksploatacji i przekształcenie istniejącego zbiornika w swobodnie płynącą rzekę

40 W I Dodatkowe prace na stopniu Włocławek wybudowanie dodatkowego jazu przelewowego w celu zwiększenia przepustowości stopnia i ułatwienia przepuszczania lodu modernizacja istniejącej przepławki i budowa nowej przepławki terenowej naprawa uszkodzeń stopnia usprawnienie systemu odprowadzenia wody z nisko położonych terenów sąsiednich regularne wydobywanie osadów z górnej części zbiornika w celu utrzymania koryta spływu wody i lodu

41 W II Modernizacja stopnia Włocławek wykonanie niecki wypadowej podpierającej obiekty stopnia i piętrzącej wodę poniżej jazu i elektrowni do rzędnej 46,0 m n.p.m. ochrona koryta rzeki poniżej stopnia przed erozją zapory przeciwerozyjne przewożenie osadów na dolne stanowisko (300 tys.t/rok) wykonanie nowego filtru odwrotnego i zagęszczenie rozluźnień gruntu w korpusie zapory inne prace na stopniu wymienione w wariancie I (przepławka, nowy jaz przelewowy, naprawa uszkodzeń)

42 W III Wyłączenie stopnia Włocławek z eksploatacji przebudowa obiektów infrastruktury technicznej na brzegach przygotowanie kinety dla przyszłej trasy rzeki w górnej części zbiornika powolne obniżenie lustra wody do poziomu progu jazu wykonanie mostu nad zaporą ziemną wykonanie grodzy wzdłuż zapory ziemnej od strony wody dolnej i górnej oraz tymczasowego upustu dennego powolne opróżnienie zbiornika (5 cm dziennie) przygotowanie dna w przyszłym korycie rzeki przebudowa jazu dla umożliwienia przepuszczania wezbrań rozebranie zapory ziemnej zagospodarowanie dawnego dna zbiornika

43 Nieszawa: Skutki środowiskowe dalsze zamulanie zbiornika włocławskiego gromadzenie się osadów organicznych w zbiorniku nieszawskim erozja koryta i degradacja Wisły poniżej stopnia Nieszawa aż po Toruń ubożenie flory i fauny w zasięgu oddziałania nowego zbiornika Modernizacja dalsze zamulanie zbiornika włocławskiego możliwe spowolnienie bądź powstrzymanie erozji poniżej stopnia Wyłączenie z eksploatacji przywrócenie w dolinie warunków sprzed budowy stopnia możliwe przesuszenie niskich trenów przylegających do zbiornika możliwa restytucja ryb wędrownych (troć, łosoś)

44 Skutki gospodarcze obecności zbiornika nie wpłynęła na wzrost gospodarczy gmin większość funkcji zbiornika nie jest realizowana niskie obszary depresyjne położone w sąsiedztwie zbiornika są praktycznie wyłączone z inwestowania w planach przestrzennego zagospodarowania gmin nie ma żadnego odniesienia do istnienia zbiornika, co najwyżej jest on traktowany jako ograniczenie w rozwoju

45 Skutki społeczno-ekonomiczne Nieszawa: regres gmin leżących nad zbiornikami oraz poniżej nowego stopnia pogarszające się warunki dla rybołówstwa znikomy i ograniczony w czasie wzrost zatrudnienia na rynku lokalnym wzrost zainteresowania semi-naturalną Wisłą Płocką Modernizacja: utrwalenie barier rozwoju nisko położonych obszarów niewielka poprawa rozwoju terenów poniżej stopnia powolny wzrost znaczenia okolic zbiornika dla rekreacji

46 Skutki społeczno-ekonomiczne (2) Wyłączenie stopnia Włocławek z eksploatacji: początkowo niekorzystne zmiany dziś dobrze zagospodarowanych terenów wokół zbiornika powolny rozwój obszarów nad dziką Wisłą korzystne zmiany obszarów w dolinie poniżej Włocławka po odwróceniu procesu erozji koryta trwały wzrost znaczenia terenów depresyjnych lewobrzeżnego Włocławka

47 Koszty wariantów Koszty inwestycyjne i eksploatacyjne poszczególnych wariantów Koszty wariantów Nieszawa Modernizacja Wyłączenie z eksploatacji Inwestycyjne mln PLN Skarb Państwa - min Eksploatacyjne mln PLN rocznie

48 Wyniki analiz ekonomicznych żaden wariant nie wytrzymuje rygorystycznych testów efektywności ekonomicznej i wykonalności finansowej z uwagi na koszty inwestycyjne najkorzystniej prezentuje się wariant III krotnie tańszy od I brak jest zapotrzebowania na energię elektryczną, uzasadniającego potrzebę budowy stopnia w Nieszawie

49 Wnioski z analiz ekonomicznych inwestycja może być uznana za efektywną ekonomicznie tylko jeśli pominie się straty środowiskowe i rozpatruje się ją na tle słabego tempa wzrostu gospodarczego trzydziestolecia gdyby dla oceny inwestycji przyjąć stopę dyskontową 10%, to inwestycja byłaby ekonomicznie nieefektywna społeczny podział kosztów i korzyści należy uznać za niesprawiedliwy, gdyż korzyści ze sprzedaży energii przejmuje sektor energetyczny, zaś koszty utrzymania stopnia i zbiornika są ponoszone przez podatników

50 Porównanie wariantów grupy kryteriów ekonomiczne i społeczne (62,5% punktów) środowiskowe (37,5 %) procedura ocena zespołowa wyniki punkty uzyskane przez poszczególne warianty: Nieszawa 11,9 Modernizacja 28,8 Wyłączenie stopnia z eksploatacji 41,8

51 Maksymalizacja efektów społeczno-kulturowych wartość estetyczna krajobrazu możliwość rozwoju przestrzennego Kryteria ekonomiczne i społeczne Bezpieczeństwo cywilne stopnia i zbiornika bezpieczeństwo obiektów stopnia i zbiornika minimalizacja zagrożeń powodziami zatorowymi Minimalizacja nakładów ze środków publicznych wielkość nakładów ze środków publicznych możliwość uzyskania środków pozabudżetowych Maksymalizacja efektu ekonomicznego NPV (produkcja energii) pewność uzyskania efektu ekonomicznego Maksymalizacja efektów społecznych podział kosztów, zysków i ryzyka akumulacja kapitału w skali lokalnej miejsca pracy bezpośrednio i pośrednio związane z inwestycją wpływ na dostępność terenu i ceny gruntu

52 Kryteria środowiskowe Zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju zgodność z polityką ekologiczną Państwa oraz prawem UE zgodność z planem zintegrowanej gospodarki wodnej w zlewni Wisły oraz innymi planami na poziomie krajowym Maksymalizacja funkcjonowania sprawnego systemu rzecznego poprawa jakości i zakresu funkcjonowania systemu rzecznego minimalizacja procesów erozji i sedymentacji Minimalizacja niekorzystnych oddziaływań na środowisko biotyczne korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym biróżnorodność regionu

53 Wielokryterialna analiza porównawcza wariantów grupa kryteriów ekonomicznych i społecznych Wyniki wielokryterialnej oceny porównawczej wariantów dla dwu scenariuszy oceny punkty I II 0 III grupa kryteriów środowiskowych punkty jednakowe wagi dla podgrup i poszczególnych kryte riów preferowana maksymalizacja efektu ekonomicznego oraz NPV

54 Podsumowanie Nieszawa zapewnia stabilność stopnia Włocławek uruchamia proces erozji koryta poniżej nowego stopnia zwiększa zagrożenie powodziami zatorowymi pozostawia problem osadów na przyszłość

55 Podsumowanie Modernizacja (najprostsza technicznie) zapewnia stabilność stopnia i częściowo powstrzymuje dalszą erozję zmniejsza zagrożenie powodziami zatorowymi pozostawia problem osadów na przyszłość

56 Podsumowanie Wyłączenie stopnia z eksploatacji (najtańsze) likwiduje barierę dla ruchu rumowiska i przyczynę erozji koryta likwiduje główną przyczynę zatorów lodowych rozwiązuje problem osadów toksycznych przez włączenie ich w obieg materii przywraca ciągłość korytarza ekologicznego i inne funkcje Wisły

57 Zalecenia wybór jednego z wariantów: wyłączenie stopnia z eksploatacji bądź jego pełna modernizacja wykonanie prognozy wpływu likwidacji piętrzenia na tereny przyległe zaprojektowanie terenowej przepławki dla ryb oraz sposobu utylizacji osadów w przypadku modernizacji stopnia obciążenie elektrowni kosztami modernizacji i napraw oraz utrzymania piętrzenia

58

59 Ekologiczna ochrona przeciwpowodziowa wyznaczanie obszarów zalewowych istniejących utraconych strefy ryzyka powodziowego zmiany w planach przestrz. zagosp. zmiany legislacyjne np. status ochronny mechanizmy finansowe podatki stawki ubezpieczeniowe propozycje oddania przestrzeni rzece ograniczenie inwestowania na obszarach zagrożonych zmniejszenie strat powodziowych ochrona walorów przyrodniczych dolin

60