B. Nauka i technologia. 9. Wynalazki, które zmieniły świat. Ilość scenariuszy. (*) Czas [min]

Transkrypt

1 B. Nauka i technologia. 9. Wynalazki, które zmieniły świat L.P. Wątek Tematy zajęć Treści nauczania Cele kształcenia wymagania szczegółowe. Uczeń potrafi Czas [min] (*) Czas [min] Liczba godzin lekcyjnych Ilość scenariuszy Ilość scenariuszy wycieczek Ilość scenariuszy wycieczek z '*' DL Zobaczyć niewidoczne wynalezienie mikroskopu, ulepszanie jego budowy.. Jak to działa? Połącz dyscypliny nauki, by zrozumieć mikroskop Anthony van Leeuwenhoek pierwszy mikroskop optyczny (powiększenia 00x)... Nowa technologia w ulepszaniu mikroskopu mikroskop elektronowy..2. Mikroskop skaningowy powiększanie sto tysięcy razy omówić budowę mikroskopu optycznego opisać zasadę działania mikroskopu optycznego przedstawić historię wybranych odkryć i wynalazków, analizując proces dokonywania wynalazku i wskazując jego uwarunkowania.... wymienić przykłady organelli komórkowych, widocznych w mikroskopie optycznym, obiekty z pogranicza zdolności rozdzielczej mikroskopu optycznego i..2. podać zasadę działania mikroskopu elektronowego...3. wymienić w jakich dziedzinach wykorzystywany jest mikroskop elektronowy i podać przykłady, co można zobaczyć dzięki tak ogromnym.2.. odróżnić obrazy uzyskane z mikroskopu skaningowego i elektronowego. 25

2 3. Wyjście (wycieczka) do Pracowni Mikroskopii Skaningowej Nauk Biologicznych i Geologicznych (*) 32. Nowoczesne szczepionki 33. Maszyna cieplna silnik parowy. 34. Wybrane typy silników spalinowych. 35. Wpływ pola magnetycznego na przewodnik z prądem silnik elektryczny Szczepionki dobrodziejstwo, czy zagrożenie? 33.. Układy otwarte, zamknięte, izolowane II zasada termodynamiki. Procesy odwracalne, nieodwracalne 34.. Silniki dwu i czterosuwowe Silnik wysokoprężny (*) Siła elektrodynamiczna Zasada działania mikrofonu wymienić kilka przykładów szczepionek, określić rodzaj odporności nabytej w trakcie interpretować indywidualny kalendarz szczepień podać przykłady układów otwartych, zamkniętych i odróżnić procesy odwracalne i opisać zasadę działania silników parowych, opisać zasadę działania silników spalinowych i opisać zasadę działania silnika wysokoprężnego zapisać wzór opisujący siłę elektrodynamiczną wyjaśnić zasadę działania mikrofonu Czym różni się telefon od telegrafu? 36.. Kodowanie informacji (alfabet Morse a) wymienić podstawowe różnice między telegrafem i telefonem. 0 2

3 37. Doświadczenie Hertza i jego rola w powstaniu radia. 38. Wynalazki służące geografii. 39. Kompas w użyciu. 40. GPS trudno zabłądzić. 4. Tworzywa sztuczne. Era plastiku Zjawisko rezonansu Wykonujemy odbiornik fal długich wg załączonego schematu. (*) 38.. Urządzenia mierzące wielkości parametrów środowiska przyrodniczego Budowa i zastosowanie kompasu Azymut geograficzny i magnetyczny Działanie i wykorzystanie systemu nawigacji GPS (nawigacja samochodowa, turystyczna, wodna) Współrzędne geograficzne na mapach turystycznych zgodnych z GPS. 4.. Właściwości i zastosowanie tworzyw sztucznych (celuloid, celofan, bakelit, igelit, polimetakrylan metylu, PCW, PE, PP, PET, polistyren, kevlar, polimery przewodzące prąd) wyjaśnić zjawisko rezonansu elektromagnetycznego i podać przykład jego zastosowania wyszukać 20 informacje na temat najważniejszych odkryć oraz analizować ich znaczenie naukowe, społeczne i gospodarcze wykonać odbiornik fal długich opisać działanie termometru, barometru, anemometru, sejsmografu i in omówić budowę i działanie kompasu określić azymut magnetyczny obiektu odszukać obiekt o podanym azymucie omówić zasadę działania systemu nawigacji GPS posługiwać się odbiornikiem GPS odczytywać współrzędne geograficzne na mapie odnaleźć na mapie turystycznej punkt o podanych współrzędnych geograficznych wskazać tworzywa sztuczne w otaczającej nas rzeczywistości, podać ich nazwy

4 4. Tworzywa sztuczne. Era plastiku. 42. Penicylina i antybiotyki. 4.. Właściwości i zastosowanie tworzyw sztucznych (celuloid, celofan, bakelit, igelit, polimetakrylan metylu, PCW, PE, PP, PET, polistyren, kevlar, polimery przewodzące prąd) 4.2. Przeróbka wtórna tworzyw sztucznych (recykling) 42.. Odkrycie penicyliny (A. Fleming) i poznanie jej działania XX wiek wiekiem antybiotyków. Rola antybiotyków w leczeniu chorób zakaźnych (zakażeń bakteryjnych) Podstawowe działanie antybiotyków Działania niepożądane antybiotyków podać przykłady różnego zastosowania tworzyw sztucznych określić właściwości fizyczne niektórych tworzyw sztucznych omówić, jakie znaczenie dla naszego życia i otoczenia ma recykling wyjaśnić, czym jest penicylina i jakie ma działanie omówić, jakie znaczenie dla życia ludzi i zwierząt miało wprowadzenie antybiotyków do terapii omówić podstawowe działania antybiotyków wymienić niepożądane skutki zażywania antybiotyków Leki nowej generacji. Terapia celowana 44. Proch czarny i bezdymny. Alfred Nobel i jego dynamit Jak stosować antybiotyki? 43.. Podstawowe kierunki działań zmierzających do skonstruowania leku nowej generacji Przykłady leków nowej generacji i sposobu ich działania (np. leki antynowotworowe, przeciwcukrzycowe, nadciśnieniowe) Właściwości prochu czarnego i bezdymnego podać kilka zasad zażywania antybiotyków krótko opisać kierunki badań naukowych, których celem jest otrzymanie leku nowej generacji podać przykłady kilku leków nowej generacji krótko opisać podstawowe działanie jednego, wybranego leku wyjaśnić różnice pomiędzy składem i właściwościami prochu czarnego i bezdymnego 5 5

5 44. Proch czarny i bezdymny. Alfred Nobel i jego dynamit Znaczenie zastosowania prochu na polu walki Dynamit i jego wykorzystanie w celach pokojowych i wojskowych.. Papier wczoraj i dziś....historia papieru. Papier czerpany, znak wodny. 46. Produkcja szkła..2. Maszyny papiernicze i rozwój drukarstwa.3. Współczesna produkcja papieru. Wyroby papierowe Czym jest szkło? Jaka jest jego budowa? omówić zmiany, jakie zaszły w sposobie prowadzenia działań wojennych po wynalezieniu prochu przedstawić historię odkrycia dynamitu oraz dokonać oceny znaczenia tego odkrycia wyszukać informacje na temat prochu czarnego i dynamitu oraz Nagrody Nobla.... wyjaśnić, jak dawniej wytwarzano papier, co to jest papier czerpany oraz znak wodny.2.. wyszukać informacje na temat rozwoju drukarstwa oraz produkcji papieru.3.. omówić różnice pomiędzy różnymi rodzajami wyrobów papierowych wyjaśnić budowę i strukturę szkła Porcelana, fajans, kamionka Proces produkcji szkła Rodzaje szkła i ich zastosowanie w przemyśle i życiu codziennym (szkło okienne, wielowarstwowe, hartowane, kryształowe, barwne, kwarcowe, itp.) 47.. Czym jest porcelana? Produkcja porcelany szkliwionej i nieszkliwionej omówić z czego i w jaki sposób produkuje się szkło podać przykłady różnych rodzajów szkła oraz ich zastosowanie wymienić kilka najważniejszych cech charakteryzujących różne rodzaje szkła wyjaśnić, z czego i w jaki sposób produkuje się porcelanę 5 5

6 B. Nauka i technologia. 0. Energia od Słońca do żarówki Porcelana, fajans, kamionka. 48. Stopy metali. 49. Energia Słońca w Wielkim Zdarzeniu Oksydacyjnym, które zmieniło losy Ziemi. 50. Jak schwytać energię świetlną? 47.. Czym jest porcelana? Produkcja porcelany szkliwionej i nieszkliwionej Wyroby fajansowe i kamionkowe Różne rodzaje stopów metali (stopy glinu, miedzi, żelaza, niklu) Zastosowanie stopów metali Światło i proces fotochemiczny Rola organizmów żywych w pojawieniu się tlenu w atmosferze Ziemi fotosynteza podać kilka przykładów wyrobów porcelanowych wyjaśnić, z czego i w jaki sposób produkuje się fajans oraz kamionkę podać różnice w składzie i właściwościach pomiędzy porcelaną, fajansem i kamionką podać kilka przykładów wyrobów fajansowych i kamionkowych wyjaśnić, czym są stopy oraz podać skład kilku stopów metali wymienić kilka zastosowań różnych 5 stopów, np. w lotnictwie, przemyśle samochodowym, odlewniczym, życiu codziennym. SUMA scharakteryzować atmosferę Ziemi przed pojawieniem się fotoautotrofów wymienić znane 25 nauce przykłady, potwierdzające beztlenową atmosferę Ziemi, około 2 mld. lat temu omówić, wykorzystując wzór chlorofilu światłoczułość tego omówić przebieg i ocenić znaczenie biologiczne fotosyntezy 20

7 B. 0. Energia o 5. 3 Energia świetlna w łańcuchach troficznych Związek energii świetlnej z materią fotoautotrofy Fotosynteza, a oddychanie wewnątrzkomórkowe ; ATP jako substrat i produkt reakcji Porfiria omówienie jednostki chorobowej (*) Właściwości tlenu i ozonu Znaczenie ozonu dla ochrony przed promieniowaniem ultrafioletowym Związki chemiczne światłoczułe. Zjawisko chemiluminescencji. 5.. Energia świetlna, jej przepływ w łańcuchu pokarmowym Ekosystemy niezależne od energii słonecznej wymienić inne, podobne, światłoczułe związki w organizmach żywych (układ porfiryn) wyjaśnić związek między budową ATP, a jego funkcją jako przenośnika użytecznej biologicznie energii chemicznej dostrzec, że przez upośledzoną przemianie porfiryn, skóra człowieka może być nadwrażliwa na światło (*) podać właściwości fizykochemiczne tlenu i ozonu wyjaśnić rolę warstwy ozonowej dla życia na Ziemi wyjaśnić na czym polega zjawisko chemiluminescencji wymienić kilka zastosowań związków światłoczułych uzasadnić rolę światła w łańcuchach pokarmowych podać rangę znaczenia redukcji dwutlenku węgla do poziomu cukrów podać przykład ekosystemu funkcjonującego bez dopływu energii wyjaśnić funkcjonowanie oazy hydrotermalnej ,86

8 52. Rozświetlić mrok Pochodnie. Zapałki wymienić substancje chemiczne używane do produkcji zapałek Uliczne lampy gazowe Spalanie gazowych węglowodorów Lampa naftowa. Spalanie węglowodorów ciekłych Świeczki i znicze podać różne produkty procesu spalania Parafina, stearyna, olej i wosk Żarówki tradycyjne, halogenowe, energooszczędne, jarzeniówki Lampy LED wyjaśnić, na czym polega spalanie gazu ziemnego oraz mieszaniny propanu i butanu związków organicznych wyjaśnić, czym jest parafina, stearyna, olej i wosk wyjaśnić: dlaczego świeczki parafinowe kopcą, czym różnią się świeczki woskowe od świec parafinowych i wyjaśnić budowę i zasadę działania żarówek tradycyjnych opisać działanie żarówki halogenowej oraz świetlówek wyjaśnić zasadę działania lamp LEDowych oraz podać ich zastosowanie omówić sposoby uzyskiwania oświetlenia w czasach dawnych i współczesnych wymienić różnice i podobieństwa między światłami płomienia, żarówki i lasera 53. Jakie są wspólne cechy a jakie różnice świateł płomienia, żarówki oraz lasera? 53.. Kwantowy charakter promieniowania. Korpuskularna natura światła. 70 0,5

9 53. Jakie są wspólne cechy a jakie różnice świateł płomienia, żarówki oraz lasera? Pojęcie spójności odróżnić źródła źródeł i fal. światła spójnego i niespójnego 54. Równoważność masy i energii. Deficyt masy Równoważność masy i energii interpretować wzór E = mc Reakcje syntezy jąder atomowych energia słoneczna Reakcje egzoenergetyczne syntezy jąder atomowych na przykładzie cyklu CNO podać przykład reakcji syntezy z wydzieleniem energii, Słońce daje energię Przepływ energii w ekosystemach wodnych i lądowych Reakcje rozszczepienia jąder atomowych Wykorzystanie energii słonecznej Dostępność energii słonecznej zależna od cech środowiska przyrodniczego Projekt stoków solarnych Przykład reakcji rozszczepienia. Reakcje samorzutne i wymuszone omówić przepływ energii w ekosystemach wodnych i lądowych wyjaśnić działanie oaz hydrotermalnych wskazać wpływ elementów środowiska przyrodniczego na możliwość korzystania z energii słonecznej (nasłonecznienie, usłonecznienie, ekspozycja stoków) omówić na podstawie źródeł informacji, jakie jest wykorzystanie energetyki słonecznej dla potrzeb gospodarki ocenić perspektywy rozwoju energetyki słonecznej podać przykład reakcji rozszczepienia z wydzieleniem energii wskazać różnice pomiędzy reakcjami samorzutnymi i wymuszonymi 35 0,4

10 B. Nauka i technologia.. Światło i obraz Widmo fal elektromagnetycznych obszar widzialny, mieszanie barw doświadczenie. 59. Znaczenie światła i barw w życiu codziennym człowieka. 60. Substancje światłoczułe w fotografii 6. Obraz barwny czyli dlaczego w słabym oświetleniu znikają kolory? 58.. Obszar widzialny widma fal elektromagnetycznych Osadnicza bariera świetlnych Uwarunkowania społeczne i kulturowe obrazu jako nośnika informacji Fotografia monochromatyczna (światłoczułe związki srebra) SUMA wymienić podstawowe rodzaje fal elektromagnetycznych dostrzec znaczenie nadmiaru i niedoboru światła jako bariery osadniczej przedstawić funkcję przekazu informacji za pomocą obrazu w różnych kulturach wyjaśnić, jak powstaje obraz na materiale światłoczułym podać różnice pomiędzy negatywem i pozytywem omówić, na czym polega wywoływanie i utrwalanie materiału fotograficznego Fotografia barwna wyjaśnić jak powstaje barwne zdjęcie fotograficzne Fotografia cyfrowa omówić zasadę zapisu cyfrowego analizować i porównywać informacje zawarte w ulotkach reklamowych producentów aparatów i kamer fotograficznych 6.. Budowa oka z podkreśleniem warstwy światłoczułej Czopki i pręciki i ich różnice w odbieraniu bodźców 6... przedstawić budowę siatkówki omówić różnice między czopkami i pręcikami

11 dlaczego w słabym oświetleniu znikają kolory? 62. Systemy zapisu barw RGB, CMYK Różnice w budowie oka u zwierząt dziennych i nocnych (*) Jaką informację niosą ze sobą barwy Barwy podstawowe i uzupełniające omówić budowę oka zwierząt aktywnych nocą i aktywnych w dzień wyjaśnić znaczenie barw i zapachów w okresach godowych i podczas wychowywania potomstwa u zwierząt wyjaśnić różnice między barwami podstawowymi i uzupełniającymi Mieszanie barw wytłumaczyć sposób mieszania barw 63. Stosujemy filtry w aparatach fotograficznych. 64. Hipsometryczna skala barw. Mapa hipsometryczna. 65. Mapa topograficzna graficzny obraz terenu. Mapy tematyczne jako graficzne źródło informacji Rodzaje sposobu tworzenia barwnych obrazów na przykładzie telewizji Doświadczalne sprawdzenie odbieranych barw Barwy w skali hipsograficznej Romera Mapa topograficzna i tematyczna wyjaśnić w jaki sposób powstaje wielobarwny obraz na ekranie telewizora lub monitora opisać zastosowanie filtrów omówić i uzasadnić układ barw w skali hipsograficznej dla map warstwicowo czytać mapę ogólno geograficzną omówić rodzaje znaków topograficznych stosowanych na mapach czytać mapę topograficzną i tematyczną czytać mapy z osnową GPS(*) 66. Ziemia z satelity 66.. Fotografia satelitarna dostrzec zmiany naturalne i antropogeniczne, zachodzące w środowisku przyrodniczym na

12 B. Nauka i technologia. 3. Technologie współczesne i przyszłości Ziemia z satelity dostrzec zmiany Obraz, jako dokument przemian warunków środowiskowych oraz społecznogospodarczych, naturalne i antropogeniczne, zachodzące w środowisku przyrodniczym na SUMA Wpływ przemysłu hightech na nasze życie. 68. Pasmowa teoria przewodnictwa 69. Diody budowa i zasada działania. 70. Ciekły kryształ w polu elektrycznym. 7. Fulereny i nanorurki węglowe jako elementy konstrukcyjne nanotechnologii 67.. Czynniki lokalizacji przemysłu wysokich technologii Rodzaje przemysłu hightech Technologie rozwiązujące współczesne problemy środowiskowe Wpływ wysokich technologii na rozwój gospodarczy w świecie Pasmowa teoria przewodzenia jako współczesna koncepcja przewodnictwa Budowa i zasada działania diody. Zastosowanie diody w układach prostowniczych Ciekły kryształ w polu elektrycznym. 7.. Przewodzenie prądu elektrycznego przez fulereny i nanorurki podać czynniki lokalizacji ośrodków przemysłowych hightech (baza surowcowa, wykwalifikowana kadra pracownicza, ośrodki naukowe, rynki zbytu) ocenić wpływ przemysłu hightech na nasze życie (plusy i podać przykłady najnowszych osiągnięć przemysłu hightech, wskazać regiony świata o wysokim stopniu rozwoju przemysłu wysokich technologii omówić pasmową teorię przewodzenia podać przykład materiałów półprzewodnikowych i zastosowanie ich w przemyśle wyjaśnić zmiany właściwości ciekłych kryształów pod wpływem pola elektrycznego podać przykłady wykorzystania ciekłych kryształów wyjaśnić budowę fulerenów i nanorurek węglowych

13 8. logia iagnostyka i medycyna 7. Fulereny i nanorurki węglowe jako elementy konstrukcyjne nanotechnologii 72. Polimery biodegradowalne 7.2. Wykorzystanie polimerów przewodzących w nanotechnologii 72.. Wytwarzanie biopolimerów Biodegradowalny plastik np. z cukru buraczanego Zastosowanie mikromacierzy w biologii molekularnej Zastosowanie mikromacierzy w 73. Recykling organiczny onkologii Zagadnienie recyklingu organicznego. 74. Pojęcie ruchu falowego. Wielkości charakteryzujące fale. Zjawiska falowe dyfrakcja, interferencja, polaryzacja. Prawa; odbicia i załamania fal. 7.. Przewodzenie prądu elektrycznego przez fulereny i nanorurki Właściwości biopolimerów biodegradowalnych Wprowadzenie pojęcia fali, rodzajów i efektów falowych Prawa; odbicia i załamania fal opisać w jaki sposób fulereny i nanorurki przewodzą prąd elektryczny omówić zastosowanie polimerów przewodzących prąd elektryczny we współczesnej nanotechnologii opisać, jak powstają biopolimery biodegradowalne wymienić właściwości polimerów biodegradowalnych porównać ich zalety wobec innych podać przykłady zastosowania żywych komórek w mechanizmach degradacji wyjaśnić, co to są mikromacierze i omówić możliwości ich wykorzystania w różnych dziedzinach nauki, omówić rolę recyklingu organicznego w gospodarowaniu wymienić końcowe produkty recyklingu organicznego i podać ich dalsze zastosowanie. SUMA wymienić rodzaje fal i efekty im towarzyszące omówić prawa odbicia i załamania fal

14 B. Nauka i technologia 4. Współczesna diagnostyka i medycyn 75. Fala stojąca, przykłady fali stojącej. Oddziaływanie fal z materią. Elementy akustyki. Efekt Dopplera. 76. Budowa i zasada działania USG Pojęcie fali stojącej na przykładach itd. akustycznych i zjawisko rezonansu 77. Wycieczka szpital USG (*) 78. Radioterapia 78.. Rodzaje stosowanej akceleratory, gamma radioterapii. knife, brachyterapia. 79. Laseroterapia Laseroterapia i jej zastosowanie itd. w kosmetologii. 80. Promieniowanie X tomograf komputerowy a RTG 8. NMR budowa i zasada działania wyjaśnić na przykładzie zjawisko rezonansu i jego związek z powstawaniem fali Zjawisko Dopplera wytłumaczyć zjawisko Dopplera 76.. Budowa i zasada wskazać działania USG i jego zastosowanie zjawiska zastosowanie. Dopplera do konstrukcji przyrządów diagnostycznych i terapeutycznych stosowanych w medycynie 80.. Tomografia komputerowa i RTG. 8.. Budowa i zasada działania magnetycznego rezonansu jądrowego Techniki oparte o amplifikację DNA 82. Molekularne i immunologiczne metody wykrywania patogenów, wykrywanie mutacji genowych; medycyna molekularna podać przykłady analizy płynów ustrojowych i ich znaczenie w profilaktyce chorób (np. wykrywanie białka i glukozy w moczu) Metoda PCR w wykrywaniu wirusów porównać zasadę i skuteczność klasycznych, 83. Choroby cywilizacyjne które są najczęstsze? Diagnoza 83.. Współczesne techniki tomograficzne i ich możliwości. molekularnych i immunologicznych metod wykrywania patogenów wymienić stare i nowe metody diagnozowania. wybranych chorób cywilizacyjnych omówić zasadę działanie akceleratora, noża gamma, itd wskazać zastosowanie laserów 0,79 różnych typów omówić budowę i zasadę działania tomografu i RTG opisać budowę i zasadę działania NMR ,2 8

15 83. Choroby cywilizacyjne które są najczęstsze? Diagnoza wybranych chorób cywilizacyjnych. 84. Współczesna diagnostyka chorób cywilizacyjnych techniki tomograficzne. 85. Analiza chemiczna tkanek i płynów ustrojowych. 86. Materiały, z których wykonuje się implanty. 87. Czy choroby cywilizacyjne mogą zagrozić światu? 83.. Współczesne techniki tomograficzne i ich możliwości Metody wykrywania nowotworów 85.. Wykrywanie białka i glukozy w moczu Analiza morfologiczna krwi Immunologia kliniczna. Ocena zgodności tkankowej i dawcy i biorcy przeszczepu Implanty w stomatologii Endoprotezy stawu biodrowego i kolanowego Implanty piersi Implanty ślimakowe dla osób głuchych 87.. Choroby cywilizacyjne dostrzec możliwości powikłań w badaniach inwazyjnych wymienić metody nieinwazyjne w diagnozie omówić metody wykrywania mutacji genowych i ocenia ich znaczenie diagnostyczne wyjaśnić, w jakim celu dokonuje się analizy moczu omówić, co oznacza się w analizie morfologicznej krwi podać znaczenie analizy krwi i moczu w profilaktyce chorób wyjaśnić cel oceny zgodności tkankowej dawcy i biorcy uczestniczyć w dyskusji poświęconej przeszczepom organów ludzkich podać przykłady materiałów, z których wykonywane są różne implanty omówić cechy, którymi muszą się charakteryzować materiały stosowane do produkcji różnych implantów podać przykłady współczesnych chorób cywilizacyjnych podać przyczyny i wskazać regiony występowania chorób cywilizacyjnych ,2 25

16 B. Nauka i technologia 2. Sport zagrozić światu? Ciśnienie, rodzaje ciśnień. 89. Rodzaje przepływów. Siły nośne. 90. Opory ruchu i sposoby ich zmniejszenia. (Formuła I, II, kolarstwo itp). Jak najlepiej dobrać strój do danej dyscypliny sportowej? 9. Geografia osiągnięć sportowych Dostęp do medycyny w różnych regionach świata Wpływ medycyny na długość trwania życia ocenić postęp medycyny w różnych regionach świata i dostęp do świadczeń medycznych dla ludności określić wpływ poziomu medycyny na regionalne zróżnicowanie oczekiwanej długości trwania życia wyszukać i analizować informacje i dane statystyczne o przyczynach i występowaniu chorób cywilizacyjnych w świecie SUMA 88.. Definicja ciśnienia podać definicję i jednostkę ciśnienia Rodzaje ciśnień rozróżnić ciśnienia hydrostatyczne i hydrodynamiczne Przepływy laminarne i turbulentne Sposoby zmniejszenia oporów ruchu 9.. Pionowa zmienność warunków przyrodniczych zastosować (podać przykłady zastosowania) prawa Archimedesa i Pascala wykazać i uzasadnić wpływ kształtu ciała i rodzaju ośrodka na opory ruchu 9... omówić prawidłowości geograficzne dotyczące zmienności warunków przyrodniczych wraz ze wzrostem wysokości

17 sportowych 9.2. Bariera wysokości obliczyć wartości temperatury i ciśnienia. atmosferycznego na danej wysokości uwzględniając odpowiedni gradient 9.3. Wpływ warunków przyrodniczych na kondycję organizmu człowieka Genetyczne przystosowania odmian ludzkich do panujących warunków klimatycznych i wysokościowych analizować warunki życia ludzi w różnych strefach klimatycznych i na różnych wysokościach nad wykazać związek miedzy warunkami przyrodniczymi obszarów a predyspozycjami do uprawiania wybranych dyscyplin sportowych 92. Doping w sporcie Pojęcie dopingu. Rodzaje dopingu wyjaśnić pojęcie i rodzaje dopingu wyjaśnić skutek działania sterydów anabolicznych, EPO oraz amfetaminy na organizm człowieka Substancje chemiczne stosowane w dopingu (sterydy anaboliczne, hormony EPO, substancje psychoaktywne amfetamina) Skutki dopingu uzasadnić szkodliwość stosowania dopingujących substancji chemicznych podać przykłady negatywnych skutków dopingu wymienić metabolity uboczne w dopingu energetycznym mięśni uzasadnić, że wprowadzenie substancji dopingującej moduluje szlak metaboliczny komórek, tkanek, organów. 5 5

18 B. Nauka i technologia 6. Nauka i sztuka Rekordy w świecie zwierząt przystosowania budowy ciała do pokonana oporów ruchu. 94. Biologiczne granice rekordów sportowych. Co nam dała medycyna sportowa? 95. Metody izotopowego określenia wieku próbek(datowania). Dlaczego w datowaniu stosujemy określony rodzaj izotopów 93.. Układ powłokowy zwierząt w pokonywaniu oporów ruchu Jakie przystosowania ze świata ożywionego skopiował człowiek współczesne technologie w biciu rekordów. Fizjologiczne możliwości organizmu Sport wyczynowy granice ludzkiej wytrzymałości przykłady rekordów z różnych dyscyplin sportowych 95.. Prawo zaniku promieniotwórczego, czas połowicznego zaniku, pojęcie izotopu wykazać związek budowy ciała zwierząt ze środowiskiem, w którym żyją wymienić przykłady najnowszych technologii stosowanych w sporcie, opartych o rozwiązania ze świata podać przykłady modyfikacji układu powłokowego zwierząt do pokonywania oporów ruchu w różnych środowiskach przeanalizować wpływ różnych czynników na kondycję i osiągnięcia sportowe (np. dieta, trening, warunki wysokogórskie) przeanalizować wpływ sportu wyczynowego na zdrowie przeanalizować informacje dotyczące biologicznej granicy rekordów sportowych SUMA obliczyć wiek próbki na podstawie czasu połowicznego rozpadu Metody datowania omówić rodzaje datowania i zastosowanie izotopów Termoluminescencja i bioluminescencja. Fluorescencja i chemiluminescencja 96.. Pojęcie termoluminescencji i bioluminescencji oraz chemiluminescencji wyjaśnić różnice między bioluminescencją, termoluminescencją oraz chemiluminescencją 2

19 B. Nauka 6. N Termoluminescencja i bioluminescencja. Fluorescencja i chemiluminescencja 97. Tomografia, holografia i rentgenografia ocena dzieł sztuki. 98. Analiza widmowa (CSI). 99. Identyfikacja materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów. Plastynaty dzieło sztuki i lekcja anatomii? 00. Chemia w malarstwie Pojęcie termoluminescencji i bioluminescencji oraz chemiluminescencji Tomografia i rentgenografia podać przykłady substancji chemiluminescencyjnych podać przykłady zastosowania termografii i rentgenografii, holografii 98.. Analiza widmowa wyjaśnić zasadę stosowania analizy widmowej 99.. Zwierzęta w najsłynniejszych dziełach sztuki Plastynaty von Hagensa techniki preparowania Muzea Historii Naturalnej (Wiedeń, Londyn, Berlin 00.. Chemia dawnego malarstwa. Pigmenty i barwniki wykorzystywane w tworzeniu malowideł i obrazów Barwniki syntetyczne używane do tworzenia dzieł sztuki Identyfikacja materiałów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego używanych przez dawnych artystów wyjaśnić, czym jest preparowanie, zna podstawy preparowania omówić różnorodność preparatów wymienić wystawy preparatów pogranicze nauki i sztuki analizuje symbolikę przedstawień roślin i zwierząt w sztuce podać przykłady związków chemicznych pełniących rolę pigmentów i barwników opisać barwniki stosowane w malarstwie dawniej i obecnie wymienić kilka przykładów pigmentów i barwników pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, stosowanych np. w starożytności oraz czasach współczesnych na podstawie analizy przykładowych malowideł i obrazów

20 B. Nauka i technologia przyrody i środowiska. 0. Analiza spektroskopowa dzieł sztuki. 02. Konserwacja dzieł sztuki. (*) 03. Dzieła sztuki źródłem informacji geograficznej. 04. Zagrożenia dla środowiska naturalnego. 0.. Wykorzystanie spektroskopowych metod badania składu substancji chemicznych wykorzystywanych do tworzenia dzieł sztuki (spektroskopia Ramana, ATRFTIR, mikroskopia skaningowa, 02.. Czynniki niszczące dzieła sztuki Wykorzystanie środków chemicznych do konserwacji dzieł sztuki (żywice, środki grzybobójcze, silikony, barwniki, itp.) 03.. Kataklizmy w dziejach ludzkości przedstawiane w dziełach sztuki przedstawić metody analizy obrazowej stosowaniu przy badaniu dzieł sztuki spektroskopia Ramana i podać przykłady informacji, które można uzyskać za pomocą tych metod przedstawić zasady badań spektroskopowych, stosowanych do analizy dzieł sztuki wymienić czynniki niszczące dzieła podać przykłady substancji chemicznych wykorzystywanych do konserwacji dzieł sztuki oraz określić ich zastosowanie wskazać zmiany środowiska jakie można zauważyć porównując krajobrazy przedstawione w dawnym malarstwie z ich obecnym wyglądem określić poziom rozwoju rolnictwa, przemysłu i techniki czasów ukazanych na obrazach Działalność rolnicza i przemysłowa człowieka uwieczniona na dawnych obrazach Dzieło sztuki źródłem informacji geograficznej. SUMA Działalność gospodarcza człowieka zagrażająca środowisku naturalnemu podać przykłady działań człowieka zagrażających środowisku naturalnemu, wskazać regiony na świecie będące największymi trucicielami środowiska

21 B. Nauka i technolo 5. Ochrona przyrody i środowi zagrażająca środowisku naturalnemu. 05. Zmodyfikowane bakterie w utylizacji szkodliwych zanieczyszczeń. 06. Zanieczyszczenie wód Nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych Zasoby odnawialne i nieodnawialne Biologiczne oczyszczalnie ścieków GMO w unieszkodliwianiu zanieczyszczeń środowiska Rodzaje zanieczyszczenia wód wskazać najbardziej degradowane przez człowieka regiony na świecie podać przykłady świadczące o rabunkowej gospodarce człowieka i ich skutki podać przykłady zasobów odnawialnych, nieodnawialnych przedstawić udział bakterii w unieszkodliwianiu zanieczyszczeń środowiska (np ocenić znaczenie genetyczne zmodyfikowanych bakterii w tym procesie wymienić i omówić rodzaje zanieczyszczeń wód Główne zanieczyszczenia chemiczne wód oraz ich źródła (pestycydy, metale ciężkie, detergenty, substancje ropopochodne) wymienić kilka głównych zanieczyszczeń chemicznych wód, podać ich źródła omówić znaczenie dla rolnictwa i konsekwencje stosowania chemicznych środków zwalczania szkodników Jak oczyszcza się wodę? omówić, dwa (wybrane przez siebie) sposoby oczyszczania wody wyjaśni, na czym polega uzdatnianie wody 07. Zanieczyszczenia powietrza Rodzaje zanieczyszczeń powietrza wymienić i omówić źródła zanieczyszczenia powietrza