DZIAŁ I GŁÓWNE TEORIE BIOLOGICZNE I ICH TWÓRCY

Transkrypt

1 DZIAŁ I GŁÓWNE TEORIE BIOLOGICZNE I ICH TWÓRCY Temat(1): Historia i współczesno biologii. 1. Czym si zajmuje biologia? bios ycie, logos nauka, słowo biologia nauka o yciu, zajmuje si budow i czynnociami yciowymi organizmów 2. Czym si zajmuj poszczególne dziedziny biologii (zoologia, botanika, mikrobiologia, mikologia, fizjologia, genetyka, ekologia) Zoologia zwierztami Botanika rolinami Mikrobiologia drobnoustrojami Mikologia grzybami Fizjologia czynnociami yciowymi organizmów Genetyka dziedziczeniem cech Ekologia zalenociami midzy organizmami oraz midzy organizmami a rodowiskiem Sozologia ochron rodowiska Herpetologia płazami i gadami Protozoologia - pierwotniakami 3. Jakie etapy mona wyróni w rozwoju biologii jako nauki? - XVI w. poznanie budowy organizmu człowieka i działanie wielu jego narzdów - XVII w. Robert Hooke skonstruował mikroskop i obejrzał komórki korka - II poł.xvii w. Antony van Leeuwenhoek (holenderski kupiec) skonstruował mikroskop i ujrzał mikroorganizmy - XVIII w. Karolo Lineusz (szwedzki uczony) stworzył podwaliny systematyki, która zajmuje si przyporzdkowywaniem organizmów do rónych grup na podstawie wspólnych cech. Efektem takiego uporzdkowania organizmów jest system klasyfikacji. - XIX w. Theodor Shwann i Matthias Schleiden sformułowali komórkow teori ycia, która głosi, e wszystkie organizmy zbudowane s z komórek. - II poł. XIX w.karol Darwin (Anglik) stworzył teori ewolucji zgodnie z któr wszystkie organizmy yjce na Ziemi podlegaj powolnym przemianom, w wyniku których powstaj nowe gatunki - XIX w. Grzegorz Mendel (czeski zakonnik) stworzył podstawy genetyki, ustalił w jaki sposób cechy s przekazywane potomstwu, czyli jak s dziedziczone - XX w. (1953 r.) - Francis Crick i James Watson odkryli budow DNA, co spowodowało intensywny rozwój genetyki, biologii molekularnej i inynierii genetycznej. 4. Jakie nauki nale do przyrodniczych? Biologia, fizyka, geografia, chemia 5.Dlaczego biologia jest zaliczana do nauk przyrodniczych?

2 Nauki przyrodnicze w tym biologia zajmuj si opisywaniem przyrody i zjawisk w niej zachodzcych opieraj si na obserwacjach i dowiadczeniach. 6. Jaka jest rónica midzy biologi współczesn a tradycyjn? - współczenie podział biologii na dziedziny dokonywany jest ze wzgldu na stopie szczegółowoci badania organizmów, a nie ze wzgldu na przynaleno do danej grupy: tradycyjna: zoologia, botanika, mikologia, mikrobiologia współczesna: poziom molekularny (biologia molekularna), poziom komórkowy (cytologia), poziom organizmalny (anatomia, fizjologia), poziom ponadorganizmalny (ekologia) 7. Jakie zadania stoj przed biologi XXI wieku? Obecnie szczególnie due znaczenie maj dwie dziedziny: biologia molekularna, która pozwala na poznanie genów i białek, oraz ekologia zajmujca si mechanizmami rzdzcymi zespołami organizmów. Wydaje si, e rozwój tych dziedzin zadecyduje o przyszłoci ludzi na Ziemi, zapewni im ycie w zdrowiu przez wiele lat i zachowanie zasobów przyrody dla przyszłych pokole.

3 Temat(2): ródła wiedzy biologicznej. I Jakie znacie ródła wiedzy biologicznej? - dowiadczenia - obserwacje - internet - podrcznik - inne ksiki - czasopisma popularnonaukowe np. Przyroda Polska, Wiedza i ycie, wiat Nauki - filmy przyrodnicze - klucze do oznaczania organizmów II Zasady prowadzenia dowiadcze. 1. Co to jest dowiadczenie? zaplanowane i kontrolowane badanie przeprowadzone na organizmach zgodnie z obowizujcymi zasadami 2.Co jest istot dowiadczenia? Istot dowiadczenia jest sprawdzenie postawionej hipotezy. - Co to jest hipoteza? hipoteza przypuszczalne wyjanienie danego zjawiska, które mona zweryfikowa za pomoc dowiadczenia. 3.Co to jest grupa dowiadczalna i kontrolna? grupa dowiadczalna grupa organizmów dowiadczalnych, które s poddane działaniu badanego czynnika grupa kontrolna - grupa organizmów dowiadczalnych, które nie s poddane działaniu badanego czynnika Naley podkreli znaczenie grupy kontrolnej np. aby stwierdzi, czy dieta pozbawiona tłuszczu sprzyja chudniciu, nie wystarczy zastosowa tak diet. Nie wiadomo bowiem,czy dana osoba nie chudłaby odywiajc si według diety nie narzucajcej adnych ogranicze. Naley w jednej grupie osób (dowiadczalnej) zastosowa badan diet, a w drugiej (kontrolnej) diet zwykł. Dopiero porównanie zmiany masy ciała w obu grupach pozwoli na wycignicie właciwych wniosków. 4. Zasady prowadzenia dowiadcze Zasady prowadzenia dowiadcze biologicznych: a) naley uy odpowiedni ilo materiału badawczego bd liczby badanych organizmów b) badane organizmy powinny by jednolite pod wzgldem gatunku, rasy, i wieku c) naley uwzgldni grup dowiadczaln i grup kontroln

4 d) trzeba prowadzi dziennik dowiadczenia e) dowiadczenie powinno by powtarzalne. 5. Dyskusja na temat wykorzystania zwierzt do dowiadcze biologicznych. Opinie społeczestwa na ten temat s podzielone, niemniej jednak wikszo naukowców uwaa, e dowiadczenia takie s niezbdne do opracowywania leków ratujcych ycie ludzi i zwierzt. Praca domowa Wykona w cigu dwóch tygodni dowiadczenie zgodnie z zasadami metodologii.: Wpływ wiatła na zazielenienie si rolin.

5 Temat(3):Obserwacje organizmów. Budowa mikroskopu i zasady mikroskopowania. 1. Co to jest obserwacja? Obserwacja to jedna z podstawowych metod badania zjawisk przyrodniczych. Pozwala pozna prawa rzdzce otaczajc nas przyrod. 2. W jaki sposób, za pomoc jakich przyrzdów moemy obserwowa) - gołym okiem (przedmioty wiksze, ni 0,1mm) - lupa - binokular - mikroskop wietlny - mikroskop elektronowy 3. Podaj przykłady organizmów, które moesz obserwowa wymienionymi sposobami Budowa mikroskopu: a) czci optyczne: okular zespół soczewek powikszajcych obraz owietlonych przedmiotów obiektywy- j.w. lusterko do ustawienia wiatła kondensor - skupia promienie wietlne padajce z lusterka b) czci mechaniczne: statyw z podstawk utrzymuje wszystkie czci mikroskopu stolik do umieszczenia preparatu tubus osłania okular przesłona reguluje ilo wiatła ruba makrometryczna do ustawienia obrazu ruba mikrometryczna do ustawienia ostroci 5. Jak obliczamy powikszenie mikroskopu? Mnoymy warto powikszenia okularu przez warto powikszenia obiektywu. 6.Jaki obraz uzyskujemy w mikroskopie? - powikszony i odwrócony 6. Technika mikroskopowania. oczyci mikroskop ustawi wiatło wklsł stron lusterka ustawi obiektyw na najmniejszym powikszeniu umieci preparat na stoliku ustawi obraz rub makrometryczn ustawi ostro rub mikrometryczn 8.Wykonanie wieego preparatu mikroskopowego ze skórki licia spichrzowego cebuli: wzi szkiełko podstawowe

6 nanie kropl wody wzi li spichrzowy cebuli zdj skórk z jego wewntrznej strony umieci skórk w kropli wody przykry szkiełkiem nakrywkowym umieci preparat na stoliku dokona obserwacji wykona rysunek, poda powikszenie 9.W podobny sposób wykona preparat z miszu ziemniaka (w kropli wody umieci odrobin miszu z ziemniaka). 10. Mona dokona take obserwacji wody z kałuy, wykona preparat z moczarki lub trzykrotki Praca domowa Czym róni si mikroskop wietlny o d mikroskopu elektronowego? Mikroskop wietlny powiksza 1500 razy a elektronowy razy. W mikroskopie wietlnym wykorzystuje si wizk wiatła, a w mikroskopie elektronowym wizk elektronów. W skaningowym mikroskopie elektronowym wizka elektronów nie przechodzi przez preparat, lecz rozprasza si na jego powierzchni. Obrazy z takiego mikroskopu daj wraenie trójwymiarowych. Mikroskop elektronowy słuy do obserwacji wntrza komórek lub organelli a skaningowy mikroskop elektronowy do obserwacji ich powierzchni.

7 Temat(4): Klasyfikacja organizmów. 1. Uczniowie podaj przykłady rolin i zwierzt z najbliszego otoczenia oraz wymieniaj ich cechy wspólne i odróniajce je od siebie. 2. Gatunek zespół osobników podobnych do siebie, spokrewnionych ze sob (majcych wspólnego przodka), mogcych si krzyowa i wydawa płodne potomstwo Klasyfikowanie uporzdkowanie, pogrupowanie istot ywych Klasyfikowaniem zajmuje si gał biologii zwana systematyk. Zadaniem systematyki jest opisywanie i nazywanie gatunków oraz szukanie pokrewiestw midzy nimi. Najlepszym kryterium klasyfikowania organizmów jest ich pokrewiestwo ewolucyjne, albowiem organizmy najbliej spokrewnione s najbardziej do siebie podobne. 3. Podstawowe jednostki klasyfikacji organizmów: Jednostki systematyczne w wiecie zwierzt Przykład I Przykład II Jednostki systematyczne w wiecie rolin Przykład I Przykład II Królestwo zwierzta zwierzta Królestwo roliny roliny Typ strunowce strunowce Gromada nagonasienne okrytonasienne Gromada ssaki ssaki Klasa iglaste dwulicienne Rzd drapiene naczelne Rzd sosnowce leszczynowce (szpilkowce) Rodzina psowate człowiekowate Rodzina sosnowate brzozowate Rodzaj pies człowiek Rodzaj sosna brzoza Gatunek pies domowy Człowiek rozumny Gatunek Sosna zwyczajna Brzoza brodawkowata Rasa mops biała Odmiana karłowata Brzoza brodawkowata Youngii 4. Zasady klasyfikowania organizmów: a) klasyfikacje sztuczne oparte s na zewntrznym podobiestwie organizmów (Karol Linneusz) b) klasyfikacje naturalne- oparte s na pokrewiestwie organizmów (Karol Darwin) Za twórc współczesnej systematyki i nazewnictwa organizmów uwaa si szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza. (stworzył podstawowe jednostki klasyfikacji i zasady nadawania im nazw, a take podał dokładne opisy poznanych rolin i zwierzt) Od czasu, gdy Karol Darwin opublikował podstawy teorii ewolucji, wiemy, e podobiestwo organizmów jest czsto, ale nie zawsze, wynikiem ich ewolucyjnego pokrewiestwa np. opływowy kształt ciała delfina, bdcego ssakiem, jest

8 przystosowaniem do wodnego trybu ycia, a nie cech wskazujc na pokrewiestwo z rybami. Najbardziej niezawodn metod ustalania stosunków pokrewiestwa midzy rónymi grupami organizmów jest porównanie ich zespołów genów i białek. Im bardziej geny i białka s podobne, tym organizmy s bliej spokrewnione. Uyteczno klasyfikacji naturalnej jest wiksza od klasyfikacji sztucznej, pozwala bowiem przewidzie niestwierdzone jeszcze przez nas cechy organizmów. 7. Nazewnictwo gatunkowe Nazwy gatunkowe z reguły s dwuczłonowe, pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa w jzyku łaciskim pisana du liter oznacza grup podobnych gatunków, drugi człon zwany okreleniem gatunkowym oznacza konkretny gatunek w danym rodzaju i jest pisany mał liter np. Pinus silvestris sosna zwyczajna Equus caballus ko domowy Polskie nazwy organizmów s pisane mał liter i nie musz by dwuczłonowe, zwłaszcza potocznie nie uywa si nazw dwuczłonowych. Nazwy łaciskie ułatwiaj porozumiewanie si uczonych z rónych krajów.. Praca domowa Wyjanij, w jakim celu stworzono systematyk organizmów. ustn.

9 Temat(5): Oznaczanie organizmów. Klucze do oznaczania. 1. Na czym polega oznaczanie organizmów? Oznaczanie polega na poprawnym nazwaniu organizmu i przyporzdkowaniu go do odpowiedniej jednostki systematycznej, z wykorzystaniem atlasów lub kluczy do oznaczania, które zawieraj zestaw łatwo rozpoznawalnych cech charakterystycznych danego organizmu. Do oznaczania wykorzystuje si zestaw łatwo zauwaalnych cech budowy, nie uwzgldniajc stosunków pokrewiestwa. 2. Czym jest klucz do oznaczania i atlas? Klucz do oznaczania jest to przewodnik do rozpoznawania, czyli oznaczania organizmu, jest to spis cech, które musimy kolejno sprawdzi, aby zidentyfikowa nieznany organizm. Atlasy równie słu do oznaczania, porównujc organizm którego nie znamy ze zdjciami i opisami zawartymi w atlasie moemy okreli nazw interesujcego nas gatunku. 3. Uczniowie oznaczaj z pomoc nauczyciela roliny przedstawione na ryc.5.3 str.29 w podrczniku.

10 Temat(6-7): Dowody ewolucji organizmów. Załoenia teorii ewolucji. 1. Uczniowie na zasadzie burzy mózgów podaj skojarzenia zwizane ze słowem rewolucja i ewolucja. zapisuj na tablicy. 2. Co to jest ewolucja organizmów? Ewolucja organizmów to proces powolnych zmian budowy i innych cech organizmów prowadzcy do powstawania nowych gatunków. 3. Uczniowie analizuj schemat ryc. 7.1 str. 34 w podrczniku. Na tej podstawie wycigaj wniosek, e wszystkie gatunki yjce na Ziemi s ze sob mniej lub bardziej spokrewnione. Im s bliej spokrewnione, tym póniej ( a wic nie tak dawno ) miały wspólnego przodka. 4. Uczniowie podaj przykłady gatunków bliej spokrewnionych i dalej i uzasadniaj swój wybór. O pokrewiestwie organizmów wiadcz dowody porednie i bezporednie. DOWODY EWOLUCJI PO REDNIE BEZPO REDNIE Oparte na porównaniach współczenie skamieniałoci, odciski, odlewy, yjcych organizmów. Dowody te dotycz budowy organizmów, ich czynnoci yciowych i szczegółów budowy chemicznej, w tym budowy genów np. koczyna nietoperza, konia, wieloryba maj ten sam plan budowy, ale pełni róne funkcje zalenie od rodowiska i trybu ycia. Formy przejciowe np. praptak, ichiostega Relikty np. latimeria(ryc. 7.4 str.36) 5. Uczniowie przypominaj, kto i kiedy sformułował teori ewolucji Karol Darwin (Anglik) w 1859 roku. Załoenia teorii ewolucji Darwina: wystpuje zmienno genetyczna organizmy w obrbie gatunku róni si midzy sob organizmy wydaj na wiat wicej potomstwa ni moe przey działa dobór naturalny przeywaj i przekazuj swe geny osobniki najlepiej przystosowane do warunków rodowiska nowy gatunek powstaje w wyniku izolacji pewnej grupy osobników istniejcego gatunku (dobór naturalny działa odmiennie w rónym miejscu i czasie) analiza ryc. 8.3str.39

11 Temat (8): Pi królestw organizmów. Obecnie wyodrbnia si 5 królestw wiata ywego: RO LINY, ZWIERZTA, BAKTERIE, GRZYBY, PROTISTY 1. Na podstawie podrcznika uczniowie podaj krótk charakterystyk poszczególnych królestw ( praca w 5 grupach a) bakterie mikroskopijne organizmy jednokomórkowe, brak jder, cudzoywne, nieliczne samoywne, maj cian komórkow b) roliny wielokomórkowe o złoonej budowie, wykształciły w wikszoci organy: korze, łodyg, li, zawieraj chloroplasty, samoywne, celulozowa ciana komórkowa c) zwierzta wielokomórkowe o złoonej budowie, maj narzdy słuce do odywiania, poruszania si,zdolno ruchu aktywnego, brak ciany komórkowej i chloroplastów d) grzyby jedno- lub wielokomórkowe, cudzoywne wydzielaj do podłoa enzymy rozkładajce pokarm a nastpnie wchłaniaj strawione substancje, chitynowa ciana komórkowa, komórki zwieraj jdro, brak chloroplastów e) protisty jednokomórkowe lub wielokomórkowe o prostej budowie, maj jdro, nale tu pierwotniaki i glony a take luzowce, najbardziej niejednorodne -Co to s luzowce? Maj posta ółtych lub pomaraczowych plamek o budyniowatej konsystencji. Wystpuj na ciółce lenej lub wilgotnych pniakach citych drzew. Wytwarzaj zarodnie z zarodnikami. Rozwijaj si z nich pełzakowate typowo zwierzce komórki. W tej postaci luzowce przemieszczaj si po lesie, ywi si bakteriami lub rozkładaj martw materi organiczn. 2. Królestwa organizmów, do których nale róni przedstawiciele glonów: a) bakterii jednokomórkowe glony bezjdrowe sinice b) rolin- zielone glony jdrowe np. toczek c) protistów pozostałe np. okrzemki, brunatnice, krasnorosty 3. Podział organizmów na królestwa jest umowny i w miar dokonywania nowych odkry moe ulega zmianom. Temat (9): Powtórzenie wiadomoci główne teorie biologiczne i ich twórcy. 1. Jak dzielimy nauki biologiczne i jaki jest zakres ich bada? 2. Jakie znacie ródła wiedzy biologicznej? 3. W jaki sposób moemy dokonywa obserwacji? 4. W jaki sposób naley poprawnie przeprowadza dowiadczenia? 5. Uczniowie wymieniaj główne teorie biologiczne i ich twórców. 6. Omawiaj teori klasyfikacji organizmów 7. Porównuj budow komórek: rolinnej, zwierzcej, bakterii i grzyba. 8. Wymieniaj dowody bezporednie i porednie ewolucji. 9. Rozwizuj test podsumowujcy dział z podrcznika str

12 DZIAŁ II- KOMÓRKA Temat(10 i 11): Budowa komórek. 1. Co to jest komórka? (w. 1 str.16) Komórka to podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmów. 2. Wielko komórek s bardzo małe, mikroskopijne, ich wielko wyraa si w mikrometrach. 1m =1/1000mm np. erytrocyt - 8m (125 w 1 mm obok siebie) komórka jajowa 250 m plemnik 50 m komórka ze skórki cebuli 250 m 3.Kształt komórek komórki s bryłami a nie figurami płaskimi np. kuliste, prostopadłocianu, szecienne, walcowate. 4. Obserwacja mikroskopowa wybranych preparatów organizmów jednokomórkowych i wielokomórkowych. 4. Podział organizmów ze wzgldu na liczb komórek: a. jednokomórkowe jedna komórka wykonuje wszystkie czynnoci yciowe np. bakterie, pierwotniaki. Niektóre glony (pierwotek, chlorella) b. wielokomórkowe zbudowane z wielu komórek, komórki si specjalizuj w wykonywaniu rónych czynnoci np. gbki, człowiek, niektóre glony (morszczyn) 5. Podział komórek (schemat 6.4 str. 32 w podrczniku, uzupełni w. 2 str. 16 w wiczeniówce)) i. prokariotyczne bezjdrowe u. bakterii ii. eukariotyczne zawierajce jdra u pozostałych organizmów (roliny, zwierzta, grzyby, protisty) 6. Budowa komórki bakterii (przeanalizowa schemat 6.2 str.31w podrczniku) Wykona rysunek komórki bakterii.

13 Elementy: wic i otoczka luzowa wystpuj tylko u niektórych bakterii. 8. Budowa komórki rolinnej i zwierzcej (ryc.6.3 str.31w podrczniku, wykona w. 3 str.16 z zeszytu wicze)

14 9.Porównanie komórki rolinnej, zwierzcej, bakterii i grzyba.(w. 4 str. 17) Struktura Bakterie Roliny Zwierzta grzyby komórkowa Błona komórkowa ciana + + _ + komórkowa Cytoplazma Jdro komórkowe _ Mitochondria -(mezosomy) Chloroplast - + _ - Wodniczki Siateczka ródplazmatyczna Rybosomy Aparat Golgiego Otoczka luzowa Wi Nukleoid Organelle komórkowe wystpuj w komórkach rolin zielonych, zwierzt, grzybów i protistów, nie ma ich w komórkach bakteryjnych. S to pewne rejony cytoplazmy wyodrbnione błonami plazmatycznymi. Stwarzaj autonomiczne rodowiska, które ułatwiaj pełnienie specyficznych funkcji np. odczytywanie informacji zawartej w DNA(jdro komórkowe), produkcja energii z utlenianych zwizków organicznych (mitochondria), produkcja cukrów z wykorzystaniem energii wiatła (chloroplasty)

15 11. Budowa i funkcja organelli komórkowych. a) jdro komórkowe kieruje czynnociami yciowymi komórki, odpowiada za dziedziczenie cech, wewntrz jdra znajduj si chromosomy, które zawieraj materiał genetyczny (składa si z DNA i białek - chromatyna) chromatyna w czasie podziału komórki ulega upakowaniu tworzc chromosomy, liczba i kształt chromosomów jest cech charakterystyczn dla gatunku, u człowieka jest ich pary: Zestaw chromosomów w komórce ciała organizmu danego gatunku jest nazywany kariotypem. b)mitochondrium utleniajc zwizki organiczne dostarcza komórce energi- tu zachodzi tlenowe oddychanie komórkowe; reakcje te zachodz w błonie wewntrznej, wielko kilka mikrometrów (jak małe bakterie); powstała energia jest magazynowana w ATP- adenozynotrójfosforan, zwizek wysokoenergetyczny magazynujcy energi c) plastydy to chloroplasty, chromoplasty i leukoplasty, wystpuj tylko w komórkach rolinnych chloroplasty przeprowadzaj proces fotosyntezy, w komórce jest ich kilkadziesit, troch wiksze od mitochondriów otoczone dwiema błonami, w ich wntrzu wystpuj grana, czyli stosy spłaszczonych błoniastych pcherzyków, w nich jest zielony barwni chlorofil wychwytujcy energi promieni słonecznch chromoplasty plastydy, w których znajduj si ółte, pomaraczowe lub czerwone barwniki nadaj kolor np. płatkom kwiatów i owoców, dziki temu wabi zwierzta, które zapylaj kwiaty i rozsiewaj nasiona (obserwacja chromoplastów w owocu papryki) leukoplasty nie zawieraj barwników, a ich zadaniem jest gromadzenie materiałów zapasowych roliny, najczciej w postaci skrobi (w ziemniaku)

16 d)siateczka ródplazmatyczna (retikulum endoplazmatyczne) system błon plazmatycznych dzielcych cytoplazm, kanały transportowe, miejsce powstawania lipidów i obróbki białek d) wakuola jest to obszar komórki zawierajcy wodny roztwór zwizków chemicznych zwany sokiem komórkowym,magazynuje zbdna substancje i nadaje turgor komórce rolinnej, zajmuje nawet 90% objtoci komórki spychajc cytoplazm wraz z pozostałymi organellami na obrzea komórki. W płynie wypełniajcym wakuol rozpuszczonych jest wiele substancji np. sole, substancje zapasowe, barwniki, produkty przemiany materii. W wakuolach niektórych rolin znajduj si substancje chronice je przed rolinoercami. e) rybosomy uczestnicz w syntezie białek, czyli łczenie aminokwasów w łacuchy białkowe, wystpuj na błonach siateczki ródplazmatycznej w pobliu jdra oraz w cytoplazmie.

17 f) Aparat Golgiego - jest utworzony przez kilka cystern ułoonych w stos i otoczonych licznymi pcherzykami, przyłcza do białek reszty cukrowe i bierze udział w ich transporcie, nastpuje tu synteza niektórych cukrów złoonych g) lizosomy- niewielkie (0,05-0,5mikrometrów) pcherzyki zawierajce enzymy rozkładajce białka, kwasy nukleinowe, wglowodany i tłuszcze h) błona komórkowa oddziela wntrze komórki od rodowiska zewntrznego, pełni funkcje półprzepuszczalne, jest skuteczn zapor dla wielu duych i małych czsteczek podczas gdy inne swobodnie przez ni przenikaj pełni funkcj transportow, zawiera receptory odbierajce sygnały z otoczenia (funkcja informacyjna) zbudowane s z dwóch warstw fosfolipidów i białek, czsteczka fosfolipidu zbudowana jest z dwóch czci które moemy nazwa główk i ogonkiem, główki s ustawione na zewntrz a ogonki do rodka; w warstwach fosfolipidów s zanurzone czsteczki białek, białka pełnia funkcj informacyjn i transportow; błona jest struktur dynamiczn, białka mog si w niej przemieszcza, gromadzi, z czasem s wymieniane na nowe czsteczki. Ryc.42.2 s.221 podrcznik, 2 cz i) ciana komórkowa chroni i nadaje sztywno i kształt komórce, jest łatwo przepuszczalna dla wikszoci czsteczek nie zawiera receptorów, u rolin zbudowana z celulozy, u zwierzt z chityny j) cytoplazma niejedorodna substancja zawierajca duo wody, w której zawieszone s organelle komórkowe i w której zachodz róne reakcje chemiczne 12.Budowa komórki (kształty) a pełnione przez nie funkcje. Kształt komórek zaley od pełnionych przez nie funkcji np. - komórki nerwowe maj długie (1m) wypustki, które przewodz impulsy nerwowe na due odległoci

18 - krwinki czerwone- kształt dysku, obustronnie wklsłe elastyczno, co ułatwia im przeciskanie przez wskie naczynia krwionone - plemniki maj witk ruch do komórko jajowej - komórki mikiszowe młodych rolin kształt regularny intensywnie przeprowadzaj fotosyntez. Praca domowa Obejrze interakcj dotyczca komórek z płyty. TEMAT(10): OBSERWACJA MIKROSKOPOWA KOMÓREK.

19 TEMAT(12): TRANSPORT PRZEZ BŁONY KOMÓRKOWE. 1. Rodzaje transportu: A. dyfuzja B. osmoza C. transport aktywny 2. dyfuzja to samorzutne przenikanie czsteczek z rejonu o wikszym steniu do rejonu o mniejszym steniu, zachodzi równie w roztworach rozdzielonych błon komórkow A. dyfuzja prosta (transport swobodny) przenikanie niewielkich nienaładowanych czsteczek: wody i rozpuszczonych w niej gazów (tlenu i dwutlenku wgla) oraz powstajcy w przemianach komórkowych mocznik B. dyfuzja ułatwiona (transport przy udziale przenoników) Przy udziale przenoników specjalnych białek znajdujcych si w błonie, przenoszone s małe, ale naładowane czsteczki np. jony wodorowe -H+, Na+, K+, Cl- oraz due nienaładowane czsteczki np. cukry Ryc s. 222 podrcznik, 2 cz 3. Od czego zaley liczba czsteczek przenikajcych przez błon? Liczba czsteczek, które w danej chwili mog przedosta si przez błon zaley od jej powierzchni. Im wiksza powierzchnia błony, tym wicej czsteczek przez ni przenika. Małe komórki maj wiksz powierzchni w stosunku do objtoci ni due, dlatego jest łatwiej zaopatrzy dwie małe komórki, ni jedn du o tej samej objtoci. 4. Osmoza przenikanie wody przez błony komórkowe z rejonu o niszym steniu (hipotonicznego) do roztworu o wyszym steniu (hipertonicznego) Ryc s.223 podrcznik, 2 cz Gdy stenie soli wewntrz komórki jest wiksze, ni stenie roztworu, w którym komórka si znajduje, wtedy woda przenika do komórki i powoduje jej pcznienie. Rysunek: Gdy stenie roztworu jest wiksze, ni stenie soli wewntrz komórki, woda z niej wypływa i komórka kurczy si.

20 Rysunek: Plazmoliza zjawisko polegajce na kurczeniu si cytoplazmy i jej odstawaniu od ciany w ywej komórce rolinnej, moemy j wywoła umieszczajc komórk w roztworze o steniu wyszym, ni stenie soku komórkowego. Rysunek: Znaczenie osmozy roliny na zasadzie osmozy pobieraj wod z gleby, osmoza zapewnia rolinie turgor, czyli jdrno komórek. U zwierzt- ryby słodkowodne yj w rodowisku wodnym majcym mniejsze stenie substancji rozpuszczonych ni komórki ich ciał, wic woda cigle napływa do ich organizmów. Ryby te musz zatrzymywa w organizmie sole mineralne i usuwa nadmiar wody. Rysunek; Ryby morskie z kolei s naraone na utrat wody, poniewa stenie soli w wodzie morskiej jest wysze, ni stenie zwizków chemicznych rozpuszczonych w płynach ciała ryb. Dlatego ryby morskie pij wod, a nastpnie usuwaj z niej nadmiar soli. Rysunek: U ludzi zbyt wysokie stenie zwizków rozpuszczonych w limfie groziłoby wysuszeniem i obumarciem komórek ciała. Konsekwencj zbyt niskiego stenia substancji w limfie byłby niekontrolowany napływ wody do komórek i ich pkanie. 5. Transport aktywny przenikanie czsteczek przez błon z rejonu o mniejszym steniu do rejonu o wikszym steniu, wymaga dostarczenia energii, np. jon Na + jest usuwany na zewntrz, mimo e w płynie otaczajcym komórk jest go wicej, ni wewntrz, a jon K+ jest transportowany do wntrza komórki, mimo e tam jest go wicej.

21 TEMAT (13): BUDOWA CHEMICZNA ORGANIZMÓW. 1. CO TO JEST BIOSFERA? Biosfera to strefa ycia, strefa zamieszkała przez organizmy ywe, 2. Jakie pierwiastki chemiczne wchodz w skład biosfery? Podstawowymi pierwiastkami chemicznymi wchodzcymi e skład biosfery s: tlen 70%, wgiel 18%, wodór- 10%, pozostałe 2% Ze spotykanych w naturze ponad dziewidziesiciu pierwiastków chemicznych w organizmach stwierdzono obecno około połowy z nich. Niektóre s potrzebne w wikszych, inne w mniejszych ilociach, lecz wszystkie s niezbdne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. 3. Czym si róni skład biosfery od innych sfer (atmosfera, hydrosfera, litosfera)? W biosferze wystpuj te same pierwiastki, co w innych sferach Ziemi, cho winnych proporcjach. Wynika to z wzajemnych zalenoci organizmów i nieoywionego rodowiska. Organizmy pobieraj i przetwarzaj substancje zawarte w otoczeniu, by nastpnie odda je w postaci wydalin i wydzielin bd własnych rozkładajcych si ciał. 4. W czym przejawia si jedno wiata ywego? - organizmy ywe zbudowane s z komórek - w komórkach znajduj si takie same struktury - wykazuj takie same czynnoci yciowe (odywianie, oddychanie, wydalanie, rozmnaanie, ruch, reakcja na bodce) - sposób zapisu i odczytywania informacji genetycznej przebiegaj na podobnych zasadach - taki sam skład chemiczny wszystkie te cechy wiadcz o pokrewiestwie organizmów. 5. Jakie zwizki wchodz w skład organizmów? Organiczne i nieorganiczne 6. Co to s zwizki organiczne? Zwizki organiczne to zwizki wgla, które w naturze powstaj wyłcznie w organizmach, s to cukry (wglowodany), białka, tłuszcze (lipidy), kwasy nukleinowe 7. Jakie zwizki nieorganiczne wystpuj w organizmach? woda i zwizki mineralne 8. Jaki jest skład chemiczny organizmów? - woda 80% - białka 10% - tłuszcze 5% - cukry 2% - zwizki mineralne 2% - kwasy nukleinowe 1% 8. Jakie znaczenie ma woda dla funkcjonowania organizmów? jest rozpuszczalnikiem substancji organicznych i nieorganicznych i dlatego ma znaczenie jako czynnik transportujcy składnik cytoplazmy i płynów komórkowych

22 woda stanowi rodowisko, w którym przebiegaj prawie wszystkie procesy yciowe, wchodzi w reakcje chemiczne, jest substratem i produktem wielu z nich woda ma due ciepło właciwe i du pojemno ciepln, tote wolno si nagrzewa i wolno stygnie, co chroni organizmy przed gwałtownymi zmianami temperatury wewntrz ciała woda ze wzgldu na due ciepło parowania skutecznie uczestniczy w procesie termoregulacji, wraz z potem usuwamy z organizmu nadmiar ciepła, co chroni organizm przed przegrzaniem odgrywa istotn rol w rozmnaaniu si wszystkich organizmów 9. Jaki wpływ maj właciwoci wody na rodowisko? woda ma najwiksz gsto w temperaturze +4C, dalsze ozibienie zmniejsza gsto, wtedy woda o temperaturze +4C opada na dno, a do góry unosi si warstwa wody zimniejszej o mniejszej gstoci. Gdy temperatura w rodowisku jest ujemna, na powierzchni tworzy si warstwa lodu, która zabezpiecza znajdujc si pod ni wod przed utrat ciepła i chroni w ten sposób organizmy wodne przed zamarzniciem. Na terenach przybrzenych właciwoci wody powoduj osłabienie gwałtownych skoków temperatury otoczenia, poniewa zim woda oddaje stopniowo ciepło pobrane latem 10. Jaka jest rola soli mineralnych? funkcja budulcowa (fosforany, wglany, siarczany) wchodz w skład koci i innych szkieletów zwierzt (otwornice, skorupiaki, małe), ciany komórkowe rolin mog by nasycone np. krzemionk(skrzypy, turzyce, trawy, skórka owocu gruszy) bior udział w regulacji procesów yciowych s ródłem pierwiastków dla komórek Praca domowa Uzasadnij słuszno twierdzenia: Nie ma ycia bez wody.

23 TEMAT(14-15): ROLA ZWIZKÓW ORGANICZNYCH W PRAWIDŁOWYM ROZWOJU ORGANIZMÓW. CUKRY (wglowodany) 1.Rola: S podstawowym surowcem energetycznym komórek z 1g cukru otrzymuje si 4 kcal energii S materiałami zapasowymi Buduj ciany komórkowe rolin i pancerze stawonogów 2. Podział: a. cukry proste: glukoza, fruktoza, ryboza, deoksyryboza, galaktoza b. dwucukry: sacharoza laktoza, maltoza, celobioza c. wielocukry (cukry złoone): skrobia, glikogen, celuloza, chityna 3. Skład: wgiel, wodór, tlen (pierwiastki tworzce wod wystpuj w cukrach w tej samej proporcji, co w wodzie atomów wodoru jest dwa razy wicej, ni atomów tlenu) 3.Charakterystyka cukrów prostych. Wzór: C6H12O6 Glukoza podstawowy materiał energetyczny organizmów, produkt fotosyntezy, substrat oddychania, rozpuszczalna w wodzie, słodka, transportowana przez płyny ustrojowe, wchłaniana bezporednio do krwi Fruktoza cukier owocowy wystpujcy w owocach np. gruszkach Ryboza i deoksyryboza - wchodz w skład czsteczek kwasów nukleinowych Galaktoza 4.Charakterystyka dwucukrów Powstaj w wyniku połczenia dwóch czsteczek cukrów prostych, słodkie, rozpuszczalne w wodzie. Wzór: C12H22O11 Sacharoza zbudowana z glukozy i fruktozy, wystpuje w burakach cukrowych i trzcinie cukrowej, wykorzystywana do słodzenia napojów i pokarmów, w postaci sacharozy cukry s transportowane w rolinach, głównie z lici do innych organów Laktoza cukier mleczny wystpuje w mleku ssaków Maltoza wystpuje w słodzie jczmiennym Celobioza składnik celulozy 5. Charakterystyka wielocukrów Powstaj w wyniku połczenia wizaniami chemicznymi bardzo wielu setek bd tysicy czsteczek cukrów prostych. Nie s słodkie, w wodzie słabo si rozpuszczaj. Wzór:(C6H12O5)n Skrobia materiał zapasowy u rolin Glikogen materiał zapasowy u zwierzt i grzybów Celuloza buduje ciany komórkowe rolin Chityna buduje pancerze stawonogów i ciany komórkowe grzybów