SŁOWO PARAFIALNE. Nr 92/XII/2014. Parafii Ewangelicko-Luterańskiej we Wrocławiu. Idźmy do Betlejem! Boże Narodzenie Boże broń. Kiermasz adwentowy

Transkrypt

1 SŁOWO PARAFIALNE Nr 92/XII/2014 Parafii Ewangelicko-Luterańskiej we Wrocławiu 1 Idźmy do Betlejem! 5 Boże Narodzenie Boże broń 16 Kiermasz adwentowy 25 Przeto ta postilla

2 Ekumeniczne koledowanie w Dzielnicy Czterech Wyznań , godz Luterański kościół Opatrzności Bożej ul. Kazimierza Wielkiego 29, Wrocław chór Katedry Prawosławnej pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy pod dyrekcją Piotra Kuropki , godz Kościół rzymskokatolicki pw. św. Anoniego z Padwy ul. św. Antoniego 30, Wrocław chór Vita Nowa pod dyrekcją Estery Gąsowskiej , godz Katedra prawosławna pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy ul. św. Mikołaja 40, Wrocław chór Capella Ecumenica pod dyrekcją Adama Rajczyby w programie wspólne śpiewanie kolęd i pastorałek

3 SŁOWO DUSZPASTERZA 1 bp Ryszard Bogusz Idźmy do Betlejem! Wieczór wigilijny jest szczególny wśród wszystkich wieczorów, które przychodzi nam przeżyć. Seweryn Krajewski w swojej pięknej kolędzie śpiewa o nim tak: Jest taki dzień, bardzo ciepły, choć grudniowy, Dzień, zwykły dzień, w którym gasną wszelkie spory. Jest taki dzień, w którym radość wita wszystkich, Dzień, który każdy z nas zna już od kołyski. Jest taki dzień, tylko jeden raz do roku, Dzień, zwykły dzień, który liczy się od zmroku. Jest taki dzień, gdy jesteśmy wszyscy razem, Dzień, piękny dzień, dziś nam Bóg go składa w darze. Liczniej niż zwykle gromadzimy się na wigilijnych pasterkach i bożonarodzeniowych nabożeństwach, aby w podniosłym nastroju przeżywać wspaniałe dni, które wspominają największy akt Bożej miłości spełniającej się w przyjściu Syna Bożego na świat. W ten dzień nastrojowi poddają się wszyscy, także ci, którzy na co dzień deklarują się jako ludzie obojętni w wierze lub wręcz niewierzący. Oni też wielbią Pana słowami kolędy, może nie zdając sobie z tego sprawy. Co jest w tym dniu takiego, że jak mówi autor cytowanej kolędy jesteśmy wszyscy razem, dzień, piękny dzień, dziś nam Bóg go składa w darze? Tak, w ten dzień, bardzo często są ze sobą ludzie, którzy spotykają się raz w roku, pokolenia mieszkające na co dzień oddzielnie albo nawet ci, którzy są poróżnieni. Jest też jedno, niezajęte miejsce przy nakrytym stole, które pozostawia się dla kogoś bliskiego i drogiego. Przygotowane nakrycie jest dowodem pamięci o nim. Jakie to wzruszające i świadczące o tym, że w pewnych chwilach potrafimy być czuli i dobrzy. Potrafimy wydobyć z siebie cząstkę Boga, który jest w nas. Nic dziwnego, że w niejednym oku pojawi się łza wspomnień i wzruszeń. Ale choć wieczór ten przeżywamy w radosnym nastroju rodzinnym, to musimy mieć świadomość, że nie we wszystkich domach i sercach pojawia się radość. Będą tacy, którzy sami zasiądą do wieczerzy. Nikt ich nie zaprosi, nikt nie przyjdzie do nich. Inni w ogóle nie zasiądą do wigilijnego stołu, bo go po prostu nie mają. Jeszcze inni skorzystają z zaproszenia organizacji charytatywnych i na moment zapomną o swojej beznadziei. Ale i w ich sercu choć na moment powinna pojawić się iskierka radości i nadziei, gdyż również dla nich Chrystus się narodził, również i oni mogą mieć udział w Jego łasce, która bardzo

4 2 BOŻE NARODZENIE 2014 często objawia się w postaci ludzi pracujących na rzecz biednych, słabych, chorych i pokrzywdzonych przez los. Dzisiejsze Słowo Boże wzywa nas byśmy choć na moment porzucili wszystkie swoje codzienne troski, zmartwienia i kłopoty i razem z pasterzami poszli do Betlejem, aby oglądać to, co się stało i co nam objawił Pan. Poddajemy się tej wieści, idziemy do Betlejem i odnajdujemy Tego, który sprawia, że choć na moment stajemy się lepsi, więcej w nas miłości i przebaczenia, więcej dobroci i miłosierdzia, więcej radości i pokoju serca. Chociaż ten jeden raz w roku Bóg daje nam odczuć, że potrafimy być dobrzy, że pozostało w nas jeszcze coś z człowieczeństwa, coś z Bożego obrazu, na którego podobieństwo nas stworzył. Warto więc dziś sercem udać się po raz kolejny w życiu, do Betlejem, aby oglądać to, co się stało i co nam objawił Pan. A po powrocie? Ewangelia nam daje za przykład pasterzy: I wrócili pasterze, wielbiąc i chwaląc Boga za wszystko, co słyszeli, widzieli, jak im powiedziano. Uczyńmy więc i my podobnie! Pójdźmy zaraz aż do Betlejem i oglądajmy to, co się stało i co nam objawił Pan. (Łk 2,15b) fot. Gregg Sass/flickr.com Malowidło w tzw. Mlecznej Grocie w kościele oo. franciszkanów. Pole Pasterzy niedaleko Betlejem w Palestynie.

5 TEOLOGIA 3 Piotr Lorek Ojciec próbuje Syna Co niedzielę na nabożeństwie wypowiadamy słowa modlitwy, w których zwracamy się do Boga Ojcze i tym samym wchodzimy w rolę Jego synów i córek. Modlitwy tej uczył sam pierworodny Syn Boży, Jezus Chrystus. Modląc się jako dzieci Boże wypowiadamy enigmatyczne słowa: I nie wódź nas na pokuszenie (gr. Peirasmos, Mt 6,13). Czy poczęty z Ducha Syn Jezus także modlił się tymi słowami? Czy Ojciec w ogóle może mieć zamiar wodzenia swoich dzieci na pokuszenie? Spróbujmy zastanowić się nad tym, co kryje się za peirasmos oraz jego czasownikowym odpowiednikiem peirazo. W Ewangelii Mateusza po raz pierwszy napotykamy na wątek wodzenia na pokuszenie w rozdziale 4,1.3, w scenie kuszenia Jezusa: Wtedy Duch zaprowadził Jezusa na pustynię, aby go kusił (peirazo) diabeł [ ] I przystąpił do niego kusiciel (peirazo), i rzekł mu: Jeżeli jesteś Synem Bożym Oto Duch, działając zapewne z polecenia Ojca, prowadzi Syna Bożego do diabła, aby ten go kusił! Czyżby to Ojciec wiódł swego Syna na pokuszenie? Diabeł sugeruje Jezusowi by ten rzucił się ze świątyni, bo i tak Bóg wyratuje go jako swojego Syna. Odpowiedź Jezusa jest jednoznaczna: Nie będziesz kusił (ekpeirazo) Pana, Boga swego (Mt 4,7). Duch, działając z polecenia Ojca, prowadzi Syna Bożego do diabła, aby ten go kusił! Czyżby to Ojciec wiódł swego Syna na pokuszenie? Czyżby możliwość wystawiania na próbę możliwa była tylko jednostronnie? Ojciec może próbować Syna, ale ten nie powinien testować miłości Ojca? Kolejna próba, spadająca na Jezusa w Ewangelii Mateusza, przychodzi od faryzeuszów i saduceuszów żądających od niego znaku z nieba (16,1 peirazo). Jezus, podobnie jak w przypadku spotkania z diabłem, unika wszelkich spektakularnych rozwiązań i wskazuje jedynie na znak Jonasza (swoją przyszłą śmierć i zmartwychwstanie). Oponenci nie dają za wygraną, chcąc go usidlić na etyce małżeńskiej (19,3 peirazo), płaceniu podatków (22,18 peirazo) oraz największym przykazaniu (22,35 peirazo). Wszystko na próżno. Pierworodny Syn nie daje się podejść diabłu, nie zostaje usidlony i przez swych ziemskich przeciwników. Ostatnie miejsce w Ewangelii Mateusza, w którym występuje terminologia kuszenia, odnajdujemy w scenie z ogrodu Getsemane. Po spożyciu Ostatniej Wieczerzy Jezus zapowiada swoim uczniom z Piotrem na czele, że jeszcze tej nocy się go zaprą i opuszczą. Następnie udają się razem do Getsemane. Jezus zaczyna wyczuwać nadchodzącą śmierć, więc prosi Piotra i dwóch synów Zebedeuszowych by z nim czuwali. Sam zaś odchodzi na bok

6 4 BOŻE NARODZENIE 2014 i modli się o możliwość uniknięcia śmierci. Po godzinie wraca do uczniów, ci jednak nie czuwają, lecz śpią. Wtedy to słyszą słowa: Czuwajcie i módlcie się, abyście nie popadli w pokuszenie (peirasmos); duch wprawdzie jest ochotny, ale ciało mdłe (26,41). Po tym wydarzeniu Jezus jeszcze dwukrotnie przyłapuje swych najbliższych na braku modlitewnego czuwania w godzinie jego śmierci. Jezus znów zwycięsko przechodzi przez swoją próbę przed Ojcem; tym razem oddaje mu wszystko własne życie. Jego uczniowie w tym samym czasie, tej samej nocy, nie przechodzą swojej próby i opuszczają go ze strachu (26, ). Zbawiciel ostatecznie traci życie, jego uczniowie zaś ratują swą skórę. Jezus prosi Ojca o zmianę decyzji i ominięcie go kielicha śmierci. Ojciec jednak nie zmienia zdania. Próba trwa, zaczyna się wydarzać znak Jonasza. Jezus jakby rzuca się ze świątyni świadom, że aniołowie nie wyratują go przed śmiercią. Czy aż tyle może wymagać Ojciec od Syna? Czy próba śmierci to nie krok za daleko? Czy modląc się Ojcze nasz my także prosimy o to, by Bóg nas nie wystawił na podobną próbę? Paradoksalnie mamy modlić się, by Bóg nas nie wystawił na pokusę (6,13) i jednocześnie, by nie ulec pokusie, która może na nas przyjść (26,41). Oto my, synowie i córki w rękach dającego życie i mogącego je również odebrać Ojca. Oto pozostający w ukryciu Bóg wystawiający na próbę swe dzieci i wysłuchujący ich modlitw (6,6). Wiara i Mundur nr 5/2014 Czuwajcie i módlcie się, abyście nie popadli w pokuszenie; duch wprawdzie jest ochotny, ale ciało mdłe (Mt 26,41) fot. Lawrence OP/flickr.com Mozaika w kaplicy Gwardii Grenadierów w Londynie

7 REFLEKSJE 5 fot. Takashi Hososhima/flikr.com/f Rafał Ćwikowski Boże Narodzenie - Boże broń Zaczęło się w listopadzie. Na dworze jeszcze ciepło, jak na tę porę roku. Słońce pozwalało na spacery wśród rozszalałych barw jesieni, a tu nagle na progu sklepu wita mnie choinka. Blask kolorowych bombek bije po oczach i nieznośnie przypomina, że czas niemiłosiernie umyka i niebawem skończy się kolejny rok. Jeszcze nie zdążyłem zapłacić listopadowych rachunków, a już handlowcy upominają się o moje zdobyte w pocie czoła pieniądze, przypominając, że muszę zrujnować się na prezenty. Przyjdzie niebawem Mikołaj, który za moją wypłatę stanie się autorytetem w oczach mojego dziecka. Pod choinką też nie może zabraknąć prezentów dla wszystkich członków rodziny (z teściową włącznie). Na ulice wylegną tabuny Świętych Mikołajów, kompletnie dezorientując moje dziecko, które nigdy nie zrozumie, który właściwie jest prawdziwy. Pani w telewizji będzie pełna słodkiej czułości, jakby zaraz miała pojechać na misję do Afryki. Nawet słowo Bóg prezenterom czwartej władzy bardziej gładko przejdzie przez usta. Tylko nie wiedzieć czemu ludzie zatęsknią za starymi czasami i znowu ustawią się w długie kolejki do kas w marketach, kobiety produkując liczne frykasy zapocą się przy piekarnikach, a mężczyźni żarłocznie rzucą się na program telewizyjny, no bo to przecież czas świąt - będzie się działo. Nagle też okaże się, że kurz, który w spokoju zamieszkiwał najdalsze zakamarki naszych mieszkań, nie ma już prawa spokojnie sobie leżeć. W zapale świątecznej przemiany postanowimy nagle w trzy dni wysprzątać to, co nagromadziło się przez dni kilkadziesiąt. Specjaliści od dobroczynności postarają się, abyśmy ochoczo ulegli świątecznej fali miłosierdzia i dorzucili trzy grosze na jakiś szczytny cel. Wszak święta Bożego Narodzenia są tylko raz w roku, a szkoda, bo biedni są biedni codziennie i w gruncie rzeczy mało nas to obchodzi. No, ale święta to święta, nie można pozostać obojętnym. Jakby ucisków fiskalnych w naszym kraju było mało, na koszt naszego budżetu domowego zwalą się dawno niewidziani goście. Przecież nic tak nie cieszy jak oglądanie wspaniałych telewizyjnych produkcji w gronie rodziny. Na rozmowę nie bardzo będzie czas, ale i o czym tu rozmawiać? Czytamy te same gazety, co do koloru dywanu i stylu mebli i tak się nie dogadamy,

8 6 BOŻE NARODZENIE 2014 więc bezpieczniej będzie po prostu pomilczeć przed ołtarzem kultury masowej. Jak gospodarz nie poskąpi trunków (znanych i starożytnym), to pewnie się pokłócimy o premiera lub prezydenta, ale do rana nam przejdzie i ponownie siądziemy do świątecznego stołu. Przecież rodzina to rodzina, a święta - jakby nie patrzeć - po bożemu należy spędzić. Do kościoła trochę daleko, w środku zimno, ale iść trzeba. Szkoda tylko, że nabożeństwo ksiądz zapowiada jakoś bez zrozumienia dla telewizyjnych rarytasów, więc kto może to sobie nagra na video co tam trzeba, a kto nie może zostanie w domu, księdza w telewizji posłucha i też dobrze. W końcu jak telewizja się fatyguje w samą Wigilię dla nas pracować, to nie wypada, aby przed ekranem nikogo nie było. Niebawem święta miną, skończy się koszmar ciągłego pośpiechu i harówki. Wreszcie nastanie normalny szary dzień. Spróbujemy jakoś przeżyć styczeń z portfelem spustoszonym przez świąteczną tradycję i podziękujemy Bogu, że święta nie są częściej niż to do zbawienia konieczne, bo i zdrowie, i lata już nie te, a chrześcijaninem przecież być trzeba. Taka tradycja. Wesołych Świąt. Jeżeli powyższy schemat przeżywania świąt jest Tobie bliski to znaczy, że jesteś ofiarą nieznanej nauce, ale dręczącej ludzkość choroby: syndromu galopującej gorączki świątecznej. Możliwe powikłania to: nerwica, rozstrój żołądka, żylaki kończyn dolnych, pożar w domu i zanik przekonań chrześcijańskich. Proponowana kuracja odwykowa: wyślij kartki z życzeniami świątecznymi do wszystkich znajomych i rodziny. Telewizor wyłącz z kontaktu i ustaw ekranem do ściany. Klawiaturę komputera wrzuć pod szafę, tam gdzie nie będziesz mógł jej dosięgnąć bez pomocy trzech rosłych mężczyzn. Telefon stacjonarny wyłącz z sieci, a komórkowy po wyłączeniu wrzuć do przewodu wentylacyjnego. Następnie nie odzywaj się do siebie ani do nikogo innego przez dwie godziny. Jeśli będziesz targany potrzebą sprzątania i gotowania, przywiąż się mocno do kaloryfera. Gdy odczujesz objawy nostalgii za sklepami, których nie odwiedziłeś, spróbuj sobie powtarzać w myślach, że przez cały rok sklepy nie znikną, a i towaru nie zabraknie. Jeśli przetrwasz najgorszy czas walki wewnętrznej, weź Biblię, przeczytaj fragment o Bożym Narodzeniu. Powtarzaj czytanie tak długo, aż będziesz gotowy opowiedzieć to, co czytałeś. Jeśli czytając myślisz o przepisie na makowiec, przerwij czytanie, sięgnij do psalmów i ponownie wróć do zadanego fragmentu. Kurację należy rozpocząć na tyle wcześnie, aby po wstępnym sukcesie wyjść z domu w dniu Wigilii. Jeśli możesz, rowerem przyjedź do kościoła (po drodze nie ulegniesz pokusie zakupów, bo roweru nie możesz zostawić pod sklepem ukradną). Podziel się z minimum jedną osobą tym, co czytałeś i zastanów się, dlaczego tak wielu innych ludzi przychodzi w to samo miejsce w tym samym czasie słuchać słów, które i tak wszyscy znają. Kurację powtarzaj przez trzy dni. Efekty mogą być zadziwiające Wiara i Mundur nr 5/2013.

9 WYDARZENIA 7 Podsumowanie Spotkania Chrześcijan i plany na przyszłość Z wizytą w Budapeszcie Spotkanie Chrześcijan Europy Środkowej i Wschodniej we Wrocławiu odbiło się szerokim echem w Kościołach ewangelickich w Europie. W trakcie trzech lipcowych dni od 4 do 6 lipca ponad cztery tysiące uczestników brało udział w koncertach, dyskusjach, wykładach i warsztatach przygotowywanych i prowadzonych przez dziesiątki instytucji, grup parafialnych, chórów i zespołów muzycznych z kraju i z zagranicy. Cztery miesiące po wrocławskim Spotkaniu, w Budapeszcie podsumowano program, organizację i przebieg przedsięwzięcia. Polskich organizatorów reprezentowali: bp Ryszard Bogusz, ks. Dawid Mendrok oraz ks. Marcin Orawski. Gospodarzem konferencji, na której nastąpiła ewaluacja Spotkania Chrześcijan, był Kościół luterański na Węgrzech. To tam, w 2016 roku, odbędzie się kolejne spotkanie europejskich ewangelików. Do stolicy Węgier przyjechali przedstawiciele ośmiu Kościołów, które tworzyły Międzynarodowy Komitet Organizacyjny, odpowiedzialny przede wszystkim za ustalanie programu Spotkań. Polska delegacja zaprezentowała zrealizowany przez Telewizję Polską dwudziestominutowy reportaż ze Spotkania Chrześcijan we Wrocławiu. Omówiono sprawy logistyki, kosztów oraz przebiegu programu. Uczestnicy jeszcze raz podkre- Bp Tamas Fabiny z Kościoła luterańskiego Węgier i bp Ryszard Bogusz w czasie konferencji w Budapeszcie Organizatorzy Spotkania Chrześcijan Europy Środkowej i Wschodniej 2016 w Budapeszcie

10 8 BOŻE NARODZENIE 2014 ślili bardzo dobrą organizację, brak kolejek w rejestracji i w czasie posiłków, dobre warunki noclegowe i doskonałą pracę kilkudziesięciu wolontariuszy. Stwierdzili, że Wrocław postawił bardzo wysoko poprzeczkę kolejnym organizatorom. Zwracano też uwagę na pewne mankamenty. Zasygnalizowano, że wielu muzyków, przedstawicieli chórów i zespołów muzycznych chłodno oceniło zbytni profesjonalizm, szczególnie inauguracji oraz głównego nabożeństwa w Hali Stulecia. Oparcie programu tych wydarzeń na profesjonalnych zespołach znacząco podniosło poziom wykonania, ale z drugiej strony uniemożliwiło uczestnictwo w kluczowych punktach programu chórom oraz zespołom amatorskim i półamatorskim. Zastanawiano się więc, czy w przyszłości organizatorzy powinni koncentrować się bardziej na jakości czy na wspólnotowości. Polscy organizatorzy tłumaczyli, że nie można było umieszczać na głównej scenie Hali Stulecia blisko czterdziestu zgłoszonych chórów, zwłaszcza że rozpoczęcie było na żywo transmitowane przez Telewizję Polską. Każdy chór miał możliwość wystąpienia, co najmniej trzy-cztery razy, np. na godzinach biblijnych, na spotkaniach dyskusyjnych czy przede wszystkim w trakcie Wieczoru Kościołów, który odbywał się równolegle w trzynastu wrocławskich świątyniach. Podkreślali, że niestety programu inauguracji oraz głównego nabożeństwa nie można było opierać na kilkudziesięciu chórach, często organizatorom nieznanych i bez możliwości wykonania prób. Nie wszyscy uczestnicy budapesztańskiego Tereny miasteczka uniwersyteckiego oraz kompleksu sportowego w Budapeszcie miejsce następnego Spotkania Chrześcijan Europy Środkowej i Wschodniej 7-10 lipca 2016 r.

11 WYDARZENIA 9 spotkania czuli się przekonani taką argumentacją, więc postanowiono dokładnie problem omówić w przyszłości. Udział chórów w spotkaniu był głównym problemem podnoszonym przez uczestników ewaluacji. Zwrócono także uwagę, że w Hali Stulecia bywało czasem zbyt ciemno, by korzystać ze śpiewników oraz że nie na każdym spotkaniu, wykładzie czy dyskusji były reprezentowane wszystkie języki uczestników. Nie zmieniło to bardzo wysokiej oceny wrocławskiego Spotkania oraz przekonania, szczególnie węgierskich przedstawicieli, że trudno będzie im dorównać do tego poziomu. W drugiej części to właśnie Węgrzy przedstawili wstępne koncepcje i pomysły związane z kolejnym Spotkaniem Chrześcijan w 2016 roku. Przede wszystkim podano miejsce i termin: 7-10 lipca 2016 roku w Budapeszcie. Ze względu na odległość, którą do stolicy Węgier będzie musiało pokonać większość uczestników, organizatorzy zdecydowali się wydłużyć Spotkanie o jeden dzień, czyli będzie się odbywało od czwartku do niedzieli. Noclegi, podobnie jak we Wrocławiu, przewidziano w domach studenckich, stąd wybór terminu padł na lipiec. Program ma być realizowany przede wszystkim w obrębie miasteczka uniwersyteckiego oraz kompleksu sportowego, tuż nad brzegiem Dunaju. Spotkanie Chrześcijan Europy Środkowej i Wschodniej w Budapeszcie będzie przebiegało pod hasłem: Wy jesteście solą ziemi. Tekst i zdjęcia: mo. Tereny miasteczka uniwersyteckiego oraz kompleksu sportowego w Budapeszcie miejsce następnego Spotkania Chrześcijan Europy Środkowej i Wschodniej 7-10 lipca 2016 r.

12 10 BOŻE NARODZENIE 2014 Pożegnaliśmy śp. Edytę Felkle listopada dotarła do nas smutna 10 wiadomość w wieku 76 lat odeszła do wieczności śp. Edyta Felkle, wierna parafianka, organizatorka parafialnej służby odwiedzinowej, długoletnia przewodnicząca koła seniorów. Za aktywność oraz zaangażowanie w służbie społecznej i charytatywnej Diakonia Polska w 2013 roku uhonorowała ją statuetką Miłosiernego Samarytanina. Naszą siostrę pożegnaliśmy w piątek 14 listopada na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu. Edyta Felkle z domu Mosch urodziła się 23 listopada 1937 roku w miejscowości Kotowskie, w pobliżu Ostrzeszowa, na pograniczu śląsko-wielkopolskim. Była najmłodszą z pięciorga rodzeństwa w rodzinie właściciela gospodarstwa rolnego. Okres jej dzieciństwa przypadł na niespokojne lata II wojny światowej i powojenne, kiedy praca na własne utrzymanie musiała zastąpić naukę szkolną. W 1953 roku zamieszkała we Wrocławiu, pracując jako opiekunka do dzieci i jednocześnie kończąc kolejne etapy edukacji szkolnej, w tym średnią szkołę zawodową. W roku 1964 założyła rodzinę, fot. Marcin Orawski zawierając związek małżeński z Longinem Felkle. Z tego związku urodziło się dwóch synów. Większą część życia zawodowego przepracowała w dziale księgowości Zakładu Polkat we Wrocławiu. W parafii wrocławskiej dała się poznać, jako człowiek w pełni oddany innym. Cicha, spokojna, pełna wiary. Tylko choroba mogła usprawiedliwić jej nieobecność na nabożeństwie. Gdy owdowiała, poświęciła się sprawom charytatywnym w parafii. Od wielu lat przewodziła spotkaniom seniorów, uczestniczyła w przygotowaniach wielu uroczystości parafialnych. Zawsze była chętna do pomocy. Jest nam bardzo przykro, że wszystko to jest już czasem przeszłym. Zgodnie ze Słowem Pisma Świętego, każdy chrześcijanin powołany jest do służby na rzecz bliźniego. Nasza siostra nakaz ten wypełnia na co dzień. Była pobożna, a z wiary czerpała siłę miłości, cierpliwości i oddania słabszym. Swoją postawą zachęcała innych do służby bliźniemu. Nigdy nie oczekiwała żadnej zapłaty, a nominację uhonorowania jej nagrodą Diakonii przyjęła ze skrępowaniem, twierdząc, że to zbyt wielkie wyróżnienie. Edytę Felkle pożegnaliśmy z wdzięcznością Bogu za jej życie i służbę. xrb, mo. Błogosławieni są odtąd umarli, którzy w Panu umierają. Zaprawdę, mówi Duch, odpoczną po pracach swoich; uczynki ich bowiem idą za nimi. (Obj 14,13)

13 WYDARZENIA paczek dla dzieci z Ukrainy, Białorusi i Rumunii Prezent pod choinkę Część ekipy pakowaczy Prezentu pod choinkę młodzież z eda Pronoja z ks. Marcinem Orawskim Blisko pięćdziesiąt paczek o wartości około 50 zł każda, zebrali nasi parafianie w ramach ogólnopolskiej akcji Prezent pod choinkę, prowadzonej przez Centrum Misji i Ewangelizacji Kościoła Ewangelicko- Augsburskiego w RP. Paczki już zostały wysłane do Dzięgielowa, skąd jeszcze przez świętami Bożego Narodzenia mają trafić do dzieci na Ukrainie, Białorusi i w Rumunii. W akcję można było włączyć się dwojako albo samodzielnie przygotowując paczkę według jednolitej instrukcji, albo poprzez złożenie ofiary pieniężnej na ten cel. Wrocławianie zdecydowanie wybierali tę drugą możliwość i w rezultacie zebraliśmy kwotę 2280 zł. Niektórzy też dostarczyli przygotowane przez siebie paczki lub przedmioty, które można było dołączyć do prezentów już przygotowanych. Termin gromadzenia paczek oraz składania ofiar minął 9 listopada. Silne wsparcie uczestniczki zajęć z jęz. angielskiego Za zebrane środki młodzież zrobiła zakupy, głównie artykułów biurowych i szkolnych. Oczywiście nie zabrakło

14 12 BOŻE NARODZENIE 2014 słodyczy, koniecznie z długą datą ważności, aby nie było problemów z przepuszczeniem transportu przez granice. W czwartek, 13 listopada uczestnicy spotkań Ewangelickiego Duszpasterstwa Pronoja, przy pomocy pań z kursu języka angielskiego, spakowali zakupione oraz przyniesione przez parafian produkty. Powstało w ten sposób 48 bogato wyposażonych paczek. Tydzień później, w piątek 21 listopada prezenty zostały zabrane przez transport CME do centrali w Dzięgielowie. Tam przejdą jeszcze jedną weryfikację pod kątem akceptowanych na granicach produktów i zostaną wysłane dalej. Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy włączyli się do akcji. Rezultaty są naprawdę wspaniałe. mo Kiedyś, w noc pięknych gwiazd, począłem liczyć światełka rozsiane hojnie w przestworzach. Sądziłem: jedna jest moja..., z lękiem, że gasnąca rozlicza z miłości przypisanych dni. Przepłynęło wiele wód w rzece obok domu, nim udało mi się pojąć, że gwiazdy to Boski cud tworzenia i dzieło nieskończoności, z myślą wspaniałą, aby każdy, bez względu na rodowód i zamieszkanie, w tym również ja, idący nocą Ziemi tę Betlejemską odnalazł w sobie. fot. Teensy-Weensy Pouchou/flickr.com Leon Krzemieniecki

15 WYDARZENIA 13 Nabożeństwo młodzieżowe nadgorliwość nieco przedłużonej wakacyjnej Po przerwie, 20 listopada, w ramach spotkań Duszpasterstwa Pronoja, odbyło się kolejne NABOżeństwo młozieżowe. Pieśni i liturgię przygotował i poprowadził niezawodny zespół M-Band, tym razem występujący w wersji akustycznej. Tematem przewodnim, ogniście zilustrowanym na plakatach, była nadgorli- WOŚĆ. Na podstawie fragmentu z I Księgi Królewskiej, przedstawiającego historię Eliasza rywalizującego z prorokami Baala, a następnie uciekającego przed zemstą królowej Izebel, ks. Marcin Orawski zachęcił w swoim rozważaniu do zastanowienia się nad istotą chrześcijańskiej gorliwości.

16 14 BOŻE NARODZENIE 2014 Choć na zaproszenie odpowiedziało nieco mniejsze grono osób niż zazwyczaj, cieszymy się, że w listopadowy wieczór, po dniu wypełnionym obowiązkami w pracy i na uczelni, znów mogliśmy stworzyć społeczność, w której dane nam było rozwijać relację z Bogiem i ze sobą nawzajem. Zapraszamy na kolejne nabożeństwa, o których na pewno będziemy informować na bieżąco. Jak potwierdza kilkuletnia już praktyka, wiek nie stanowi kryterium uczestnictwa miło nam gościć wśród nas także młodzież z nieco dłuższym stażem. Tekst: Ania Fober-Cieślar, zdjęcia: Daria Stolarska M-Band Zespół młodzieżowy M-Band ogłasza nabór! Jeśli lubisz muzykę, grasz na perkusji, lub na jakimkolwiek innym instrumencie, jeśli chętnie śpiewasz albo tworzysz sample, dobrze czujesz się w klimatach współczesnej muzyki chrześcijańskiej, masz ochotę i możliwość spotykania się raz w tygodniu na próbach, widzisz sens organizowania nabożeństw w nieco lżejszej oprawie muzycznej, zgłoś się do nas! Kontakt przez: facebook.com/pronoja

17 WYDARZENIA 15 Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom - inauguracja Dziecko sercem rodziny Podczas kampanii będą rozprowadzane świece wigilijne. Pozyskane w ten sposób środki zostaną przeznaczone na całoroczne dożywianie tysięcy dzieci w szkołach i świetlicach, pomoc edukacyjną oraz letni wypoczynek. Diakonia Polska rozprowadzi w tym roku ponad 10 tysięcy świec. Chcielibyśmy, aby na każdym wigilijnym stole taka świeca została zapalona podkreślił biskup. pierwszą niedzielę Adwentu, W 30 listopada rozpoczęliśmy w naszej parafii tegoroczną edycję akcji charytatywnej Wigilijne Dzieło Pomocy Dzieciom. Ogólnopolska inauguracja miała miejsce dzień wcześniej w warszawskim kościele Świętej Trójcy. W tym roku kampania, która zwyczajowo trwa do Wigilii, przebiegała pod hasłem: Dziecko sercem rodziny. Była prowadzona przez cztery organizacje kościelne: rzymskokatolicki Caritas, luterańską Diakonię, reformowaną Diakonię oraz prawosławny Eleos. Nabywając święcę wspieramy różne projekty diakonijne na rzecz dzieci i młodzieży w trudnej sytuacji życiowej powiedział bp Ryszard Bogusz. Nasza diecezja również co roku korzysta pomocy Diakonii Polskiej, choćby przez fakt dofinansowania kolonii letnich dla dzieci. Chcielibyśmy, aby na każdym wigilijnym stole taka świeca została zapalona.

18 16 BOŻE NARODZENIE 2014 Zbiórka na hospicjum dla dzieci we Lwowie XI Kiermasz Adwentowy okresie Bożego Narodzenia co roku W śpiewamy Czas radości, wesołości nastał światu temu. Jednak, aby on nastał, trzeba się przygotować. W naszej parafii przygotowania zaczynają się jeszcze przed Adwentem. W domach pracowite ręce szykują choinkowe ozdoby, świąteczne pudełeczka, pierniczki i inne smakołyki, sala parafialna na jeden wieczór zamienia się to w pracownię wieńców adwentowych, to w pakowalnię ciasteczek. Wszystko po to, aby w pierwszą adwentową niedzielę odbył się świąteczny kiermasz. W tym roku jest podobnie. Już jesienią dzieci z pomocą rodziców lub babć szykują bożonarodzeniowe kartki. Wszystkie materiały przygotowuje niezawodna Magdalena Opanowicz. To właśnie ona pokazuje proste wzory, objaśnia, w jakiej kolejności trzeba naklejać poszczególne elementy, a przede wszystkim przynosi odpowiednie narzędzia dziurkacze, które dziurkują kwadraciki, choinki, gwiazdki i czego jeszcze dusza zapragnie; kolorowe papiery i filce; nożyczki do wycinania ozdobnych pasków, no i przygotowane kartoniki, które staną się świątecznymi kartkami. Drobne ciasteczka układa się na talerzykach i pakuje w celofan zwykle dwa dni przed kiermaszem. W tym roku był to istny deszcz obfitości. Na każdym talerzyku wylądował każdy rodzaj każdego ciasteczka. Tych słodkich pakietów przygotowaliśmy ponad sześćdziesiąt! Okazało się, że nie tylko ciepłe

19 WYDARZENIA 17 bułeczki dobrze się sprzedają, bo wszystkie zniknęły niemal w mgnieniu oka. Równie szybko opustoszały stoły z piernikowymi ludzikami i takąż chatką, z angielskim przysmakiem lemon curd, wisiorkami z różą Lutra, że o wieńcach adwentowych nie wspomnę. Tych po prostu zabrakło. Wniosek jeden za rok wszystkie ręce na pokład! Czyli do plecenia wieńców. Ludzka inwencja, zdolności i pracowitość zawsze zachwycają, nawet zaskakują. Na co dzień zajmujemy się czymś innym niż rękodzieło. Zmobilizowani i zainspirowani tematem pokazujemy naszą wrażliwość na piękno, wyczucie smaku, koloru, zręczność palców i pomysłowość. Zachwyceni kupowaliśmy już filcowe cudeńka na choinkę, świąteczne obrazeczki wykonane krzyżykowym haftem, a w tym roku wieńce na drzwi lub ścianę, z winogronowych pędów, ozdobione zabawnymi bałwankami.

20 18 BOŻE NARODZENIE 2014 Koniecznie trzeba wspomnieć o naszej kawiarence zaopatrzona w domowe ciasta (pyszne!), z kawą Księdza Biskupa przyniosła chwilę wytchnienia i spokojnych rozmów. Jak już wiemy cały, dochód rekordowa kwota (uzbieraliśmy zł) zostanie przeznaczony na hospicjum dla dzieci z Ukrainy. To godny cel, dlatego też nikt nie żałował grosza. Nawet bez nawoływania do hojności, którym otworzył kiermasz Ksiądz Biskup, też zebralibyśmy dużo, bo ludzie nie tylko są zdolni artystycznie, ale też chcą się dzielić z innymi i innym pomagać. tekst: Joanna Korsan zdjęcia: Marcin Orawski

21 WYDARZENIA 19 Goście z Niemiec, życzenia i kolędowanie Opłatek parafialny Parafialny opłatek to nie tylko okazja do spotkania się, rozmów i wspólnego śpiewu, ale też możliwość złożenia życzeń w gronie bliskich zborowników oraz bliższego poznania tych, których zna się z kościelnej ławy. Dźwięki kolęd, śpiew, choinka, to wszystko tworzyło miłą atmosferę, przenoszącą uczestników w klimat zbliżających się świąt. Na spotkanie opłatkowe w piątek 19 grudnia przybyli parafianie, goście z parafii św. Krzysztofa, pensjonariuszki Domu Opieki Społecznej Miłosierny Samarytanin oraz delegacja z partnerskiej parafii w Berlinie-Lübars z pastor Ute Sauerbrey. Muzyką służył kantor parafii Dawid Ślusarczyk oraz młodzieżowy zespół MBand. Wieczór rozpoczął bp Ryszard Bogusz od odczytania Ewangelii o narodzeniu Jezusa Chrystusa, po czym uczestnicy złożyli sobie życzenia i przełamali się opłatkiem. Słowo pozdrowienia w imieniu gości przekazała pastor Sauerbrey. Adwent to nie jest najlepszy czas do podróżowania dla rodziców powiedziała mając na myśli między innymi swą czwórkę dzieci, które zostały w domu. Spotkanie świąteczne we Wrocławiu, to jednak miejsce, dla którego warto zrobić wyjątek podkreśliła. Goście z Berlina co roku przyjeżdżają do naszej parafii po koniec Adwentu. W piątek uczestniczą w opłatku parafialnym, w niedzielę pastor Sauerbrey wygłasza kazanie na głównym nabożeństwie (zawsze

22 20 BOŻE NARODZENIE 2014 w języku polskim), a po południu wszyscy uczestniczą w gwiazdce dla dzieci i pomagają rozdawać najmłodszym prezenty. Dwie godziny szybko upłynęły na śpiewaniu najbardziej znanych i lubianych kolęd oraz rozmowach. Na koniec ks. Marcin Orawski zaprosił uczestników na kolejne spotkania i nabożeństwa świąteczne oraz przekazał błogosławieństwo. Szczególne podziękowanie należy się paniom: Marcie Ochaińskiej oraz Trudzie Kobiałce, które poświęciły prawie cały dzień, aby przygotować poczęstunek, ustroić stoły i zadbać o każdy szczegół organizacyjny. (mo.) Musimy się jeszcze mocniej kochać Jak się czujesz Dużo lepiej. Kiedyś balansowałam nad przepaścią. Dzisiaj stąpam pewniej. Czy bywają gorsze dni Tak. Czasem otwierają się drzwi, staje w nich postać kobiety. Wieje mroźny wiatr. Jej włosy są rozwiane, pokryte szronem. Każde słowo spada zamarzniętą grudą. Czy coś mówi Że córka, że już niedługo, że będzie. A inne obrazy Widuję ludzi, wrażliwych, delikatnych, czułych. Jak wyobrażasz sobie przyszłość Odpowiem słowami Giulietty Masiny: Kiedy zrozumieliśmy z mężem, że ich nie będzie, poczuliśmy, że musimy się jeszcze mocniej kochać. Agnieszka Ściepuro fot. Ani-Bee/flickr.com

23 WYDARZENIA 21 Dwóch Mikołajów, jasełka i mnóstwo prezentów Gwiazdka dla dzieci Czwartą Niedzielę Adwentu od wielu już lat przeżywamy wspólnie z naszymi przyjaciółmi z Berlina-Lübars. W tym roku przybyła do nas czteroosobowa delegacja rady parafialnej na czele z pastor Ute Sauerbrey, która podczas porannego nabożeństwa tradycyjnie wygłosiła kazanie w języku polskim. Po południu przyszedł czas na gwiazdkę dla dzieci. Jak zwykle przybyło do naszej parafii dwóch Mikołajów. Niestety, prezenty, które z sobą przywieźli, musieli zapakować do samochodu, ponieważ w tym roku zima wyjątkowo się spóźnia i saniami nie byłoby szans dotrzeć na czas. Chcąc podziękować za trud i poświęcenie Mikołajów, Szkółka Niedzielna przygotowała krótkie jasełka przypominające treść bożonarodzeniowej nowiny. Minimalistyczne dekoracje zostały zrekompensowane przez świetną grę aktorską. I choć nawet podczas próby generalnej wydawało się, że to nie może się udać, przed Mikołajami dzieci stanęły na wysokości zadania i przedstawienie zebrało entuzjastyczne brawa.

24 22 BOŻE NARODZENIE 2014 Na początku oraz na zakończenie jasełek wystąpił również chórek dziecięcy, który działa w naszej parafii od września tego roku. Mimo bardzo skromnego składu świetnie się zaprezentował i otrzymał gromkie oklaski. Mamy nadzieję, że wkrótce znów ich usłyszymy. Wieczór zakończył się rozdaniem słodkich prezentów chyba najbardziej oczekiwaną przez dzieci chwilą oraz wspólnym śpiewaniem kolęd. io. zdjęcia Marcin Orawski

25 WYDARZENIA 23 Adwent u Bożej Opatrzności Muzyczne wieczory adwentowe Koncerty Adwentowe u Bożej Opatrzności, których dyrektorem artystycznym jest kantor naszej parafii, Dawid Ślusarczyk, wrosły już na stałe w muzyczny krajobraz Wrocławia. W tym roku mogliśmy wysłuchać między innymi koncertów organowych w wykonaniu studentów Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu oraz koncertu kameralnego, w trakcie którego wystąpili: Sławomir Bronk (kontratenor) i Marcin Armański (organy). W trzecią niedzielę czasu adwentowego mieliśmy przyjemność uczestniczyć w wieczorze kantatowym wypełnionym muzyką przez Kantorei Sankt Barbara pod dyrekcją Wiesława Delimata. W koncercie wystąpiła też solistka Susi Ferfoglia, grająca na organach. Zespół zaprezentował wysoki poziom artystyczny, wykonując klasykę muzyki kantatowej, głównie Jana Sebastiana Bacha i Feliksa Mendelsohna. Klamrą fot. Marcin Orawski spinającą koncert była kantata Nun komm, der Heiden Heiland, jedna z Adventskantaten Jana Sebastiana Bacha, która rozpoczęła i zakończyła muzyczny wieczór. Muzycy zostali przyjęci przez panie z parafialnego chóru, które przygotowały dla nich trochę słodkości i napoje, co bardzo się przydało i przed koncertem, i po nim. W czwartą niedzielę Adwentu wystąpili goście z Niemiec sopranistka Anna Fey z Drezna oraz pastor Ute Sauerbrey (skrzypce) i kantor Martin Blaschke (organy) z parafii partnerskiej Berlin-Lübars. (joka) fot. Marcin Orawski fot. Joanna Korsan Kameralny Chór Żeński Parafii Ewangelicko-Augsburskiej Opatrzności Bożej we Wrocławiu pod dyrekcją Dawida Ślusarczyka poszukuje nowych głosów, zarówno altów jak i sopranów. Jeśli lubisz śpiewać i dobrze czujesz się w klasycznym repertuarze dołącz do nas! Próby odbywają się w każdy wtorek o godz. 18:30 w sali parafialnej.

26 24 BOŻE NARODZENIE 2014 Jezus rzekł do nich: Czy wiecie, co wam uczyniłem? (J 13,12) Światowy Dzień Modlitwy ponad 100 lat, każdego roku Od w pierwszym tygodniu marca tysiące ludzi na całym świecie uczestniczy w nabożeństwach z okazji Światowego Dnia Modlitwy. Bohaterkami tych nabożeństw są kobiety i przez wiele dziesięcioleci kierowane były one przede wszystkim do kobiet. Ale w ostatnich latach następuje zmiana, z czego należy się cieszyć, gdyż do modlitw o kobiety w różnych krajach włączyli się również mężczyźni. Światowy Dzień Modlitwy projekt Chantal E.Y. Bethel Te modlitewne spotkania są wyjątkowe. Odbywają się raz w roku, a tematyka ich przygotowywana jest z kilkuletnim wyprzedzeniem i omawiana w grupach międzywyznaniowych. Nie ma dwóch identycznych nabożeństw, tak jak nie ma dwóch jednakowych krajów i dwóch takich samych problemów. Liturgię na 2015 rok opracowały kobiety z Wysp Bahama. Zanim każde z państw w Europie otrzyma przygotowaną na dany rok liturgię, odbywają się jeszcze cztery warsztatowe spotkania, których celem jest przygotowanie w gronie międzynarodowym każdego etapu nabożeństwa. W czerwcu wraz z Grażyną Wiercimok pojechałyśmy jako delegatki z Polski do Stein (k. Norymbergi). Intensywny czterodniowy zjazd w całości poświęcony był poznaniu historii Wysp Bahama, stylu życia jaki tam panuje i przede wszystkim omawianiu kobiecej problematyki. Muszę przyznać, że spotkanie z około pięćdziesięcioma kobietami z różnych zakątków Europy było dla mnie olbrzymim przeżyciem. Już teraz chciałabym zaprosić wszystkich chętnych do pomocy w przygotowaniu i prowadzeniu tego nabożeństwa. Od kilku lat we Wrocławiu nabożeństwo prowadzą kobiety różnych wyznań: luterańskiego, rzymsko-katolickiego, greko-katolickiego, prawosławnego, reformowanego, polskokatolickiego oraz baptystki. I, co warte podkreślenia, nie ma w Polsce drugiej takiej społeczności realizującej Światowy Dzień Modlitwy. W ramach przygotowań spotykamy się najczęściej raz w tygodniu. W tym roku pierwsze spotkanie odbędzie się 29 grudnia (wyjątkowo w poniedziałek) o godz.16:00 w naszej salce parafialnej. Zapraszam wszystkich, którzy chcą przygotować wraz z nami nabożeństwo poświęcone kobietom z Wysp Bahama. Małgorzata Rajczyba

27 HISTORIA 25 Joanna Korsan Przeto ta postilla będzie pożyteczna O ewangelickich zbiorach kazań cz.1 Nam, ewangelikom, chyba nie trzeba tłumaczyć, co to jest postylla. Rozumiemy także zacytowane w tytule słowa Grzegorza Orszaka, bo wiemy skąd się bierze owa pożyteczność postylli. Może jednak nie wszyscy wiedzą, że znaczenie tego określenia w ciągu wieków się zmieniało, a sam termin pojawił stosunkowo późno, bo w 1 poł. XIV wieku. Egzegetyczne komentarze do Pisma Świętego powstawały od wczesnego średniowiecza, ale dopiero w XIV wieku Mikołaj z Liry napisał Postille perpetua in Veteram et Novum Testamentum i wówczas właśnie zaczęto używać terminu postylla. Równolegle istniały dwie odmiany takiego komentarza tematyczna (sermo) i kazanie (homilia), tj. komentarz do perykopy na dany dzień. Stopniowo postylla zaczęła oznaczać po prostu homilię, a u schyłku średniowiecza całoroczny zbiór kazań. Wspomniana wcześniej różnica między sermo a homilią zatarła się na pocz. XVI wieku, kiedy Marcin Luter napisał i wydał 1 cz. postylli kościelnej Enarrationes epistolarum et evangeliorum, quasi postillas vocant (1521). Od tego momentu nazywa się postyllą każdy zbiór kazań, niezależnie od tego czy są to kazania tematyczne, czy homilie (Jacek Sokolski), jednak niektórzy badacze (J. Maciuszko) za postylle uważają wyłącznie komentarz do perykopy. Do czasów reformacji postylle były przeznaczone dla duchownych i kaznodziejów, dlatego też, jak i ze względu na ograniczoną liczbę egzemplarzy, miały niewielki krąg odbiorców. Zbiory kazań stały się niezwykle popularne od połowy XVI wieku, w związku z pojawieniem się reformacyjnych prądów religijnych oraz wynalazkiem ruchomej czcionki, co umożliwiło szybki druk w dużych, jak na owe czasy, nakładach. Protestanci (zarówno ewangelicy augsburscy, jak i reformowani) przyjęli zasadę Sola Scriptura, co wiązało się, m.in. z obowiązkiem znajomości i głoszenia Słowa Bożego, jak również stosowaniem w życiu jego zasad. Szybko pojawiły się więc tłumaczenia najpierw fragmentów, później całości Biblii, śpiewniki i postylle w językach narodowych przeznaczone do samodzielnego czytania przez wiernych albo w kościele w przypadku braku księdza, albo podczas tzw. nabożeństw domowych. Fragment kazań świętokrzyskich W czasach średniowiecza do Polski docierały postylle obcych autorów, np. wspomnianego Mikołaja z Liry. Swoistym

28 26 BOŻE NARODZENIE 2014 zbiorem polskich kazań są kazania świętokrzyskie, powstałe na pocz. XIV wieku lub nawet już u schyłku XIII. Swoistym, bo zachowały się jedynie fragmenty na paskach, którymi podklejono grzbiet innej księgi, uważanej za cenniejszą. Osiemnaście pasków zawiera fragmenty nie oryginału, lecz kopii sześciu polskich kazań na dzień: św. Michała, św. Katarzyny, św. Mikołaja, wigilię Bożego Narodzenia, Trzech Króli i Matki Boskiej Gromnicznej, przeznaczonych dla wykształconego odbiorcy. Być może były to notatki, które sporządził dla siebie kaznodzieja, bo na pewno nie dla wiernych. Konstrukcja kazań jest oparta na systemie trójkowym, czwórkowym i dziewiątkowym, tzn. logiczny wywód został podzielony na trzy, cztery lub dziewięć punktów. Miało to dwojakie znaczenie z jednej strony porządkowało komentarz, z drugiej nawiązywało do średniowiecznej chrześcijańskiej symboliki. Cyfra trzy wiązała się w Starym Testamencie z pełnią, doskonałością (np. trzykroć święty Bóg; Izraelici obchodzili trzy główne święta) w Nowym sakralny sens został wzmocniony dzięki wykładni o Trójjedynym Bogu. Cztery oznacza w Biblii całość świata jako tworu Bożego (cztery strony świata, cztery rajskie rzeki), a dziewięć jest związane z angelologią, bo według średniowiecznej teologii tyle było anielskich chórów. Kazania objaśniają i napominają, pokazując np. stosunek Boga do człowieka: I zmowił Syn Boży słowa wielmi znamienita, jimiż każdą duszę zbożną pobudza, ponęca i powabia Kazania są napisane rytmiczną prozą o brzmieniowo zbliżonych zakończeniach i rymach, szczególnie przy wyliczeniach, tak często stosowanych w literaturze średniowiecznej, np.: Bo pismo togo krolewica dziewicą porodzonego W trojakiem mieście Pisma nazywa krolem luda żydowskiego: W jego dziwnem narodzeni; W jego uciesznem wielikich cud uczynieni; A w jego trudnem umęczeni. (Kazanie na święto Trzech Króli) Portret Mikołaja Reja ze Źwierciadła Paralelizm składniowy, rytmizacja tekstu i zastosowanie rymów wynikają ze sztuki dyktowania, zapewne też zapamiętywania. Chętnie sięgano do tej techniki w szkolnictwie zarówno średniowiecznym, jak i późniejszym. O tych kazaniach piszę nieco więcej, bo to pierwsze polskie i już wprowadzające konstrukcję fragment Pisma św. (w tym wypadku po łacinie i po polsku) oraz komentarz do niego.

29 HISTORIA 27 Za pierwszą polską postyllę ewangelicką uważa się Postyllę polską domową Grzegorza Orszaka wyd. w Królewcu w 1556 roku przez Jana Seklucjana, którego autorstwa są kazania na niedzielę i na kilkoro świąt apostolskich, bo brakowało ich w tekście Orszaka. Konieczność ukrywania nazwisk autorów i tłumaczy spowodowała, że przez lata postyllę ową przypisywano Seklucjanowi, funkcjonowały bowiem dwie wersje tekstu jedna w Królestwie Polskim, jedna w Prusach, różniące się przedmowami i występowaniem lub brakiem katechizmu. Orszakowy zbiór kazań w istocie jest adaptacją prac dwóch niemieckich znamienitych autorów Filipa Melanchtona i Johanna Spangerberga. Warto zauważyć, że praca tego drugiego to typ postylli katechizmowej, tj. kazania opartego na pytaniach i odpowiedziach. Adaptacja Orszaka, bo nie jest to dosłowne tłumaczenie, stanowi przykład tzw. postylli ludowej, którą w odróżnieniu od uczonej pisano prostym językiem, pomijano trudne kwestie teologiczne i operowano przykładami wziętymi z życia. Wyjaśniał to w swojej przedmowie Orszak: nie znajdziesz tu też subtelnych a nad obyczaj nowych a dworskich słów, ani żadnych wykrętalow, ale słowa prawie własne i mowę zgoła prostą. Abowiem nauka prawdy ma być prosta; przeto też ci, którzy jej nauczają, mają jej tak sprościsienieczka nauczać Grzegorz Orszak był prawdopodobnie Węgrem z pochodzenia. Nie wiadomo kiedy przybył do Polski, ale na pewno we wczesnej młodości. Wielką jego zasługą było utworzenie szkoły w Pińczowie, nie mniejszą tłumaczenie tzw. Biblii brzeskiej i adaptacja postylli dla polskich ewangelików. Dla duchownych, ubogich wiejskich plebanów i niemajętnych mieszczan zostało przeznaczone tłumaczenie 1 postylli Arsatiusa Seehofera i Antoniego Corvinusa dokonane przez Eustachego Trepkę, który dochował wierności oryginałom. Obie części postylli mają napominać, bo taka też jest w tym czasie rola kaznodziejstwa, druga część (Arsatiuszowa) przez refleksję człowieka nad sobą, pierwsza (Corvinowa) przez osobiste zaangażowanie kaznodziei. Główne cele wydania zostały osiągnięte, pojawiła się bowiem pomoc dla kaznodziejów, a przy tym udostępniono Polakom teksty opierające się na Konfesji Augsburskiej. Karta tytułowa postylli Mikołaja Reja. Wydanie wileńskie 1594 źródło: 1 Królewiec 1557

30 28 BOŻE NARODZENIE 2014 Wiek XVI, za czasów swobody druku pism innowierczych, przyniósł Świętych słów a spraw Pańskich [ ] kronikę albo Postyllę polskim językiem a prostym wykładem też dla prostaków krotce uczynioną przez Mikołaja Reja (Kraków 1557, druk M. Wirzbięta). Kazania Rejowe cieszyły się wielką popularnością, tłumaczono je na język litewski i ruski. Tylko do końca XVI wieku ukazało się ich pięć wydań. Była to też pierwsza ilustrowana postylla, a niektóre z jej drzeworytów zostały powtórzone w wydaniu dzieła ks. Grzegorza z Żarnowca autora równie znanej postylli owych czasów. Postylla albo wykłady ewanieljej niedzielnych i na Święta ukazały się najpierw w dwóch oddzielnych częściach u Macieja Wirzbięty w Krakowie (1580 cz.1, 1582 cz. 2 i 3). W całości ogromne objętościowo dzieło zostało wydane w nieznanym miejscu w latach Jeszcze w drugiej połowie XIX wieku przedrukował je w Cieszynie T. Haase (Cieszyn 1864). Było też tłumaczone na język czeski i niemiecki stanowiło to wyróżnienie, jako że niemieckie zbiory kazań uchodziły za niedościgły wzór. Prof. J. Maciuszko uważa je za najlepsze osiągnięcie polskiej postyllografii, ze względu na teologiczną i homiletyczną samodzielność i oryginalność. Bodajże ostatnia w wieku XVI polska postylla, to ks. Pawła Gilowskiego Postylle krześcijańskiej część czwarta, w której są kazania na epistoły doroczne, tak niedzielne jako też i na dni Świętych Prace obu kalwińskich autorów powstały po Ugodzie 2 Zgoda sandomierska (1570) między wyznaniami protestanckimi w Rzeczpospolitej: reformowanymi, augsburskimi i braćmi czeskimi. Arianie (bracia polscy) nie brali w porozumieniu udziału. 3 Ks. Krzysztof Kraiński, Wstęp do Postylli Kościoła powszechnego Sandomierskiej 2 dlatego polemizują przede wszystkim z katolikami i arianami, z rzadka atakując luteran. Szczególnie Gilowski dyskutuje z papistami, m.in. z Jakubem Wujkiem, który na przemian z Grzegorzem z Żarnowca pisał polemiczne teksty, także postylle. Ks. Wujek napisał swoją postyllę na zamówienie jezuitów, którzy chcieli wyprzeć z rynku Rejową, a praca Grzegorza była odpowiedzią właśnie na Postyllę większą ks. Jakuba Wujka. Po 1605 roku ks. Wujek w drugim wydaniu swojej pracy zamieścił Apologię tekst polemiczny wobec Żarnowity, a ten oczywiście nie pozostał dłużny i ogłosił oddzielnie odpowiedź pt. Obrona postylle ewangelickiej Daje to pewne wyobrażenie o temperaturze religijnych dyskusji w owych czasach. Wspomniane wydania docierały też na Śląsk, który w wieku XVI korzystał z religijnych książek drukowanych w Królewcu (Prusy Książęce), Krakowie i Wilnie (Polska i Litwa), wprawdzie kalwińskich, ale ówcześni duchowni podkreślali: my,[ ], nie zowiemy się Lutheranami od Luthra ani Kalwinistami od Kalwina, [ ], ale Chrześcijany od Chrystusa, abo ewangelikami od ewangeliej 3. Co prawda przed ugodą sandomierską między protestantami różnych konfesji trwały kłótnie i dyskusje, ale wraz z naporem kontrreformacji i próbami pogodzenia wszystkich konfesji (poza arianami, jako antytrynitarzami), zwłaszcza reformowani i augsburscy starali się nie podkreślać różnic. Tak więc przez niemal cały XVI wiek teren Śląska nasycany był religijnymi drukami wydawanymi poza jego granicami. Sytuacja zmieniła się wraz z nasilaniem kontrreformacji i zmniejszaniem się liczby zborów w Polsce i na Litwie. Rynek polski nie mógł już zaspokajać zapotrze-

31 HISTORIA 29 bowania czytelniczego polskojęzycznych Ślązaków, jednak z poprzedniego okresu jeszcze w XIX i XX wieku spotykano, i to po zagrodach, książki Reja, Kraińskiego, Schoenflissiusa, Żarnowca, [ ], ponadto różne druki religijne królewieckie, gdańskie, toruńskie, krakowskie 4 Karta tytułowa postylli Grzejorza z Żarnowca źródło: Wypada w tym miejscu wspomnieć o dziele, które ukazało się na terenach dziś zaliczanych do Dolnego Śląska, a w XVI wieku i później nazywanych Hrabstwem Kłodzkim, którego mieszkańcy przeszli niemal w całości na ewangelicyzm. Szlachta zdecydowanie sprzyjała radykalnemu protestantyzmowi Caspara Schwenckfelda. Jego nauki zawierały elementy mistyczne, uważa się go obecnie za prekursora pietyzmu 5. Z tego właśnie kręgu wywodził się krosnowicki (Regensdorf) kaznodzieja Johann Sisgismund Werner. Zachowały się jego pisma wydane jeszcze za życia, a także postylla 6 opublikowana pośmiertnie dzięki staraniom wspomnianego Schwenckfelda. W tamtym rejonie była czytywana przez dłuższy czas, a przez Schwenckfelda wręcz zalecana, o czym świadczą regionalne kroniki pisane pod wpływem luteran, komentujące ten fakt i krytykujące naukę Wernera. Na niemiecko-luterański Śląsk docierały zapewne pisma, w tym postylle, znamienitych autorów niemieckich Marcina Lutra, Filipa Melanchtona, Lucasa Osiandera, z których większość ukazywała się także w polskich przekładach, bądź adaptacjach. Ks. dr Marcin Luter poza wspominaną pierwszą protestancką postyllą napisał i wydał także Kirchenpostille 7 i Hauspostille 8. 4 Jan Wantuła, Książki i ludzie. Szkice o wydawnictwach i piśmiennictwie na Śląsku Cieszyńskim, Kraków 1956, s. 91, 165 [za]: J. Maciuszko, Ewangelicka postyllografia polska XVI-XVIII w., Warszawa 1987, s Nurt religijny w luteranizmie w XVII i XVIII stawiający za cel rozbudzenie uczuć religijnych i pobudzenie wiary przez intensywną modlitwę, studiowanie Biblii, działalność charytatywną i rygorystyczną moralność. 6 Johann Sigismund Werner, Postil oder Kurtze Auslegung über die Evangelienn so man pflegt zuläsen an der Sontagen und der Heiligen Fest sampt den Summarien durch ganz Jar: Christlich und einfeltig gepredigt und beschrieben, b.m.w. 1558, Corpus Schwenckfeldianorum, Bd. XV, 1960, s Wittenberga Wyd. niem. 1542, Postylla domowa to jest kazania na Ewangelie niedzielne i przedniejsze święta, tak jako je świętej pamięci Doctor Marcin Luther przez cały rok niemieckim językiem kazał, z napisanych ksiąg nieboszczyka mistrza Georgiusa Rorera, które on na każdy rok, tak jako je sam D. Marcin Luther kazał, pilnie spisał i wesołek zebrał, wiernie nic