TENDENCJE I TEMPO ZMIAN MASY ZMIESZANYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH ZEBRANYCH Z MIAST I WSI

Transkrypt

1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 212 (X XII). T. 12. Z. 4(4) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS ISSN s pdf: Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, 212 Wpłynęło r. Zrecenzowano r. Zaakceptowano r. A koncepcja B zestawienie danych C analizy statystyczne D interpretacja wyników E przygotowanie aszynopisu F przegląd literatury TENDENCJE I TEMPO ZMIAN MASY ZMIESZANYCH ODPADÓW KOMUNALNYCH ZEBRANYCH Z MIAST I WSI Edund KACA ACDF, Grażyna KACA ABEF Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach S t r e s z c z e n i e Tendencja i tepo zian asy odpadów zieszanych, zbieranych corocznie z iast i wsi są w Polsce zróżnicowane. Masa odpadów zbieranych rocznie z iast, zarówno z gospodarstw doowych, jak i spoza nich, zniejsza się, ze wsi zaś rośnie. W iastach i na wsiach doinują odpady z gospodarstw doowych. W 21 r. z iast zebrano 7,4 ln Mg odpadów (w ty z gospodarstw doowych 5, ln Mg), ze wsi zaś 1,7 ln Mg (w ty 1,3 ln Mg z gospodarstw doowych). Na jednego ieszkańca w iastach przypada 2,7 razy więcej zbieranych odpadów niż na wsi. W 21 r. z iast zebrano 319 kg M 1 odpadów, ze wsi zaś 118 kg M 1. W przypadku gospodarstw doowych jednostkowa asa odpadów zieszanych zbieranych z iast jest ok. 2,4 razy większa niż ze wsi, spoza gospodarstw zaś 3,6 razy większa. W 21 r. z gospodarstw doowych iast zbierano, w przeliczeniu na ieszkańca, 214 kg odpadów, a ze wsi 88 kg, spoza gospodarstw doowych zaś 15 kg z iast i 29 kg ze wsi. Słowa kluczowe: gospodarstwo doowe, asa odpadów, iasto, odpady kounalne, tendencje, wieś WSTĘP W Polsce podejście do gospodarowania odpadai kounalnyi w gospodarstwach doowych w ieście jest inne niż na wsi. Zróżnicowanie to występuje także w przypadku obiektów, produkujących odpady kounalne, niebędących gospodarstwai doowyi. Różnice te ogą wynikać z różnego traktowania odpadów. Na wsiach część wytwarzanych odpadów traktuje się jak produkty uboczne, czyli Do cytowania For citation: Kaca E., Kaca G Tendencje i tepo zian asy zieszanych odpadów kounalnych zebranych z iast i wsi. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(4) s

2 138 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(4) takie, które ożna zagospodarować, w iastach zaś taka ożliwość nie istnieje [MRiRW, ITP 21]. Rozpoznanie tych różnic oże ieć znaczenie dla saorządów ginnych, wdrażających ustawę z dnia 1 lipca 211 r. o zianie ustawy o utrzyaniu czystości i porządku w ginach oraz niektórych innych ustaw [Ustawa 211]. W yśl tej ustawy rady gin są zobowiązane do ustalania stawek opłat za odbieranie i zagospodarowanie odpadów kounalnych z gospodarstw doowych i częściowo zobligowane do interesowania się odpadai kounalnyi spoza gospodarstw. Takie rozpoznanie oże być też istotne dla opracowujących krajowy i wojewódzkie plany gospodarki odpadai. Opracowanie tych planów powinno się opierać na wiarygodnych inforacjach, dotyczących ilości (asy) odpadów kounalnych groadzonych w ciągu roku, z uwzględnienie gospodarstw doowych oraz obiektów niebędących gospodarstwai w iastach i wsiach. W niniejszej pracy przedstawiono rezultaty takiego rozpoznania. Są to wyniki analiz, wykonanych na podstawie danych publikowanych przez GUS, dotyczących asy zbieranych, zieszanych odpadów kounalnych, z uwzględnienie iejsc ich wytworzenia (iasto, wieś, gospodarstwo doowe, obiekt niebędący gospodarstwe doowy). ZAKRES I CEL PRACY Przediote badań były wartości wskaźników, charakteryzujących ilości zieszanych odpadów kounalnych zbierane w Polsce z gospodarstw doowych i spoza gospodarstw iast i wsi. Definicja tych odpadów jest zawarta w ustawie o odpadach [Ustawa 21], w katalogu odpadów [Rozporządzenie 21], a także w pracy KACY [212]. Odpady kounalne spoza gospodarstw, to odpady powstające w iastach i na wsiach w placówkach nieieszkalnych i obiektach infrastruktury drobnej wytwórczości, użyteczności publicznej, stołówkach, arketach itp. W pracy nie zajowano się odpadai wyselekcjonowanyi z iast i wsi, z powodu braku odpowiednich danych w publikowanych ateriałach GUS. W pracy podjęto próbę określenia tendencji i tepa zian asy zieszanych odpadów kounalnych zbieranych z iast i wsi, z gospodarstw doowych i obiektów niebędących gospodarstwai doowyi (niezaieszkanych). Wiedza taka oże być użyteczna w planowaniu gospodarowania odpadai kounalnyi na pozioie kraju (Krajowy plan gospodarki odpadai) [Uchwała 21] i województw, ze szczególny uwzględnienie iast i obszarów wiejskich. Uzyskane wyniki ożna traktować jako podsuowanie gospodarowania odpadai w Polsce zgodnego z ustawą o utrzyaniu czystości i porządku w ginach z dnia 13 września 1996 [Ustawa 1996].

3 E. Kaca, G. Kaca: Tendencje i tepo zian asy zieszanych odpadów kounalnych 139 METODY BADAŃ W pracy wykorzystano ateriały publikowane przez GUS [Ochrona 25; 26; 27; 28; 29; 21; 211], dotyczące asy stałych odpadów kounalnych zbieranych w latach Dane te charakteryzują gospodarowanie odpadai w Polsce w oparciu o ustawę z dnia 27 kwietnia 21 r. o odpadach [Ustawa 21], katalog odpadów [Rozporządzenie 21] oraz ustawę o utrzyaniu czystości i porządku w ginach [Ustawa 1996]. Dane te, tzw. szacunkowe ze względu na dużą niepewność poiaru, określono na podstawie pojeności taboru, służącego do wywozu odpadów oraz liczby jego kursów. Porównywano roczną asę zebranych zieszanych odpadów kounalnych z iast i wsi, oraz z gospodarstw doowych i spoza nich. Prowadzono również porównania, biorąc pod uwagę roczną asę zebranych odpadów kounalnych zieszanych w przeliczeniu na ieszkańca. W ty przypadku asę odpadów zebranych z iast (z gospodarstw doowych i spoza tych gospodarstw w iastach) dzielono przez liczbę ieszkańców iast, a asę odpadów zebranych ze wsi (z gospodarstw doowych i spoza tych gospodarstw na wsi) przez liczbę ieszkańców wsi. Przeprowadzono również analizy tendencji i tepa zian asy odpadów kounalnych zbieranych w okresie od 24 do 21 r., wykorzystując równania trendu. Dane z tego okresu były jednorodne (porównywalne). Wyniki tej analizy charakteryzowano za poocą współczynnika kierunkowego Δ równania prostej trendu i współczynnika deterinacji R 2. Najnowsze dostępne dane pochodziły z 21 r. Posługiwano się nii, szacując asę odpadów i wskaźniki asy odpadów. W obliczeniach wskaźnika zwiększenia/zniejszenia asy odpadów posługiwano się również średnią geoetryczną: S 3 (1) gdzie: 27, 28, 29, 21 asa odpadów w kolejnych latach. Na podstawie tak obliczonej średniej wyznaczono średni roczny procentowy przyrost/ubytek (znak ( )) asy odpadów: 1%( S 1) (2) Dane zawarte w dość licznej literaturze przediotu dotyczą okresu wcześniejszego niż objęty opracowanie lub też jednostkowych wskaźników nagroadzenia odpadów w wybranych ginach lub iastach.

4 14 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(4) WYNIKI I DYSKUSJA W 21 r. w Polsce na 1 ln Mg zbieranych odpadów kounalnych ok. 9,1 ln Mg stanowiły odpady zieszane, na które składało się 7,4 ln Mg odpadów z iast i 1,7 ln Mg odpadów ze wsi (rys. 1).Wśród zieszanych odpadów, zbieranych zarówno z iast, jak i wsi, doinowały odpady z gospodarstw doowych. W iastach z gospodarstw zbierano 5, ln Mg tych odpadów, na wsiach zaś 1,3 ln Mg. Odpady zieszane Mixed wastes 9,1 ln Mg z iast fro towns 7,4 ln Mg ze wsi fro villages 1,7 ln Mg z gospodarstw fro households 5, ln Mg spoza gospodarstw fro other sources 2,4 ln Mg z gospodarstw fro households 1,3 ln Mg spoza gospodarstw fro other sources,4 ln Mg Rys. 1. Syntetyczne dane o asie zbieranych, zieszanych odpadów kounalnych, ze szczególny uwzględnienie iast i wsi (wg nazewnictwa GUS); źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [211] Fig. 1. Suarised data on the ass of ixed solid wastes divided into towns and villages (acc. to GUS noenclature); source: own elaboration based on the GUS data [211] W Polsce tylko część ludności jest objęta zbiórką odpadów kounalnych. Odsetek tej ludności rośnie i w 21 r. osiągnął pozio niecałych 8%. Brak jest danych, dotyczących liczby ludności objętej zbiórką odpadów z podziałe na iasta i wsie. Tendencja i tepo zian asy odpadów zieszanych zbieranych z iast i ze wsi w Polsce są zróżnicowane (rys. 2a). Masa odpadów zieszanych zbieranych rocznie z iast powoli się zniejsza (o ok. 1 tys. Mg a 1, tj. o ok. 2,1% rocznie). W 21 r. wynosiła ok. 7,4 ln Mg. Rośnie natoiast asa odpadów zbieranych ze wsi (o ok. 7 tys. Mg a 1, tj. o 1,9% rocznie), która w 21 r. osiągnęła wartość ponad 1,78 ln Mg. W przeliczeniu na ieszkańca, asa odpadów zieszanych zebranych w 21 r. z iast wynosiła ok. 319 kg, ze wsi zaś ok. 118 kg (rys. 2b). Z porównania tych danych wynika, że na ieszkańca iasta przypadało prawie 2,7 razy więcej zebranych odpadów niż na ieszkańca wsi. Masa odpadów zbieranych z iasta w prze-

5 E. Kaca, G. Kaca: Tendencje i tepo zian asy zieszanych odpadów kounalnych 141 a) Δ = 98tys.Mg.a 1 ; R² =,688 Δ = 73tys.Mg.a 1; R² =, iasto wieś ,1% ,9% b) Δ = 3,6kg.M 1.a 1; R² =, Δ= 4,6kg.M 1.a 1; R² =, ,% iasto wieś 118 1,6% Rys. 2. Masa zieszanych odpadów kounalnych, zebranych z iast i wsi w Polsce: a) ogółe (tys. Mg), b) na ieszkańca statystycznego (kg M 1 ); źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211] Fig. 2. Mass of ixed solid wastes collected in towns and villages in Poland: a) total (thousand Mg), b) per capita (kg M 1 ); source own elaboration based on the GUS data [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211] liczeniu na ieszkańca powoli się zniejsza (3,6 kg M 1 a 1, tj. o 2,% rocznie), ze wsi zaś powoli rośnie (ok. 4,6 kg M 1 a 1, ok. 1,6% rocznie). W iastach doinują odpady zieszane z gospodarstw doowych. Masa tych odpadów zniejsza się w tepie 8 tys. Mg a 1 (o 2,8% rocznie) i w 21 r. osiągnęła wartość ok. 5 ln Mg (rys. 3a), zaś w przeliczeniu na jednego ieszkańca iasta 214 kg. Tepo zniejszania się ilości odpadów zbieranych z gospodarstw a) b) Δ = 8tys.Mg. a 1 ; R² =, Δ = 3,1kg. M 1. a 1 ; R² =, ,8% 2,7% Δ = 17tys.Mg. a 1 ; R² =, z gospodarstw Spoza gospodarstw 2448,5% Δ =,6kg. M 1. a 1 ; R² =, z gospodarstw Spoza gospodarstw 15,5% Rys. 3. Masa zieszanych odpadów kounalnych zebranych z gospodarstw doowych i spoza gospodarstw w iastach: a) ogółe (tys. Mg), b) w przeliczeniu na statystycznego ieszkańca (kg M 1 ); źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211] Fig. 3. Mass of ixed solid wastes collected fro households and fro other sources in towns: a) total (thousand Mg), b) per capita (kg M 1 ); source own elaboration based on the GUS data [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211]

6 142 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(4) doowych iast w przeliczeniu na jednego ieszkańca wynosi ok. 3,1 kg a 1 (2,7% rocznie) (rys. 3b). Masa odpadów spoza gospodarstw doowych iast jest ponad 2 razy niejsza (rys. 3). W 21 r. spoza gospodarstw zbierano ok. 2,4 ln Mg odpadów zieszanych, zaś w przeliczeniu na ieszkańca iasta 15 kg. Tepo zniejszania się ilości odpadów zbieranych spoza gospodarstw doowych iast (,5%) nie jest tak wyraźne jak w przypadku odpadów zbieranych z gospodarstw doowych. Na wsiach, podobnie jak w iastach, doinują odpady zieszane z gospodarstw doowych. W przeciwieństwie do iast, na wsiach asa tych odpadów zwiększa się. Przyrost ten wynosi ok. 46 tys. Mg a 1, ok. 1,1% rocznie. W 21 r. na wsi z gospodarstw doowych zbierano 1,3 ln Mg odpadów zieszanych (rys. 4a). W przeliczeniu na ieszkańca średnie roczne tepo przyrostu odpadów zieszanych z gospodarstw wynosiło ok. 2,9 kg (,8% rocznie) (rys. 4b). W 21 r. w przeliczeniu na ieszkańca wsi z gospodarstw zbierano 88 kg odpadów zieszanych. Bardzo wyraźna tendencja wzrostu występuje również w przypadku asy zieszanych odpadów zbieranych na wsi spoza gospodarstw doowych. Masa odpadów spoza gospodarstw jest 3 razy niejsza niż asa tych odpadów zebranych z gospodarstw (rys. 4). W 21 r. spoza gospodarstw zbierano ok.,4 ln Mg zieszanych odpadów, zaś w przeliczeniu na ieszkańca wsi 29 kg. Roczne zwiększenie się asy tych odpadów szacuje się na ok. 27 tys. Mg (4,3%). a) Δ = 46tys.Mg.a 1; R² =,88 Δ = 27,4tys.Mg.a 1 ; R² =, z gospodarstw Spoza gospodarstw ,1% 438 4,3% b) Δ = 2,9kg.M 1.a 1; R² =,859 Δ= 1,8 kg.m 1.a 1; R² =, z gospodarstw Spoza gospodarstw 88,8% 29 4,% Rys. 4. Masa zieszanych odpadów kounalnych zebranych z gospodarstw doowych i spoza gospodarstw na wsiach: a) ogółe (tys. Mg), b) w przeliczeniu na statystycznego ieszkańca (kg M 1 ); źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211] Fig. 4. Mass of ixed solid wastes collected fro households and fro other sources in villages: a) total (thousand Mg), b) per capita (kg M 1 ); source own elaboration based on the GUS data [25; 26; 27; 28; 29; 21; 211]

7 E. Kaca, G. Kaca: Tendencje i tepo zian asy zieszanych odpadów kounalnych 143 WNIOSKI 1. W Polsce tendencja i tepo zian asy zieszanych odpadów kounalnych zbieranych corocznie z iast i wsi są zróżnicowane. Masa rocznie zbieranych odpadów zieszanych z iast zniejsza się w tepie ok. 1 tys. Mg a 1, tj. ok. 2,1% rocznie i w 21 r. wynosiła ok. 7,4 ln Mg, zaś asa odpadów zbieranych ze wsi rośnie o ok. 7 tys. Mg a 1, tj. o 1,9% rocznie i w 21 r. osiągnęła wartość ponad 1,7 ln Mg. 2. Na ieszkańca iasta przypada 2,7 razy więcej zbieranych zieszanych odpadów niż na ieszkańca wsi. W 21 r. z iast zbierano 319 kg M 1 odpadów, ze wsi zaś 118 kg M 1. Jednostkowa asa zieszanych odpadów zbieranych z gospodarstw doowych w iastach jest ok. 2,4 razy większa niż na wsi, spoza gospodarstw zaś 3,6 razy większa. W 21 r. z gospodarstw doowych iast w przeliczeniu na ieszkańca zbierano 214 kg, a ze wsi 88 kg odpadów, zaś spoza gospodarstw doowych 15 kg z iast i 29 kg ze wsi. 3. Istnieje pilna potrzeba groadzenia przez GUS inforacji dotyczących asy zbieranych odpadów wyselekcjonowanych oraz udziału ludności objętej zbiórką odpadów z podziałe na iasto i wieś. Wykonano w raach Prograu wieloletniego Standaryzacja i onitoring przedsięwzięć środowiskowych, techniki rolniczej i rozwiązań infrastrukturalnych na rzecz bezpieczeństwa i zrównoważonego rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Działanie 7.1. Standaryzacja gospodarowania odpadai na obszarach wiejskich. LITERATURA GUS 25, 26, 27, 28, 29, 21, 211. Ochrona środowiska. Inforacje i opracowania statystyczne. Warszawa. KACA E Międzywojewódzkie zróżnicowanie wartości wskaźników asy zebranych odpadów kounalnych. Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4 s MRiRW, ITP 21. Wytyczne w zakresie wykorzystania produktów ubocznych oraz zalecanego postępowania z odpadai w rolnictwie i przeyśle rolno-spożywczy. Falenty, Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 21 r. w sprawie katalogu odpadów. Dz.U. 21. Nr 112 poz Uchwała Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 21 r. w sprawie Krajowego planu gospodarki odpadai 214. Monitor Polski. Nr 11 poz Ustawa o utrzyaniu czystości i porządku w ginach z dnia 13 września 1996 r. Dz. U. 25. Nr 236 poz. 28, z późn. z. Ustawa z dnia 27 kwietnia 21 r. o odpadach. Tekst jednolity Dz.U. 21. Nr 185 poz Ustawa z dnia 1 lipca 211 r. o zianie ustawy o utrzyaniu czystości i porządku w ginach oraz niektórych innych ustaw. Dz.U Nr 152 poz. 897.

8 144 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie. T. 12. Z. 4(4) Edund KACA, Grażyna KACA TENDENCIES AND THE RATE OF CHANGES IN THE MASS OF MIXED SOLID WASTES COLLECTED FROM TOWNS AND VILLAGES Key words: tendencies, ass of wastes, unicipal wastes, household, village, town S u a r y Tendency and the rate of changes in the ass of ixed solid wastes collected every year fro towns and villages in Poland vary. The ass of solid wastes collected every year in towns fro households and fro elsewhere decreases while that in villages increases. Wastes fro households doinate in both towns and villages. In the year 21, 7.4 illion Mg of wastes (including 5. illion Mg fro households) were collected in towns. Respective figures in villages were: 1.7 and 1.3 illion Mg. In towns there is 2.7 ties ore wastes collected per capita than in villages. In the year 21 the aount of wastes collected in towns was 319 kg M 1, that in villages was 118 kg M 1. The unit ass of ixed wastes collected fro households is c. 2.4 ties larger in towns than in villages. In the year 21 the aount of household wastes collected per capita was 214 kg and 88 kg in towns and villages, respectively, while that fro other than household sources was 15 and 29 kg, respectively. Adres do korespondencji: prof. dr hab. E. Kaca, Instytut Technologiczno-Przyrodniczy w Falentach, al. Hrabska 3, 5-9 Raszyn; tel. +48 (22) w. 52, e-ail: E.Kaca@itep.edu.pl