RAPORT Z REALIZACJI ZADANIA IV

Transkrypt

1 Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany w ramach: poddziałania Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ GOSPODARKI RAPORT Z REALIZACJI ZADANIA IV Rekomendacje strategiczne Główny Instytut Górnictwa Katowice, sierpień 2011 r.

2 ZESPÓŁ AUTORSKI: Zespół Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach: prof. dr hab. inż. Krystyna Czaplicka - Kolarz mgr inż. Jan Bondaruk dr Leszek Trząski mgr Anna Siwek-Skalny mgr inż. Paweł Zawartka mgr Małgorzata Kopernik mgr inż. arch. Agnieszka Gieroszka mgr inż. Dariusz Zdebik mgr Katarzyna Wieczorek mgr inż. Krzysztof Korczak mgr Małgorzata Kantor dr Konrad Tausz mgr inż. Ryszard Marszowski mgr inż. Paweł Łabaj mgr Anna Mathea mgr Adam Hamerla mgr Rafał Góral mgr inż. Grzegorz Konopka Zespół Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach: prof. zw dr hab. Andrzej Klasik prof. UE dr hab. Florian Kuźnik dr Jerzy Biniecki dr Bogumił Szczupak dr Marcin Baron dr Artur Ochojski Zespół Politechniki Śląskiej: prof. dr hab. inż. Andrzej Karbownik dr inż. Katarzyna Dohn dr inż. Anna Kwiotkowska dr Jan Sarna dr hab. inż. Marek Sitarz, prof. nzw. w Pol. Śl. mgr Waldemar Pudlo inż. Paweł Rolek

3 Strona 1 SPIS TREŚCI: 1 WPROWADZENIE ZAKRES PRAC BADAWCZYCH W RAMACH ZADANIA IV OPIS SPOSOBU REALIZACJI Podstawy metodyczne i zastosowane metody badawcze Przyjęte rozwiązania organizacyjne Harmonogram realizacji prac panelowych IDENTYFIKACJA MECHANIZMÓW WŁĄCZANIA PRZEDSIĘBIORSTW W ŁAŃCUCHY WARTOŚCI USŁUG PUBLICZNYCH Zakres przeprowadzonych badań Streszczenie przeprowadzonych badań Identyfikacja wartości oczekiwanych usług publicznych dla poszczególnych obszarów Identyfikacja aktorów wybranych łańcuchów wartości Mapowanie powiązań Modele łańcucha wartości Identyfikacja i ocena obszarów współdziałania samorządów i przedsiębiorstw w realizacji usług publicznych Wnioski z przeprowadzonych badań IMPLIKACJE DLA METROPOLITALNEJ POLITYKI WŁADZ PUBLICZNYCH Zakres przeprowadzonych badań Streszczenie przeprowadzonych badań Implikacje wynikające z prac paneli tematycznych i panelu horyzontalnego Implikacje wynikające z europejskich, krajowych i regionalnych strategii i polityk rozwoju Implikacje wynikające z uwarunkowań globalnych Wnioski z przeprowadzonych badań REKOMENDACJE STRATEGICZNE DLA METROPOLITALNEJ POLITYKI WŁADZ PUBLICZNYCH SAMORZĄDOWYCH I RZĄDOWYCH Struktura rekomendacji polityki metropolizacji i technologizacji usług publicznych Funkcje i zasady polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Orientacje strategiczne w polityce rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Innowacje technologiczne / innowacyjne projekty polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Model przestrzenny rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM System zarządzania strategicznego rozwojem metropolitalnych usług publicznych w GOM PROPOZYCJA SYSTEMU WDRAŻANIA WYNIKÓW PROJEKTU NAPOTKANE PROBLEMY PODSUMOWANIE SPIS MATERIAŁÓW... 51

4 Strona 2 SPIS TABEL: Tabela 3-1. Harmonogram spotkań Panelu Głównego... 6 Tabela 3-2. Harmonogram spotkań sprawozdawczo konsultacyjnych w ramach IV etapu... 7 Tabela 5-1. Dominujące tendencje zmian, wpływające na politykę rozwoju metropolitalnych usług publicznych Tabela 6-1. Wymiary, procesy i dziedziny polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM 34 Tabela 6-2. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze tematycznym: Transport Tabela 6-3 Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze metropolitalnych usług zdrowotnych Tabela 6-4. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w dziedzinie: Kultura Tabela 6-5. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze tematycznym Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem Tabela 6-6. Przestrzenny model rozwoju usług metropolitalnych SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 3-1. Schemat logiczny Zadania IV Rysunek 4-1 Zakres przeprowadzonych badań... 8 Rysunek 4-2. Mapa powiązań między uczestnikami łańcucha wartości usług publicznych w zakresie transportu Rysunek 4-3. Grupy podmiotów uczestniczących w łańcuchu wartości usług publicznych obszaru ochrony zdrowia wraz ze wskazanymi wzajemnymi powiązaniami Rysunek 4-4. Mapa powiązań między podmiotami w obszarze kultura wysoka Rysunek 4-5. Mapa powiązań w obszarze środowisko Rysunek 4-6. Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze transportu Rysunek 4-7 Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze zdrowia Rysunek 4-8. Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze kultura Rysunek 5-1 Implikacje dorobku paneli tematycznych i panelu horyzontalnego dla polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych Rysunek 7-1. Fazy koncepcji wdrażania wyników projektu Rysunek 7-2. Propozycja systemu wdrażania projektu Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym... 45

5 Strona 3 1 WPROWADZENIE Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany jest przez jednostkę badawczą i uczelnie wyższe, tworzące w ramach niniejszego projektu konsorcjum naukowe, którego koordynatorem jest Główny Instytut Górnictwa. Partnerami Projektu są: Politechnika Śląska w Gliwicach, Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach. Celem projektu jest wyznaczenie kierunków rozwoju technologicznego w sektorze metropolitalnych usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym przyczyniających się do osiągnięcia spójności społecznej i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. Logika realizacji Projektu Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym (GOM) oraz jego wyniki mają na celu wytworzenie trwałego łańcucha powiązań gospodarczych pomiędzy sferą przedsiębiorczości, a sektorem usług publicznych realizowanych na poziomie metropolitalnym w kluczowych dla rozwoju regionu obszarach tematycznych. Wyniki projektu będą stymulowały proces tworzenia dynamicznie rozwijającego się wielkomiejskiego ośrodka, zdolnego do skutecznej i wielowymiarowej konkurencji z innymi ośrodkami metropolitalnymi w kraju i w Europie. Logiczne powiązanie wykonywanych w ramach projektu Zadań można opisać następująco: Wstępna wizja przestrzeni publicznej GOM, a także diagnoza kierunków rozwoju technologicznego GOM posłużyła dokonaniu podziału sfery usług publicznych na obszary tematyczne, tj. wykonaniu mapy usług publicznych, i powołaniu Paneli Tematycznych (Zadanie I). Dla tak wyodrębnionych obszarów tematycznych przeprowadzona została analiza sytuacji obejmująca mapowanie innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych (podaż) oraz kluczowe czynniki warunkujące wdrożenia innowacyjne (popyt) w poszczególnych obszarach usług (Zadanie II). Wiedza o innowacjach technologicznych oraz o czynnikach/trendach warunkujących wdrożenia w sferze usług publicznych była punktem wyjścia do formułowania wizji i scenariuszy rozwoju usług metropolitalnych. W procedurze tej wykorzystane zostały również przewidywania dotyczące ogólnych trendów /scenariuszy uwarunkowań zewnętrznych rozwoju sfery usług publicznych (Zadanie III). Na potrzeby realizacji scenariuszy sukcesu opracowane zostały propozycje systemu wdrażania foresightu oraz rekomendacje dla polityki metropolitalnej będące przedmiotem niniejszego raportu (Zadanie IV). Przedstawione w niniejszym raporcie sprawozdanie z przeprowadzonych prac oraz propozycja systemu wdrażania wyników projektu foresight są istotną składową formułowania dobrych praktyk dla innych obszarów metropolitalnych w kraju. Specyficzny zakres tematyczny projektu FORGOM może stanowić punkt odniesienia dla innych inicjatyw foresightowych realizowanych na styku zagadnień społecznych, gospodarczych i technologii.

6 Strona 4 2 ZAKRES PRAC BADAWCZYCH W RAMACH ZADANIA IV Zakres prac badawczych w ramach IV Zadania (etapu) projektu pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym odpowiadał założeniom opisanym w dokumentacji aplikacyjnej. Głównym celem etapu IV było sformułowanie propozycji systemu wdrażania rezultatów projektu oraz opracowanie rekomendacji dla polityki metropolitalnej władz publicznych samorządowych i rządowych. Zakres prac w ramach Zadania (etapu) IV realizowanych w okresie do obejmował: zidentyfikowanie mechanizmów włączania przedsiębiorstw w łańcuchy wartości usług publicznych; przewidywanie / określenie implikacji dla metropolitalnej polityki władz publicznych; sformułowanie propozycji systemu wdrażania rezultatów projektu foresight; opracowanie rekomendacji dla polityki metropolitalnej władz publicznych samorządowych i rządowych.

7 Strona 5 3 OPIS SPOSOBU REALIZACJI 3.1 Podstawy metodyczne i zastosowane metody badawcze Zgodnie z przyjętą metodyką, realizacja Zadania IV oparta była na pracach poszczególnych zespołów roboczych oraz pracach warsztatowych w ramach spotkań, jak również pracach własnych zespołu Panelu Głównego w UE oraz Biura Kierownika Projektu (BKP) w GIG. Panel Główny, który jest najwyższym organem merytorycznym Projektu, w ramach realizacji przedmiotowego Zadania (etapu) pracował w składzie rozszerzonym o kierowników poszczególnych Paneli Tematycznych oraz przedstawicieli Panelu Horyzontalnego. Podczas prac w Zadaniu IV wykorzystano następujące metody badawcze: - dyskusje panelowe, - badania ankietowe, - metodę analizy i konstrukcji logicznej, - metodę monograficzną. Schemat logiczny realizacji Zadania przedstawia się następująco: Rysunek 3-1. Schemat logiczny Zadania IV. Punktem wyjścia dla opracowania rekomendacji strategicznych było określenie implikacji scenariuszy wypracowanych w ramach Zadania III dla metropolitalnej polityki władz publicznych oraz dla mechanizmów włączania przedsiębiorstw w łańcuchy wartości usług publicznych.

8 Strona 6 Przedmiotowe wyniki były także bazą dla propozycji systemu wdrażania foresightu, jaki ma funkcjonować w okresie docelowym, po zrealizowaniu niniejszego projektu. Zasadniczymi rezultatami kamieniami milowymi Zadania IV są: propozycja systemu wdrażania rezultatów projektu oraz rekomendacje dla polityki metropolitalnej. 3.2 Przyjęte rozwiązania organizacyjne Prace merytoryczne w ramach Zadania IV odbywały się w ramach Panelu Głównego oraz prac eksperckich kierownictwa zespołów poszczególnych Paneli Tematycznych oraz Panelu Horyzontalnego. Wyniki prac były przedstawiane i uzgadniane poprzez komunikację elektroniczną z biurem panelu oraz publikowane na stronie internetowej projektu, a także prezentowane i omawiane podczas spotkań sprawozdawczo konsultacyjnych z udziałem członków Komitetu Sterującego. Istotnym elementem tego etapu projektu były prace eksperckie, pogłębione analizy dorobku poprzednich etapów oraz spotkania robocze organizowane w celu przedyskutowania wniosków końcowych. Duża intensywność działań wiązała się z koniecznością poszerzenia zakresu prac eksperckich oraz dodatkowym wsparciem działań zespołu redagującego. 3.3 Harmonogram realizacji prac panelowych Poniżej w tabeli przedstawiono harmonogram realizacji prac panelowych w ramach etapu IV. Ze względu na odmienną specyfikę harmonogramy prac zostały rozbite na dwie tabele obrazujące harmonogram spotkań Panelu Głównego (Tabela 3-1) oraz spotkań sprawozdawczo konsultacyjnych (Tabela 3-2). Wyniki przedmiotowych spotkań są udokumentowane i zamieszczone na stronie internetowej projektu. Tabela 3-1. Harmonogram spotkań Panelu Głównego Nr spotkania Panelu Data Zakres spotkania Głównego Spotkanie W ramach Zadania I Spotkanie W ramach Zadania I Spotkanie zapoznanie się z wizją rozwoju GOM oraz wynikami prac Panelu Horyzontalnego i Paneli Tematycznych, omówienie prac nad scenariuszami uwarunkowań realizacji wizji GOM; prezentacja przez zespół Politechniki Śląskiej ramowego zakresu studium tematycznego nt. identyfikacji mechanizmów włączania przedsiębiorstw w łańcuchy wartości usług publicznych; prezentacja przez zespół Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ramowego zakresu studium tematycznego nt. implikacji wyników foresightu dla metropolitalnej polityki władz publicznych; dyskusja nt. zakresu rekomendacji dla metropolitalnej polityki władz publicznych w świetle wyników foresightu. Spotkanie omówienie struktury rekomendacji dla metropolitalnej polityki władz publicznych; omówienie schematu opisu polityki rozwoju metropolitalnych usług

9 Strona 7 Nr spotkania Panelu Głównego Data Spotkanie Zakres spotkania publicznych; dyskusja nad logiką tworzenia rekomendacji; identyfikacja interakcji między dziedzinami foresightu; identyfikacja węzłowych miejsc integrujących dziedziny foresightu przedstawienie układu treści rekomendacji; zweryfikowanie kwalifikacji innowacji do orientacji strategicznych; zweryfikowanie mapowania projektów innowacyjnych i innowacyjnych technologii; zidentyfikowanie przestrzennego modelu rozwoju usług metropolitalnych. Tabela 3-2. Harmonogram spotkań sprawozdawczo konsultacyjnych w ramach IV etapu Data Zakres spotkania przedyskutowanie kwestii identyfikacji podmiotu zarządzającego Metropolią, zweryfikowanie treści otwartej ankiety dla mieszkańców GOM dotyczącej preferowanych zmian jakości metropolitalnych usług publicznych, zaprezentowanie syntezy wyników prac w ramach Etapu (zadania) III oraz wynikających z nich wniosków do rekomendacji strategicznych, przedstawienie merytorycznego i finansowego stanu realizacji prac, zweryfikowanie propozycji systemu wdrażania foresightu, zaprezentowano bieżący stan prac nad raportem z Zadania IV, zaprezentowano stan prac nad monografią projektu. Spotkania zespołu realizującego w ramach Panelu Głównego oraz spotkań sprawozdawczych z udziałem kierowników Paneli Tematycznych oraz Panelu Horyzontalnego miało na celu zarówno bilansowanie, jak i integrowanie dorobku prac eksperckich, a także wypracowywania możliwie jednolitego stanowiska w ramach formuły konsultacyjnej.

10 Strona 8 4 IDENTYFIKACJA MECHANIZMÓW WŁĄCZANIA PRZEDSIĘBIORSTW W ŁAŃCUCHY WARTOŚCI USŁUG PUBLICZNYCH 4.1 Zakres przeprowadzonych badań Studium pn. Identyfikacja mechanizmów włączania przedsiębiorstw w łańcuchy wartości usług publicznych zostało opracowane w celu identyfikacji możliwości wzmocnienia zakresu współpracy między sektorem publicznym i prywatnym, na obszarze miast tworzących Górnośląski Związek Metropolitalny. Zakres przeprowadzonych badań podzielony został na dwie części (Rysunek 4-1). Rysunek 4-1 Zakres przeprowadzonych badań

11 Strona 9 W pierwszej z nich zidentyfikowano łańcuchy wartości w kluczowych obszarach analizy projektu Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym z uwzględnieniem wyników prac panelu horyzontalnego. W ramach budowy łańcuchów wartości wyodrębniono wartości oczekiwane oraz zadania realizowane w każdym z obszarów analizy, a także ich wykonawców. Było to podstawą do stworzenia sieci powiązań między podmiotami realizującymi usługi publiczne i przedstawienia procesów tworzenia wartości w obszarach: kultura, zdrowie, transport, środowisko. W drugiej części pracy przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród samorządów lokalnych tworzących Górnośląski Związek Metropolitarny i przedsiębiorstw prowadzących działalność w analizowanych obszarach. Przeprowadzone badania umożliwiły zidentyfikowanie aktualnie wykorzystywanych i potencjalnie możliwych do zastosowania metod partycypacji sektora prywatnego w realizacji usług publicznych. 4.2 Streszczenie przeprowadzonych badań Identyfikacja wartości oczekiwanych usług publicznych dla poszczególnych obszarów Przeprowadzona identyfikacja wartości oczekiwanych od usług transportowych, wskazuje na konieczność rozwiązania problemów związanych z: przeciążeniem linii i punktów transportowych, powodującym wydłużenie czasu i kosztów transportu, opóźnieniem bądź ograniczeniem rozwoju niektórych nowych technologii przewozu, co oznaczać może z jednej strony rezygnację z korzyści związanych z wprowadzeniem tych technologii, z drugiej zaś poważne reperkusje w powiązaniach międzynarodowych (np. utratę gestii transportowej, a nawet ograniczenie wymiany towarowej), obniżeniem jakości usług transportowych, którego skutkiem może być wzrost ubytków i strat powstałych w transporcie, niekorzystnymi zmianami strukturalnymi w transporcie (powstającymi wskutek dysproporcji w rozwoju infrastruktury różnych gałęzi transportu), licznymi utrudnieniami w prawidłowym rozwoju transportu; w warunkach opóźnionego rozwoju inwestowanie przebiega pod presją nagromadzonych potrzeb, co często skłania do wyboru wariantu umożliwiającego dostosowanie podaży do popytu w możliwie najkrótszym czasie, nie zawsze zgodnego z założonymi kierunkami rozwoju transportu, zaś długa żywotność urządzeń infrastrukturalnych może spowodować konieczność rezygnacji z realizowania rozwiązań najkorzystniejszych i dostosowania dalszego rozwoju do zrealizowanych inwestycji o charakterze interwencyjnym, wzrostem ogólnych nakładów na rozwój transportu, spowodowanym realizacją pod presją potrzeb wspomnianych inwestycji o charakterze interwencyjnym i ich konsekwencjami. Osiągnięcie oczekiwanych wartości w obszarze ochrony zdrowia może nastąpić przy metropolizacji regionu poprzez spełnienie następujących warunków: koncentrację jednostek działających w sektorze usług medycznych, ukształtowanie kompleksowej ofert usług medycznych wśród których będą produkty/usługi wizytówki, zwłaszcza w następujących obszarach: kardiologii, onkologii, transplantologii, rehabilitacji i traumatologii,

12 Strona 10 uzyskanie optymalnego poziomu dostępu do usług medycznych, rozwinięcie szerokiej współpracy pomiędzy sektorem naukowo-badawczym medycznym i technicznym i wytwórczym a sektorem usług medycznych (realizowanie i wdrażanie min. technologii krytycznych zdefiniowanych w pracach panelu PT2), wypracowanie i uruchomienie programów i działań dotyczących profilaktyki i edukacji prozdrowotnej, modernizację i rozbudowę infrastruktury sektora usług medycznych, stałe inwestowanie w szkolenie kardy medyczne celem podnoszenia ich kwalifikacji i profesjonalizmu przy świadczeniu usług medycznych, uzyskanie optymalnego poziomu finansowania usług medycznych. Do zidentyfikowanych wartości oczekiwanych w obszarze kultury zaliczono: systematyczne podnoszenie standardu infrastruktury kulturalnej, poprzez budowę metropolitalnego systemu utrzymywania infrastruktury, potrzebę sformułowania nowej wizji kultury instytucjonalnej wskazującej nowe struktury organizacyjne, wymuszającej usieciowioną współpracę różnych podmiotów w ramach GOM, potrzebę zbudowania, dostosowanego do sytuacji, systemu wskaźników pomiaru i oceny działań instytucji kultury uwzględniający zarówno działania masowe, jak i niszowe, koniczność systemowych zmian w edukacji kulturalnej celem zmiany modelu uczestnictwa w kulturze. Mając na celu ochronę wartości przyrodniczych wskazano na następujące wartości oczekiwane od usług w obszarze środowisko: zmniejszenie zużycia wody, zwiększenie stopnia skanalizowania miast, redukcja ścieków wymagające oczyszczenia, a nieoczyszczonych, zwiększenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych, gospodarka wodami powierzchniowymi, ograniczenie ryzyka powodzi, zagospodarowanie wód roztopowych i opadowych do celów komunalnych i technologicznych, zwiększenie zakresu selektywnej zbiórki odpadów, zwiększenie recyklingu odpadów, zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, redukcja odpadów podlegających unieszkodliwianiu poprzez składowanie, zwiększenie zastosowań nowoczesnych technologii w procesie unieszkodliwiania odpadów, wzrost wykorzystania odpadów komunalnych do celów gospodarczych, energetycznych, sukcesywne zmniejszanie powierzchni terenów zajętych pod składowiska odpadów i ich rekultywacja, rekultywacja terenów zdegradowanych i zdewastowanych, wzmacnianie zasobów przyrodniczych, zwiększenie ilości atrakcyjnych przestrzeni rekreacyjnych i wypoczynkowych o wysokich walorach przyrodniczych, zwiększenie powierzchni terenów zielonych, poprawa funkcjonowania systemu przyrodniczego.

13 Strona Identyfikacja aktorów wybranych łańcuchów wartości Do zidentyfikowanych uczestników wybranych łańcuchów wartości należą: W obszarze transport: Ministerstwo Infrastruktury, Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski, Górnośląski Związek Metropolitalny, władze miejskie, powiatowe i gminne, przewoźnicy kolejowi, właściciele i zarządcy infrastruktury kolejowej, przewoźnicy tramwajowi oraz właściciele i zarządcy infrastruktury tramwajowej, przewoźnicy autobusowi, przewoźnicy trolejbusowi, przewoźnicy osób Taxi, busy, przewoźnicy turystyczni, właściciele i zarządcy infrastruktury drogowej, przewoźnicy lotniczy, właściciele i zarządcy infrastruktury lotniczej, właściciele i zarządcy infrastruktury wodnej, zakłady produkcyjno-usługowe, centra logistyczne na Śląsku (GOM), przewoźnicy transportu wodnego. W obszarze zdrowie: Ministerstwo Zdrowia, organy administracji rządowej centralnej i na poziomie wojewódzkim (Śląski Urząd Wojewódzki, Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny, Wojewódzka Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Katowicach, Państwowy Zakład Higieny itd., Narodowy Fundusz Zdrowia, organy administracji samorządowej (wojewódzkiej Śląski Urząd Marszałkowski, powiatowej i gminnej), dyrektorzy samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej oraz właściciele i dyrektorzy niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej, pośrednio odpowiedzialne są także organy samorządów zawodowych pracowników służby zdrowia, które z wymienionymi powyżej podmiotami powinny współpracować (Naczelna Izba Lekarska, Okręgowa Izba Pielęgniarek i Położnych w Katowicach), personel służby zdrowia: lekarze, pielęgniarki, położne, farmaceuci, rehabilitanci, instytucje gromadzące informacje o systemie ochrony zdrowia: Główny Urząd Statystyczny, Centrum Systemów Informacji Ochrony Zdrowia i in., Górnośląski Związek Metropolitalny, producenci i dostawcy sprzętu, aparatury, wyposażenia i innych elementów służących prawidłowej realizacji usług medycznych, producenci i dostawcy leków i wyrobów medycznych, w tym hurtownicy i apteki, media: prasa, telewizja, pracodawcy, towarzystwa ubezpieczeniowe, instytucje naukowo-dydaktyczne,

14 Strona 12 organizacje pozarządowe działające w obszarze ochrony zdrowia, organizacje otoczenia biznesu, przedsiębiorstwa technologiczne działające w sektorze medycznym, przedsiębiorstwa budowlane, usługowe: handel, hotele, restauracje, transport i itp. W obszarze kultura: odbiorcy kultury wysokiej, artyści i organizacje kulturalne, dawcy funduszy na kulturę (mecenasi, sponsorzy, producenci i inwestorzy), Górnośląski Związek Metropolitalny, media. W obszarze środowisko: Śląski Urząd Wojewódzki, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska, Górnośląski Związek Metropolitalny, Organy administracji zespolonej, Organy administracji niezespolonej, Rady powiatów i gmin, starostowie, prezydenci miast, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji, przedsiębiorstwa gospodarki komunalnej, prywatne firmy zajmujące się gospodarką odpadami, prywatne firmy zajmujące się urządzaniem i utrzymaniem terenów zieleni, uczelnie wyższe, instytuty badawcze, parki technologiczne, akademickie inkubatory przedsiębiorczości, Inkubatory przedsiębiorczości, centra transferu technologii, Śląska Sieć Aniołów Biznesu SilBAN w Katowicach, fundusze pożyczkowe, fundusze poręczeń kredytowych, ośrodki szkoleniowo doradcze i informacji. przedsiębiorstwa przemysłowe, firmy budowlane, firmy usługowe, odbiorcy indywidualni, zarządcy obiektów użyteczności publicznej, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, Media Mapowanie powiązań Na poniższych schematach przedstawione zostały powiązania pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w tworzeniu wartości dla klienta w rozbiciu na poszczególne obszary.

15 Strona 13 Do podmiotów uczestniczących w tworzeniu wartości dla klienta należą: podmioty kluczowe, podmioty uczestniczące, podmioty pomocnicze, odbiorcy usług. Liczba i rodzaj poszczególnych podmiotów różnią się w zależności od cech danego obszaru. Na poniższym rysunku przedstawiono powiązania między podmiotami w obszarze transport: Rysunek 4-2. Mapa powiązań między uczestnikami łańcucha wartości usług publicznych w zakresie transportu

16 Strona 14 Na poniższym rysunku przedstawiono powiązania między podmiotami w obszarze zdrowie Rysunek 4-3. Grupy podmiotów uczestniczących w łańcuchu wartości usług publicznych obszaru ochrony zdrowia wraz ze wskazanymi wzajemnymi powiązaniami

17 Strona 15 Na poniższym rysunku przedstawiono powiązania między podmiotami w obszarze kultura: Dostawcy usług Podmioty prowadzące działalności kulturalne, artyści, twórcy dziedzictwa kulturowego Odbiorcy usług Odbiorcy dzieł i wydarzeń kulturalnych Media Górnośląski Związek Metropolitalny Administracja publiczna Podmioty pomocnicze - podmioty finansujące przedsięwzięcia i dzieła kulturalne - organizacje non i for profit - przemysły kreatywne - podmioty zajmujące się cyfryzacją dzieł i wydarzeń kulturalnych - administracja rządowa i jej organy - samorządy lokalne tworzące GZM i jego organy Rysunek 4-4. Mapa powiązań między podmiotami w obszarze kultura wysoka Na poniższym rysunku przedstawiono powiązania między podmiotami w obszarze środowisko: ADMINISTRACJA PUBLICZNA DOSTAWCY USŁUG Administracja rządowa i ich organy Samorządy lokalne tworzące GZM i ich organy Przedsiębiorstwa wodociągów i kanalizacji Zakłady utylizacji odpadów Prywatne firmy zajmujące się gospodarką odpadami Przedsiębiorstwa i zakłady gospodarki komunalnej Zakłady zieleni miejskiej Prywatne firmy zajmujące się projektowaniem i utrzymaniem zieleńców, ogrodów itd. Media Górnośląski Związek Metropolitalny PODMIOTY POMOCNICZE Jednostki badawczorozwojowe Odbiorcy indywidualni ODBIORCY USŁUG Zarządcy obiektów użyteczności publicznej Organizacje pozarządowe Organizacje otoczenia biznesu Spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe Przedsiębiorstwa prywatne (przemysł, usługi) Rysunek 4-5. Mapa powiązań w obszarze środowisko

18 Strona Modele łańcucha wartości Łańcuch wartości to ciąg powiązanych ze sobą (szeregowo lub równolegle) faz procesu zarządzania i procesów wykonawczych, odniesionych do określonego sektora działalności firmy. Pozwala zidentyfikować powiązane procesy, operacje i funkcje. W dokumencie przedstawiono i scharakteryzowano łańcuchy wartości w rozbiciu na poszczególne obszary. Zastosowanie łańcucha wartości do tworzenia usług publicznych w przedmiotowych zakresach transportu, zdrowia, kultury wysokiej oraz środowiska, w tym i połączenie innowacyjności z warunkami techniczno-organizacyjnymi, dysponowaną infrastrukturą materialno-technologiczną, potencjałem ekonomiczno-finansowym oraz umiejętnościami menedżerskimi pozwala na osiągnięcie możliwie największej wartości dodanej z posiadanych zasobów. W przypadku obszaru kultury bardzo istotna w tym względzie jest również działalność promocyjna i medialna celem upowszechnienia przedsięwzięć, dzieł artystycznych i kulturalnych. Połączenie tych elementów pozwoli na uzyskanie wysoko jakościowej oferty kulturalnej, przynoszącej wymierny efekt finansowy. Poniższy rysunek przedstawia łańcuch wartości usług publicznych w obszarze transportu wraz z grupami podmiotów uczestniczących w poszczególnych procesach jego tworzenia. Rysunek 4-6. Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze transportu. Wytypowane reprezentatywne podmioty kluczowe: Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Urząd Miasta Katowice. Podmioty uczestniczące: Koleje Śląskie, Przewozy regionalne,

19 Strona 17 DB Schenker, Tramwaje Śląskie, KZK GOP. Podmioty pomocnicze: Wydział Transportu Politechniki Śląskiej, Katedra Transportu Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach. Odbiorcy usług: Pasażerowie transport zbiorowego (grupa pasażerów transportu kolejowego, grupa pasażerów transportu autobusowego, grupa pasażerów transportu tramwajowego, grupa pasażerów transportu lotniczego). Poniższy rysunek przedstawia łańcuch wartości usług publicznych w obszarze zdrowia wraz z grupami podmiotów uczestniczących w poszczególnych procesach jego tworzenia. Rysunek 4-7 Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze zdrowia Wytypowane reprezentatywne podmioty uczestniczące /dostawcy usług: Śląskie Centrum Chorób Serca kardiologia, transplantologia, Górnośląskie Centrum Medyczne w Katowicach kardiologia,

20 Strona 18 Górnośląskie Centrum Rehabilitacji Repty w Tarnowskich Górach rehabilitacja, Wojewódzki Szpital Chirurgii Urazowej w Piekarach Śląskich ortopedia i traumatologia, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny w Sosnowcu obrażenia wielonarządowe, Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej Curie oddział w Gliwicach onkologia, Podmioty pomocnicze: Szkoły wyższe: Śląski Uniwersytet Medyczny, Instytucje naukowe: Fundacja Rozwoju Kardiochirurgii / Instytut Techniki i Aparatury Medycznej, Na poniższym rysunku przedstawiono łańcuch wartości usług publicznych w obszarze kultura wraz z grupami podmiotów uczestniczących w poszczególnych procesach tworzenia tego łańcucha. Procesy tworzenia wartości usług kulturalnych Podmioty uczestniczące w tworzeniu wartości usług kulturalnych Kreacja dzieł/usług artystycznych (kulturalnych) Podmioty prowadzące działalności kulturalne, artyści, twórcy dziedzictwa kulturowego, organizacje non-profit Tworzenie, finansowanie, marketing i udostępnianie produktów kulturowych Organizacje non- i for profit finansujące i wspomagające wytwarzanie dzieł i wydarzeń kulturalnych oraz przetwarzające i przekładające je w produkty sprzedażne Wystawianie (występowanie) dzieł artystycznych (kulturalnych) Podmioty odpowiedzialne za wytwarzanie treści artystycznych Odbiór (konsumpcja), rejestracja/zachowanie/ro zpowszechnianie dzieł artystycznych (kulturalnych) Odbiorcy dzieł i wydarzeń kulturalnych, podmioty zapewniające dostępność i odbiór dzieł, przemysły zależne i towarzyszące spoza obszaru kultury Rysunek 4-8. Łańcuch wartości usług publicznych w obszarze kultura Podmioty uczestniczące w tworzeniu wartości usług kulturalnych: podmioty prowadzące działalności kulturalne, artyści, twórcy dziedzictwa kulturowego, organizacje non-profit;

21 Strona 19 podmioty odpowiedzialne za wytwarzanie treści artystycznych; odbiorcy dzieł i wydarzeń kulturalnych; podmioty zapewniające dostępność i odbiór dzieł; przemysły zależne i towarzyszące spoza obszaru kultury. W obszarze środowiska, z uwagi na jego specyfikę, w raporcie cząstkowym Politechniki Śląskiej przedstawiono dwa modele łańcucha wartości w ujęciu R.S. Kaplana i D.P. Nortona oraz wg M. Portera. Łańcuch wartości w ujęciu R.S. Kaplana i D.P. Nortona prezentuje sekwencję powstawania wartości. Punktem inicjującym w tym łańcuchu jest zidentyfikowanie podstawowych potrzeb klienta czyli społeczeństwa, do których w obszarze środowisko zaliczono ład przestrzenny, zrównoważony rozwój, wysoką jakość życia oraz atrakcyjność regionu. Na model łańcucha wartości w ujęciu R.S. Kaplana i D.P. Nortona w obszarze środowisko składają się: w grupie procesów innowacyjnych: identyfikacja potrzeb społecznych i wymagań prawnych związanych z ochroną środowiska, gospodarką i ładem przestrzennym, projektowanie i wytworzenie oferty usług w tym zakresie; podmiotami biorącymi udział w procesach innowacyjnych są przede wszystkim: - Górnośląski Związek Metropolitalny (Zarząd i Zgromadzenie), - administracja publiczna, - jednostki badawczo-rozwojowe, - organizacje otoczenia biznesu. w grupie procesów operacyjnych: dostarczenie oferty usług społeczeństwu wraz ze wszystkimi procesami, które temu towarzyszą; podmiotami realizującymi te procesy są dostawcy usług. w grupie procesów obsługi: naprawy, konserwacje, usuwanie awarii, doradztwo, rozwój itp.; działania w tym zakresie podejmują zarówno dostawcy usług, jak i organy administracji zespolonej i niezespolonej, organizacje pozarządowe, media. W niniejszym raporcie wybrano do zaprezentowania model wg M. Portera, który pozwala na poznanie i zrozumienie całego zbioru relacji między systemem zasobów, a poziomem osiągania przewagi konkurencyjnej w tym obszarze.

22 Strona 20 Poniższy schemat przedstawia model łańcucha wartości według M. Portera usług publicznych w obszarze środowisko wraz z grupami podmiotów uczestniczących w poszczególnych procesach tworzenia tego łańcucha. INFRASTRUKTURA TERYTORIALNA: polityka ekologiczna promocja postaw proekologicznych rozbudowane podstawy prawne, plany gospodarki odpadami, plany gospodarki wodno-ściekowej, regulaminy utrzymania czystości i porządku plany rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych w poszczególnych miastach GZM konsolidacja potencjału miast członkowskich, powiązania społeczno-gospodarcze, przestrzenno-funkcjonalne i infrastrukturalne sukcesywny rozwój i modernizacja infrastruktury komunalnej i przemysłowej sukcesywna rewitalizacja terenów zdegradowanych, w tym poprzemysłowych suburbanizacja, istnienie określonych wymagań dla podmiotów gospodarczych w zakresie gospodarowania odpadami, poboru wody i odprowadzania ścieków ROZWÓJ KONCEPCJI I PROCEDUR: silne zaplecze kadrowe, edukacyjne, naukowo-badawcze w zakresie ochrony środowiska (koncentracja ok. 10% potencjału badawczo-rozwojowego kraju) - 28 szkół wyższych, 80 różnego typu jednostek badawczo-rozwojowych, 38 ośrodków szkoleniowo-doradczych i informacji rozwój technologii informatycznych rozwój koncepcji utylizacji odpadów, np. projekt "System gospodarki odpadami dla miast Górnośląskiego Związku Metropolitalnego wraz z budową zakładów termicznej utylizacji odpadów" rosnąca koniunktura na gospodarcze wykorzystanie odpadów pochodzących z górnictwa węgla kamiennego stałe unowocześnianie przemysłu w kierunku ochrony środowiska SYSTEM GROMADZENIA INWENTARYZACJI ZASOBÓW: Urząd Statystyczny w Katowicach - Ośrodek Statystyki Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach Urzędy jednostek samorządu terytorialnego - Wydziały Planowania Przestrzennego, Wydziały Ochrony Środowiska Izba Gospodarcza Wodociągów Polskich ZARZĄDZANIE PERSONELEM: świadomość ekologiczna społeczeństwa zbieżne strategie rozwoju gmin w zakresie ochrony środowiska, gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami opracowanie Strategii Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii "Silesia" do 2025 r., zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz regulacjami wewnętrznymi poszczególnych miast rozbudowany system szkoleń i kampanii informacyjnych INWENTARYZACJA ZASOBÓW: gospodarka odpadami: 10 składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętnych, 7 sortowni odpadów, 7 kompostowni, 1 instalacja do przetwarzania odpadów na paliwa stałe powierzchnie zajęte pod składowiska odpadów poprzemysłowych (ok. 16,1 km2 GZM) zbiorczy system zaopatrzenia w wodę miast aglomeracji obsługiwany przez Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów S.A. (system GPW S.A. Obejmuje: 8 Oddziałów Sieci Magistralnej, 900 km rurociągów magistralnych zasilanych z jedenastu stacji wodociągowych, pojemność retencyjna magistralnej sieci wodociągowej wynosi około 800 tys. m3, 9 Stacji Uzdatniania Wody, 2 Zakłady Uzdatniania Wody) rozbudowana sieć kanalizacyjna - wykorzystanie oczyszczalni komunalnych do których ścieki doprowadzone były siecią kanalizacyjną (GUS Katowice): Świętochłowice 98,3%, Gliwice 97,8%, Sosnowiec 97,4%, Chorzów 97,3%, Jaworzno 94,5%, Zabrze 91,8%, Bytom 91%, Dąbrowa Górnicza 90,8%, Siemianowice Śląskie 90%, Tychy 83,8%, Piekary Śląskie 81,6%, Ruda Śląska 76,1%, Katowice 72,5%, Mysłowice 9,7%; znaczny potencjał wód podziemnych, sieć cieków wodnych i różnorodność wód stojących obszary leśne i parki spacerowo-rekreacyjne (24% GZM), obszary podlegające ochronie na podstawie Ustawy o ochronie przyrody (36,2 km 2, 3% GZM): obszary natura 2000 (13,9 km2), parki krajobrazowe (4 km2), rezerwaty przyrody (2,7 km2), użytki ekologiczne (6 km2), zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (6 km2), obszary chronionego krajobrazu (3,6 km2) OPERACJE KONCEPCJE I PROCEDURY UDOSTĘPNIANIA WALORÓW INWESTYCYJNYCH (produktów terytorialnych): wysokie nakłady inwestycyjne na ochronę środowiska i gospodarkę wodną (około 30% środków wojewódzkich), niskie na gospodarkę odpadami potencjalne źródła dofinansowania: regionalne i sektorowe programy operacyjne, inne zagraniczne źródła finansowania (środki EOG), budżet województwa, budżet GZM, środki funduszy rządowych i samorządowych: NFOŚiGW i WFOŚiGW, PFRON unijne źródła finansowania na realizację działań z zakresu gospodarki odpadami określone wymagania dla podmiotów gospodarczych ubiegających się o wydanie decyzji w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości określone wymagania odnośnie poboru wody i odprowadzania ścieków przez podmioty gospodarcze KOMPLEKSOWA OFERTA DLA KLIENTA INWESTORA: 66% ogółu populacji stanowią osoby w wieku produkcyjnym struktura zatrudnienia w poszczególnych sektorach gospodarki: usługi (rynkowe i nierynkowe) - 58,7%, przemysł i budownictwo - 41,1%, rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo - 0,2% ok. 194 tys. podmiotów gospodarki narodowej potencjał gospodarczy: 2 akademickie inkubatory przedsiębiorczości, 5 inkubatorów technologicznych, 9 parków technologicznych, 2 centra logistyczne, podstrefy KSSE (15 sosnowiecko-dąbrowskich, 5 gliwickich, 2 tyskie), funkcjonowanie organizacji pozarządowych w zakresie działalności proekologicznej (w 2010 r. z WFOŚiGW współpracowało 60 organizacji) instytucje otoczenia biznesu - działalność w zakresie zarządzania oraz usług, np. finansowych, doradczych, szkoleniowych; Atrakcyjna lokalizacja: wysoka gęstość szlaków drogowych i kolejowych, w pobliżu 3 międzynarodowe porty lotnicze (Pyrzowice, Kraków, Ostrawa), 2 lotniska sportowodyspozycyjne (Katowice, Gliwice), Kanał Gliwicki (41 km) + port żeglugi śródlądowej (możliwości przeładunku: 2,5 mln Mg), transport publiczny autobusowy, tramwajowy, trolejbusowy i kolejowy, ośrodki miejskie w sąsiedztwie terenów atrakcyjnych turystycznie rozbudowana struktura przestrzenno-funkcjonalna tereny poprzemysłowe możliwe do rewitalizacji i wykorzystania główny ośrodek przemysłowy w kraju: górnictwo, hutnictwo, przemysł samochodowy, chemiczny, maszynowy i wojskowy sieci kooperacyjne zorganizowane wokół dużych przedsiębiorstw, w szczególności przedsiębiorstw tradycyjnych branż AKTYWIZACJA OFERT I MARKETING: kampanie edukacyjnoinformacyjne w zakresie prawidłowego postępowania z odpadami niebezpiecznymi kampanie medialne, np. "Życie po śmieciach" Wystawy (4 tereny wystawiennicze) kontakty z regionami w Polsce i Europie promocja regionu w innych województwach konkursy, uroczystości, ekoakcje, nagrody w zakresie działalności na rzecz środowiska naturalnego, np. "Zielone Czeki" i "EkoAktywni" OBSŁUGA KLIENTÓW I DODATKI: pomoc informacyjna atrakcje turystyczne, np.: 16 zabytków techniki i architektury przemysłowej, elementy krajobrazu poprzemysłowego, 72 zabytkowych obiektów sakralnych imprezy masowe (sportowe i rozrywkowe) tereny wypoczynku i rekreacji: 24 główne ośrodki wypoczynku, 2 ośrodki sportów zimowych, 2 kempingi, Śląski Ogród Zoologiczny, 2 mini ogrody zoologiczne, 4 palmiarnie i ogrody botaniczne potencjał sportowy: 27 krytych pływalni, 2 centra nurkowe, 32 hale sportowe, 6 całorocznych lodowisk, 61 stadionów i większych boisk, 1 boisko do hokeja na trawie, 2 tory narciarskie, 14 ośrodków hippicznych, 50 kortów tenisowych, 8 ścianek wspinaczkowych, 1 pole golfowe, 1 tor rowerowy, trasy rowerowe WARTOŚĆ DODANA: gospodarka wodami powierzchniowymi zagospodarowanie wód roztopowych i opadowych zmniejszenie zużycia wody wdrożenie systemowych rozwiązań ograniczających ryzyko wystąpienia powodzi zwiększenie skanalizowana miast redukcja ścieków wymagające oczyszczenia, a nieoczyszczonych zwiększenie jakości wód powierzchniowych i podziemnych zwiększenie zakresu selektywnej zbiórki odpadów zwiększenie recyklingu odpadów wykorzystanie odpadów komunalnych do celów gospodarczych i energetycznych zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów redukcja odpadów podlegających unieszkodliwianiu poprzez składowanie zwiększenie zastosowań nowoczesnych technologii w procesie unieszkodliwiania odpadów sukcesywne zmniejszanie powierzchni zajętych pod składowiska odpadów, zdegradowanych i zdewastowanych i ich rekultywacja poprawa systemu przyrodniczego zwiększenie ilości atrakcyjnych przestrzeni rekreacyjnych i wypoczynkowych o wysokich walorach przyrodniczych

23 Strona Identyfikacja i ocena obszarów współdziałania samorządów i przedsiębiorstw w realizacji usług publicznych Koncepcja metodologiczna badań ankietowych została oparta na kilku zasadniczych założeniach dotyczących istoty problemu oraz szczególnej specyfiki badanej grupy. Pierwsze założenie zakładało przeprowadzenie badań ankietowych 14 samorządów miast na prawach powiatu tworzących Górnośląski Związek Metropolitalny. Z uwagi na to, iż projekt miał w założeniach doprowadzić do usprawnienia transferu wyników badań i realnego przenikania do sfery biznesu, badaniami objęto również losowo wybranych 50 przedsiębiorstw prowadzących działalność w obszarze transportu, zdrowia, kultury oraz ochrony środowiska (w sumie 200 przedsiębiorstw). Wyniki badań ankietowych przeprowadzonych w samorządach tworzących GZM wskazują, że podstawowymi instrumentami partycypacji przedsiębiorstw prywatnych w realizacji usług publicznych są zamówienia publiczne, instrumenty prawne i finansowe oraz marketing terytorialny. Duże znaczenie w tym zakresie wnosi również działalność instytucji wspierania innowacji, partnerstwo publiczno-prywatne, prywatyzacja i outsourcing. Najrzadziej wskazywano na wykorzystanie klastrów i cyfryzacji. W obszarze technologii wspomagających realizację usług medycznych z punktu widzenia samorządów najczęściej wykorzystywanymi mechanizmami są instrumenty finansowe, prywatyzacja oraz instrumenty prawne. Podobnie kształtują się wyniki w zakresie świadczonych usług zdrowotnych. W zakresie realizacji usług transportowych podstawowymi narzędziami wykorzystywanymi do realizacji usług publicznych przez podmioty prywatne są zamówienia publiczne oraz outsourcing. Natomiast w zakresie tworzenia infrastruktury transportowej wskazywano w głównej mierze na wykorzystywanie zamówień publicznych. Z kolei w odniesieniu do sztuk performatywnych najczęściej wykorzystywane są instrumenty finansowe w postaci różnego rodzaju dotacji i subwencji, natomiast w zakresie infrastruktury niezbędnej do realizacji przedsięwzięć kulturalnych zamówienia publiczne. W obszarze środowiska podstawowym narzędziem wykorzystywanym zarówno w gospodarce odpadami, gospodarce wodno-ściekowej i zarządzaniu zielenią miejską są zamówienia publiczne. Ogólna ocena instrumentów partycypacji wskazuje na wykorzystanie prawnych, finansowych, cyfryzacji, a w dalszej kolejności zamówienia publiczne i partnerstwo publiczno-prywatne. W obszarze Środowisko podstawowym mechanizmem włączania firm prywatnych w realizację zadań publicznych są zamówienia publiczne. Zostały one wskazane przez 66,7% firm działających w tej branży i 85,7% samorządów tworzących Górnośląski Związek Metropolitarny. W samorządach wskazywano również na pozostałe metody, jednak zdecydowanie rzadziej niż w przypadku zamówień publicznych. W sektorze prywatnym sporadycznie były wskazywane również umowy PPP (33,3%), cyfryzacja (33,3%), instrumenty prawne (22,2%), marketing terytorialny (22,2%), instrumenty finansowe i klastry. Żadna z firm nie wskazała na wykorzystanie takich metod, jak prywatyzacja, outsourcing, działalność instytucji wspierania innowacji. Wyniki te wskazują na nierównomierne wykorzystanie poszczególnych mechanizmów włączania przedsiębiorstw prywatnych w tworzeniu usług publicznych i odmienny udziału sektora prywatnego w poszczególnych branżach. Badania przeprowadzone wśród firm prowadzących działalność w obszarze transport wskazują, że podstawowym narzędziem włączania przedsiębiorstw prywatnych w realizację usług publicznych są zamówienia publiczne (100% odpowiedzi). Podobnie w przypadku samorządów, zamówienia publiczne były najczęściej typowanym narzędziem (64,3%), choć wskazywano

24 Strona 22 również na outsourcing, marketing terytorialny (35,7%), a także PPP i działalność instytucji wspierania innowacji (28,6%). Przedsiębiorstwa uczestniczące w realizacji usług publicznych w obszarze zdrowia wskazały, że instrumenty finansowe są kluczowe z punktu widzenia ich użyteczności. Element ten oceniono na 4,6 pkt w skali na 5 możliwych. Przedsiębiorcy wskazali marketing terytorialny jako instrument o najniższym poziomie użyteczności, oceniając go na 3,17 pkt. Z kolei samorządy lokalne, w obszarze ochrony zdrowia, najwyżej oceniły cyfryzację (4,67 pkt) oraz outsourcing (4,5 pkt) i działalność instytucji wspierania innowacji, a najniżej sklasyfikowano wykorzystanie klastrów (3,33 pkt.). Przeprowadzone badania wykazały, iż ocena stosowanego instrumentarium włączania przedsiębiorstw prywatnych w realizację usług publicznych w zakresie kultury wysokiej kształtuje się odwrotnie proporcjonalnie w stosunku do stopnia jego wykorzystania. Oznacza to, że najgorzej oceniono instrument zamówień publicznych, który niejednokrotnie w opinii badanych uznawany był za przeszkodę w realizacji jakichkolwiek przedsięwzięć z uwagi na to, iż uzyskanie zamówienia publicznego dla wielu wykonawców uczestniczących w przetargach publicznych nie jest łatwe. Przepisy prawa stawiają bowiem przed przedsiębiorcami ubiegającymi się o udzielenie zamówienia szereg wymogów jakie muszą spełniać, aby mogli realizować zamówienia publiczne. Dotyczy to w szczególności warunków udziału w postępowaniu jakie muszą spełniać wykonawcy, a więc warunków poprzez które zamawiający dokonuje oceny podmiotów ubiegających się o zamówienie w zakresie ich zdolności do realizacji danego zamówienia. Z kolei instrumentem ocenionym najwyżej są finansowe wsparcia i dotacje na rzecz podmiotów realizujących przedsięwzięcia kulturalne. Jest to niewątpliwie uzasadnione tym, iż niejednokrotnie jest to jedyna możliwość realizacji przedsięwzięcia kulturalnego. Firmy prowadzące działalność w obszarze transport wskazały jedynie na praktyczne wykorzystanie zamówień publicznych i z tego względu oceniły jedynie to narzędzie partycypacji przedsiębiorstw prywatnych w realizacji usług publicznych. Zamówienia publiczne oceniono na 3,67 punktów na 5 możliwych, jednak przy znacznym odchyleniu standardowym (1,53) i przedziale ufności wynoszącym 1,73 dla poziomu istotności równego 0,05. W obszarze transport samorządy lokalne najwyżej oceniły wykorzystanie umów PPP (4,33), zamówienia publiczne (4,1) i cyfryzację (4,0), W obszarze Środowisko najwyżej ocenianymi metodami partycypacji przedsiębiorstw w tworzeniu usług publicznych były: instrumenty finansowe, ocenione przez firmy prowadzące działalność w branży środowiskowej na 4,33 punkty na 5 maksymalnych, a przez samorządy lokalne na 3,89 punktów, działalność instytucji wspierania innowacji, oceniona średnio na 3,94 punktów, cyfryzacja 3,71 punktów. Najniżej zostały ocenione umowy PPP 2,8 punktów. Największą rozbieżność ocen między samorządami lokalnymi a firmami branżowymi można zauważyć w przypadku cyfryzacji, klastrów i prywatyzacji. Z kolei wśród samych przedsiębiorstw największą rozbieżnością ocen cechowały się zamówienia publiczne (odchylenie standardowe wynosi 1,18, a przedział ufności: 0,77 przy α=0,05) i marketing terytorialny ( =1,14, a ufność wynosi 0,74 przy α=0,05). Natomiast w samorządach lokalnych mechanizmami charakteryzującymi się największą rozbieżnością ocen był również marketing terytorialny: ( =1,57, ufność = 1,16 przy α=0,05), a także działalność instytucji wspierania innowacji: ( =1,56, ufność = 1,16 przy α=0,05). Największy stopień zgodności odnotowano w przypadku instrumentów finansowych i prawnych oraz klastrów.

25 Strona 23 Warto również zauważyć, że choć mechanizmem najczęściej wykorzystywanym w obszarze Środowisko były zamówienia publiczne, zostały one słabo ocenione. W ocenie firm działających w branży środowiskowej otrzymały one jedynie na 3,63 punktów na 5 możliwych, a w ocenie samorządów 3,3 punktów. Takie wyniki badań potwierdzają ogromna potrzebę promocji oraz coraz szerszego wdrażania tzw. zielonych zamówień publicznych green procurement. 4.3 Wnioski z przeprowadzonych badań Przeprowadzone badania i analizy zostały zrealizowane w celu identyfikacji mechanizmów włączania przedsiębiorstw w realizację usług publicznych. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że: 1. Współuczestnictwo w tworzeniu usług publicznych wiąże się zarówno z wnoszeniem wkładu, jak i uzyskiwaniem korzyści przez wszystkie podmioty uczestniczące w tworzeniu wartości tych usług. Przedsiębiorstwa wnoszą przede wszystkim zasoby finansowe, rzeczowe i ludzkie, a także dostęp do kanałów dystrybucji. W zamian uzyskują stabilne kontrakty, szansę na osiągnięcie wysokich zysków, wiedzę techniczną, wzrost marki, społeczną akceptację i wpływy. Z kolei sektor państwowy (publiczny) współuczestnicząc w tworzeniu usług publicznych może osiągnąć następujące korzyści: przyspieszenie rozwoju infrastruktury; wzrost jakości usług; wzrost innowacyjności; efektywne wykorzystanie funduszy publicznych; wzrost możliwości inwestycyjnych; wzrost dochodów; wzrost konkurencyjności. 2. Wartość dodana w każdym z obszarów analizy obejmuje szereg cech planowanych do osiągnięcia, które można uszeregować w dwóch zakresach: wzrost jakości usług w obszarach: zdrowie, kultura, transport, środowisko; rozwój infrastruktury związanej z realizacją usług publicznych. 3. Analiza sieci powiązań pomiędzy aktorami tworzącymi wartość dodaną w realizacji usług publicznych pozwala wyodrębnić następujące grupy funkcjonalne: administracja publiczna; dostawcy usług; podmioty pomocnicze (jednostki badawczo-rozwojowe, organizacje otoczenia biznesu, organizacje pozarządowe); media; odbiorcy usług. 4. Wśród mechanizmów włączania przedsiębiorstw w realizację usług publicznych w praktyce najczęściej wykorzystywane są zamówienia publiczne, marketing terytorialny, instrumenty finansowe, instrumenty prawne, prywatyzacja, partnerstwo publiczno-prywatne, działalność instytucji wspierania innowacji, a takie mechanizmy, jak outsourcing, cyfryzacja czy klastry (rozumiane jako sieciowanie) wykorzystywane są w ograniczonym zakresie. Zakres wykorzystania analizowanych mechanizmów w opinii samorządów i przedsiębiorstw oraz średnia ocena mechanizmów włączania przedsiębiorstw w realizację usług publicznych, takich jak: instrumenty finansowe, cyfryzacja, instrumenty prawne, zamówienia publiczne, marketing terytorialny, outsourcing, działalność instytucji wspierania innowacji, partnerstwo publiczno-

26 Strona 24 prywatne, prywatyzacja, klastry zostały szczegółowo przedstawiony w raporcie cząstkowym opracowanym przez zespół Politechniki Śląskiej pn. Identyfikacja mechanizmów włączania przedsiębiorstw w łańcuchy wartości usług publicznych. 5. Wśród propozycji zwiększenia udziału sektora publicznego w realizacji usług publicznych samorządy wymieniały najczęściej stabilność prawa. Szerszy katalog możliwości został wymieniony przez przedstawicieli sektora prywatnego. Należą do nich przede wszystkim takie działania, jak: projekty pilotażowe; poręczenia, umorzenia podatków; skrócenie drogi prawnej od decyzji do realizacji; spójna i przemyślana polityka realizacji usług publicznych wynikająca z weryfikacji potrzeb społecznych, kompatybilna z programami krajowymi; przekazywanie przez samorządy większego zakresu zadań sektorowi non-profit; wspólne planowanie rozwoju infrastruktury publicznej. 6. Podstawowymi ograniczeniami w realizacji usług publicznych na bazie związków między jednostkami publicznymi i prywatnymi są: dłuższy czas niż w przypadku samodzielnych działań, brak porozumienia, biurokracja, czy też utrata kontroli nad rozrostem sieci powiązań. 7. W celu minimalizacji ograniczeń, zwiększenia integracji podmiotów biorących udział w tworzeniu wartości usług publicznych i konsolidacji polityk poszczególnych miast konieczne jest powołanie metropolitarnej jednostki sterująco-koordynującej. Jej zadaniem będzie pozyskiwanie informacji o realizowanych przedsięwzięciach i ich pobudzanie, zespolenie rozwiązań instytucjonalnych i standardów postępowania, wdrażanie rozwiązań systemowych, spójne planowanie, a także zwiększenie transferu wiedzy i technologii.

27 Strona 25 5 IMPLIKACJE DLA METROPOLITALNEJ POLITYKI WŁADZ PUBLICZNYCH 5.1 Zakres przeprowadzonych badań Zakres przeprowadzonych badań służący opracowaniu implikacji dla metropolitalnej polityki władz publicznych obejmował zebranie i przeanalizowanie następujących materiałów: - dotychczasowego dorobku projektu: wizje opracowane w ramach prac panelu horyzontalnego i paneli tematycznych, wariantowe scenariusze rozwoju metropolitalnych usług publicznych oraz scenariusze uwarunkowań zewnętrznych, jak również wypracowane podczas realizacji projektu grupy projektów innowacyjnych i innowacje technologiczne w rozwoju metropolitalnych usług publicznych. - europejskie, krajowe i regionalne strategie i polityki rozwoju, tj.: - raport Europa Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznego, - Koncepcję Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, - Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie, - Strategię Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020, - Strategię Rozwoju Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia do 2025 r., a także przeanalizowanie uwarunkowań globalnych.

28 Strona Streszczenie przeprowadzonych badań Badania przeprowadzone zostały w trzech różnych obszarach dlatego też implikacje dla metropolitalnej polityki władz publicznych podzielono na grupy, które bezpośrednio wynikały z rodzajów analizowanych materiałów, tj. prac Paneli Tematycznych i Panelu Horyzontalnego, dokumentów strategicznych i programowych oraz uwarunkowań globalnych Implikacje wynikające z prac paneli tematycznych i panelu horyzontalnego Prace merytoryczne nad implikacjami dla metropolitalnej polityki władz publicznych, wynikającymi z dorobku merytorycznego projektu rozpoczęto od identyfikacji i parametryzacji trzech grup wyznaczników: aksjologicznych, sytuacyjnych i implementacyjnych. W skład wyznaczników aksjologicznych wchodzą wizje wypracowanej przez panel horyzontalny oraz panele tematyczne, tj.: PT1 (Transport), PT2 (Metropolitalne usługi zdrowotne), PT3 (Kultura) oraz PT4 (Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem). Za wyznaczniki sytuacyjne przyjęto scenariusze opracowane w ramach prac panelu horyzontalnego oraz paneli tematycznych. Wyznaczniki implementacyjne są z kolei powiązane z grupami projektów innowacyjnych i innowacjami technologicznymi zdefiniowanymi w ramach paneli tematycznych. Dodatkowo, podczas określenia rozmieszczenia infrastruktury i usług metropolitalnych oraz form przestrzennych świadczenia usług metropolitalnych uzupełniająco powinno brać się pod uwagę ustalenia paneli tematycznych w tym zakresie. Wizje paneli tematycznych i scenariusze uwarunkowań potraktowano jako fundament kreowania polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych, którą tworzą funkcje i zasady polityki. Projekty innowacyjne, innowacje technologiczne i związane z nimi mapy drogowe pozwoliły na doprecyzowanie instrumentalnej warstwy polityki i określenia przy tej okazji orientacji polityki oraz zasobów projektów rozwoju metropolitalnych usług publicznych. Postulaty dotyczące rozmieszczenia infrastruktury i usług metropolitalnych oraz form przestrzennych ich świadczenia umożliwiły doprecyzowanie lokalizacyjnego wymiaru polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych, czyli określenie modelu przestrzennego. Schemat wzajemnych powiązań określających implikacje dorobku paneli dziedzinowych i panelu horyzontalnego dla polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych został przedstawiony na poniższym schemacie (Rysunek 5-1).

29 Strona 27 Rysunek 5-1 Implikacje dorobku paneli tematycznych i panelu horyzontalnego dla polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych Źródło: Rekomendacje dla polityki rozwoju metropolitalnego od Aglomeracji Górnośląskiej do Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego, Raport z etapu IV obejmujący: Implikacje dla metropolitalnej polityki władz publicznych oraz rekomendacje dla polityki metropolitalnej; Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Badań Strategicznych i Regionalnych

30 Strona Implikacje wynikające z europejskich, krajowych i regionalnych strategii i polityk rozwoju Przeprowadzona analiza koncentrowała się na rozpoznaniu założeń zapisów zawartych w europejskich, krajowych i regionalnych strategiach i politykach rozwoju, które miały na celu określenie implikacji dla metropolitalnej polityki władz publicznych. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sobą powiązane priorytety, wśród których wyróżniono: rozwój inteligentny, rozwój zrównoważony oraz rozwój sprzyjający włączeniu społecznemu. Jak wynika z przeprowadzonych badań w opisie mechanizmów wdrażania strategii nie wskazano na relacje sektorowe, stąd też nie jest możliwe jednoznaczne przypisanie tematyki objętej foresightem technologicznym rozwoju sektora usług publicznych GOM do założeń zawartych w strategii. Analizując Koncepcję Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 zwrócono uwagę na dokonujące się w regionie Górnego Śląska intensywne i z sukcesem realizowane procesy restrukturyzacyjne, które w połączeniu z rozwojem nowych technologii informacyjnych i komunikacyjnych tworzą ok. 9 milionowy rynek produktów medialnych i kulturalnych. Zauważono również, że policentryczny układ województwa śląskiego sprzyja regionalnej koncentracji kreatywnego kapitału ludzkiego i potencjału badawczo-rozwojowego. Aglomeracja Górnośląska oraz województwo śląskie dobrze wpisują się w tworzoną polską sieć autostrad, dróg ekspresowych oraz w modernizowane i przystosowywane do dużych prędkości szlaki kolejowe. KPZK 2030 w aspekcie projektowania przebiegu dróg ruchu bezkolizyjnego oraz linii kolejowych uwzględnia w niewystarczającym stopniu złożoność policentrycznej struktury Aglomeracji Górnośląskiej i gęstości sieci osadniczej całego regionu, co dotyczy w szczególności sieci dróg rozprowadzających ruch wewnątrz i wokół Aglomeracji. W prowadzonych analizach zwrócono również uwagę na istotne miejsce w KPZK 2030 zarezerwowane dla problemów związanych z ochroną zasobów wodnych oraz modernizacji i projektowania systemu wodno-gospodarczego. Aglomeracja Górnośląska i województwo śląskie są położone w dorzeczach Wisły, Odry i Warty, gdzie z jednej strony znajdują się główne źródła zasobów wody pitnej, z drugiej koncentracja przemysłowych źródeł zanieczyszczeń cieków wodnych. Objęcie Aglomeracji Górnośląskiej i województwa śląskiego w KPZK 2030 priorytetem sustensywnego i konkurencyjnego rozwoju pozwoli na budowanie ich pozycji jako jednego z centrów rozwoju cywilizacyjnego Polski w przestrzeni europejskiej. Obszary te po dwudziestu latach restrukturyzacji tradycyjnych przemysłów, regeneracji miast, rewitalizacji terenów przemysłowych i odnowy środowiska weszły obecnie na ścieżkę budowania nowej gospodarki. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego wraz z diagnozą społeczno-gospodarczą uwzględniającą raport Polska 2030 wskazuje na szereg wyzwań istotnych dla polityki regionalnej i mających wpływ m.in. na rozwój sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym (GOM). W trakcie prac zwrócono uwagę na cztery wyzwania, obejmujące: - ochronę i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrodniczych, - wykorzystanie potencjału kulturowego i turystycznego dla rozwoju regionalnego, - zapewnienie odpowiedniej infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania konkurencyjności i zapewniającej spójność terytorialną kraju, - przeciwdziałanie negatywnym trendom demograficznym oraz pełniejsze wykorzystanie zasobów pracy. Polityka regionalna definiuje GOM jako miasto centralne i funkcjonalne obszary miejskie. Wskazuje się zatem, w świetle założeń sformułowanych w KSRR , na konieczność

31 Strona 29 rozwijania powiązań funkcjonalnych, infrastrukturalnych i instytucjonalnych w układzie ponadkrajowym, krajowym i regionalnym, a dziedziny objęte foresightem (w szczególności medycyna, kultura i transport) są wprost przedmiotem zainteresowania polityki regionalnej. Zdiagnozowano, że działania polityki regionalnej dotyczyć będą rozwijania funkcji metropolitalnych o znaczeniu międzynarodowym i krajowym, w tym m.in.: funkcji gospodarczych (obecność struktur zarządzania ważnymi korporacjami gospodarczymi i finansowymi), naukowych (zapewnienie najwyższych standardów instytucji naukowych i badawczych oraz bogatej oferty centrów transferu technologii), kulturowych i symbolicznych (obecność placówek kulturalnych najwyższej rangi, ważne wydarzenia kulturalne) oraz usług medycznych i transportowych. Wizja województwa śląskiego w 2020 r. została określona w Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego Śląskie 2020, zgodnie z którą będzie ono regionem zapewniającym dostęp do usług publicznych o wysokim standardzie, o nowoczesnej i zaawansowanej technologicznie gospodarce oraz istotnym partnerem w procesie rozwoju Europy. Zwrócono uwagę, że dla tak zdefiniowanej wizji trzeba sformułować podstawowe wyzwania rozwoju przestrzennego obejmujące np.: - zmianę profilu gospodarczego i technologicznego, - kontynuację restrukturyzacji, - budowę multimodalnego i policentrycznego układu transportowo-komunikacyjnego, - usprawnienie powiązań w ramach sieci europejskiej. Zauważono również, że ze względu na miejsce zajmowane przez region w przestrzeni europejskiej i krajowej policentryczna dostępność układu transportowo-komunikacyjnego powinna być rozpatrywana łącznie w trzech wymiarach: - międzynarodowym (kluczowe znaczenie nadano lotnisku Katowice Airport), - krajowym (konieczność dążenia do rozbudowy wielokierunkowego systemu transportu drogowego oraz modernizacji systemu transportu szynowego), - wewnętrznym (priorytetem jest kształtowanie powiązań transportowych pomiędzy ośrodkami miejskimi stanowiącymi regionalne ośrodki usług publicznych oraz usprawnienie ruchu transportowo-komunikacyjnego poprzez powiązanie centrów miast z węzłami sieci autostrad i dróg ekspresowych). W strategii Śląskie 2020 określono również trzy priorytety, z których każdy ma istotne znaczenie dla rozwoju sektora usług publicznych w GOM. Priorytetami tymi są: - Priorytet A: Województwo śląskie regionem nowej gospodarki kreującym i skutecznie absorbującym technologie. - Priorytet B: Województwo śląskie regionem o powszechnej dostępności do regionalnych usług publicznych o wysokim standardzie. - Priorytet C: Województwo śląskie znaczącym partnerem kreacji kultury, nauki i przestrzeni europejskiej. Z wizją prezentowaną w strategii Śląskie 2020 jest silnie skorelowana wizja Metropolii Silesia zapisana w Strategii Rozwoju Górnośląsko Zagłębiowskiej Metropolii Silesia do 2025 r.: Metropolia»Silesia«to policentryczny zespół miejski o wysokim kapitale społecznym, pozwalający osiągnąć pełnię życia dzięki atrakcyjnym warunkom pracy i zamieszkania w czystym środowisku, w regionie o nowoczesnej gospodarce, z wysoko rozwiniętymi usługami publicznymi w zakresie nauki, kultury, zdrowia i transportu. Osiągnięciu docelowej wizji Metropolii Silesia służyć mają zdefiniowane cele strategiczne, cele operacyjne, kierunki działań i działania. Autorzy raportu zidentyfikowali wówczas: pięć priorytetów, w ramach których wyróżniono siedem celów strategicznych osiąganych poprzez realizację 12 celów operacyjnych i 30 kierunków działań.

32 Strona Implikacje wynikające z uwarunkowań globalnych Kontekst zewnętrzny polityki rozwoju metropolitalnego GOM tworzą orientacje i tendencje zmian w jego otoczeniu. Kluczowymi orientacjami, których oddziaływanie jest szczególnie istotne, są: - orientację na globalizację, która oznacza coraz silniejszy związek procesów zachodzących na obszarach metropolitalnych z relacjami w skali globalnej (dostęp do zasobów, które można łatwo przemieszczać, lub z których można korzystać w sposób zdalny; wyższy standard usług publicznych, wyższa jakość przestrzeni miejskiej i stylu życia itp.); - orientację na digitalizację, która oznacza postępującą wirtualizację systemów zarządzania większością usług (w tym usługami publicznymi) oraz zarządzania produkcją (np. rozbudowa systemów przesyłu danych, standaryzacja i integracja systemów informatycznych itp.); - orientację na ekologizację, która oznacza włączenie w gospodarkę myślenia kategorią działania w sposób jak najmniej obciążający środowisko, w tym taki, który bazuje na ponownym wykorzystaniu zasobów (recykling, rekonwersja, rewitalizacja terenów obciążonych działalnością człowieka, minimalizowanie negatywnych efektów zewnętrznych działalności przemysłowej oraz funkcjonowania dużych skupisk ludzkich itp.); - orientację na adaptacyjność, która oznacza zmianę logiki funkcjonowania rynków pracy związaną z nowym postrzeganiem umiejętności i kompetencji pracownika (rozwijanie zdolności do adaptacji zarówno w ramach stanowisk pracy i pomiędzy nimi oraz zdolności do zmiany profilu zawodowego); - orientację na zmniejszanie zużycia zasobów mineralnych, która oznacza poszukiwanie nowych sposobów wytwarzania produktów przy zmniejszonym zużyciu tradycyjnych czynników produkcji (wzrost popytu na światowej klasy ekspertów, wiedzę i umiejętności oraz wprowadzanie usług publicznych o cechach metropolitalnych, które w długookresowym bilansie kosztów wykazują tendencję do zmniejszania kosztów infrastruktury); - orientację na tworzenie wartości dodanej, która oznacza zwiększenie zainteresowania w sektorze publicznym działaniami inkorporującymi na stałe mechanizm dźwigni rozwoju (poprawa dostępności i jakości oferty publicznej poprzez organizacyjne, techniczne i społeczne uczenie się oraz koncentrację wielopodmiotowych partnerstw i aliansów na nowoczesnych funkcjach, w tym funkcjach metropolitalnych); - orientację na kompetencje i innowacyjność, która oznacza cywilizacyjne wyzwania rozwoju z uwzględnieniem nowych kierunków przemian w gospodarkach lokalnych i regionalnych (kreatywna gospodarka, gospodarka oparta na wiedzy, regiony innowacyjne itp.). 5.3 Wnioski z przeprowadzonych badań Implikacje dla metropolitalnej polityki władz publicznych wynikają z dorobku merytorycznego panelu horyzontalnego i paneli tematycznych, jak również z europejskich, krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych i koncepcyjnych oraz globalnych orientacji i tendencji zmian. Podstawą kreowania polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych są wizje tematyczne i scenariusze uwarunkowań opracowane w ramach projektu. Opracowane mapy drogowe projektów innowacyjnych i innowacji technologicznych pozwalają na doprecyzowanie instrumentalnej warstwy polityki. Postulaty dotyczące rozmieszczenia infrastruktury i usług metropolitalnych oraz

33 Strona 31 form przestrzennych ich świadczenia umożliwiają doprecyzowanie lokalizacyjnego wymiaru polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych, czyli określenie modelu przestrzennego. Wyniki analizy dokumentów strategicznych i programowych pozwalają na stwierdzenie, że rozwój sektora usług publicznych jest zgodny i komplementarny z celami i priorytetami zapisanymi w obowiązujących dokumentach strategicznych. Priorytet sustensywnego i konkurencyjnego rozwoju, zapisany w Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju, podkreśla potrzebę budowania pozycji Aglomeracji Górnośląskiej jako jednego z centrów rozwoju cywilizacyjnego Polski w przestrzeni europejskiej. Jak wynika z przeprowadzonych badań GOM postrzegany powinien być jako miasto centralne wraz z obszarami miejskimi, między którymi budowane są powiązania infrastrukturalne i instytucjonalne w układzie regionalnym, ale także w układzie krajowym i ponadkrajowym. Powiązania funkcjonalne powinny być rozpatrywane w aspekcie gospodarczym (obecność struktur zarządzania ważnymi korporacjami gospodarczymi i finansowymi), naukowym (zapewnienie najwyższych standardów instytucji naukowych i badawczych oraz bogatej oferty centrów transferu technologii), kulturowym i symbolicznym (obecność placówek kulturalnych najwyższej rangi, ważne wydarzenia kulturalne) oraz usług medycznych i transportowym, analiza których między innymi była objęta projektem foresight. Dodatkowo, ze względu na miejsce zajmowane przez region w przestrzeni europejskiej i krajowej, układ transportowokomunikacyjny powinien być rozpatrywany jednocześnie w trzech wymiarach wewnętrznym, krajowym oraz międzynarodowym. Podczas konstruowania wyzwań rozwoju przestrzennego GOM należy mieć na uwadze zmiany w profilu gospodarczym i technologicznym, kontynuację restrukturyzacji, budowę multimodalnego i policentrycznego układu transportowo-komunikacyjnego oraz usprawnienie powiązań w ramach sieci europejskiej. W analizowanych dokumentach podkreślano również istotność ochrony i racjonalnego wykorzystania zasobów przyrodniczych, przeciwdziałania negatywnym trendom demograficznym oraz pełniejszego wykorzystania zasobów pracy na rzecz rozwoju sektora usług publicznych w GOM. Oprócz uwarunkowań krajowych i regionalnych rozwoju usług publicznych w GOM na kreowanie metropolitalnej polityki władz publicznych mają wpływ uwarunkowania globalne. Procesy i zmiany zachodzące w GOM pozostają w silnym związku ze światowymi tendencjami zmian, dodatkowo ich skala i zakres decydują o atrakcyjności i konkurencyjności regionu. Dominującymi tendencjami, które należy brać pod uwagę podczas określania polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych, w odniesieniu do orientacji, przedstawione są w poniższej tabeli. Tabela 5-1. Dominujące tendencje zmian, wpływające na politykę rozwoju metropolitalnych usług publicznych Analizowane orientacje orientacja na globalizację Dominujące tendencje proces deindustrializacji tradycyjnych okręgów przemysłowych w Europie rozwój biznesowych usług wyższego rzędu dla firm globalnych postępująca internacjonalizacja przedsiębiorstw rosnąca deterytorializacja przedsiębiorstw wzrost konkurencji w przyciąganiu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, przedsiębiorców i talentów przez obszary metropolitalne rosnące znaczenie inwestycji infrastrukturalnych (w TEN-T i wokół TEN-T oraz w skali transkontynentalnej) skracających dystans do regionów innowacji i ośrodków wzrostu

34 Strona 32 Analizowane orientacje orientacja na digitalizację orientacja na ekologizację orientacja na adaptacyjność orientacja na zmniejszanie zużycia zasobów materialnych orientacja na tworzenie wartości dodanej orientacja na kompetencje i innowacyjność Dominujące tendencje tworzenie nowej generacji sieci transmisji danych powszechność usług e-biznesu, e-edukacji, e-zdrowia itp. wpływ e-biznesu na zmianę form prowadzenia tradycyjnej działalności handlowej i usługowej oraz sposób użytkowania obiektów i terenów miejskich upowszechnianie nowych form zarządzania usługami publicznymi wykorzystujących technologie tematyczne upowszechnienie interaktywnych technologii sieciowych w systemach nauczania i uczenia się redukcja zużycia energii pochodzącej z paliw stałych w transporcie miejskim, mieszkalnictwie i sektorze usług porządkowanie gospodarki wodno-ściekowej w skalach wielkoobszarowych (zlewniowych) redukcja emisji gazów cieplarnianych promowanie tworzenia terenów zielonych na obszarach miejskich renaturalizacja zdegradowanych obszarów postindustrialnych presja na ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów i upowszechnianie technologii recyklingu proekologiczna zmiana zachowań gospodarstw domowych i wspólnot lokalnych indywidualizacja form uczestnictwa w rynku pracy rozwój instrumentów rynku nieruchomości sprzyjający wzrostowi mobilności rodzin oraz zwiększający stopień dostosowania do potrzeb wynikających z różnych faz cyklu życia rodziny tercjaryzacja działalności na obszarach metropolitalnych zmniejszenie zużycia tradycyjnych czynników produkcji w procesach wytwórczych zmniejszenie kapitałochłonności infrastruktury komunalnej (transportowej, energetycznej, wodnej) ukierunkowanie inwestycji na dziedziny podnoszące produktywność i zatrudnialność w miastach orientowanie funkcji ekonomicznych miast na usługi i działalności produkcyjne o wysokiej wartości dodanej rozwój instytucji sektora finansowego ukierunkowanych na przedsięwzięcia wysokiego ryzyka i rozwój kapitału intelektualnego przyśpieszone tempo kumulacji wiedzy i procesów dyfuzji innowacji dzięki wzrostowi udziału lokalnego biznesu, uniwersytetów i ośrodków badawczych w międzynarodowych sieciach współpracy wzrost znaczenia przemysłów kreatywnych w gospodarczej strukturze działalności wzrost dostępności do usług sektora kultury wysokiej wzrost dostępności do usług sektora rozrywki powstanie nowej generacji usług zdrowotnych, opiekuńczych i rehabilitacyjnych Źródło: Rekomendacje dla polityki rozwoju metropolitalnego od Aglomeracji Górnośląskiej do Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego, Raport z etapu IV obejmujący: Implikacje dla metropolitalnej polityki władz publicznych oraz rekomendacje dla polityki metropolitalnej; Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra Badan Strategicznych i Regionalnych

35 Strona 33 6 REKOMENDACJE STRATEGICZNE DLA METROPOLITALNEJ POLITYKI WŁADZ PUBLICZNYCH SAMORZĄDOWYCH I RZĄDOWYCH Zachodzące procesy metropolizacji dotyczą one różnych dziedzin sfery gospodarczej, społecznej i kulturalnej. Plasują się one w wymiarze wielu funkcji metropolitalnych, związanych zarówno aktywnością innowacyjnego i kreatywnego biznesu, jak i sektora publicznego realizującego różne usługi publiczne. Aglomeracja Górnośląska przekształcająca się w Górnośląski Obszar Metropolitalny wymaga polityki metropolitalnej, w tym polityki rozwoju/wspierania metropolitalnych usług publicznych. Ewentualny niedorozwój metropolitalnych usług publicznych może okazać się już w najbliższej przyszłości barierą rozwoju obszaru metropolitalnego jako całości, w tym spowodować regres funkcji metropolitalnych kierujących się logiką biznesu właściwą gospodarce wiedzy i gospodarce kreatywnej. Przedstawione w poprzednim rozdziale raportu uwarunkowania polityki metropolitalnych usług publicznych w GOM tworzą podstawy formułowania rekomendacji strategicznych. 6.1 Struktura rekomendacji polityki metropolizacji i technologizacji usług publicznych Polityka rozwoju metropolitalnych usług publicznych, jako jedna z polityk rozwoju metropolitalnego w GOM rozumiana jest zarówno jako polityka metropolizacji usług publicznych, jak i polityka technologizacji usług publicznych. Polityka metropolizacji usług publicznych oznacza w pierwszej kolejności rozstrzyganie o sprawach wybranych, ważnych lokalnych usług publicznych w wymiarze metropolitalnym. Dotyczy to w szczególności usług publicznych ważnych dla zapewnienie sprawności funkcjonowania i jakości przestrzeni obszaru metropolitalnego szczególnie usług związanych z kształtowaniem i ochroną środowiska oraz usług w dziedzinie transportu. W tym rozumieniu polityka metropolizacji usług publicznych oznacza awansowanie tych usług do rangi metropolitalnej. Polityka metropolizacji usług publicznych dotyczy również kreowania w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym usług publicznych rangi metropolitalnej, których dotychczas na tym obszarze nie było lub które mogą nie rozwinąć się ze względu na różne bariery miejscowe. Są to usługi związane z nowym popytem mieszkańców i gospodarki, z nowymi możliwościami rozwojowymi wynikającymi z atutów położenia i kontaktami zewnętrznymi podmiotów metropolitalnych GOM. Polityka metropolizacji usług publicznych w tym wymiarze dotyczy między innymi usług z dziedziny kultury, medycyny klinicznej, transportu zapewniającego dostępność zewnętrzną GOM. Polityka określona jako technologizacja usług publicznych w GOM wskazuje na konieczność asystencji władz publicznych na rzecz przyspieszenia technologicznego rozwoju usług publicznych rangi metropolitalnej. W GOM, przy jego złożonej strukturze urbanistycznej, konieczności rewitalizacji wielu przestrzeni miejskich i poprzemysłowych nie można już efektywnie rozwiązywać wielu kwestii środowiskowych, transportowych, lokalizacji nowych, przyszłościowych aktywności gospodarczych metodą małych działań zaradczych i rozwiązań prowizorycznych. GOM potrzebuje skoku technologicznego i śmiałych rozwiązań przyszłościowych otwierających możliwości rozwojowe w perspektywie pokoleń i z

36 Strona 34 uwzględnieniem radykalnych zmian w gospodarce regionu. Skok technologiczny GOM nie może ominąć sfery usług publicznych. Jest to tym bardziej pilne gdyż na tym obszarze chronicznie brakuje nowoczesnych obiektów i urządzeń z zakresu kultury wysokiej, szpitalnictwa klinicznego, szkolnictwa wyższego i badań naukowych. Nie funkcjonuje kolej regionalna czy metropolitalna, sieć kolejowa i tramwajowa ulega dekapitalizacji i dekompozycji przestrzennej. Nie ma nowoczesnych urządzeń parkingowych. Ciągle niekompletna jest infrastruktura ochrony środowiska. Technologizacja usług publicznych każe kłaść akcent na infrastrukturę usług publicznych i metropolitalne zarządzanie usługami infrastrukturalnymi. Syntetyczny opis procesów i dziedzin dla polityki metropolizacji usług publicznych i polityki technologizacji usług publicznych zaprezentowano w poniższej tabeli. Tabela 6-1. Wymiary, procesy i dziedziny polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM WYMIARY PROCESY DZIEDZINY Metropolizacja usług publicznych Techno logizacja usług publicznych Awansowanie wybranych usług publicznych do rangi usług metropolitalnych Wprowadzenie na obszar GOM nowych usług metropolitalnych Modernizacja technologiczna systemów infrastrukturalnych, Projektowanie i wdrażanie wyposażenia infrastrukturalnego nowej generacji, Aplikacja nowych systemów zarządzania metropolitalnymi usługami publicznymi, metropolitalne usługi transportowe, metropolitalne usługi zdrowotne, metropolitalne usługi kulturalne, metropolitalne usługi środowiskowe metropolitalna infrastruktura transportu, metropolitalna infrastruktura zdrowia, metropolitalna infrastruktura kultury, metropolitalna infrastruktura środowiska, 6.2 Funkcje i zasady polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Nadrzędnym zadaniem polityki dotyczącej metropolitalnych usług publicznych w GOM jest wspieranie różnych przejawów procesu metropolizacji tego potencjalnego obszaru metropolitalnego. O ukształtowaniu się GOM jako dojrzałego obszaru metropolitalnego o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, o trwałości procesów metropolizacji na tym obszarze zadecydują funkcje metropolitalne związane z globalnym biznesem gospodarki wiedzy i gospodarki kreatywnej. Użyteczność polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych należy widzieć w przekroju następujących funkcji: pomnażanie kapitałów ludzkiego, społecznego, infrastrukturalnego, technologicznego, wspieranie kontaktów i tworzenie powiązań partnerskich nauki, kultury i biznesu, wzmacnianie atrakcyjności biznesowej, kulturalnej i środowiskowej, pozycjonowanie GOM w globalnej konkurencji i wymianie międzynarodowej poprzez stałe orientowanie się na wyszukiwanie kontaktów i powiązań zewnętrznych dla zaistnienia GOM w wymiarze międzynarodowym i globalnym. Ze względu na specyfikę społeczną, gospodarczą, przestrzenną i administracyjno zarządczą GOM w polityce rozwoju metropolitalnych usług publicznych rekomenduje się następujące zasady:

37 Strona 35 Zasada koncentracji metropolitalnych usług publicznych w miejscach centralnych GOM, która sugeruje potrzebę myślenia o przyszłości GOM poprzez pryzmat wybranych miejsc jako miejsc wizerunkowych; Zasada spójności infrastrukturalnej obszaru metropolitalnego, która przedstawia GOM jako jeden obszar funkcjonalny, jako jedną całość niezależnie od obecnych czy przyszłych wewnętrznych podziałów administracyjnych; Zasada ciągłości programowania rozwoju w skali całego obszaru metropolitalnego, która wymaga stabilnych struktur programowania organizacyjnych i metodologicznych oraz zaplecza badawczego i eksperckiego pracującego na rzecz przyszłości GOM; Zasada różnorodności rozwiązań instytucjonalnych, która zakłada dopuszczalność rozwiązań sektorowych w polityce i zarządzaniu usługami metropolitalnymi; Zasada partnerstwa wielopoziomowego i wielodziedzinowego, która odwołuje się do naturalnej cechy wszystkich obszarów metropolitalnych, jaką jest wielość ważnych, publicznych i niepublicznych podmiotów podejmujących decyzje strategiczne z punktu widzenia przyszłości obszaru metropolitalnego; Zasada trwałości struktur zarządzania strategicznego, która oznacza oparcie struktur zarządzania na stabilnych podstawach prawnych i instytucjach publicznych mających legitymację do działania w sprawach publicznych. Przełożenie tych zasad na praktyczne decyzje może być punktem zwrotnym na drodze do wzmocnienia i ukonstytuowania silnego ośrodka metropolitalnego na bazie struktur Górnośląskiego Związku Metropolitalnego. 6.3 Orientacje strategiczne w polityce rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM W warstwie instrumentalnej realizowane być mogą dwie komplementarne orientacje polityki. Są to orientacje ofensywna (typu push ) i defensywna (typu pull ). Przyjęcie orientacji ofensywnej oznacza prowadzenie polityki nastawionej na skokowy rozwój sfery usług publicznych i realizowanej przez innowacyjne projekty generujące nowe typy usług publicznych i sposoby ich świadczenia. Przyjęcie orientacji defensywnej oznacza prowadzenie polityki skoncentrowanej na poprawie sprawności funkcjonowania sfery usług publicznych, realizowanej głównie przez zastosowanie i upowszechnienie wybranych (znanych) rozwiązań. Treść orientacji obydwu typów, które rekomendowane są do realizacji w odniesieniu do każdej z objętych foresightem dziedzin metropolitalnych usług publicznych zawierają poniższe tabele. Tabela 6-2. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze tematycznym: Transport TYP ORIENTACJI POLITYKI ofensywna defensywna PRZEDMIOT ORIENTACJI POLITYKI Przyszłościowe systemy transportu Systemy przemysłowego wykorzystania proekologicznych technologii materiałowych w transporcie Wykorzystanie alternatywnych źródeł napędu w transporcie Inteligentne systemy wiedzy w transporcie Inteligentne systemy zarządzania transportem Systemy zarządzania informacją przestrzenną

38 Strona 36 Tabela 6-3 Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze metropolitalnych usług zdrowotnych TYP ORIENTACJI POLITYKI ofensywna defensywna PRZEDMIOT ORIENTACJI POLITYKI Telemedycyna terapeutyczna Bioinżynieria medyczna Robotyzacja w medycynie i rehabilitacji Nanotechnologie Telemedycyna diagnostyczna Symulacje i modelowanie procesów medycznych Biotechnologia medyczna Technologie diagnostyczne Protezy serca Tabela 6-4. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w dziedzinie: Kultura TYP ORIENTACJI POLITYKI ofensywna defensywna PRZEDMIOT ORIENTACJI POLITYKI Kulturyzacja i europeizacja Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego - Europeizacja sektora sztuk performatywnych GOM - Kulturyzacja przestrzeni metropolitalnej GOM - Kulturyzacja gospodarki śląskiej Wzmacnianie intelektualnego i technologicznego potencjału rozwoju sektora sztuk performatywnych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym - Wspieranie edukacji kulturalnej mieszkańców GOM w przekroju różnych grup wiekowych - Promowanie uczestnictwa w metropolitalnym rynku kultury - Odkrywanie i rozwijanie śląskich talentów artystycznych - Wspieranie karier i środowisk artystycznych - Kształcenie łączące sztuki performatywne, technologię i biznes Modernizacja i rozbudowa infrastruktury sektora TOMT w GOM, w tym z zaangażowaniem kapitałowym sektora prywatnego - Rozwój sieci małoskalowych obiektów kultury w Metropolii - Rozwój kompetencji samorządów i biznesu w zakresie inżynierii finansowej w sektorze kultury - Technologie edukacji kulturalnej - Technologie wspierające twórczość artystyczną - Technologie bazowe w infrastrukturze technicznej sektora TOMT Kreowanie i technologiczne obudowanie łańcuchów wartości kulturalnych i wspieranie rozwoju przemysłów kultury w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym - Rozwijanie oferty kulturalnej Metropolii - Prokulturowa waloryzacja dziedzictwa przemysłowego - Rozwijanie usług na rzecz przemysłów kultury - Artystyczna profesjonalizacja promocji wydarzeń kulturalnych - Tworzenie kulturalnej marki metropolii - Wzmacnianie marki Metropolii Silesia jako

39 Strona 37 TYP ORIENTACJI POLITYKI defensywna PRZEDMIOT ORIENTACJI POLITYKI Europejskiego bieguna muzyki i przemysłu muzycznego - Zwiększanie technologicznej dostępności metropolitalnej oferty kulturalnej - Upowszechnianie kultury za pośrednictwem nowych mediów - Upowszechnienie nowoczesnych narzędzi sprzedaży produktów sektora TOMT - Promocja i umiędzynarodowienie śląskiej oferty kulturalnej - Technologie utrwalania i przekazu dziedzictwa kulturowego - Multimedialne technologie przekazu treści kulturalnych - Technologie upowszechniania informacji o sektorze TOMT w GOM - Technologie promocji metropolii kultury - Technologie inżynierii finansowej - Technologie sprzedaży i dystrybucji produktów sektora TOMT Medializacja przestrzeni kulturowej Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego - Multimedialne technologie kulturyzacji przestrzeni GOM Tabela 6-5. Orientacje strategiczne polityki rozwoju usług metropolitalnych w obszarze tematycznym Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem TYP ORIENTACJI POLITYKI ofensywna defensywna mieszana PRZEDMIOT ORIENTACJI POLITYKI Systemy komunalne w miastach Gospodarka odpadami w zakresie recyklingu i unieszkodliwiania Wykorzystanie alternatywnych, odnawialnych źródeł energii Remediacja gruntów Systemy bazodanowe oraz GIS w wizualizacji i zarządzaniu środowiskiem Systemy komunalne w miastach Systemy termicznego przekształcania odpadów komunalnych i osadów ściekowych Wykorzystanie alternatywnych, odnawialnych źródeł energii Systemy bazodanowe oraz GIS w wizualizacji i zarządzaniu środowiskiem Systemy kształtowania zasobów wodnych 6.4 Innowacje technologiczne / innowacyjne projekty polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Operacjonalizacja wyróżnionych orientacji strategicznych realizowana jest poprzez identyfikację powiązanych z nimi innowacyjnych projektów i innowacji technologicznych. Projekty innowacyjne i ich grupy mogą być w polityce klasyfikowane według kryterium mechanizmu interwencji wymaganej dla ich realizacji. Wyróżniono tu jako podstawowe: mechanizm interwencji publicznej oznaczający, że inicjatywa decyzyjna powinna być domeną władzy

40 Strona 38 publicznej, która to władza poszukuje partnerów do realizacji wspólnych projektów oraz mechanizm rynku i konkurencji oznaczający, że inicjatywa projektowa powinna należeć do podmiotów sektora biznesu lub podmiotów sektora obywatelskiego przy wsparciu ze strony władzy publicznej. Podział innowacji technologicznych i ich grup dokonany być może przy uwzględnieniu dwóch kryteriów. Są to: kryterium mechanizmu interwencji oraz kryterium fazy w cyklu życia. W charakterystyce innowacji technologicznych wyróżniono: fazę inkubacji znajdują się w niej technologie zalążkowe, pozostające w sferze koncepcyjnej i wymagające prac badawczo-rozwojowych umożliwiających ich transfer do sfery usług metropolitalnych, fazę aplikacji znajdują się w niej technologie pilotażowe, których stopień zaawansowania umożliwia ich wdrażanie w proces świadczenia usług metropolitalnych, po spełnieniu miejscowych warunków aplikacyjności, fazę upowszechniania znajdują się w niej technologie standardowe, stanowiące stałą podstawę świadczenia usług metropolitalnych. Rdzeniową częścią szczegółowych rozwiązań polityki powinna stać się lista innowacji technologicznych oraz innowacyjnych projektów, kategoryzowana wg powyżej opisanych reguł. Łączne uwzględnienie: wymiarów polityki (metropolizacja vs. technologizacja), typu orientacji strategicznej (ofensywna vs. defensywna), typu mechanizmu interwencji (władza publiczna vs. rynek) pozwala określić dwa typy polityki metropolitalnych usług publicznych politykę w wymiarze metropolizacji (i jej 4 rodzaje) oraz politykę w wymiarze technologizacji (i jej 4 rodzaje). Z wymiarem metropolizacji powiązano zidentyfikowane w wyniku prac warsztatowych projekty innowacyjne. W wymiarze technologizacji uplasowano innowacje technologiczne i ich grupy. Orientację ofensywną (typu push) interpretować można jako typ myślenia o przyszłości skoncentrowany na podejmowaniu ambitnych wyzwań strategicznych i wyznaczaniu nowych trajektorii rozwoju usług publicznych w GOM. Istotą orientacji defensywnej (typu pull) jest koncentracja uwagi na działaniach poprawiających sprawność funkcjonowania aktualnego systemu świadczenia usług publicznych. W przypadku dominacji mechanizmu interwencji publicznej w prowadzeniu polityki metropolizacji i technologizacji usług publicznych punkt ciężkości w definiowaniu istoty tych polityk związany jest z określeniem ich generalnych celów. Oznacza to akceptację ujęcia teleologicznego. W przypadku dominacji mechanizmu rynku i konkurencji w prowadzeniu polityki metropolizacji i technologizacji usług publicznych punkt ciężkości w definiowaniu istoty tych polityk przesuwa się w stronę określenia stosowanych w ich ramach głównych instrumentów działania. Oznacza to stosowanie ujęcia instrumentalnego. Na tym tle w polityce metropolizacji rekomenduje się przyjęcie następującej ścieżki strategicznej: polityka wzrostu różnorodności usług metropolitalnych, polityka kontraktowania usług metropolitalnych, polityka skokowej zmiany standardów infrastrukturalnych, polityka kreowania i wspierania aliansów biznesowych (B2B, B2R&D). Na ścieżkę strategiczną polityki technologizacji składają się sekwencyjnie: polityka akwizycji i wdrażania innowacyjnych technologii, polityka instytucjonalizacji wdrożeń technologicznych, polityka kreacji potencjału badawczego i infrastruktury transferu technologii, polityka terytorializacji kluczowych kompetencji technologicznych.

41 Strona Model przestrzenny rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM Na obszarze GOM zachodzą różne procesy przestrzenne/lokalizacyjne. Procesom koncentracji działalności usługowych i przebudowy obszarów centralnych miast towarzyszą procesy dekoncentracji ludności i suburbanizacji. Sfera usług publicznych jest pod tym względem zróżnicowana. Usługi specjalistyczne, wyższego rzędu o znaczeniu egzogenicznym dla GOM, w tym takie jak kultura wysoka czy kliniczna ochrona zdrowia poszukują miejsc nowej koncentracji. Z kolei usługi o znaczeniu endogenicznym, w tym usługi transportowe czy usługi środowiskowe ulegają rozpraszaniu z tendencjami do nasycania wszystkich przestrzeni lokalnych urządzeniami infrastrukturalnymi. Dla prowadzenia polityki rozwoju metropolitalnych usług publicznych ważne wydają się być pewne zasady kształtowania struktur przestrzennych poszczególnych dziedzin usług metropolitalnych. Są to: zasada skupiania w zwartych zakomponowanych przestrzeniach lub węzłach obiektów u urządzeń usługowych dla uzyskania efektu skali, dobrego wizerunku miejsca, tworzenia się klastrów, zasada dogodnego i zrównoważonego dostępu do usług metropolitalnych mieszkańców, społeczności lokalnych, aktywnych środowisk, zasada skutecznej obsługi obszaru GOM i jego węzłowych przestrzeni w relacjach zewnętrznych i wewnętrznych, zasada utrzymania tradycji i ciągłości działalności usługowej renomowanych miejsc i ośrodków. Rozbudowa infrastruktury transportowej i rozwój metropolitalnych usług transportowych w GOM wymaga uwzględnienia modelu transportowego regionu jako modelu/układu obwodnicowo średnicowego. Układ taki zaczyna się stopniowo tworzyć. Wyznaczy ramy przestrzenne technologicznego rozwoju metropolitalnych usług transportowych. Model przestrzenny metropolitalnych usług zdrowotnych można określić jako model wieloośrodkowy. Wyznaczają go w podstawowym zakresie referencyjne placówki ochrony zdrowia zlokalizowane w starych, renomowanych miejscach. W przypadku metropolitalnych usług zdrowotnych chodzi nie tyle o szukanie nowych lokalizacji nowych placówek ochrony zdrowia, co o zapewnienie dogodnego dostępu do istniejących miejsc świadczenia nowych, technologicznie zaawansowanych usług zdrowotnych. W dziedzinie usług z zakresu kultury, w tym głównie kultury wysokiej preferowanym modelem przestrzennym jest model koncentryczny. W modelu tym zwrócić należy szczególną uwagę na kreowanie centrum/stolicy obszaru metropolitalnego oraz wzmacnianie miast rdzeniowych powiązanych z centrum metropolitalnym. Przestrzeń GOM wymaga w całości swoistego nasycenia urządzeniami i działalnością usługową z zakresu ochrony środowiska. W tym przypadku można mówić o modelu przestrzennym tych usług jako modelu rozproszonym. Z jednej strony przestrzenny kształt głównych składowych środowiska przyrodniczego (zlewnie rzek, kompleksy leśne itp.) a z drugiej struktura zabudowy miejskiej oraz stare i nowe miejsca koncentracji ludności wyznacza przestrzenie węzłowe metropolitalnych usług środowiskowych. Syntetyczną rekomendację modeli przestrzennych metropolitalnych usług publicznych przedstawiono w tabeli 6-6.

42 ŚRODOWISKO KULTURA TRANSPORT ZDROWIE RAPORT Z REALIZACJI ZADANIA IV Strona 40 Tabela 6-6. Przestrzenny model rozwoju usług metropolitalnych INFRASTRUKTURA METROPOLITALNA USŁUGI METROPOLITALNE PREFEROWANE FORMY PRZESTRZENNE MODEL PRZESTRZENNY - Referencyjne placówki ochrony zdrowia - Specjalistyczne, dostępne, wysokiej jakości usługi zdrowotne (produktywizytówki) - Referencyjne placówki ochrony zdrowia ulokowane w określonych miastach regionu obejmują swym oddziaływaniem cały GOM MODEL WIELOOŚRODKOWY - Wielofunkcyjne węzły transportowe - Multimodalne systemy infrastruktury transportowej - Transeuropejskie centra logistyczne - Zintegrowane usługi transportu publicznego - Multimedialne systemy obsługi pasażera - Obwodnicowe systemy infrastruktury transportowej - Rusztowo-średnicowe formy przestrzennej organizacji infrastruktury transportowej MODEL WIELOWĘZŁOWY (OBWODNICOWO- ŚREDNICOWY) - Wielofunkcyjne obiekty kultury - Plenerowe przestrzenie kultury - Zrewitalizowane obiekty i tereny postindustrialne - Markowe i rozpoznawalne w skali międzynarodowej wydarzenia kulturalne z użyciem multimediów - Atrakcyjna oferta kulturalna dla mieszkańców, przedsiębiorców, turystów i inwestorów - Strefy kultury wysokiej w Katowicach jako stolicy regionu i Metropolii - Miejsca centralne w śródmieściach miast Metropolii MODEL KONCENTRYCZNY - Infrastruktura naturalna (m.in. korytarze naturalne, obszary cenne przyrodniczo, zasoby wodne) - Infrastruktura materialna (m.in. sieci ciepłownicze, oczyszczalnie ścieków, stacje uzdatniania wody) - Infostruktura (bazy danych) - Urządzanie zieleni publicznej - Gospodarka odpadami oraz utrzymanie porządku i czystości - Gospodarka wodna zaopatrzenie w wodę i kanalizację - Zaopatrzenie w energię - Zapewnienie bezpieczeństwa środowiskowego - Naturalne kompozycje przestrzenne - Układ rozproszony np. sieci ciepłownicze oraz układ centralny np. oczyszczalnie ścieków, spalarnie - Mieszany (układ rozproszony tj. zbieranie informacji oraz układ centralny tj. gromadzenie informacji) MODEL ROZPROSZONY 6.6 System zarządzania strategicznego rozwojem metropolitalnych usług publicznych w GOM Podstawą budowy systemu zarządzania strategicznego w GOM są istniejące poziomy i struktury administracji publicznej na przedmiotowym obszarze. GOM nie jest obszarem wspólnoty interesów. Nie ma poczucia jednolitości interesów i celów metropolitalnych. Obecnie konfliktowość interesów i sprzeczność celów jego głównych aktorów dominuje nad skłonnością do współdziałania i generowania metropolitalnych

43 Strona 41 rozwiązań. Polityka metropolitalna, w tym polityka rozwoju metropolitalnych usług publicznych w GOM może być prowadzona jedynie jako polityka partnerska strategicznych aktorów tego obszaru. Budowanie systemu zarządzania strategicznego dla GOM może być z jednej strony czynnikiem wspierającym narodziny polityki metropolitalnej, a z drugiej warunkiem realizowalności ustaleń tej polityki. System zarządzania strategicznego w GOM powinien być nastawiony na budowanie siły konkurencyjnej GOM w otoczeniu i uzyskiwanie przewag konkurencyjnych stosownie do posiadanych atutów i przyjętych celów polityki oraz na podnoszenie atrakcyjności lokalizacyjnej całego obszaru metropolitalnego. Wiodącą metodą zarządzania strategicznego metropolitalnymi usługami publicznymi powinna być metoda zarządzania przez projekty. Oznacza to, że system zarządzania strategicznego generuje wielkie, ponadlokalne projekty rozwojowe i mobilizuje zasoby na rzecz ich realizacji. Strategiczne (wielkie i ponadlokalne) projekty są w ten sposób narzędziem zarządzania zmianą budują siłę konkurencyjną i/lub podnoszą atrakcyjność GOM. Bazą do uruchomiania strategicznego myślenia projektowego, a dalej selekcji projektów generowanych w ramach różnych porozumień i form partnerstwa może być zbiór innowacyjnych projektów i innowacji technologicznych uzyskany w pracach foresightu, projekty i innowacje technologiczne odnoszą się do infrastruktur i nowych usług, które powinny być obecne w przestrzeni GOM. Metoda zarządzania przez projekty jest podejściem, które umożliwia: stopniowe, iteracyjne budowanie wspólnoty interesów, zawiązywanie konkretnych inicjatyw projektowych, budowanie struktur organizacyjnych wokół projektów, montaż finansowy na rzecz realizacji uzgodnionych projektów. Stosowanie metody zarządzania przez projekty jako składowej zarządzania strategicznego rozwojem usług publicznych w GOM wymaga stworzenia ram organizacyjnych w postaci projektowych jednostek organizacyjnych, które byłyby w stanie prowadzić systematyczne prace studialno diagnostyczne i projektowe w skali całego Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego. Uruchomienie systemu zarządzania strategicznego w GOM wymaga ogólnych ram organizacyjnych umożliwiających wypełnianie wszystkich podstawowych funkcji zarządzania. Do tego najlepszy byłyby układ organizacyjny zarządzania oparty na strukturach administracji publicznej samorząd metropolitalny. W tym względzie przywołać trzeba inicjatywy ustawodawcze dotyczące samorządu metropolitalnego Aglomeracji Górnośląskiej. Ustawa metropolitalna dla GOM z pewnością ułatwiła by zarządzanie tym obszarem, przyspieszyła wiele działań, w tym realizację strategicznych projektów rozwojowych, o których myśli się na tym obszarze od wielu lat. System zarządzania strategicznego w GOM powinien być uruchamiany stopniowo, niezależnie od tego, czy i kiedy uda się w Polsce wprowadzić w życie ustawodawstwo aglomeracyjne (metropolizacyjne), czy też ustawę specjalną dla Aglomeracji Górnośląskiej. Nawet w sytuacji gdy powstanie samorząd metropolitalny dla GOM nie zniknie w systemie zarządzania strategicznego znaczenie dużych, rdzeniowych gmin w procesach rozwoju tego obszaru.

44 Strona 42 7 PROPOZYCJA SYSTEMU WDRAŻANIA WYNIKÓW PROJEKTU W ramach realizacji Zadania IV wypracowano propozycję systemu wdrażania wyników projektu. Podstawą tej propozycji była konfrontacja dotychczasowego dorobku projektu z doświadczeniami wdrażania rezultatów projektów typu foresight w kraju i na świecie. Problematyka wdrażania wyników polskich projektów foresight była traktowana na ogół powierzchownie, przyjmowano np. iż jest to wyłącznie element promocji projektu polegający na organizacji konferencji lub też publikowaniu jego rezultatów w formie zwartego raportu lub monografii. Praktyka wdrażania foresightów regionalnych na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat w różnych częściach świata, w tym w Europie, dowodzi, że jest to skuteczne narzędzie kształtowania polityki rozwoju. Wyniki przeglądu tego typu projektów prowadzą jednak do wniosku, iż brak jest uniwersalnej recepty, która obejmowałaby zestaw dobrych praktyk stosowalnych w dowolnym regionie i dla dowolnego zakresu tematycznego foresightu. Przy wszystkich odmiennościach, systemy wdrażania wyników foresightów regionalnych w ostatnich kilkunastu latach zawsze zawierają budowę i ustawiczne podtrzymywanie trwałej, sieciowej współpracy podmiotów zaangażowanych w tworzenie i realizację regionalnej polityki rozwoju. Regułą jest również, że w sieci takiej uczestniczą przedstawiciele różnych sektorów, a procesm sieciowania jest inicjowany i rozwijany już w trakcie danego projektu. W przypadku naszej Metropolii, wśród głównych instytucji wdrażających musi znaleźć się reprezentacja samorządowa miast, metropolii i władz województwa, ale także przedstawiciele środowisk gospodarczych, pozarządowych, naukowych, eksperckich. Oczekiwania co do trwałej, sieciowej współpracy zostały potwierdzone wynikami badań ankietowych metodą Delphi (patrz rozdział 4), gdzie w katalogu w zestawie różnych propozycji właśnie taki rodzaj podejmowanych działań uzyskał wysoką pozycję wśród wskazań respondentów. Przedstawioną propozycję systemu wdrażania projektu uwiarygodnia logika, jaką kierowano się przy realizacji wszystkich zadań. Zgodnie z tą logiką w realizację zaangażowano szeroką grupy interesariuszy ze szczególnym uwzględnieniem osób mających realną możliwość implementowania ustaleń projektu poprzez codzienne działania oraz podejmowane decyzje. Tę formę wdrażania można nazwać wdrażaniem intencyjnym nie ujętym wprawdzie w konkretne ramy organizacyjne, ale przebiegającym z różną intensywnością w różnych obszarach życia społecznego i gospodarczego naszego regionu. Podstawą niniejszej propozycji jest także odwołanie do sprawdzonych w świecie rozwiązań organizacyjnych wykorzystujących sieciowanie interesariuszy w taki sposób, aby ustalenia projektu były nie tylko stale obecne w debacie publicznej, ale podlegały ciągłej modyfikacji dostosowując się do aktualnych uwarunkowań. Koncepcja wdrażania wyników obejmuje zatem następujące fazy: faza wdrażania wyników projektu w trakcie jego trwania na którą składają się takie działania jak: a) angażowanie interesariuszy (antycypacja), b) opracowanie wizji, scenariuszy, map drogowych które w sposób syntetyczny przedstawiają ustalenia projektu oraz oczekiwany kierunek zmian c) promocja cząstkowych wyników projektu na konferencjach cząstkowych oraz publikowanie wyników, faza wdrażania po zakończeniu projektu dzieląca się na działania miękkie i twarde wdrażania wyników projektu. Przez działania miękkie rozumie się tutaj szeroką promocję, upowszechnianie i dostęp do wszelkich materiałów wypracowanych w ramach

45 Strona 43 realizacji projektu, natomiast jako twarde określono działania skutkujące powołaniem Forum Partnerskiego na rzecz Metropolii oraz inne ingerujące w struktury organizacyjne. Na poniższym schemacie przedstawiono fazy koncepcji wdrażania wyników projektu. Rysunek 7-1. Fazy koncepcji wdrażania wyników projektu Rozwój Metropolii, a w szczególności tej sfery, w której upatruje się największych korzyści gospodarczych i społecznych, tj. metropolitalnych usług publicznych, wymaga zaangażowania