Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PRODUKT FINALNY PODRĘCZNIK KUS.

Transkrypt

1 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego PRODUKT FINALNY PODRĘCZNIK KUS Lublin, styczeń 2013 r.

2 Strona2 Spis treści: 1. Wprowadzenie do podręcznika Ogólne informacje i terminologia Specyfika outsourcingu w sektorze publicznym Idea i cel projektu KUS Cele i funkcje podręcznika Charakterystyka użytkowników i odbiorców projektu KUS Czas, koszt i niezbędne zasoby do wdrożenia projektu Działania w projekcie KUS Katalog usług społecznych Usługi publiczne a usługi społeczne Cechy definicyjne usług i ich konsekwencje ekonomiczne Charakterystyka usług społecznych Cele, funkcje i sposób organizacji usług społecznych według Komisji Europejskiej Usługi społeczne jako źródło świadczeń na rzecz dobrobytu społecznego Katalog usług społecznych Najważniejsze akty prawne dotyczące świadczenia usług społecznych Metodyka kontraktowania usług społecznych Proces kontraktowania usług społecznych Faza organizacyjna Powołanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Przeprowadzenie szkoleń Faza administracyjna Utrzymanie systemu informatycznego i dokumentacji Organizacja spotkań RADAR Faza przygotowawcza (identyfikacja usług społecznych, podmiotów, które je świadczą i metod, którymi się posługują) Pierwsze spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Spotkanie RADAR Drugie spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Trzecie spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Spotkanie RADAR Czwarte spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Faza wyboru ofert... 50

3 Strona Piąte spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Zwołanie Rady Szóste spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Pierwsze spotkanie Komisji Przetargowej Siódme spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Faza oceny ofert Drugie spotkanie Komisji Przetargowej Ósme spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Dziewiąte spotkanie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych Załączniki do podręcznika KUS Załącznik nr 1. Wzór zarządzenia (Wójta, Burmistrza, Prezydenta, Starosty, Marszałka) w sprawie wdrożenia systemu kontraktowania usług społecznych KUS Załącznik nr 2. Regulamin naboru Członków oraz Kierownika Zespołu ds. kontraktowania usług społecznych KUS Załącznik nr 3. Zarządzenie w sprawie powołania Zespołu ds. kontraktowania usług społecznych (KUS) w związku z wdrożeniem w Urzędzie systemu KUS Załącznik nr 4. Regulamin pracy Zespołu ds. kontraktowania usług społecznych w ramach systemu KUS Załącznik nr 5. Mapa aktywności organizacji pozarządowych Załącznik nr 6. RADAR agendy spotkań Załącznik nr 7 Ankieta oceniająca podmioty zainteresowane świadczeniem usług społecznych Załącznik nr 8. Wzór zapytania ofertowego na realizację usług społecznych Załącznik nr 9. Wzór formularza oferty Załącznik nr 10. Wzór arkusza oceny oferty Załącznik nr 11. Program szkoleniowy w zakresie przygotowania, realizacji, badania jakości usług świadczonych w formie kontraktacji... 72

4 Strona4 1. Wprowadzenie do podręcznika Niniejszy podręcznik został opracowany w ramach projektu PI Nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych realizowanego przez Fundację Inicjatyw Menedżerskich (FIM). Zawiera on szczegółową koncepcję wprowadzenia w życie innowacyjnego modelu umożliwiającego efektywniejsze zarządzanie usługami społecznymi świadczonymi w formie outsourcingu w samorządach gminnych i powiatowych Podkarpacia i Lubelszczyzny. Podręcznik opracowany na zlecenie Fundacji Inicjatyw Menedżerskich W ramach projektu współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Priorytet V Dobre rządzenie Działanie 5.4 Rozwój potencjału trzeciego sektora Poddziałanie Rozwój dialogu obywatelskiego

5 Strona5 2. Ogólne informacje i terminologia Pełna nazwa projektu realizowanego przez Fundację Inicjatyw Menedżerskich brzmi. W niniejszym podręczniku często zamiennie używany jest skrót KUS (od kontraktowania usług społecznych). Termin,,outsourcing jest skrótem od angielskich słów outside-resource-using i oznacza dosłownie,,korzystanie z zasobów zawnętrznych. Outsourcing traktowany jest jako nowoczesna strategia zarządzania daną organizacją (np. przedsiębiorstwem, jednostką samorządu terytorialnego itp.). Outsourcing jest postrzegany jako: metoda optymalizacji wykorzystania zasobów i środków przedsiębiorstwa polegająca na realizacji funkcji i procesów należących do zadań podmiotu gospodarczego lub społecznego (przedsiębiorstwa, jednostki administracji publicznej, instytucji społecznej i innych) przez podmioty zewnętrzne, proces transformacji funkcji i restrukturyzacji przedsiębiorstwa, jednostki administracyjnej lub innego podmiotu polegający na przekazywaniu funkcji i procesów oraz zasobów związanych z realizacją tych funkcji podmiotom zewnętrznym. Asymetria odpowiedzialności między podmiotem dokonującym outsourcingu określonych zadań lub procesów a podmiotem podejmującym się ich realizacji na rzecz pierwszego podmiotu jest jednym z zagadnień dotąd nierozwiązanych zadowalająco. Stanowi więc jedną z barier ograniczających skłonność podmiotów do outsourcingu także w tych sytuacjach, w których może on przynieść znaczne korzyści ekonomiczne. W procesie outsourcingu podmiot społeczny lub gospodarczy rezygnuje z utrzymywania określonych zasobów (np. maszyn i urządzeń, kadry, systemów informatycznych, zbiorów informacji) niezbędnych do realizacji funkcji lub zadań, za które ten podmiot ponosi odpowiedzialność wobec kontrahentów, kooperantów, lub z mocy prawa we własnych wewnętrznych strukturach i zarządzania nimi. W wyniku outsourcingu następuje więc uzależnienie się podmiotu decydującego się na outsourcing od innych, zewnętrznych organizacji. Podmiot taki, pozbywając się części swoich zasobów, traci możliwość samodzielnej realizacji ważnych funkcji i zadań. Jest więc niejako skazany na obsługę zewnętrzną. Wymienić można następujące główne cele, jakie chcą osiągnąć podmioty decydujące się na outsourcing: zmniejszenie kosztów własnej działalności, Oczekuje się, że zewnętrzny realizator funkcji danego podmiotu będzie realizował te funkcje taniej, aniżeli gdyby były one realizowane przez własną kadrę i przy korzystaniu z własnych zasobów.

6 Strona6 usprawnienie zarządzania dzięki możliwości skoncentrowania się kierownictwa na podstawowych zadaniach i na zarządzaniu podstawową działalnością, bez zajmowania uwagi procesami o charakterze pomocniczym lub drugorzędnym, Te efekty są ważne zwłaszcza w organizacjach scentralizowanych, w których cała odpowiedzialność za funkcjonowanie jednostki spoczywa na centralnym kierownictwie. Do takich organizacji należą organy administracji publicznej, w których z mocy prawa kompetencje decyzyjne i cała odpowiedzialność spoczywa na kierowniku jednostki. poprawa jakości realizacji usług, Podejmujące decyzję outsourcingową oczekuje się, że zewnętrzny podmiot, dzięki wyspecjalizowaniu się w świadczeniu określonych usług, zapewni najwyższą jakość tych usług. dostęp do nowoczesnych technologii i know how, Oczekuje się, że firma podejmująca współpracę udostępni pracownikom podmiotu zleceniodawcy najnowsze technologie, wiedzę, know - how i dzięki temu podniesie poziom technologiczny i organizacyjny oraz kwalifikacje kadry. zwolnienie zasobów własnych do innych celów, uzyskanie dostępu do zasobów, którymi organizacja nie dysponuje, nie ma możliwości ich utworzenia lub efektywnego wykorzystania w ramach własnych, przyspieszenie korzyści, jakie można uzyskać dzięki restrukturyzacji, rozszerzenie zakresu działalności, tzn. realizacja zadań lub funkcji, które w warunkach posiadanych zasobów i kwalifikacji kadr były niemożliwe do podjęcia, pozyskanie kapitału, podział ryzyka między podmioty kooperujące w ramach outsourcingu, Efekt podziału ryzyka uzyskuje się tylko wtedy, gdy podmioty współpracujące powiązane są wzajemnymi powiązaniami outsourcingowymi, tzn. pomiot A korzysta z usług lub wyrobów podmiotu B w pewnym zakresie, a równocześnie podmiot B korzysta z usług lub wyrobów podmiotu A w innym zakresie, o zbliżonym znaczeniu dla funkcjonowania obu podmiotów. rozszerzenie działalności dzięki specjalizacji w określonym zakresie produktów/usług. Zastosowanie outsourcingu wymaga spełnienia szeregu warunków. Podstawowym jest akceptacja ze strony kierownictwa organizacji wydzielenia danego zadania/usługi i przekazania jej podmiotowi zewnętrznemu. Outsourcing doprowadzić powinien do poprawy jakości wykonywania danego zadania/świadczenia usługi w aspektach strategicznym, rynkowym, ekonomicznym, organizacyjnym i motywacyjnym. Ponadto outsourcing nie może spowodować osłabienia lub utraty kontroli nad wydzieloną działalnością. Przedmiotem outsourcingu powinna być działalność o wysokim stopniu autonomiczności. Powinna istnieć również możliwość określenia wymiernych ekonomicznie (a także np. społecznie) wyników takiej działalności. Ważnym warunkiem outsourcingu jest także istnienie stabilnego, konkurencyjnego rynku usług outsourcingowych. Decyzja o outsourcingu nie może być ani

7 Strona7 powierzchowna, ani pochopna. Musi być poprzedzona wszechstronnymi i wnikliwymi analizami obejmującymi wszystkie istotne aspekty problemu. Pod terminem,,kontraktowanie natomiast rozumie się takie wyrażenia jak:,,zawierać kontrakt/umowę na dostawę czegoś, w tym usługi czy zadania. Ostatnim terminem wartym wyjaśnienia na początku niniejszego opracowania są,,usługi społeczne. Stanowią one specyficzną grupę usług świadczonych przez samorząd dla obywateli w celu zaspokojenia ich potrzeb wynikających z praw człowieka. Więcej informacji na temat usług społecznych znajduje się w dalszej części podręcznika, w rozdziale Katalog usług społecznych Specyfika outsourcingu w sektorze publicznym Outsourcing w sektorze publicznym, w szczególności w administracji publicznej, zarówno rządowej, jak i samorządowej ma swoją wyraźną specyfikę, odróżniającą go od outsourcingu w sektorach działalności gospodarczej, w których głównym kryterium konkretnych decyzji outsourcingowych jest ekonomia. Natomiast przy określaniu strategii i podejmowaniu konkretnych decyzji outsourcingowych przez jednostki administracji publicznej stosuje się inne podejścia i kryteria, niż w sektorach komercyjnych. Te główne kryteria to: publiczny charakter usług społecznych, Sektor publiczny jest zorientowany na świadczenie usług społecznych, które powinny być świadczone przy respektowaniu jednej z dwóch zasadach ekonomicznych: - jako usługi publiczne nieodpłatne dla usługobiorcy, tzn. obywatel nie ponosi żadnych opłat za świadczone usługi, - jako usługi publiczne odpłatne udostępniane po kosztach własnych (nonprofit). Niestety, w związku z rosnącymi potrzebami coraz większych środków na usługi społeczne pojawiła się tendencja świadczenia ich na zasadach komercyjnych, tzn. wprowadza się opłaty za te usługi w wysokości przekraczającej koszty ich świadczenia. Komercyjne podejście do usług społecznych prowadzi do ograniczenia dostępu do tych usług, zwłaszcza do osób i jednostek nie dysponujących odpowiednimi środkami finansowymi. odpowiedzialność, Odpowiedzialność za realizację zadań i spełnianie funkcji przez jednostkę administracji rządowej lub samorządowej jest niezbywalna. Odpowiedzialność administracji jest określana przez prawo i przez to prawo powinna być skutecznie egzekwowana. Administracji publicznej nie dotyczą efekty outsourcingu ważne w sektorach komercyjnych, takie jak np. podział i optymalizacja ryzyka. W administracji publicznej nie może być także mowy o rozkładaniu odpowiedzialności i podziale ryzyka między zleceniodawcę - jednostkę administracji

8 Strona8 publicznej a zleceniobiorcę. Nic nie zwolni kierownika urzędu centralnego, wójta, burmistrza lub prezydenta miasta z odpowiedzialności za to, że firma, której powierzył realizację ważnych zadań z zakresie usług publicznych, wykonała je źle lub ogłosiła upadłość. zakres działalności, zadań i funkcji, W administracji publicznej o zakresie zadań decyduje władza ustawodawcza oraz właściwe nadrzędne organy władzy wykonawczej poprzez prawa stanowione odpowiednio ustawy oraz akty wykonawcze, takie jak rozporządzenia i zarządzenia. Żaden organ administracji publicznej nie ma jednak uprawnień do rozszerzenia zakresu swoich zadań lub rezygnacji z ich wykonywania. Może je co najwyżej realizować lepiej lub gorzej, w mniejszym lub większym zakresie, odpowiednio do możliwości finansowych, organizacyjnych i technicznych, a także od wewnętrznych priorytetów i preferencji. Dotyczy to w szczególności organów samorządowych. formy, organizacja, procedury i technologia realizacji zadań i funkcji, W administracji publicznej, a także w szerokim zakresie w innych jednostkach sektora publicznego formy, organizację, procedury i technologie, w tym dopuszczalne technologie informacyjne określają regulacje prawne i związane z nimi normy, które mogą ograniczać potencjalne efekty outsourcingu, zwłaszcza w dziedzinie systemów informacyjnych i informatyki 1. 1 J. Oleński, Outsourcing w e-administracji. Korzyści ekonomiczne i granice outsourcingu w e-administracji, Uniwersytet Warszawski.

9 Strona9 3. Idea i cel projektu KUS Projekt,,PI Nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych ma na celu wypracowanie i wdrożenie innowacyjnego modelu umożliwiającego bardziej efektywne zarządzanie usługami społecznymi świadczonymi w formie outsourcingu w samorządach gminnych i powiatowych Podkarpacia i Lubelszczyzny. Projekt jest odpowiedzią na deficyt narzędzi wspierających outsourcing usług społecznych skutkujący słabą efektywnością w obszarze kontraktowania usług przez polskie samorządy. W ramach projektu zostanie wprowadzony i przetestowany nowatorski model ułatwiający outsourcing usług poprzez dostarczenie samorządom wiedzy na temat opłacalności kosztowej oraz celowości zlecanej usługi pod kątem potrzeb i użyteczności społecznej oraz dostarczenie sprawnych narzędzi do weryfikacji jakości kontraktowanej usługi w sześciu samorządach. Wartością dodaną innowacji jest zintegrowanie społeczności lokalnej wokół idei nowego spojrzenia na świadczenie usług społecznych przez synergiczne działania różnych interesariuszy tego procesu (urzędnicy, użytkownicy, odbiorcy). Produkt finalny to nowatorski, komplementarny model umożliwiający efektywne i projakościowe kontraktowanie usług, składający się z następujących elementów: narzędzi badawczych do identyfikacji i priorytetyzacji problemów i potrzeb społecznych, narzędzi badających efektywność społeczną i ekonomiczną zmiany formy realizacji usług społecznych na formę kontraktowania, narzędzi badających jakość realizacji usług społecznych w formie outsourcingu, programów edukacyjnych i szkoleniowych w zakresie przygotowania, realizacji i badania jakości realizacji usług społecznych w formie kontraktowania. Produkt zostanie dostarczony użytkownikom i odbiorcom w postaci podręcznika KUS i wyżej wymienionych narzędzi badawczych (wzory i szablony wraz z instrukcją ich wypełniania) oraz materiałów i programów szkoleniowych.

10 Strona10 4. Cele i funkcje podręcznika Niniejszy podręcznik stanowi swoiste kompendium wiedzy o projekcie,,nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych. Zawiera o nim wszystkie niezbędne informacje, tj. idea i cel projektu, opis uczestników mechanizmu kontraktowania usług społecznych i działań przez nich podejmowanych, czy wyjaśnienie czym są i jaką tak naprawdę rolę pełnią usługi społeczne. Zawiera także szczegółową koncepcję wprowadzenia w życie innowacyjnego modelu umożliwiającego efektywniejsze zarządzanie usługami społecznymi świadczonymi w formie outsourcingu, przedstawioną za pomocą opisu kolejnych kroków składających się na całą metodykę KUS. Ponadto podręcznik zawiera opis wszystkich komponentów składających się na całość systemu KUS, relacji pomiędzy nimi, zasad i metod ich stosowania. Uzupełnieniem podręcznika jest zestaw załączników, znajdujących się w ostatniej części dokumentu, których stosowanie zapewni efektywne i skuteczne funkcjonowanie systemu KUS. Główną funkcją podręcznika jest zatem bycie,,instrukcją obsługi, opisem systemu kontraktowania usług społecznych. W skład tego systemu wchodzą dwa główne, wzajemnie ze sobą powiązane elementy. Są to: metodyka (proces) KUS oraz docelowo także portal KUS, przy czym koncepcja portalu KUS została opisana w osobnym dokumencie. Zakłada się, że głównym odbiorcą podręcznika KUS będzie w pierwszej kolejności osoba podejmująca decyzję o wdrożeniu mechanizmu kontraktowania usług społecznych w jednostce samorządu terytorialnego. W dalszej kolejności odbiorcami będą członkowie zespołu ds. kontraktowania usług społecznych (wyjaśnienie czym jest taki zespół znajduje się w dalszej części niniejszego podręcznika). Podręcznik opisuje funkcjonowanie mechanizmu kontraktowania usług społecznych w odniesieniu do różnych grup, stanowiących jego otoczenie: wójta, burmistrza, itd. (kluczowych decydentów), urzędników będących członkami zespołu ds. kontraktowania usług społecznych, urzędników nie będących członkami ww. zespołu, urzędników odpowiedzialnych za realizację lub monitorowanie poszczególnych usług społecznych, rady gminy, rady powiatu, itd., ogółu społeczeństwa będącego odbiorcą usług społecznych na terenie objętym ich kontraktowaniem np. gmina, powiat, podmiotów zewnętrznych, w tym różnego typu organizacji pozarządowych, stowarzyszeń, podmiotów prywatnych, grup obywateli, którzy wyrażą chęć przejęcia od samorządu funkcji świadczenia danej usługi społecznej.

11 Strona11 5. Charakterystyka użytkowników i odbiorców projektu KUS Użytkownikami ostatecznego produktu będącego wynikiem projektu KUS będą członkowie zespołów ds. kontraktowania usług społecznych powołanych w sześciu samorządach województwa podkarpackiego i lubelskiego, tj.: w Starostwie Powiatowym w Leżajsku, Urzędzie Gminy Leżajsk, Urzędzie Gminy Grodzisko Dolne, Urzędzie Gminy Wisznice, Urzędzie Gminy Jabłoń i Urzędzie Gminy Wólka Lubelska. Przy doborze użytkowników należy brać pod uwagę następujące kwestie formalne: zatrudnienie w urzędzie w ramach umowy o pracę, Powołanie osoby do zespołu ds. kontraktowania, która wykonuje swoje obowiązki w ramach umowy cywilno prawnej niesie za sobą ryzyko szybkiego odejścia z pracy, a co za tym idzie niewystarczającego zaangażowania się w prace według nowej metody. w ramach obowiązków służbowych członek zespołu ds. kontraktowania powinien zajmować się współpracą z organizacjami pozarządowymi (oraz innymi podmiotami zewnętrznymi) lub powinien nadzorować świadczenie poszczególnych usług społecznych. W zależności od wielkości urzędu zespoły ds. kontraktowania powinny składać się z 3 6 osób. Zakłada się, że osobami nadzorującymi proces kontraktowania będą osoby z kierownictwa urzędu bądź wyznaczeni przez niech przedstawiciele średniego szczebla, np. dyrektorzy departamentów, kierownicy komórek organizacyjnych etc. Ważnym aspektem dla trwałości i efektywności mechanizmu kontraktowania usług społecznych jest, aby skład zespołów ds. kontraktowania pozostawał niezmienny. Niemniej jednak w przypadku gdyby któryś z członków zakończył pracę w urzędzie, należy powołać na jego miejsce nową osobę. Nowy członek powinien zapoznać się z metodologią pracy szczegółowo opisaną w niniejszym podręczniku. Odbiorcami projektu w procesie testowania są przedstawiciele (kadra kierownicza, pracownicy, współpracownicy) organizacji pozarządowych oraz podmiotów z województwa lubelskiego i podkarpackiego wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, czyli: osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, spółdzielnie socjalne,

12 Strona12 spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy z dnia 25 czerwca 2010r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857, z późn. zm.), które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników. Na potrzeby procesu testowania przydatnym byłoby doświadczenie odbiorcy we współpracy z administracją publiczną. Nie jest to jednak warunek, który musi być bezwzględnie spełniony aby przedstawiciele danej organizacji mogli wziąć udział w projekcie. Ostatnią grupą uczestniczącą w procesie kontraktowania usług społecznych są odbiorcy (beneficjenci) tych usług, czyli osoby tworzące lokalne społeczności. Otoczenie społeczne systemu KUS zostało przedstawione na poniższym rysunku. Rys. 1. Otoczenie społeczne systemu KUS.

13 Strona13 6. Czas, koszt i niezbędne zasoby do wdrożenia projektu Wdrożenie nowego modelu outsourcingu usług społecznych odbywać się będzie w oparciu o zasoby własne samorządu (zarówno personalne, jak i infrastrukturalne). Zespół ds. kontraktowania stanowią bowiem pracownicy urzędu odpowiedzialni za poszczególne usługi społeczne. W projekcie zaplanowane zostały szkolenia dla członków zespołów ds. kontraktowania usług społecznych. Dlatego też niezbędny czas do prawidłowego wdrożenia systemu w urzędach testujących produkt wynosi ok. 1,5 miesiąca. W przypadku innych zainteresowanych samorządów czas wdrożenia rozwiązań jest nieco dłuższy i wynosi 3 4 miesięce. Każdy urząd w miarę możliwości finansowych może skorzystać ze szkoleń przygotowujących do pracy wg nowej metodyki, ale również istnieje możliwość, by urzędnicy mogli przygotować się samodzielnie do pracy w oparciu o czytelne i szczegółowe informacje podane w niniejszym opracowaniu.

14 Strona14 7. Działania w projekcie KUS W zakres projektu,,pi Nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych wchodzi wiele różnorodnych działań. Główne z nich to: Pogłębiona analiza problemu Analiza w skali makro i mikro, przeprowadzona na terenie województwa podkarpackiego i lubelskiego wśród 800 samorządów i organizacji pozarządowych. Diagnoza pozwoli na uzyskanie odpowiedzi na pytania dotyczące rodzajów, metod oraz kosztów realizacji usług świadczonych przez samorządy, metod pomiaru ich efektywności i jakości oraz problemów, z jakimi borykają się organizacje pozarządowe. Przygotowanie wstępnej wersji produktu finalnego obejmujący: opracowanie kalkulatorów kosztów ekonomicznych i kosztów użyteczności społecznej zmiany formy realizacji usług z dotychczasowej na formę kontraktowania, opracowanie katalogu wskaźników do badania jakości realizacji usług w formie kontraktowania, opracowanie podręcznika KUS (metodologia, wzory dokumentów, instrukcje) niniejszy produkt, opracowanie koncepcji portalu, opracowanie programów szkoleniowych w zakresie przygotowania, realizacji, badania jakości usług świadczonych w formie outsourcingu, konsultacja wyżej wymienionych narzędzi i podręcznika KUS w 20-stu samorządach i 20-stu NGO, wniesienie ewentualnych korekt, przygotowanie Strategii Wdrażania Projektu Innowacyjnego Testującego, złożenie Strategii, podręcznika i narzędzi do oceny przez Krajową Sieć Tematyczną. Testowanie produktu Testowanie odbędzie się w Starostwie Powiatowym w Leżajsku, Urzędzie Gminy Wólka Lubelska, Urzędzie Gminy Jabłoń, Urzędzie Gminy Wisznice, Urzędzie Gminy Leżajsk oraz Urzędzie Gminy Grodzisko Dolne i będzie składać się z następujących etapów: rekrutacji użytkowników oraz powołania zespołów ds. kontraktowania usług społecznych, szkolenia członków zespołów ds. kontraktowania usług w zakresie nowej metody, zasad oceny użyteczności społecznej i ekonomicznej, jakości i efektywności kontraktowania usług, bieżącej pracy zespołów ds. kontraktowania obejmującej m.in. uruchomienie portalu KUS, organizację spotkań RADAR, zbudowanie matrycy z użyciem kalkulatora kosztów, przeprowadzenie Studium Celowości, uruchomienie procesu kontraktowania, ocenę efektywności, jakości i użyteczności danej usługi,

15 Strona15 organizacji warsztatów dla przedstawicieli NGO i innych zewnętrznych partnerów społecznych w zakresie nowej metody kontraktowania usług, wymogów i standardów świadczenia usług i współpracy z samorządem w obszarze outsourcingu. Ewaluacja zewnętrzna i wewnętrzna Ewaluacja zewnętrzna zostanie przeprowadzona przez niezależnych ekspertów. Jej celem będzie weryfikacja efektywności produktu, jego potencjału i przydatności. Równocześnie zespół zarządzający przeprowadzi ewaluację wewnętrzną projektu. Opracowanie ostatecznej wersji produktu finalnego Omówienie wyników testowania, zidentyfikowanie obszarów do poprawy oraz naniesienie niezbędnych korekt. Następnie produkt zostanie złożony do walidacji. Powstanie ostateczna wersja produktu podręcznik KUS. Upowszechnianie i włączaenie do głównego nurtu Działania upowszechniające (konferencje, warsztaty robocze, foldery informacyjne, listy rekomendacyjne, film) wśród użytkowników i decydentów będą miały na celu wypromowanie nowatorskiego modelu kontraktowania usług społecznych.

16 Strona16 8. Katalog usług społecznych Niniejszy rozdział zawiera m.in. wyjaśnienie czym różnią się usługi publiczne od specyficznych usług społecznych, charakterystykę tych ostatnich (cele, funkcje, sposób organizacji), katalog usług społecznych oraz podstawy prawne dotyczące ich świadczenia Usługi publiczne a usługi społeczne Rys. 2. Usługi publiczne a usługi społeczne. Pod pojęciem usługi publiczne rozumie się usługi świadczone przez administrację publiczną (w szczególności samorządową) na rzecz obywateli albo bezpośrednio (w ramach sektora publicznego) albo poprzez finansowanie podmiotów prywatnych zapewniających jej realizację a niebędących administracją publiczną. Obszar usług publicznych obejmuje szeroki zakres aktywności ze strony samorządu terytorialnego, przybierając różnorodne formy organizacyjne. Usługi społeczne natomiast stanowią specyficzną grupę usług publicznych świadczonych przez samorząd dla obywateli w celu zaspokojenia ich potrzeb wynikających z praw człowieka. Samorząd lokalny dostarcza w ramach zadań ustawowych usługi społeczne w następujących obszarach: ochrona zdrowia, edukacja publiczna, kultura, w tym kultura fizyczna i rekreacja, pomoc i opieka społeczna, mieszkalnictwo, porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli.

17 Strona Cechy definicyjne usług i ich konsekwencje ekonomiczne Tab. 1. Cechy definicyjne usług i ich konsekwencje ekonomiczne Cechy usług Niematerialność Jednoczesność procesu świadczenia i konsumpcji Implikacje dla usługodawcy i konsumentów usługi nie mogą być ocenione przez potencjalnego nabywcę za pomocą zmysłów usługi nie mogą być pokazywane i przechowywane ograniczony czas dostępności usługi dla nabywcy ograniczone możliwości zwiększania skali świadczenia usług praca personelu wpływa na wyniki procesu świadczenia usługi brak możliwości zachowania tajemnicy produkcji, a tym samym brak ochrony patentowej Niejednolitość niemożność oferowania standardowych produktów usługowych, ze względu na to, że ostateczne cechy usługi kształtowane są przez personel firmy usługowej, samego usługobiorcę oraz współusługobiorców utrudnienia w wyliczaniu kosztów świadczenia poszczególnych usług, a co za tym idzie - utrudnienia w prowadzeniu racjonalnej polityki cenowej Nietrwałość Brak możliwości nabycia usług na własność niemożność składowania usług, a zatem również ich wytwarzania na zapas wielkość konsumpcji ograniczona jest aktualną wielkością potencjału ludzkiego i rzeczowego zaangażowanego w świadczenie danej usługi świadczone na czyjąś rzecz usługi nie mogą być przedmiotem wtórnego obrotu Na podstawie: Flejterski i in. (red.), Współczesna ekonomika usług, PWN, Warszawa 2005, s. 43.

18 Strona Charakterystyka usług społecznych Usługi społeczne to forma świadczeń (społecznych), co oznacza, że świadczenia w formie pieniężnej nie brane są w tym wypadku pod uwagę. Zestaw cech definicyjnych usług społecznych jako formy świadczeń społecznych jest następujący: są czynnościami podejmowanymi w celu bezpośredniego zaspokojenia ludzkich potrzeb i nie polegają na wytwarzaniu dóbr materialnych, służą zaspokojeniu indywidualnych potrzeb jednostek i rodzin choć ich jakość i dostępność ma wpływ na jakość życia szerszych społeczności lokalnych, mogą być finansowane, organizowane i dostarczane zarówno przez instytucje publiczne, jak i niepubliczne (prywatne), np. organizacje pozarządowe, świadczone są bezpłatnie, częściowo lub w pełni odpłatnie. Realizacja usług społecznych przyczynia się do humanizacji życia m.in. poprzez: podtrzymywanie człowieka w dobrej kondycji zdrowotnej, powiększanie zasobów jego wiedzy i umiejętności, tworzenie i podtrzymywanie więzi społecznych, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, kształtowanie i upowszechnianie zdobyczy cywilizacyjnych, wpływanie na systemy wartości wyznawane przez ludzi, ich motywacje i zachowania. Usługi społeczne zdefiniowane zostały w dokumentach Unii Europejskiej. Dokonano tego na potrzeby opracowania długofalowej strategii UE dotyczącej reformy sektora usług gospodarczych stanowiących interesy ogólnonarodowe (np. telekomunikacja, energetyka, transport publiczny). Dodatkowym argumentem dla uporządkowania rynku usług społecznych jest projekt wprowadzenia dyrektywy usługowej, która ma otworzyć i zdynamizować rynek usług w UE.

19 Strona Cele, funkcje i sposób organizacji usług społecznych według Komisji Europejskiej Tab. 2. Cele, funkcje i sposób organizacji usług społecznych według Komisji Europejskiej. Cele i funkcje usług społecznych usługi społeczne zorientowane są na osobę, przeznaczone do zaspokajania życiowych potrzeb człowieka, zwłaszcza potrzeb słabszych grup w społeczeństwie; zapewniają ochronę przed ogólnymi i szczególnymi zagrożeniami dla życia oraz pomagają w realizacji osobistych wyzwań i w sytuacjach kryzysowych; świadczone są również na rzecz rodzin, w kontekście zmiany wzorców rodziny, wspierania ich roli w opiece nad młodymi i starszymi członkami rodziny, jak również nad osobami niepełnosprawnymi, oraz kompensują ewentualny rozpad rodzin; są to kluczowe instrumenty ochrony podstawowych praw człowieka i ludzkiej godności; pełnią rolę zapobiegawczą i integrują społecznie wszystkich członków populacji, niezależnie od ich stanu posiadania czy dochodów, przyczyniają się do zwalczania dyskryminacji, zapewnienia równości płci, poprawy warunków życia i tworzenia równych szans dla wszystkich, zwiększając tym samym zdolność jednostek do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Sposób organizacji świadczenia i finansowania usług społecznych zaspokojenie wielorakich potrzeb poszczególnych jednostek wymaga wszechstronności i personalizacji usług socjalnych, które muszą być opracowane i świadczone w sposób zintegrowany; często między odbiorcą usługi i usługodawcą istnieje osobista relacja; przy definiowaniu i świadczeniu usługi trzeba uwzględniać różnorodność ich adresatów; usługi socjalne świadczone w celu zaspokojenia potrzeb osób należących do słabszych grup społeczeństwa charakteryzuje często asymetryczny stosunek między usługodawcami i beneficjentami, odmienny od relacji mających miejsce między dostawcą handlowym a konsumentem; z uwagi na fakt, że usługi te często osadzone są w (lokalnych) tradycjach kulturowych, wybiera się rozwiązania dostosowane do szczególnych cech lokalnej sytuacji, gwarantujące bliskość między usługodawcą a użytkownikiem, zapewniając jednocześnie równy dostęp do usług na całym terytorium; usługodawcy często potrzebują dużej autonomii, by zaspokoić różne i zmieniające się potrzeby socjalne; z reguły usługi te opierają się na zasadzie solidarności i w dużym stopniu są one uzależnione od publicznego finansowania, co zapewnia równy dostęp, niezależnie od stanu posiadania czy dochodów; usługodawcy nienastawieni na zysk oraz pracownicy wolontariatu często odgrywają ważną rolę w świadczeniu usług socjalnych, wyrażając tym samym postawę obywatelską i przyczyniając się do integracji społecznej, spójności

20 Strona20 społecznej wspólnot lokalnych oraz do solidarności międzypokoleniowej. Źródło: Komunikat KE Usługi świadczone w interesie ogólnym, w tym usługi socjalne świadczone w interesie ogólnym: nowe zobowiązanie europejskie, KOM(2007) 725 wersja ostateczna, s Usługi społeczne jako źródło świadczeń na rzecz dobrobytu społecznego Państwo organizuje i finansuje system usług społecznych, dostarczających ludziom świadczeń społecznych (w tym w formie usług), które zaspokajają ich indywidualne potrzeby i w ten sposób przyczyniają się do zwiększenia ich dobrobytu i wyrównania poziomu życia. Wyróżnia się dwa poziomy usług społecznych: I. poziom regulacyjno-organizacyjno-finansowy równoznaczny z polityką społeczną państwa, II. poziom świadczeń społecznych, które otrzymują dzięki niemu uprawnieni obywatele lub mieszkańcy w tym przypadku usługi są jednym z rodzajów świadczeń. Rys. 3. Usługi społeczne jako źródło świadczeń na rzecz dobrobytu społecznego.

21 Strona Katalog usług społecznych Katalog usług społecznych jest podstawowym narzędziem przygotowywania oferty usług społecznych. Opracowanie katalogu usług społecznych wymaga dokonania kompleksowego przeglądu działań w dziedzinie świadczenia tych usług. Stanowi on również punkt wyjścia do przeprowadzenia analizy efektywności ekonomicznej i oceny społecznej skuteczności oferowanych usług. Analiza ekonomiczna, w oparciu o przyjęte wskaźniki, powinna umożliwić wycenę usługi, natomiast ocena społecznej skuteczności powinna być oparta na kryteriach jakościowych. Katalog usług społecznych jest również niezbędnym narzędziem do kształtowania działań samorządu realizującego cele strategiczne o charakterze społecznym. Przede wszystkim jednak katalog służy komunikacji z mieszkańcami konsultowaniu z nimi zasad i warunków na jakich świadczone są usługi społeczne. Katalog usług społecznych pozwala samorządom przyjąć rolę usługodawcy dbającego o atrakcyjność i dostępność swojej oferty. Zakres działania samorządu w obszarach usług społecznych jest bardzo szeroki. Część przedsięwzięć jest obligatoryjna i powszechna, ale wiele zadań jest też podejmowanych z własnej inicjatywy. Charakterystyka usług zawartych w katalogu powinna być efektem rozpoznania potrzeb klientów (mieszkańców) z wykorzystaniem badania ich opinii czy technik z zakresu marketingu usług, tj. segmentacji obsługiwanych rynków. Użyteczność katalogu usług społecznych zależy od umiejętności praktycznego korzystania z wielu narzędzi marketingowych. Standardy świadczenia usług stanowią zobowiązanie usługodawcy wobec ich odbiorców do ich dostarczania na zagwarantowanym poziomie. Powinny one być tworzone z uwzględnieniem perspektywy odbiorcy usługi oraz opisywać cechy najważniejsze dla usługobiorców. Opracowanie standardów usług publicznych polega na wyznaczeniu wzorców świadczenia tych usług w postaci ich obserwowalnych cech oraz nieprzekraczalnych parametrów. Standardy usług mogą określać m.in.: zakres i charakterystykę usługi, sposób świadczenia usługi, czas dostępu do usługi, opłaty za usługę, warunki, które powinien spełnić podmiot świadczący usługę i odbiorca usługi. Standardy są przygotowywane przez pracowników samorządów odpowiedzialnych za poszczególne kategorie usług publicznych. Tak rozumiane standardy rozszerzają, uszczegóławiają lub uzupełniają ewentualne standardy obligatoryjne zawarte w ustawach lub rozporządzeniach wykonawczych. Pracownicy samorządu przygotowujący standardy powinni przede wszystkim uwzględnić te aspekty usług społecznych, które mają najważniejsze znaczenie dla odbiorców oraz ustalić ich gwarantowany poziom. Ewentualne opublikowanie standardów stanowi bodziec dla usługodawców do większego zaangażowania się w proces ich świadczenia. Niespełnianie standardów stanowi z kolei sygnał do ponownej analizy sposobu świadczenia usług oraz wdrożenia działań doskonalących a w ostateczności zmiany usługodawcy. W przypadku usług społecznych świadczonych przez jednostki zewnętrzne (np. organizacje pozarządowe), standardy świadczenia usług są istotnym elementem specyfikacji istotnych warunków zamówienia, służącym zapewnieniu zakładanej jakości usługi. Podczas tworzenia standardów należy uwzględnić obecne oraz przyszłe prawa i potrzeby odbiorców usług społecznych.

22 Strona22 Wdrożenie systemu okresowego badania potrzeb i satysfakcji odbiorców usług społecznych powinno uwzględniać udział samych zainteresowanych m.in. w ramach tzw. partycypacji społecznej. Wyniki badań powinny być wykorzystywane do dokonywania korekt w sposobie świadczenia usług, w celu poprawy ich jakości i efektywności. Istotnym wsparciem merytorycznym do definiowania, pomiaru, oceny i poprawy jakości świadczenia usług społecznych są,,wspólne ramy jakości usług społecznych pożytku publicznego (ang. Common Quality Framework for Social Services of General Interest). Poniżej, w tabeli przedstawiono podstawowe zasady CQF for SSGI. Tab. 3. Zasady CQF for SSGI. Aspekty Obszary Warunki Kontekstualne Warunki wstępne udzielania usługi wspierające ramy polityki społecznej, podejście oparte na prawach, ramy prawne, stabilne i zrównoważone finansowanie, dialog z interesariuszami, dostępność finansowa (affordability), dostępność przestrzenna, architektoniczna i informacyjna (accesibility), dostępność do szerokiej oferty usług. Organizacyjne Wymogi w stosunku do organizacji usługowej dobre zarządzanie, odpowiedzialność i przejrzystość, planowanie roczne, zbieranie opinii zwrotnych, systematyczna poprawa jakości, zachowanie poufności. Proces udzielania usługi Potrzeby obsługiwanych karta praw, nie-dyskryminacja, procedury skargowe, wolność wyboru, zachowanie autonomii Korzyści i wyniki Wyniki usług orientacja na wyniki, korzyści dla użytkowników usług, rejestrowanie wyników, przeglądy wyników, przejrzystość wyników. Źródło: Common Quality Framework for Social Services of General Interest, wrzesień 2009, s

23 Strona23 W tabeli poniżej został przedstawiony Katalog usług społecznych, które mogą być realizowane na zlecenie administracji samorządowej (G-gmina, P-powiat, W-województwo) przez podmioty społeczne. Tab. 4. Katalog usług społecznych. Katalog usług społecznych Usługi społeczne stanowią szczególny rodzaj usług publicznych. Służą zaspokojeniu zbiorowych potrzeb wspólnoty. Efektem ich świadczenia są dobra niematerialne. Obszar usług Nazwa usługi Kod - numer społecznych Edukacja publiczna 1. Prowadzenie szkoły podstawowej/ EP-01/G gimnazjum (zadania realizowane 2. Organizacja i prowadzenie pozaszkolnych i przez samorząd m.in. na EP-02/G pozalekcyjnych zajęć dla dzieci i młodzieży podstawie ustawy o samorządzie gminnymi 3. Organizacja zajęć edukacyjnych dla uczniów EP-03/G ustawy o systemie niepełnosprawnych oświaty) 4. Prowadzenie przedszkola gminnego EP-04/G 5. Organizacja i prowadzenie działań na rzecz EP-05/G rozwijania uzdolnień młodzieży szkolnej 6. Dowóz uczniów szkoły EP-06/G podstawowej/gimnazjum na zajęcia lekcyjne Ochrona zdrowia (Zadania realizowane przez samorząd m.in. na podstawie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, ustawy o ochronie zdrowia psychicznego) Kultura, kultura fizyczna i rekreacja (zadania wynikające z ustawy o samorządzie gminnym/powiatowym) 1. Zapewnienie dostępności do podstawowej opieki zdrowotnej, położnictwa i ginekologii oraz stomatologii zgodnie z minimalnym OZ-01/G planem zabezpieczenia ambulatoryjnej opieki zdrowotnej 2. Prowadzenie profilaktyki w ochronie zdrowia organizowanie i przeprowadzanie badań OZ-02/G OZ-02/P profilaktycznych 3. Prowadzenie profilaktyki związanej OZ-03/G OZ-03/P z przeciwdziałaniem uzależnieniom 4. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych OZ-04/G 5. Pomoc pielęgnacyjno-opiekuńcza w zakresie OZ-05/G długoterminowej opieki domowej 6. Organizacja i świadczenie usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami OZ-06/G psychicznymi 1. Organizacja imprez kulturalnych na terenie gminy/powiatu KR-01/G KR-01/P 2. Promocja dziedzictwa kulturowego regionu KR-02/G KR-02/P 3. Ochrona miejsca pamięci narodowej KR-03/G 4. Prowadzenie Centrum Kultury KR-04/G KR-04/P 5. Organizacja zawodów i imprez sportoworekreacyjnych KR-05/G 6. Organizacja pozalekcyjnych zajęć sportowych KR-06/G 7. Szkolenie sportowe dzieci i młodzieży KR-07/G 8. Organizacja turystyki pieszej/ rowerowej na terenie gminy/powiatu KR-04/G KR-04/P

24 Strona24 Pomoc i opieka społeczna (zadania wynikające z ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o pomocy społecznej) Mieszkalnictwo Porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli (zadania wynikające z ustawy o samorządzie gminnym/powiatowym oraz ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych) 1. Pomoc osobom i rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej poprzez dostarczanie odzieży, żywności i opału 2. Prowadzenie Domu Pomocy Społecznej dla osób wymagających stałej opieki 3. Organizacja wypoczynku letniego dla dzieci z ubogich rodzin 4. Opracowanie i realizacja systemu stypendialnego dla uzdolnionej młodzieży z rodzin o niskich dochodach 5. Udzielenie schronienia dla bezdomnych z terenu gminy 6. Organizowanie i prowadzenie środowiskowego domu samopomocy 1. Zapewnienie lokali socjalnych i zamiennych w sytuacjach kryzysowych 2. Prowadzenie mieszkań chronionych dla pełnoletnich wychowanków domów dziecka 3. Prowadzenie mieszkań chronionych dla osób z zaburzeniami psychicznymi 1. Zabezpieczenie medyczne podczas imprezy masowej 2. Zorganizowanie i przeprowadzenie patroli wodnych w okresie wakacyjnym PS-01/G PS-02/P PS-03/G PS-04/G PS-05/G PS-06/G MK-01/G MK-02/G MK-03/G PB-01/G PB-02/G 3. Monitoring obiektów użyteczności publicznej PB-02/G

25 Strona Najważniejsze akty prawne dotyczące świadczenia usług społecznych Poniżej znajduje się wykaz najważniejszych aktów prawnych, w których mowa jest o usługach społecznych. 1. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) 2. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz z późn. zm.) 3. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz. U. z 1998 r. Nr 91, poz. 576) 4. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz z późn. zm.) 5. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654) 6. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz z późn. zm.) 7. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473) 8. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 1991 r. Nr 95, poz. 425 z późn. zm.) 9. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z późn. zm.) 10. Ustawa z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 62, poz. 504)

26 Strona26 9. Metodyka kontraktowania usług społecznych Zgodnie z tym, co zostało napisane na początku niniejszego podręcznika, jednym z kluczowych komponentów systemu kontraktowania usług społecznych jest metodyka KUS, która w istotnym stopniu decyduje o innowacyjności projektu,,nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych. Innowacyjność metodyki KUS polega na tym, iż dostarcza ona kompleksowych narzędzi, których stosowanie ma na celu ułatwienie mechanizmu outsourcingu usług. Odbywa się to poprzez dostarczenie samorządom wiedzy na temat opłacalności kosztowej oraz celowości społecznej zlecenia danej usługi podmiotom zewnętrznym, jak również poprzez dostarczenie sprawnych narzędzi do weryfikacji jakości kontraktowanej usługi. Informacje na temat opłacalności kosztowej kontraktowania usług można znaleźć w osobnym dokumencie pt. Kalkulator kosztów ekonomicznych, natomiast na temat celowości społecznej w dokumencie pt. Kalkulator kosztów użyteczności społecznej. Istotną innowacją jest także zmiana polegająca na tym, iż w nowym podejściu oprócz pracowników administracji (którzy dotychczas zajmowali się świadczeniem usług społecznych) uczestniczą aktywnie różnego typu lokalne podmioty zewnętrzne (organizacje pozarządowe, inne związki i stowarzyszenia, grupy obywateli) zarówno na etapie badania jakości świadczonych usług przy użyciu dotychczasowej metody, dokonywania syntezy uzyskanej wiedzy i identyfikacji nowych metod i priorytetów, jak i przy wspólnej pracy nad wprowadzaniem istotnych zmian. Stanowi więc to istotny czynnik integrujący lokalne społeczności. Metodyka KUS wraz z komponentami niezbędnymi do jej uruchomienia i cyklicznej realizacji została szczegółowo opisana w kolejnych rozdziałach niniejszego podręcznika.

27 Strona Proces kontraktowania usług społecznych Podstawą metodyki KUS pozwalającą na realizację projektu PI Nowoczesne zarządzanie outsourcingiem usług społecznych jest proces KUS, który schematycznie, wraz z legendą, przedstawiony jest na poniższym diagramie. Rys. 4. Proces KUS.