Sprawozdanie. Decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi: PKre /13 (645) z. dnia 6 maja 2013 roku. Umowa SGGW: K

Transkrypt

1 Sprawozdanie z realizacji zadania Wpływ ekologicznych dodatków ziołowych w żywieniu zwierząt, w tym ryb, na ich zdrowotność z uwzględnieniem efektów produkcyjnych Decyzja Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi: PKre /13 (645) z dnia 6 maja 2013 roku. Umowa SGGW: K Warszawa, 15 listopada 2013

2 1. Wstęp. Światowa akwakultura jest od kilkunastu lat najszybciej rozwijającą się gałęzią produkcji żywności. Jednakże wzrost intensyfikacji chowu pociąga za sobą pojawianie się coraz nowszych i niestety bardziej zjadliwych i trudnych w zwalczaniu jednostek chorobowych. Ten swoisty mechanizm wyścigu zbrojeń znany jest doskonale z medycyny ludzkiej i ma identyczny przebieg w przypadku zwierząt będących przedmiotem użytkowania przez ludzi. Szczególnie trudne jest zwalczanie czynników patogennych, zarówno infekcyjnych jak i inwazyjnych, w przypadku akwakultury. Wynika to faktu, że produkcja ta odbywa się w środowisku wodnym. Organizmy chorobotwórcze stale w tym środowisku przebywają i nie ma fizycznej możliwości odizolowania od nich ryb hodowanych przez człowieka. Wiele z nich dostaje się do stawów wraz z wodą, którą napełniane są stawy lub z drobnymi dzikimi rybami (głównie wylęgiem) lub fauną bezkręgową również dostającą się do stawów podczas zalewania stawów. W sprzyjających warunkach patogeny bardzo łatwo atakują ryby np. osłabione głodem, zimowaniem, stresem itp. Ze względu na duże zagęszczenia obsady bardzo szybko mogą zainfekować całą populacje ryb w danym zbiorniku, zaś hodowca ma bardzo małe możliwości działań interwencyjnych. W przeciwieństwie do jakiejkolwiek innej produkcji zwierzęcej nie ma możliwości odizolowania ryb chorych od zdrowych. Fakt, że produkcja odbywa się w zupełnie odmiennym dla człowieka środowisku (wodzie) bardzo utrudnia lub wręcz uniemożliwia stałą obserwację tego, co dzieje się pod powierzchnią wody. W efekcie objawy, że coś złego dzieje się w stawie częstokroć dostrzegamy gdy pojawiają się martwe ryby. Płynność środowiska wodnego bardzo ułatwia przemieszczanie się patogenów. Decyzja typu jutro podamy lek, bo już jest popołudnie i na dzisiaj skończyliśmy pracę jest częstokroć równoznaczna z utratą całej obsady w stawie. Istnieją także ograniczenia odnośnie formy, w jakiej lek może zostać podany. W postaci iniekcji czy też kąpieli możliwe jest to tylko w trakcie obsad lub odłowów, czyli dwukrotnie w ciągu roku. W trakcie cyklu produkcyjnego środek farmakologiczny można podać rybom jedynie w paszy. Długi cykl produkcyjny karpia, trwający dwa lub częściej obecnie trzy lata, sprawia że zgodnie z art. 25t ust. 2-4 rozporządzenia nr 889/2008 użycie środków farmaceutycznych typu alopatycznego może być przeprowadzone nawet dwukrotnie. Jednakże hodowca nigdy nie ma pewności, czy wszystkie ryby pobrały paszę zawierającą lek i czy w takiej samej, zalecanej przez nadzór weterynaryjny, ilości. Dodatkowo, w chwili wystąpienia czynnika chorobotwórczego karpie z reguły zaprzestają

3 żerowania, co oznacza całkowity brak jakiejkolwiek możliwości działania interwencyjnego w stosunku do ryb chorych. W ekologicznej akwakulturze szczególny nacisk położony jest na profilaktykę oraz wspieranie naturalnej odporności ryb. Należy dążyć do zapewnienia utrzymywanym rybom dobrostanu, zapobiegania uszkodzeniom, ograniczania do minimum stresu (art. 25f rozporządzenia nr 889/2008), czyli do szeroko pojętej profilaktyki. W przypadku produkcji karpia jednym z głównych czynników decydujących o zachowaniu właściwych warunków chowu jest odpowiednie dobranie gęstości obsady. Albowiem karp jako ryba nie posiadając żołądka wymaga albo bardzo dobrze zbilansowanych bardzo dobrej jakości (i tym samym bardzo drogich) pasz przemysłowych lub znacznie tańszych pasz zbożowych ale z dostępem do odpowiednich zasobów pokarmu naturalnego, czyli fauny bezkręgowej w sposób naturalny występującej i odnawiającej się w stawie. Znalazło to swoje odzwierciedlenie w Rozporządzeniu (WE) 889/2008 w zapisach dotyczących ekologicznej produkcji karpia. W tradycyjnym systemie chowu w stawach ziemnych, zgodnie z art. 25f ust. 1 lit. e Rozporządzenia Komisji (WE) nr 889 z 2008 roku, karpie muszą być produkowane w stawach posiadających naturalne dno. Dodatkowo, w 40% - 100% powinny odżywiać się pokarmem, który w naturalny sposób rozwija się w stawie. Z tego też względu, celem zapewnienia odpowiedniej powierzchni do żerowania dla ryb, obiekty typu karpiowego zajmują bardzo duże obszary, liczone w setkach a nawet tysiącach hektarów. Niestety, ten naturalny charakter stawów karpiowych sprawia, że są one siedliskami dla ogromnej liczby różnorodnych zwierząt, które są potencjalnymi, i realnymi, roznosicielami różnorodnych chorób. Nastręcza to ogromne trudności w zakresie zapewnienia odpowiedniego stanu higienicznego stawów typu karpiowego. Ponieważ karpie są zwierzętami zmiennocieplnymi ich metabolizm uzależniony jest od warunków zewnętrznych. Za minimalną temperaturę, w której karpie żerują należy przyjąć 12 o C, zaś efektywny przyrost na masie ciała obserwowany jest w temperaturach powyżej 16 o C. Optimum termiczne zawarte jest w przedziale o C. Ograniczone zasoby pokarmu naturalnego oraz krótki okres optymalnych warunków wzrostu dla karpi sprawia, że cykl produkcji tego gatunki trwa w Polsce minimum dwa, a obecnie z reguły aż trzy sezony letnie. Cechą charakterystyczną stawowej produkcji karpia jest jej fazowość, czyli osiąganie kolejnych faz wzrostu i wielkości. Ta metoda chowu określana jest metodą Dubischa. W klasycznej metodzie Dubischa w cyklu dwuletnim wyróżnia się następujące kategorie stawów: - tarliska wraz z ogrzewalnikiem

4 - przesadki I - przesadki II - zimochowy narybkowe - stawy towarowe - stawy-magazyny rybne - stawy dla tarlaków i selektów karpia, - stawy pomocnicze (manipulacyjne) i kwarantannowe W trzyletnim cyklu wg metody Dubisza wyróżnia się następujące stawy: - tarliska wraz z ogrzewalnikiem - przesadki I - przesadki II - zimochowy narybkowe - stawy kroczkowe - zimochowy kroczkowe - stawy towarowe - stawy-magazyny rybne - stawy dla tarlaków i selektów karpia - stawy pomocnicze (manipulacyjne) i kwarantannowe W trakcie całego cyklu produkcyjnego konieczne jest kilkukrotne odławianie i przenoszenie karpi do nowych stawów, co może wpływać na ich kondycje i oporność na czynniki chorobotwórcze. Z tego też powodu ogromnie ważną rolę odgrywa zapobieganie chorobom, czyli wszelkiego rodzaju działania profilaktyczne, które mogą podnosić odporność karpi na choroby. Do działań takich z pewnością należy zaliczyć wspomnianą wcześniej optymalizacje gęstości obsady, aby w pełni wykorzystywać rezerwy zasobów pokarmowych stawów przy jednoczesnym zagwarantowaniu karpiom właściwego poziomu odżywienia. Inną możliwością jest stosowanie preparatów ziołowych jako substancji o różnorodnym i wszechstronnym działaniu. Ziołolecznictwo jest znane od bardzo dawna, a szczególnie w Azji na przestrzeni wieków ulegało doskonaleniu. Najbardziej znanym przykładem medycyny opartej na preparatach ziołowych jest z pewnością medycyna chińska. Nie przypadkowo więc w krajach azjatyckich od kilku lat trwają intensywne badania dotyczące wykorzystania preparatów ziołowych w akwakulturze. Najbardziej rozpowszechnione w akwakulturze są mieszanki ziołowe z dwóch regionów: chińskie (Chinese herbs) i indyjskie (Indian herbs).

5 W roku 2012, w ramach tematu. Wpływ ekologicznych dodatków ziołowych w żywieniu zwierząt, w tym ryb, na ich zdrowotność z uwzględnieniem efektów produkcyjnych było prześledzenie wpływu mieszanki tzw. ziół indyjskich na wyniki produkcyjne i kondycje oraz ogólny stan zdrowotny kroczków, czyli dwuletniego materiału obsadowego karpia, produkowanych metodą ekologiczną. Jest to mieszanka składająca się z Ocinum sanctum, Phyllantus emblica, Azadirachta india i Solanum trilobatum mieszanych z paszami podawanymi rybom w ilości 2, czyli 2kg na 1000kg paszy. Badania te wykazały pozytywny wpływ ziół na przyrosty, przeżywalność oraz produkcję dwuletniego materiału obsadowego karpia.. Celem badań realizowanych w roku 2013 było prześledzenie wpływu stosowania mieszanki ziół indyjskich na wyniki produkcyjne, kondycję i zdrowotność narybku oraz wyniki produkcyjne karpi konsumpcyjnych utrzymywanych w trzyletnim cyklu produkcyjnym. 2. Teren badań. Badania prowadzono na terenie stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie Rolniczego Zakładu Doświadczalnego w Żelaznej, SGGW w Warszawie. W załączeniu znajduje się schemat planu stawów Stacji, z zaznaczonymi stawami objętymi certyfikacją, potwierdzającą prowadzenie chowu zgodnie z kryteriami dla ekologicznej akwakultury. Równoczesny chów ekologiczny i konwencjonalny prowadzony jest na mocy zgody uzyskanej z Wojewódzkiego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (WIJHARS) w Warszawie. Wszystkie stawy gospodarstwa stawowego w Łąkach Jaktorowskich posiadają indywidualny dopływ i odpływ wody, co daje możliwość bardzo dokładnej analizy uzyskiwanych wyników i jednocześnie porównywania efektów chowu ekologicznego i konwencjonalnego. Stawy wykorzystywane do badań spełniają normy określone dla tego typu obiektów w art. 25f lit e Rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008, dokumentacja fotograficzna w załączeniu. Zgodność toku doświadczeń, dotyczących wychowu karpi, zgodnie z wymogami dla akwakultury ekologicznej potwierdzona została nadaniem stosownego certyfikatu (kopia w załączeniu) wydanego przez uprawnioną jednostkę certyfikującą Ekogwarancja PTRE Sp. z o.o.

6 3. Materiał i metodyka badań. W roku 2013, zgodnie z przyjętym i zaakceptowanym do realizacji harmonogramem, zaplanowano wykonanie następujących zadań: - zastosowanie ekologicznych dodatków ziołowych w żywieniu narybku karpi - zastosowanie ekologicznych dodatków ziołowych w żywieniu trzyletnich karpi konsumpcyjnych - popularyzacja wyników badań i szkolenie producentów karpi Doświadczenia ścisłe nad poszukiwaniem optymalnych praktyk utrzymania w ekologicznym chowie karpi konsumpcyjnych prowadzono na kwaterach doświadczalnych, wybudowanych na stawach doświadczalnych, posiadających certyfikat zgodności toku produkcji z wymogami dla produkcji ekologicznej. Chów konwencjonalny realizowano zgodnie z tradycyjnym sposobem produkcji karpia, natomiast chów ekologiczny zgodnie z normami określonymi w Rozporządzeniu Rady (WE) nr 834/2007, Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 889/2008. W doświadczeniach dotyczących stosowania ziół w produkcji narybku karpia wykorzystano narybek letni wyprodukowany we własnym zakresie w stawach stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie. Narybek pochodził z naturalnego tarła przeprowadzonego na tarlisku. W doświadczeniach zastosowano dwie gęstości obsady: szt/ha uznając tę wielkość jako minimalną, niezbędną do zapewnienia odpowiedniej liczby materiału obsadowego szt/ha obsadę dwukrotnie wyższą celem zaobserwowania możliwości stosowania mieszanek ziołowych przy wyższych gęstościach obsad narybku karpia W doświadczeniach nad stosowaniem mieszanek ziołowych przy obsadach kroczków na handlówkę materiał obsadowy stanowiły ryby wyprodukowane w roku 2012 zgodnie z wymogami dla ekologicznej akwakultury, w oparciu o ekologiczny narybek. Średnia masa jednostkowa kroczków wynosiła 350g/szt. Zastosowano dwie gęstości obsady, które przyjęto jako optymalne w badaniach: - 750szt/ha na podstawie obserwacji dotyczących produkcji konwencjonalnej karpi towarowych przyjęto ją jako minimalną, umożliwiającą pełne wykorzystanie rezerw pokarmu naturalnego szt/ha założono, że będzie to najprawdopodobniej górna dopuszczalna granica obsady. Zakładając pełną przeżywalność obsady oraz wielkość jednostkową 1500g w momencie odłowu liczba ta jest maksymalną dopuszczalną, aby nie przekroczyć kryteriów

7 ekologicznej produkcji tego gatunku przy obsadach monokulturowych. Bowiem zgodnie z Rozporządzeniem Komisji (WE) nr 889/2008 maksymalna wielkość przyrostu z 1ha w ekologicznym chowie karpia nie może przekroczyć 1500kg/ha. Jakość zarówno narybku jak i kroczków potwierdzona została stosownym certyfikatem. Zgodnie z art. 25l Rozporządzenia Komisji (WE) nr 889/2008 podstawą diety dla ryb wszystkożernych, do których należy także karp, powinien być głównie pokarm naturalny. Dopuszcza się także dokarmianie ryb, przy czym karmę stanowić mogą jedynie ekologiczne pasze roślinne. Do doświadczeń wykorzystano certyfikowane ziarno pszenicy zakupione w CDR Brwinów ODR w Radomiu. Ryby wzrastały w następujących grupach żywieniowych: - rosnące tylko na zasobach pokarmu naturalnego - żywione rozdrobnionym ekologicznym zbożem (pszenicą) - żywione ekologicznym zbożem (pszenicą) z dodatkiem mieszanki ziół indyjskich w ilości 1-2kg ziół/tonę karmy w przypadku narybku i 2-3kg/tonę paszy w zależności od schematu doświadczenia - żywienie ekologicznym zbożem z dodatkiem ziół dla narybku w ilości 1-2kg/tonę, dla handlówki w ilości 2kg/tonę karmy i efektywnych mikroorganizmów w ilości 2l/tonę karmy dla obydwu grup wiekowych karpi. Dokarmianie ryb odbywało się codziennie, stosując typową praktykę karmienia karpi, czyli ad libitum, zwiększając dzienną dawkę pokarmową wraz ze wzrostem biomasy ryb i ilością wyjadanej przez nie karmy. W trakcie sezonu wzrostowego prowadzono pomiary następujących parametrów fizycznych wody w stawach: - temperatura codziennie - zawartość tlenu 3 razy w tygodniu. Pomiarów dokonywano elektronicznie przy użyciu sondy tlenowej firmy WTW W analizie wyników produkcyjnych uwzględniono następujące parametry hodowlanoprodukcyjne: - przeżywalność (S w %) stosunek liczby ryb odłowionych do obsadzonych wyrażony procentowo - przyrost jednostkowy (g/szt.) różnica średniej, przeciętnej masy jednej ryby w momencie odłowu i obsady - F współczynnik kondycji współczynnik informujący o ogólnej kondycji i odżywieniu ryby, obliczany jako iloraz masy i długości całkowitej ryby podniesionej do trzeciej potęgi.

8 Daje informacje o kondycji zdrowotnej ryb, ale również pośrednio o warunkach utrzymania, zachowanym dobrostanie i ogólnych warunkach wzrostowych produkowanych ryb. W odniesieniu do ekologicznego chowu jest doskonałym wskaźnikiem miernikiem zapewnienia odpowiednich warunków utrzymania produkowanych ryb - przyrost w kg w przeliczeniu na 1ha powierzchni stawu - współczynnik pokarmowy (FCR) ilość paszy w kg jaką zużyto na uzyskanie 1 kg przyrostu karpi - częstość występowania podstawowych pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych (Trichodnia, Chilodonella, Epistylis, Costia, pijawki, Dctylogyrus, Botriocephalus) - badania bakteriologiczne w kierunku obecności bakterii Aeromonas sp. - lizozym (mg/l) - ceruroplazmina (IU) - białko ogólne (g/l) - gammaglobuliny (g/l) W trakcie całego cyklu produkcyjnego na stawach objętych doświadczeniami nie prowadzono żadnego leczenia ani nie stosowano innych zabiegów higienicznoweterynaryjnych. Zgodnie z dopuszczonymi w Rozporządzeniu Komisji nr 889/2008 zastosowano wapno tlenkowe przed rozpoczęciem doświadczeń oraz po ich zakończeniu, czyli wówczas, gdy w stawach nie było ryb. Schemat układu doświadczeń nad stosowaniem mieszanek ziołowych w ekologicznym chowie narybku i handlówki karpi w roku 2013 przedstawiony został w tabeli 1. Tabela 1. Zestawienie grup żywieniowych podczas wychowu narybku jesiennego i karpi konsumpcyjnych w Stacji Rybackiej Łąki Jaktorowskie w roku Rodzaj żywienia Grupa Liczba powtórzeń Uwagi Pokarm naturalny I 4 chów ekologiczny Zboże ekologiczne II 10 chów ekologiczny Zboże ekologiczne + zioła III 10 chów ekologiczny Zboże ekologiczne + zioła + EM IV 10 chów ekologiczny

9 4. Opis uzyskanych wyników 4.1. Analiza warunków termicznych, hydrologicznych i tlenowych. Warunki termiczne podczas wychowu karpi w roku 2013, pod względem termicznym jak i hydrologicznym należy ocenić za bardzo dobre. Długotrwała zima sprawiła, że wiosenne obsady możliwe były dopiero w drugiej połowie kwietnia. Także przełom wiosny i lata, miesiące maj i czerwiec, nie były zbyt sprzyjające produkcji karpia. Długotrwałe deszcze i kapryśna pogoda sprawiały, że utrudnione było tzw. wiosenne rozkarmienie ryb, czyli przyuczenie do systematycznego pobierania karmy. Średnia temperatura dla tego okresu w roku 2013 była niższa niemal o 2 o C od średniej wieloletniej, co przy zwierzętach zmiennocieplnych do których należy karp jest bardzo poważną stratą w przyrostach. W tym okresie karpie powinny przeciętnie zjeść około 25% karmy, zaś w roku 2013 zjadły około 10%. Pomimo chłodnej wiosny i deszczowego początku lata duża liczba dni ciepłych z temperaturą wody 20 o C, wynosząca 78 dni, wpłynęła bardzo korzystnie na uzyskane przyrosty jednostkowe i wyniki produkcyjne. Szczególnie wyraźne jest to widoczne w przypadku narybku, co opisano w dalszej części sprawozdania. Intensywne opady deszczu w kwietniu i maju sprawiły, że po raz pierwszy od wielu lat nie zanotowano w stawach stacji rybackiej w Łąkach Jaktorowskich deficytów wody. W trakcie całego sezonu produkcyjnego stawy były w pełni napełnione wodą, co także miało niewątpliwie bardzo korzystny wpływ na wyniki produkcyjne. Również bardzo korzystne były warunki tlenowe w tracie sezonu hodowlanego. Prowadzone systematycznie badania ilości tlenu rozpuszczonego w wodzie wykazały, że w trakcie sezonu odrostowego nasycenie wody nigdy nie było niższe a niżeli 4mgO 2 /dm 3 wody Wyniki produkcji narybku karpia. Sumaryczne wyniki wychowu narybku jesiennego karpia przy obsadzie narybku letniego w ilości 10000szt/ha zestawiono w tabeli 2.

10 Tabela 2. Sumaryczne wyniki wychowu narybku karpia (K B 1 ) w kwaterach doświadczalnych, przy obsadzie 10000szt/ha narybku letniego, zgodnie z wymogami akwakultury ekologicznej w stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie RZD Żelazna w 2013 roku. Oznaczenia w tabeli: S (%) przeżywalność, g/szt. przyrost jednostkowy, F współczynnik kondycji Fultona, P przyrost, FCR współczynnik pokarmowy (zużycie kg paszy na 1kg przyrostu ryb) Grupa Rodzaj żywienia S P g/szt. F (%) (kg/ha) FCR I Pokarm naturalny , II Zboże , ,0 III Zboże + zioła , ,7 IV Zboże + EM + zioła , ,0 Uzyskane wyniki były bardzo zbliżone pomiędzy poszczególnymi grupami żywieniowymi. Wynik ten jest zaskakująco dobry szczególnie w odniesieniu do narybku z grupy I, odżywiającego się tylko na zasobach pokarmu naturalnego. Uzyskany przyrost jednostkowy, bardzo dobra przeżywalność, wysoka produkcja z jednostki powierzchni i bardzo wysoki współczynnik kondycji Fultona (znacznie powyżej 1,5) dobitnie wskazują na bardzo dobre warunki pogodowe i hydrologiczne dla produkcji narybku jesiennego karpia w roku Spośród grup dokarmianych w trakcie wychowu (grupy II-IV) najwyższe wyniki produkcyjne uzyskano w grupie III, czyli narybku karpia dokarmianego paszą z dodatkiem ziół. Dodatek ziół wpłynął także pozytywnie na obniżenie współczynnika pokarmowego o około 10%. Natomiast najniższy przyrost uzyskano w grupie IV, w której narybkowi podawano jednocześnie zioła i efektywne organizmy. Ponieważ zjawisko negatywnego działania ziół i EM-a podawanych w paszy dla narybku karpia stwierdzono w roku 2011 w trakcie wstępnych doświadczeń, w roku 2013 przeprowadzono badania dotyczące wpływu obniżonej o połowę dawki ziół w kompozycji z EM-a. W przypadku świń stwierdzono bowiem, że lepsze efekty produkcyjne uzyskano przy mniejszych dawkach ziół. Wyniki tych badań zestawiono w tabeli 3.

11 Tabela 3. Sumaryczne wyniki wychowu narybku karpia (K B 1 ) w kwaterach doświadczalnych przy różnych poziomach dodatku ziół do paszy, przy obsadzie 10000szt/ha narybku letniego, zgodnie z wymogami akwakultury ekologicznej w stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie RZD Żelazna w 2013 roku. Oznaczenia w tabeli: S (%) przeżywalność, g/szt. przyrost jednostkowy, F współczynnik kondycji Fultona, P przyrost, FCR współczynnik pokarmowy (zużycie kg paszy na 1kg przyrostu ryb) Rodzaj żywienia S P g/szt. F (%) (kg/ha) FCR Zboże +1kg ziół/tonę karmy + EM , ,0 Zboże +2kg ziół/tonę karmy + EM , ,0 Uzyskane wyniki wskazują, że zmniejszenie dodatku ziół nie wpłynęło w istotny sposób na analizowane parametry hodowlane, były one nawet nieco niższe a niżeli przy wyższym dodatku ziół. Można więc wstępnie postawić hipotezę, że powodów negatywnego działania ziół i EM-a podawanych jednocześnie w karmie dla narybku karpia nie należy poszukiwać w wielkości samej dawki, ale mechanizmach fizjologicznych młodych karpi. Wyniki wychowu narybku karpia z obsad narybkiem letnim w ilości 20000szt/ha przedstawiono w tabeli 4. Tabela 4. Sumaryczne wyniki wychowu narybku karpia (K B 1 ) w kwaterach doświadczalnych, przy obsadzie 20000szt/ha narybku letniego, zgodnie z wymogami akwakultury ekologicznej w stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie RZD Żelazna w 2013 roku. Oznaczenia w tabeli: S (%) przeżywalność, g/szt. przyrost jednostkowy, F współczynnik kondycji Fultona, P przyrost, FCR współczynnik pokarmowy (zużycie kg paszy na 1kg przyrostu ryb) S P Grupa Rodzaj żywienia g/szt. F FCR (%) (kg/ha) I Pokarm naturalny , II Zboże , ,4 III Zboże + zioła , ,0 IV Zboże + EM + zioła , ,4 Przy wyższej gęstości obsady zauważalny jest bardzo wyraźne jej wpływ na uzyskane wyniki produkcyjne. Najgorsze wyniki uzyskano w grupie I, wzrastającej tylko na zasobach

12 pokarmu naturalnego. Nie mniej jednak nawet w tej grupie, przy tak wysokim zgęszczeniu obsady, masa jednostkowa odławianych ryb wynosiła niemal 30g/szt.. W chowie konwencjonalnym za wielkość graniczną dla narybku przyjmuje się masę 25-30g/szt. czyli uzyskana wielkość narybku jesiennego, wzrastającego tylko na pokarmie naturalnym, mieściła się w tym limicie. Pomimo tak małych rozmiarów ciała wzrost narybku należy uznać za prawidłowy, ponieważ współczynnik kondycji Fultona wyniósł ponad 1,5. W grupach dokarmianych paszą różnice były bardzo małe (Tabela 4). Jednakże i w tej grupie karpi najlepsze wyniki produkcyjne i najniższy współczynnik pokarmowy uzyskano w przypadku narybku dokarmianego paszą z dodatkiem ziół (grupa III, Tabela IV). Natomiast narybek z grupy IV, dokarmiany zbożem zawierającym dodatek ziół i EM-a ponownie był najmniejszy. W oparciu o wyniki uzyskane w obydwu zagęszczeniach narybku letniego na narybek jesienny karpia można stwierdzić, że dodatek ziół do karmy dla narybku karpia jest wskazany, sprzyja uzyskiwaniu przez ryby wyższych przyrostów jednostkowych oraz obniżenie współczynnika pokarmowego dla pasz zbożowych. Jednocześnie, w bardzo dobrych warunkach pogodowo-klimatycznych, obsadę narybku letniego w ilości szt/ha należy uznać za górną graniczną w przypadku chowu narybku tylko na pokarmie naturalnym. Wyższe gęstości wskazane są dla obiektów żyznych, niższe dla stawów o małej wydajności naturalnej. Stosując dokarmianie paszami zbożowymi gęstość obsady narybku letniego można zwiększyć do szt/ha, niezależnie od warunków pogodowych, w pełni zachowując dobre warunki wzrostu. Za górną wartość gęstości obsady należy przyjąć wielkość 20000szt/ha narybku letniego, przy czym w tak gęstych obsadach pozytywny dodatek ziół jest szczególnie widoczny, ponieważ w istotny sposób wpływa na obniżenie współczynnika pokarmowego pasz zbożowych. Jednakże, przy tak dużych zagęszczeniach mogą pojawiać się bardzo intensywne zakażenia tasiemczycą, co szczegółowo opisano w dalszej części sprawozdania. Problem ten wymaga jednak powtórnego i bardziej szczegółowego badania. Z tego też względu, na podstawie badań z roku 2013, optymalną wielkość obsady narybku letniego na narybek jesienny karpia w chowie ekologicznym można określić na szt./ha. Natomiast nie wskazane jest jednoczesne podawanie ziół i EM-a dla narybku karpi, ponieważ obydwie substancje wykazują swoisty efekt negatywnej synergii, który wymaga dokładnych badań na poziomie fizjologii młodych karpi.

13 4.3. Wyniki produkcji karpi konsumpcyjnych. Wyniki doświadczeń z wykorzystaniem mieszanek ziołowych w produkcji trzyletnich karpi konsumpcyjnych zestawiono w tabeli 5 i 6. Tabela 5. Wpływ zastosowania dodatku preparatów ziołowych na wyniki wychowu handlówki karpia przy obsadzie 750szt/ha kroczków na ryby towarowe (K 2-3 ) w kwaterach doświadczalnych, zgodnie z wymogami akwakultury ekologicznej w rybackiej stacji Łąki Jaktorowskie RZD Żelazna w 2013 roku. Oznaczenia w tabeli: S (%) przeżywalność, g/szt. przyrost jednostkowy, F współczynnik kondycji Fultona, P przyrost, FCR współczynnik pokarmowy (zużycie kg paszy na 1kg przyrostu ryb) Grupa Rodzaj żywienia S P g/szt. F (%) (kg/ha) FCR I Pokarm naturalny , II Zboże ,0 III Zboże + zioła ,8 IV Zboże +EM + zioła , ,6 Tabela 6. Sumaryczne wyniki wychowu handlówki karpia przy obsadzie kroczków na ryby towarowe (K 2-3 ) w kwaterach doświadczalnych, przy obsadzie 1000szt/ha, zgodnie z wymogami akwakultury ekologicznej w stacji rybackiej Łąki Jaktorowskie RZD Żelazna w 2013 roku. Oznaczenia w tabeli: S (%) przeżywalność, g/szt. przyrost jednostkowy, F współczynnik kondycji Fultona, P przyrost, FCR współczynnik pokarmowy (zużycie kg paszy na 1kg przyrostu ryb) Grupa Rodzaj żywienia S P g/szt. F (%) (kg/ha) FCR I Pokarm naturalny 45, , II Zboże , ,3 III Zboże + zioła , ,3 IV Zboże + EM + zioła ,2 1558!!! 3,8 W obydwu gęstościach obsady najlepszy wyniki produkcyjne uzyskano w grupie IV, czyli karpi dokarmianych zbożem z dodatkiem ziół oraz efektywnych mikroorganizmów. Efekt ten jest szczególnie widoczny przy wyższym zagęszczeniu, w którym współczynnik

14 pokarmowy był niższy o około 0,5kg/kg przyrostu ryb a produkcja była wyższa o około 250kg/ha. Dodatek samych ziół również przyniósł pozytywny efekt w postaci poprawy wyników produkcyjnych, jednakże nie tak wyraźny jak przy równoczesnym podaniu ziół wraz z EM-a. Wyniki powyższe pozostają w sprzeczności w stosunku do wyników uzyskanych na rocznych karpiach i wydają się potwierdzać, że przyczyna w różnym efekcie jednoczesnego podawania ziół i EM-a jest wynikiem fizjologicznego zróżnicowania karpi. Dlatego też wydaje się celowe zalecenie praktyczne, aby w stosunku do narybku karpia podawać jedynie zioła do paszy, natomiast w produkcji trzyletnich karpi towarowych zioła podawać w kombinacji z efektywnymi mikroorganizmami. W roku 2103 podjęto również starania w kierunku wykorzystania ekstraktów ziołowych, zamiast ziół pudrowanych, i podawania ich do karmy dla karpi. Jednakże po konsultacjach z firmami mogącymi dostarczyć tego typu ekstrakty całkowicie zarzucono ten pomysł. Znacznie wyższe koszty ekstraktów, kilkukrotnie w stosunku do ziół pudrowanych, konieczność sporządzania kolejnych rozcieńczeń i późniejszego bardzo dokładnego mieszania paszy celem uniknięcia ryzyka wypłukiwania lub przedawkowania sprawiły, że zrezygnowano z tego typu prób. Zastosowanie na większą skalę dość kosztownych ekstraktów ziołowych w produkcji karpi, która to produkcja balansuje na krawędzi opłacalności, wpłynie znacząco na podniesienie kosztów, i tym samym ekonomicznej opłacalności produktu finalnego. Z tego też względu w ekstensywnej produkcji karpi, jaką niewątpliwie jest ekologiczny chów karpi, w chwili obecnej stosowanie ekstraktów ziołowych staje pod znakiem zapytania. Konieczne jest natomiast znalezienie drogi umożliwiającej podawanie ziół pudrowanych w bardziej przystępnej formie niż obecnie Zastosowanie wyciągu goździkowego jako substancji antystresowej w chowie karpi. Długi cykl produkcji karpi, oparty o zasadę przesadkowania, czyli cykliczne odłowy i przenoszenia ryb ze stawu do stawu, sprawia, że w trakcie pełnego obrotu hodowlanego ryby kilkakrotnie narażone są na silny stres związany z manipulacjami odłowowymi. Kolejnym, bardzo trudnym etapem cyklu produkcyjnego, jest transport i przetrzymywanie ryb konsumpcyjnych w okresie ich sprzedaży. W przypadku materiału obsadowego wszystkie manipulacje mogą mieć negatywny wpływ na kondycje ryb, ich dobrostan a w konsekwencji na przeżywalność, przyrosty jednostkowe i wielkość produkcji. W przypadku karpi konsumpcyjnych reakcją na stres jest zakwaszenie mięśni, co prowadzi do gromadzenia się w tkankach kwasu mlekowego, nadającego mięsu mulisty aromat, co tym samym pogarsza jakość produktu końcowego, nabywanego przez konsumentów.

15 Doświadczenie nad wykorzystaniem olejku goździkowego do zmniejszania stresu przeprowadzono na narybku i handlówce karpia. Zastosowano dwa stężenia olejku: 40mg/l wody i stężenie dziesięciokrotnie mniejsze, czyli 4mg/l. Temperatura wody wynosiła 10 o C. Obserwowano zachowanie ryb w obydwu stężeniach roztworów, rejestrując typowe dla usypiaczy objawy działania na rybach, takie jak wyciszenie, spowolnienie pływania, spowolnienie ruchu pokryw skrzelowych, niewielka utrata równowagi, osłabienie reakcji na bodźce zewnętrzne aż do całkowitego zaśnięcia przejawiającego się w opadnięciu ryb na dno zbiornika i całkowitym brak reakcji na bodźce zewnętrzne. Przy wyższym stężeniu olejku, 40mg/l wody, w ciągu około minut następowało całkowite uśpienie ryb, czyli całkowity brak reakcji na bodźce zewnętrzne. Karpie wyglądały jak martwe, chociaż po umieszczeniu w czystej wodzie powracały do normalnego funkcjonowania w ciągu minut. Tego typu efekt substancji antystresowej w dłuższych pracach manipulacyjnych, typowych dla odłowów, nie jest raczej pożądany. Może to bowiem również uśpić czujność i uwagę obsługi i doprowadzić do mniej dbałego obchodzenia się z karpiami. Wydaje się, że nie jest to również pożądane w przypadku karpi handlowych, gdyż może budzić przekonanie, że przedmiotem obrotu są rzeczywiście martwe ryby. W dziesięciokrotnie niższym stężeniu olejku, 4mg/l wody, nie obserwowano całkowitego uśpienia ryb a jedynie znaczne osłabienie reakcji na bodźce zewnętrzne, co należy uznać za zjawisko korzystne. Powrót ryb do normalnej kondycji następował po około 10 minutach. Nie zaobserwowano śnięć usypianych ryb, które przetrzymywano w basenie przez następne 48 godzin po testach. Badania w zakresie ewentualnego masowego stosowania ziołowych substancji antystresowych wymagają jednak kontynuacji i kilkukrotnych powtórzeń celem prześledzenia efektu czynnika antystresowego na przyrosty i przeżywalność w dłuższym okresie czasu. Nie mniej jednak wstępne obserwacje dały bardzo pozytywny wynik. Dodatkowym atutem może być niewielki koszt takiej operacji, który można oszacować na około 10zł/1m 3 wody, czyli transport około 500kg przewożonych karpi. Nie jest wskazane natomiast użycie olejku goździkowego do ryb przeznaczonych bezpośrednio do konsumpcji. Olejek goździkowy ma bowiem bardzo charakterystyczny piernikowy zapach, którym przechodzi mięso ryb. Utrzymuje się on nawet przez kilka godzin i może dyskwalifikować ryby jako produkt konsumpcyjny. Nie wszyscy bowiem klienci mogą tolerować tak charakterystycznie zabarwione ryby. Badania konsumenckie umożliwiłyby określenie preferencji w tym zakresie. W chwili obecnej bardziej bezpieczne wydaje się nie stosowanie tego olejku do transportu żywych karpi przeznaczonych do konsumpcji.

16 4.5. Wyniki badań stanu zdrowotnego karpi. W tabelach 7 i 8 zestawiono sumaryczne wyniki uzyskane w doświadczeniach ścisłych, dotyczące występowania wybranych pasożytów u narybku jesiennego karpia wzrastającego tylko na pokarmie naturalnym, żywionych zbożem ekologicznym, zbożem z dodatkiem ziół oraz zbożem ekologicznym z dodatkiem ziół oraz efektywnych mikroorganizmów EM. Tabela 7. Zestawienie występowania wybranych pasożytów u narybku karpia wzrastającego w zagęszczeniu 10000szt./ha w stawach-kwaterach według wymogów dla ekologicznej akwakultury w rybackiej stacji Łąki Jaktorowskie w roku Grupa żywieniowa Pokarm naturalny Trichodina Chilodonella Epistylis Costia Botriocephalus Caryophyllaeus Bakteriologia Zboże eko Zboże + zioła Zboże + zioła + EM Tabela 8. Zestawienie występowania wybranych pasożytów u narybku karpia wzrastającego w zagęszczeniu 20000szt./ha w stawach-kwaterach według wymogów dla ekologicznej akwakultury w rybackiej stacji Łąki Jaktorowskie w roku Grupa żywieniowa Pokarm naturalny Trichodina Chilodonella Epistylis Costia Pijawki Botriocephalus Caryophyllaeus Bakteriologia Zboże eko Zboże + zioła Zboże + zioła + EM W zagęszczeniu 10000szt./ha (Tabela 7) ogólny wynik badań należy uznać za dobry. Wygląd zewnętrzny ryb był prawidłowy, nie stwierdzono również stanów zapalnych przewodów pokarmowych. Na skórze, skrzelach oraz w przewodzie pokarmowym występowały pasożyty, jednakże w ilościach nie zagrażających zarówno kondycji ryb, przeżywalności w okresie zimowym jak i ich przyrostom. Nie mniej jednak grupy dokarmiane

17 paszą z dodatkiem ziół cechowały się mniejszą liczbą pasożytów na skórze i ciele, co wskazuje na pozytywny wpływ mieszanek ziołowych na kondycję i wyniki produkcyjne narybku. Wyniki te również potwierdzają bardzo korzystne warunki pogodowo-klimatyczne dla wzrostu narybku karpia w 2013 roku. Ponieważ nawet ryby wzrastające tylko na pokarmie naturalnym były w stosunkowo niewielkim stopniu zaatakowane przez pasożyty. Na uwagę zasługuje również fakt, że w żadnej z grup nie stwierdzono wzrostu bakterii z rodzaju Aeromonas sp. Zdecydowanie większą liczbę pasożytów zanotowano w dwukrotnie wyższym zagęszczeniu obsady (Tabela 8). Porównanie częstości występowania pasożytów, a szczególnie tasiemców, jednoznacznie wskazuje, że dwukrotny wzrost zagęszczenia obsady w bardzo istotny sposób wpłynął na liczbę pasożytów zarejestrowanych podczas badań ichtiopatologicznych. W przypadku porażenia tasiemczycą w grupie narybku wzrastającego na zasobach pokarmu naturalnego lub zboża zaobserwowano wręcz perforację jelit przez masowo występujące tasiemce. Podobnie jak przy niższym zagęszczeniu również i przy dwukrotnie większej obsadzie grupa ryb dokarmiana zbożem z dodatkiem ziół, cechowała się najmniejszym stopniem porażenia pasożytami, co potwierdza celowość stosowania ziół w ekologicznym chowie karpi. Tak drastyczny efekt w postaci liczby i skutków obecności tasiemców jest z pewnością skutkiem gęstości obsady. Albowiem ryby obsadowe pochodziły z jednego stawu, natomiast w trakcie doświadczenia ryby z poszczególnych zagęszczeń i grup żywieniowych wzrastały również w jednym stawie, w kwaterach wręcz sąsiadujących ze sobą. Dlatego też w ekologicznej produkcji karpia wydaje się celowe ograniczenie wielkości obsady narybku letniego na narybek jesienny do szt./ha celem zapewnienia odchowywanym rybom warunków zabezpieczających przed inwazją pasożytów, a tym samym odpowiedniej kondycji i dobrostanu. W wyższej gęstości obsady stwierdzono również pozytywne wyniki badań w kierunku obecności bakterii Aeromonas sp (Tabela 8). Obecność tych bakterii stwierdzono w grupie wzrastającej tylko na pokarmie naturalnym oraz w grupie dokarmianej zbożem z dodatkiem ziół i EM-a. Wynik ten potwierdza dość zaskakujące zjawisko, że u narybku karpia obydwa te dodatki stosowane razem w paszy dają negatywny efekt synergiczny, podczas gdy u starszych roczników karpi z reguły jest to korzystny efekt Wyniki badań wybranych parametrów immunologicznych. Wyniki badań dotyczące wybranych parametrów immunologicznych krwi karpi konsumpcyjnych i narybku przedstawiono w tabeli 9 i 10.

18 Tabela 9. Zestawienie wyników badań immunologicznych karpi handlowych produkowanych w stawach-kwaterach według wymogów dla ekologicznej akwakultury w rybackiej stacji Łąki Jaktorowskie w roku 2013 r. (wartości średnie). Grupa żywieniowa Parametr Lizozym Ceruloplazmina Białko ogólne Gammaglobuliny mg/l IU g/l g/l Pokarm naturalny 1,6 43,9 29,5 11,8 Zboże 2,3 50,4 25,9 5,5 Zboże + EM 2,0 50,4 28,8 8,2 Zboże + zioła 1,7 51,2 27,4 9,4 Zboże + EM + zioła 1,9 51,7 28,7 9,3 Granulat 1,8 51,9 30,4 9,9 Tabela 10. Zestawienie wyników badań immunologicznych narybku karpi produkowanych w stawach-kwaterach według wymogów dla ekologicznej akwakultury w rybackiej stacji Łąki Jaktorowskie w roku 2013 r. (wartości średnie). Grupa żywieniowa Parametr Lizozym Ceruloplazmina Białko ogólne Gammaglobuliny mg/l IU g/l g/l Pokarm naturalny 2,3 49,7 36,8 9,6 Zboże 2,6 49,0 37,4 6,9 Zboże + EM 1,8 51,8 42,0 7,1 Zboże + zioła 2,4 54,0 43,9 10,0 Zboże + EM + zioła 3,2 54,7 41,6 8,7 W przypadku karpi handlowych bardzo wysoki poziom odporności stwierdzono w przypadku karpi wzrastających tylko na pokarmie naturalnym (Tabela 9). Była to grupa ryb o najwyższym poziomie gammaglobulin, czyli białek odpowiedzialnych za potencjał odporności nieswoistej. Jednocześnie w grupie tej stwierdzono najniższy poziom lizozymu, czyli drugiej z frakcji naturalnych białek - naturalnych przeciwciał wykazujących niską swoistość antygenową. Ich podstawowym zadaniem jest ochrona organizmu do chwili wytworzenia swoistych mechanizmów obronnych. Fakt wysokiego poziomu parametrów odpornościowych krwi w grupie ryb wzrastających na pokarmie naturalnym można tłumaczyć

19 niską przeżywalnością w tej grupie ryb (poniżej 50%), co spowodowało, że pozostały jedynie ryby o wysokim poziomie odporności nieswoistej. Bardzo wysoki poziom parametrów odpornościowych krwi karpi towarowych stwierdzono także w grupie ryb karmionych granulatem ekologicznym (Tabela 9), w której zarówno poziom lizozymu jak i gammaglobulin był wysoki. Bardzo dobre rezultaty uzyskano również w grupie karpi dokarmianych zbożem z dodatkiem ziół oraz ziół z dodatkiem EM-a (Tabela 9), w których zarówno poziom gammaglobulin jak i lizozymu oraz białka ogólnego był najbardziej wyrównany. Natomiast najgorsze wyniki uzyskano w przypadku karpi dokarmianych tylko samym zbożem. Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, że zastosowanie zarówno samych ziół jak i ziół w połączeniu z efektywnymi mikroorganizmami może mieć pozytywny wpływ na ograniczenie występowania u karpi towarowych szkodliwych bakterii i pasożytów oraz zwiększenie odporności na infekcje. Wydaje się, że dodatek ziół i efektywnych mikroorganizmów może mieć efekt lepszy a niżeli samych ziół (Tabela 9). W przypadku narybku karpia najlepsze wyniki uzyskano w grupie ryb dokarmianych zbożem z dodatkiem ziół (Tabela 10). W grupie tej stwierdzono najwyższy poziom gamm globuli i białka ogólnego jak również stosunkowo wysoki poziom lizozymu. Stosunkowo wysoki był również poziom analizowanych parametrów w przypadku narybku karpi wzrastającego na pokarmie naturalnym orz zbożem z dodatkiem ziół i EM-a (Tabela 10). Podobnie jak w przypadku karpi towarowych najgorsze wyniki uzyskano w przypadku narybku karmionego samym zbożem. 5. Upowszechnienie wyników badań uzyskanych w roku Wyniki badań, dotyczące stosowania dodatków ziołowych w ekologicznej produkcji karpia zostały przedstawione na jednej konferencji międzynarodowej oraz kilku konferencjach i szkoleniach krajowych: - konferencja Organic Food Quality and Health Research, 5-7 czerwca 2013, Warszawa, w której uczestniczyło 40 osób - Ogólnopolska Krajowa Konferencja Hodowców Karpia, 6 lutego 2013, w której uczestniczyło 200 osób - konferencja Nauka na rzecz rolnictwa ekologicznego, lutego 2013, Radom, w której uczestniczyło 60 osób - szkolenie Ekologiczna produkcja w sektorze akwakultury dla doradców rolnych ODR-ów maja, Radom, w której uczestniczyło 40 osób

20 - szkolenie hodowców karpia z Mazowiecko-Podlaskiego Oddziału PTRyb, 7 listopada w Instytucie Rybactwa Śródlądowego w Żabieńcu, w którym uczestniczyło 40 osób - szkolenie Stan rybactwa śródlądowego w Polsce w Katowicach, w którym uczestniczyło 150 hodowców karpia z regionów Polski Południowej (województwo Śląskie, Dolnośląskie i Małopolskie) Wyniki badań opublikowane zostały w materiałach konferencyjnych, materiałach szkoleniowych, dostępnych dla uczestników szkoleń oraz w specjalistycznych czasopismach branżowych ogólnie dostanych dla hodowców karpi (Przegląd Rybacki i Komunikaty Rybackie). Ponadto w przygotowaniu znajduje się poradnik dla producentów ekologicznych karpi. Poradnik ten zostanie wydany na początku 2014 roku przez CDR w Brwinowie ODR w Radomiu.

21 6. Zalecenia i wskazania praktyczne dotyczące stosowania ekologicznych dodatków ziołowych w żywieniu karpi na ich zdrowotność z uwzględnieniem efektów produkcyjnych. W oparciu o wyniki badań, uzyskane w roku 2013 w zakresie stosowania ekologicznych dodatków ziołowych (ziół indyjskich) w diecie karpi celem poprawy ich zdrowotności oraz wyników produkcyjnych, można stwierdzić, że: - stosowanie mieszanki ziół indyjskich jako dodatku do pasz zbożowych dla karpi, utrzymywanych w sposób ekologicznych jest wskazane - pomimo iż użycie mieszanek ziołowych w postaci pudrowanej nastręcza trudności, to jednak w postaci proszku są one znacznie łatwiejsze do stosowania a niżeli w postaci ekstraktów. Przygotowywanie roztworów z ekstraktów ziołowych, kolejnych rozcieńczeń a następnie nasączanie i mieszanie paszy jest uciążliwe i stawia pod znakiem zapytania możliwość podawania mieszanek ziołowych w takiej postaci - zalecana przez dostawcę mieszanki ziół indyjskich suplementacja ekologicznej śruty zbożowej w ilości 2kg/ ziół na 1 tonę paszy dla narybku i handlówki karpia wykazała pozytywny wpływ mieszanki ziół indyjskich na uzyskiwane przyrosty jednostkowe, przeżywalność, kondycję i produkcję karpi - dodatek ziół obniża zużycie karmy zbożowej o około 10-15% na 1kg przyrostu ryb - nie stwierdzono różnic w wynikach produkcyjnych karpi konsumpcyjnych i narybku karmionych paszą z dodatkiem ziół w ilości 2kg/1 tonę karmy i 3kg ziół/ tonę paszy dla karpi handlowych i 1kg/ 1 tonę paszy i 2kg/ 1 tonę paszy dla narybku - nie zaleca się jednoczesnego podawania mieszanki ziół indyjskich i efektywnych mikroorganizmów (EM-ów) do karmienia narybku karpia. Obydwa dodatki podawane jednocześnie zmniejszają przyrosty narybku

22 - wskazane jest podawanie mieszanki ziół indyjskich i EM-a dla kroczków obsadzanych na handlówkę karpi, w trzecim sezonie chowu. Uzyskuje się dzięki temu wyższe przyrosty jednostkowe i mniejsze zużycie paszy - dodatek do ekologicznej paszy zbożowej mieszanki ziół indyjskich w istotny sposób poprawia u karpi poziom fizjologicznej odporności na pasożyty oraz podnosi poziom białek odpowiedzialnych na odporność organizmu ryby na występowanie chorób - należy pamiętać, że dodatek mieszanki ziół indyjskich nie eliminuje całkowicie patogenów a jedynie wspomaga (stymuluje) organizm ryb do wykazywania większej odporności na choroby - stosowanie ekstraktu goździkowego, jako naturalnej substancji antystresowej, jest wskazane tylko w odniesieniu do ryb, które nie są przewidziane do bezpośredniej konsumpcji, lub które zostaną przeznaczone do spożycia nie wcześniej niż za 7 dni. Olejek goździkowy nadaje bowiem mięsu ryb bardzo charakterystyczny i wyraźny piernikowy aromat, który może nie być tolerowany przez konsumentów.