PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PLANU URZĄDZENIA LASU NADLEŚNICTWA KĘDZIERZYN

Transkrypt

1 REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W KATOWICACH PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PLANU URZĄDZENIA LASU NADLEŚNICTWA KĘDZIERZYN na okres gospodarczy od 1 stycznia 2011r. do 31 grudnia 2020r. Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie ul. Senatorska 15, Kraków tel. (12) , faks (12) sekretariat@krakow.buligl.pl NIP:

2 Wykonano na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach Kraków 2011 Wykonawca Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Krakowie ul. Senatorska 15, Kraków tel. (12) , faks (12) sekretariat@krakow.buligl.pl Analizę opracował mgr inż. Marek Szeremeta 2

3 SPIS TREŚCI 1 STRESZCZENIE Wykaz stosowanych skrótów i symboli INFORMACJE OGÓLNE Wprowadzenie Przedmiot i cel opracowania Podstawa prawna opracowania Informacja o konsultacjach społecznych Zakres analizy i jej szczegółowość Cele i zadania urządzania lasu Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym istotne z punktu widzenia PUL Zawartość projektu planu urządzenia lasu nadleśnictwa Rozmiar projektowanych zadań gospodarczych Powiązanie projektu planu urządzenia lasu z innymi dokumentami Metody zastosowane przy sporządzeniu analizy Metody analizy skutków realizacji postanowień Planu oraz częstotliwość ich przeprowadzania OPIS, ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA Ogólna charakterystyka warunków środowiskowych Położenie Nadleśnictwa Lesistość Dominujące funkcje lasu Walory przyrodniczo-leśne obszaru Nadleśnictwa Rzeźba terenu, geomorfologia i typy gleb Wody powierzchniowe i podziemne Jakość powietrza atmosferycznego Klimat Drzewostany Formy ochrony przyrody występujące na gruntach Nadleśnictwa Rezerwaty przyrody Park krajobrazowy Obszary Chronionego Krajobrazu i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Obszary Natura Pomniki przyrody Użytki ekologiczne Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt

4 3.3.8 Siedliska przyrodnicze o charakterze naturowym Ochrona lasu Zagrożenia biotyczne Zagrożenia abiotyczne Stan zdrowotny Stan sanitarny Zagospodarowanie turystyczne Inwestycje komunikacyjne Określenie obszarów potencjalnej kolizji między celami ochrony przyrody a gospodarką leśną Problemy ochrony przyrody istotne przy realizacji Planu U.L Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji Planu OPIS, ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE PLANU URZĄDZENIA LASU NA ŚRODOWISKO I OBSZARY O CHARAKTERZE NATUROWYM Przewidywane oddziaływanie planu na środowisko Oddziaływanie na różnorodność biologiczną Oddziaływanie na ludzi Oddziaływanie na chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt Oddziaływanie na wodę Oddziaływanie na powietrze Oddziaływanie na powierzchnię ziemi Oddziaływanie na krajobraz Oddziaływanie na klimat Oddziaływanie na zasoby naturalne Oddziaływanie na zabytki i dobra kultury materialnej Zestawienie zbiorcze przewidywanego oddziaływania planu na środowisko Wpływ ustaleń planu na zwierzęta i rośliny chronione w zasięgu Nadleśnictwa Kędzierzyn, oraz na chronione siedliska przyrodnicze Analiza wpływu zapisów projektu planu urządzenia lasu na przedmioty ochrony pozostałych obiektów i obszarów ochronnych Ocena wpływu zaplanowanych zabiegów na integralność obszarów siedlisk przyrodniczych o charakterze naturowym Ocena wpływu zaplanowanych zabiegów na rośliny i zwierzęta na podstawie analizy przewidywanych zmian struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanów Ocena możliwego transgranicznego oddziaływania na środowisko

5 6 ROZWIĄZANIA I WNIOSKI DO PLANU Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej Przewidywane rozwiązania mające na celu zapobieganie i ograniczenie negatywnych oddziaływań planu na środowisko Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zastosowanych w planie wraz z uzasadnieniem wyboru wariantu optymalnego Ocena ogólna MAPY SPORZĄDZONE NA POTRZEBY ANALIZY Mapa siedlisk przyrodniczych i gatunków naturowych na tle planowanego użytkowania rębnego Mapa form ochrony na tle planowanego użytkowania rębnego LITERATURA

6 SPIS TABEL Tabela I. Elementy planu oddziaływujące na środowisko lub obszary siedlisk przyrodniczych o charakterze naturowym Tabela II. Średnie miesięczne temperatury powietrza dla Nadleśnictwa wg stacji meteorologicznej Kędzierzyn - Koźle Tabela III. Średnie miesięczne opady atmosferyczne dla Nadleśnictwa wg stacji meteorologicznej Kędzierzyn - Koźle Tabela IV. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego Tabela V. Typy gospodarcze drzewostanów i orientacyjne składy gatunkowe upraw przyjęte na KZP Tabela VI. Zestawienie oceny zgodności składów gatunkowych drzewostanów Tabela VII. Powiązanie leśnych siedlisk przyrodniczych z siedliskowymi typami lasu Tabela VIII. Borowacenie ekosystemu leśnego Tabela IX. Zestawienie powierzchni drzewostanów z panującym gatunkiem obcego pochodzenia Tabela X. Zestawienie form ochrony przyrody na gruntach i w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Tabela XI. Pomniki przyrody w Nadleśnictwie Kędzierzyn Tabela XII. Rośliny (w tym objęte ochroną) zinwentaryzowane na gruntach Nadleśnictwa Tabela XIII. Gatunki grzybów (w tym chronione) występujące w Nadleśnictwie Kędzierzyn Tabela XIV. Gatunki zwierząt (w tym chronione) występujące w Nadleśnictwie Kędzierzyn Tabela XV. Siedliska przyrodnicze o charakterze naturowym znajdujące się na gruntach Nadleśnictwa Tabela XVI. Obszary potencjalnej kolizji między celami ochrony przyrody, a gospodarką leśną Tabela XVII. Przewidywane oddziaływanie projektu planu urządzenia lasu na środowisko w granicach zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Kędzierzyn Tabela XVIII. Gatunki ssaków, owadów i ptaków (naturowe) zlokalizowane w Nadleśnictwie Kędzierzyn Tabela XIX. Siedliska przyrodnicze w zasięgu obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn Tabela XX. Wpływ ustaleń projektu planu na siedliska przyrodnicze w zasięgu obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn Tabela XXI. Przewidywane zmiany struktury wiekowej drzewostanów na siedliskach leśnych o charakterze naturowym na początku i na końcu obowiązywania planu urządzenia lasu Tabela XXII. Przewidywane obszary prawdopodobnego negatywnego wpływu zapisów planu oraz proponowane rozwiązania alternatywne

7 1 STRESZCZENIE. Analizę oddziaływania na środowisko sporządzono do projektu Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn na okres od do r.. Podstawą do sporządzenia projektu planu były wytyczne do opracowania planu urządzenia lasu i zasady zagospodarowania lasu przyjęte podczas Komisji Założeń Planu, która miała charakter debaty publicznej z udziałem zaproszonych przedstawicieli miejscowych samorządów i organizacji społecznych. W planie tym na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji terenowej drzewostanów, oraz przyjętych zasad zagospodarowania lasu zaprojektowano dla każdego wydzielenia (pododdziału) zadania gospodarcze, które powinny zostać zrealizowane w ciągu 10-ciu lat obowiązywania planu. Rozmiar zaprojektowanych prac określony został powierzchnią lasu (wyrażoną w hektarach), którą należy objąć wskazanym zabiegiem, a w przypadku prac związanych z pozyskaniem (wycinką) drewna określony został również orientacyjny rozmiar miąższościowy, wyrażony w m 3 przewidzianego do pozyskania drewna. Sumaryczne zestawienie rozmiaru wszystkich zaprojektowanych zadań gospodarczych w postaci zestawień (przewidzianych Instrukcją Urządzania Lasu), po przeprowadzeniu odpowiednich analiz i dyskusji zostało przyjęte podczas Narady Techniczno-Gospodarczej, która również miała charakter debaty publicznej. Opracowana dokumentacja została poddana procedurze oceny oddziaływania na środowisko, której elementem jest niniejsza prognoza. Będzie ona podstawą do zatwierdzenia projektu planu przez ministra właściwego do spraw środowiska. Decyzja zatwierdzająca plan będzie określać maksymalną, (której nie można przekroczyć) możliwą do pozyskania miąższość drewna (wyrażoną w m 3 ), powierzchnię (wyrażoną w hektarach) projektowanych zalesień i odnowień, powierzchnię (wyrażoną w hektarach) projektowanych prac pielęgnacyjnych, oraz określone kierunkowo zadania z zakresu: ochrony lasu, w tym również zadań ochrony przeciwpożarowej, gospodarki łowieckiej, potrzeb w zakresie infrastruktury technicznej. Przedmiotem niniejszej prognozy oddziaływania na środowisko jest analiza poszczególnych zadań gospodarczych określonych w Planie U.L. dla Nadleśnictwa Kędzierzyn, których realizacja może mieć wpływ na podstawowe elementy środowiska, lub na przedmioty ochrony (siedliska przyrodnicze, gatunki roślin, gatunki zwierząt). W celu zwiększenia przejrzystości opracowania poszczególne zaprojektowane zabiegi gospodarcze zestawiono w odpowiednie grupy. Do poszczególnych grup zakwalifikowano 7

8 zabiegi, które w podobny sposób mogą oddziaływać na elementy środowiska. W analizie wyróżniono następujące grupy zabiegów: Zalesienia - czyli zakładanie upraw leśnych na gruntach użytkowanych dotychczas w inny sposób (np. łąki, pastwiska). Nie poddano ich ocenie, gdyż nie przewiduje się w projekcie planu takich zabiegów. Odnowienia - czyli stopniowe zastępowanie starzejącego się drzewostanu nowym, młodym pokoleniem drzew. Obejmują one oczyszczenie powierzchni pozrębowej (tzw. melioracje agrotechniczne), przygotowanie gleby pod sadzenie lub obsiew naturalny, sadzenie drzew na powierzchni otwartej i pod osłoną drzewostanu, podsadzenia, dolesienia luk i przerzedzeń, poprawki i uzupełnienia. Dla niektórych wydzieleń zaprojektowano zrąb zupełny. Zaprojektowanie takiego rodzaju rębni jest uzasadnione możliwością odnowienia tych powierzchni, tylko dzięki nasadzeniom sztucznym, gatunkami odpowiednimi dla tego siedliska. Są to gatunki światłożądne i konieczne jest zapewnienie im dużego dostępu światła. Powierzchnia siedliska oraz jego warunki wodne zostaną zachowane. Pozostawienie drzewostanu do jego biologicznej śmierci skutkowałoby degradacją drzewostanu, a w konsekwencji utratą priorytetowego siedliska. W celu zminimalizowania negatywnego wpływu zabiegów gospodarczych związanych ze stosowaniem rębni I, należy pozostawiać biogrupy starodrzewi w miejscach stwierdzenia gatunków chronionych. Powierzchnia zrębów w przypadku rębni I nie powinna przekraczać 6 ha (większe zręby zostały zaplanowane w wyjątkowych przypadkach, np. ze względu na nieregularny kształt wydzielenia). Należy tutaj podkreślić, że znaczna część odnowień będzie polegała na inicjowaniu i wykorzystaniu odnowienia naturalnego, czyli drzew, które wyrosną z nasion drzew wydanych przez dojrzały drzewostan. Przyjęte w projekcie planu urządzenia lasu składy gatunkowe odnowień są zgodne z siedliskowymi typami lasu i uwzględniają również składy gatunkowe optymalne dla siedlisk przyrodniczych tak dla gatunków głównych jak i domieszkowych. Pielęgnowanie drzewostanów - w zależności od fazy rozwoju drzewostanu obejmuje zabiegi pielęgnacji gleby, tj. wycinanie chwastów w uprawach do kilku lat, czyszczenia wczesne i czyszczenia późne, tj. wycinanie pojedynczych (najgorszych jakościowo) drzewek w przegęszczonych młodnikach, trzebieże wczesne i trzebieże późne, tj. wycinanie pojedynczych drzew przeszkadzających w rozwoju osobnikom najdorodniejszym. Zabiegi pielęgnowania drzewostanu mają na celu osiągnięcie jakościowo lepszej produkcji drewna, zwiększenie odporności drzewostanów na szkodliwe czynniki biotyczne i abiotyczne, oraz regulowanie składu gatunkowego pod kątem dostosowania do siedlisk. 8

9 Rębnie - czyli zadania określające zasady wykonywania całego zespołu czynności, które mają na celu stopniową przemianę pokoleń w lesie w sposób zapewniający równoczesne usuwanie drzew lub drzewostanów, tworzenie korzystnych warunków do odnowienia, kształtowanie odpowiedniej budowy drzewostanów, oraz zapewnienie naturalnej różnorodności biologicznej i trwałości lasu. Rębnie zupełne (I) - całkowite usunięcie drzewostanu na ograniczonej powierzchni celem wprowadzenia na otwartej powierzchni światłożądnych gatunków drzew. Stosowane zwłaszcza w drzewostanach sosnowych, ze względu na jej wymagania ekologiczne. Rębnie częściowe (II) - równomierne przerzedzanie dojrzałego drzewostanu celem zainicjowania i odsłaniania młodego pokolenia, które docelowo przyjmie charakter drzewostanów mało zróżnicowanych wiekowo (do 20 lat). Stosowane zwłaszcza w drzewostanach bukowych, ze względu na wymagania ekologiczne buka zwyczajnego. Rębnie gniazdowe (III) - usuwanie drzewostanu na gniazdach, a następnie na powierzchni międzygniazdowej celem wyhodowania drzewostanów wielogatunkowych, o kępowej formie zmieszania drzew. Rębnie stopniowe (IV) - nierównomierne przerzedzanie dojrzałego drzewostanu (w formie poszerzanych stopniowo luk i gniazd), celem zainicjowania i odsłaniania młodego pokolenia. Daje możliwość wyhodowania drzewostanów wielogatunkowych, różnowiekowych o grupowej formie zmieszania drzew. Wykorzystuje się w niej wiele lat nasiennych, a proces odnowienia rozciąga się na przestrzeni 30 do 50 lat. Analiza charakteru zaprojektowanych zabiegów gospodarczych, oraz ich rozmiaru dla całego Nadleśnictwa pozwoliła ocenić, w jaki sposób mogą one wpływać na poszczególne elementy środowiska: różnorodność biologiczną, ludzi, chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne oraz zabytki i dobra kultury materialnej. Przy ocenie zabiegów gospodarczych brano pod uwagę ich oddziaływanie krótkoterminowe (1-5 lat), średnioterminowe (okres obowiązywania planu - 10 lat), oraz długoterminowe (jedno pokolenie drzewostanu ok. 100 lat). W żadnym przypadku nie stwierdzono długoterminowego, ujemnego oddziaływania, które jest równoznaczne z oddziaływaniem znacząco negatywnym. W sporadycznych przypadkach wykazano ujemne oddziaływanie niektórych zabiegów na pewne elementy środowiska, np. odnowienia czy rębnie mogą krótkoterminowo ujemnie oddziaływać na powierzchnię ziemi lub zwierzęta, jednak w dalszej perspektywie czasowej oddziaływanie tych zabiegów staje się obojetne lub pozytywne. Ocenę oddziaływania projektu planu na poszczególne elementy środowiska przedstawiono w sposób opisowy i zestawiono w syntetycznej tabeli. W tabeli tej oprócz przedstawionych powyżej grup zabiegów gospodarczych umieszczono przebudowę 9

10 drzewostanów. Przebudowa obejmuje szereg zabiegów gospodarczych (rębnie, odnowienia, pielęgnacje), które mają na celu przekształcenie drzewostanów posadzonych na gruntach rolniczych w celu wykształcenia środowiska leśnego, lub drzewostanów o składzie gatunkowym niewłaściwym dla danego siedliska, (np. uszkodzone przez śnieg i wiatr, zamierające świerczyny lub niestabilne przedplony sosnowe) w drzewostany o składzie gatunkowym dostosowanym do warunków siedliskowych. Zaprojektowana przebudowa drzewostanów po jej zakończeniu powinna doprowadzić do przywrócenia naturalnych zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych. Biorąc pod uwagę zdecydowaną przewagę ocen pozytywnych należy stwierdzić, że projekt Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn pozytywnie oddziałuje na środowisko. Podstawą do przeprowadzenia oceny oddziaływania projektu planu na przedmioty ochrony (siedliska przyrodnicze, gatunki roślin, gatunki zwierząt), było zebranie informacji o występujących na tych obszarach przedmiotach ochrony i analiza oddziaływania zaprojektowanych zabiegów w miejscach ich występowania. Do przeprowadzenia takiej analizy niezbędne jest dokładne określenie miejsca występowania poszczególnych siedlisk lub gatunków, a to niestety w wielu przypadkach było niemożliwe. Jako dostępne źródła danych wykorzystano przede wszystkim: Program ochrony przyrody oraz wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej przez Lasy Państwowe w latach W przypadkach, kiedy możliwe było zlokalizowanie poszczególnych siedlisk lub gatunków, zestawiano wszystkie wydzielenia, w których one występowały i przeanalizowano zaprojektowane w nich zadania gospodarcze pod kątem wymagań ekologicznych danego gatunku lub siedliska. Ocena wpływu projektowanych w planie urządzenia lasu zabiegów gospodarczych na poszczególne gatunki roślin i zwierząt, oraz siedliska przyrodnicze była w większości pozytywna. W przypadku zbiorowisk, które nie stanowią osobnych pododdziałów realizacja zaplanowanych dla całych pododdziałów zabiegów mogłaby przynieść negatywny skutek. W celu wyeliminowania negatywnego oddziaływania zastosowano rozwiązania polegające na szczególnym traktowaniu płatów w/w siedlisk, czyli oznaczeniu na mapach, wyznaczeniu otuliny i wyłączeniu z użytkowania płatów siedlisk wraz z otuliną. W przypadku występowania podlegających ochronie gatunków roślin i zwierząt, których lokalizacje są znane, we wskazaniach ogólnych i szczegółowych sformułowano zasady ich ochrony np. prowadzenie prac w okresie zimowym przy pokrywie śnieżnej, zalecenia dotyczące pozostawiania martwego drewna, zaniechanie usuwania drzew obumierających (szczególnie buka i dębu), wyłączenie niektórych drzewostanów bukowych i dębowych z pozyskania w okresie od kwietnia do września itp. W przypadku gatunków, których areał występowania jest bardzo duży (liczne gatunki ptaków) lub gatunków, dla których nie można było określić precyzyjnie miejsc 10

11 występowania, przeprowadzona analiza spodziewanych zmian struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanów pozwala przyjąć, że wskutek realizacji projektu planu urządzenia lasu, nie zostaną uszczuplone powierzchnie biotopów dla gatunków obecnie występujących na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Przeprowadzona w Prognozie dokładna analiza zabiegów planowanych do realizacji w Planie Urządzenia Lasu pozwala przyjąć założenie, że nie będą one negatywnie oddziaływać na środowisko przyrodnicze na gruntach Nadleśnictwa. W prognozie łączne oddziaływanie planu urządzenia lasu na środowisko przyrodnicze określono, jako pozytywne. 1.1 Wykaz stosowanych skrótów i symboli. Użyte określenia i skróty oznaczają: Prognoza P.U.L. KZP NTG RDOŚ WIOŚ PWIS IBL SOO OSO OZW LKP TSL GTD FSC Baza danych SILP Dokument oceniający oddziaływania Planu urządzenia lasu na środowisko Projekt Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn na okres od do r. Komisja Założeń Planu Narada Techniczno Gospodarcza Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska Państwowy Wojewódzki Inspektorat Sanitarny Instytut Badawczy Leśnictwa Specjalny obszar ochrony (siedlisk) Obszar specjalnej ochrony (ptaków) Obszary o znaczeniu wspólnotowym Leśny Kompleks Promocyjny Typ siedliskowy lasu - podstawowa jednostka w klasyfikacji siedlisk leśnych Gospodarczy Typ Drzewostanu, zapisany w postaci np. Bk-So, oznacza udział głównych gatunków w składzie drzewostanu Standardy Dobrej Gospodarki Leśnej FSC certyfikacja dobrej gospodarki leśnej (wg organizacji Forest Stewardship Council zał. 1993r. w Meksyku.) Baza w formacie.mdb (MS Access) System Informatyczny Lasów Państwowych Gatunki drzew: So sosna zwyczajna Wz wiąz pospolity Soc sosna czarna Js jesion wyniosły Sow sosna wejmutka Ak robinia akacjowa Md modrzew europejski Tp topola Św świerk pospolity Os topola osika Jd jodła pospolita Wb wierzba biała Dg daglezja zielona Iwa wierzba iwa Bk buk pospolity Ksz kasztanowiec biały Db dąb Lp lipa Gb grab zwyczajny Czr czereśnia ptasia 11

12 Czm czeremcha zwyczajna Kl klon pospolity Brz brzoza brodawkowata Jw klon jawor Gr grusza pospolita Kl.p klon polny Jb jabłoń dzika JKl klon jesionolistny Wiś wiśnia Orz.c orzech czarny Śl śliwa prz.c porzeczka czarna Śl.t śliwa tarnina prz.cw porzeczka czerwona bez.c bez czarny sch suchodrzew bez.k bez koralowy śng.b śnieguliczka biała der.b dereń biały głg głóg jednoszyjkowy der.ś dereń świdwa Rębnie: I a Rębnia zupełna wielkopowierzchniowa I b Rębnia zupełna pasowa II a Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa II a U Rębnia częściowa wielkopowierzchniowa II b Rębnia częściowa pasowa II b U Rębnia częściowa pasowa III a Rębnia gniazdowa zupełna III a U Rębnia gniazdowa zupełna III b Rębnia gniazdowa częściowa III b U Rębnia gniazdowa częściowa IV d Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona IV d U Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona 12

13 2 INFORMACJE OGÓLNE. 2.1 Wprowadzenie. Prognoza oddziaływania na środowisko projektu planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn wykonana została przez BULIGL o/kraków na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach Umowa nr ZI /2/09 z dnia r. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Kędzierzyn stanowi podstawę prowadzenia gospodarki leśnej w Nadleśnictwie na lata Przedmiot i cel opracowania. Przedmiotem analizy jest ocena oddziaływania gospodarki leśnej prowadzonej przez Nadleśnictwo Kędzierzyn na obszarach siedlisk o charakterze naturowym, położonych na gruntach Lasów Państwowych. Celem jej jest identyfikacja bezpośrednich i pośrednich skutków środowiskowych, które mogą powstać w wyniku realizacji zamierzeń zapisanych w Planie Urządzenia Lasu oraz: określenie wpływu projektowanych w planie urządzenia lasu działań na cele i przedmioty ochrony gatunków i siedlisk o charakterze naturowym, ocena stopnia i sposobu uwzględnienia zagadnień ochrony środowiska w projekcie planu urządzenia lasu, ocena skutków środowiskowych realizacji projektu planu urządzenia lasu. 2.3 Podstawa prawna opracowania. Podstawę prawną opracowania stanowią akty prawa krajowego i unijnego oraz porozumienia międzynarodowe: prawo krajowe: Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (DZ.U. nr 199 z 2008 r., poz. 1227), Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. (Dz.U. nr 151 z 2009 r. poz wraz z późniejszymi zmianami), Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 r. (Dz. U. nr 101 z 1991 r. poz. 444 wraz z późniejszymi zmianami Dz. U. nr 157 z 2005 r. poz. 1315, Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. nr 25 z 2008 r. poz. 150 z wraz z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. z dnia 22 lutego 1995 r.), 13

14 Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z wraz z późniejszymi zmianami), Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz.U. z 2004 r. Nr 75 poz. 493 ze zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 roku w sprawie określenia przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 roku Nr 213, poz. 1397). prawo wspólnotowe: Dyrektywa Rady 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory z dnia 21 maja 1992 r. (zmieniona Dyrektywą 97/62/EWG); Dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków z dnia 2kwietnia 1979 r. (zmieniana późniejszymi dyrektywami), Dyrektywa Rady 2003/4/WE z dnia 28 stycznia 2003r. w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska, oraz: Dyrektywa ramowa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, (Ramowa Dyrektywa Wodna) z dnia 23 października 2000 r., Dyrektywa 2001/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2001r. w sprawie oceny skutków niektórych planów i programów dla środowiska; Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska, znowelizowana Dyrektywą Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997r., Dyrektywa Rady 2003/35/WE ustanawiająca udział społeczeństwa w przygotowaniu niektórych planów i programów dotyczących środowiska, oraz zmieniająca Dyrektywy Rady: 85/337/EWG i 96/61/WE w odniesieniu do udziału społeczeństwa i dostępu do sprawiedliwości. porozumienia międzynarodowe: Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego - przyjęta 16 listopada 1972 r. w Paryżu. Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych - ratyfikowana przez Polskę w 1978 r. 14

15 Konwencja Bońska - Konwencja o ochronie gatunków wędrownych dzikich zwierząt (sporządzona 23 czerwca 1979 r. w Bonn - w Polsce weszła w życie w 1995 r.). Konwencja Berneńska - Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk - sporządzona 19 września 1979 r. w Bernie. Konwencja o różnorodności biologicznej - przyjęta 5 czerwca 1992 r. w Rio de Janeiro - ratyfikowana przez Polskę 18 stycznia 1996 r. 2.4 Informacja o konsultacjach społecznych. Procedura sporządzania Planu urządzenia lasu była przedstawiona do konsultacji społecznych poprzez zaproszenie do uczestnictwa w Komisji Założeń Planu, oraz Naradzie Techniczno Gospodarczej (NTG), przedstawicieli miejscowych samorządów i organizacji społecznych, oraz do wniesienia uwag w czasie wyłożenia P.U.L w siedzibie Nadleśnictwa. Komisja Założeń Planu odbyła się w dniu r., NTG odbyła się w dniu r. 2.5 Zakres analizy i jej szczegółowość. Zakres i szczegółowość informacji, jakie zawarto w niniejszej analizie wynikają z art. 51 ust.2 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (DZ.U. nr 199 z 2008 r., poz. 1227). Analizą objęto: zidentyfikowane siedliska przyrodnicze wymienione w załączniku do Dyrektywy Siedliskowej znajdujące się na gruntach Lasów Państwowych (opis siedlisk, stan, naturalność i projektowane w nich czynności gospodarcze), zakres budownictwa drogowego, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb gospodarczych (budowa dróg udostępniających las do użytkowania i ochrony p-poż., utrzymanie infrastruktury technicznej dróg i urządzeń wodnych: przepustów, progów, umocnień brzegów rowów i cieków wodnych mała retencja i zbiorniki wodne. 2.6 Cele i zadania urządzania lasu. Cele i zasady prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w lasach wielofunkcyjnych określone zostały w Polityce ekologicznej Państwa uchwalonej przez Sejm RP w 1991 r. (MP nr 18, poz. 118), II Polityce ekologicznej Państwa uchwalonej przez Sejm RP w 2001 r. oraz Polityce leśnej Państwa przyjętej przez Radę Ministrów dnia 22 kwietnia 1997 r. 15

16 Urządzanie lasu oparte jest na Instrukcji urządzania lasu Do głównych celów i zadań urządzania lasu (IUL) należą m.in.: inwentaryzacja i ocena stanu lasu, w tym gleb, siedlisk i drzewostanów, rozpoznanie walorów przyrodniczych w lasach, oraz opracowanie programu ochrony przyrody, rozpoznanie funkcji lasu oraz dokonanie podziału wg pełnionych funkcji i przyjętych celów gospodarowania, projektowanie pożądanej struktury gatunkowej, wiekowej i przestrzennej lasu oraz budowy piętrowej drzewostanów, kształtowanie wielkości i struktury zapasu produkcyjnego drzewostanów, ustalenie etatów cięć użytkowania rębnego i przedrębnego, oraz możliwości lokalizacji cięć użytkowania rębnego w wielkości optymalnej, ustalenie zadań gospodarczych na 10-lecie i określenie sposobów ich realizacji, określenie kierunkowych zadań z zakresu ochrony lasu (w tym ochrony przeciwpożarowej, gospodarki łowieckiej), remontów i budowy infrastruktury. Podstawą do prowadzenia gospodarki leśnej jest plan urządzenia lasu sporządzany na okres 10 lat, z uwzględnieniem w/w dokumentów. 2.7 Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym istotne z punktu widzenia PUL. Dokumentami międzynarodowymi, istotnymi z punktu widzenia realizacji planu są: Konwencja Ramsarska - konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego; sporządzona w Ramsarze, dnia 2 lutego 1971 r. o Sposób uwzględnienia w PUL - skuteczna ochrona i umiarkowane użytkowanie ekosystemów wodno-błotnych w lasach poprzez wskazanie - w Programie ochrony przyrody - bagien, moczarów i torfowisk wyłączonych z zabiegów gospodarczych lub zasługujących na wyłączenie z użytkowania Konwencja Bońska z dnia 23 czerwca 1979r. Celem konwencji jest ochrona dzikich zwierząt migrujących, stanowiących niezastąpiony element środowiska naturalnego. Określa ona listę oraz sposoby ochrony wędrownych gatunków zwierząt. Za "migrujące" uważa się te gatunki (lub niższe grupy 16

17 taksonomiczne), z których znaczna liczba osobników w sposób cykliczny i możliwy do przewidzenia przekracza granice jurysdykcji państwowej w różnych cyklach życiowych. o Sposób uwzględnienia w PUL - ochrona dzikich zwierząt migrujących zapewniona jest przez stosowne zapisy dotyczące zwierząt objętych ochroną gatunkową, w tym zwierząt migrujących. Konwencja Berneńska celem niniejszej konwencji uchwalonej 19 września 1979r. jest ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw; oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę europejskich gatunków zagrożonych i ginących, włączając w to gatunki wędrowne zagrożone i ginące. o Sposób uwzględnienia w PUL - ochrona gatunków dzikiej fauny i flory oraz ich siedlisk naturalnych zapewniona jest przez stosowne zapisy w Programie ochrony przyrody. Konwencja z Rio de Janeiro konwencja o ochronie różnorodności biologicznej sporządzona w Rio de Janeiro, dnia 5 czerwca 1992 r. Jej celem jest ochrona światowych zasobów różnorodności biologicznej na wszystkich trzech poziomach, tzn. w obrębie gatunku, pomiędzy gatunkami oraz pomiędzy ekosystemami. Konwencja uznaje też, że ochrona różnorodności biologicznej jest wspólną troską ludzkości i integralną częścią procesu rozwoju świata. W aspekcie praktycznym wyraża się to m.in. jednakowym traktowaniem wszelkich ekotypów gatunków, ochroną siedlisk ubogich, o niewielkiej liczbie gatunków, które wcześniej nie były traktowane jako równorzędne z siedliskami bogatymi w gatunki. o Sposób uwzględnienia w PUL - ochrona zasobów różnorodności biologicznej na poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym zapisana została w Programie ochrony przyrody, jak również uwzględniona została w procedurach urządzania, zagospodarowania i ochrony lasu. Na poziomie Wspólnoty Europejskiej brak jest szczegółowych wytycznych dotyczących prowadzenia gospodarki leśnej w poszczególnych krajach członkowskich. Unia Europejska określa natomiast ogólne zasady postępowania w dziedzinie ochrony przyrody. Podstawowym aktem prawnym, w którym przywołano konieczność wysokiego poziomu ochrony i poprawy jakości środowiska naturalnego jest Traktat ustanawiający 17

18 Wspólnotę Europejską. W art. 6 tego dokumentu jest mowa o tym, że: przy ustalaniu i realizacji polityk i działań Wspólnoty, o których mowa w artykule 3., w szczególności w celu wspierania stałego rozwoju, muszą być brane pod uwagę wymogi ochrony środowiska naturalnego. Aktami prawnymi wprowadzającymi w życie ustalenia Traktatu są dyrektywy. W zakresie ochrony przyrody, na terenie nadleśnictwa mają zastosowanie głównie trzy dyrektywy: Dyrektywa Ptasia (DP) 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 r., której celem jest zapewnienie ochrony gatunków ptaków lęgowych oraz migrujących na terenie Wspólnoty Europejskiej. Na jej mocy tworzy się obszary specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura 2000; o na terenie Nadleśnictwa nie występują populacje ptaków, których stan pozwala na utworzenie obszarów specjalnej ochrony ptaków w ramach sieci Natura Dyrektywa Siedliskowa (DS) 92/43/EWG z 21 maja 1992 r., która wskazuje i obejmuje ochroną ważne w skali europejskiej gatunki flory i fauny oraz typy siedlisk przyrodniczych. Na jej mocy tworzy się specjalne obszary ochrony siedlisk w ramach sieci Natura 2000; o na terenie Nadleśnictwa nie występują ważne w skali europejskiej gatunki flory i fauny oraz siedliska przyrodniczych, których stan pozwala na utworzenie specjalnych obszarów ochrony siedlisk w ramach sieci Natura Dyrektywa 2004/35WE zwana szkodową z dnia 21 kwietnia 2004r. (DSZ), która określa sposoby postępowania oraz zapobiegania skutkom szkody w środowisku. W zakresie ujętym w planie, dyrektywa odnosi się do szkody, jako mierzalnej, negatywnej zmiany w zasobach naturalnych lub mierzalnego osłabienia użyteczności zasobów naturalnych. Szkoda oznacza również szkodę wyrządzoną gatunkom chronionym i w siedliskach przyrodniczych, które stanowią dowolną szkodę mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony takich siedlisk lub gatunków. Sporządzanie prognozy, jako elementu procedury strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest dążeniem do ustalenia, czy i w jaki sposób zapisy planu mogą naruszać wymogi DSZ. 18

19 o Sposób uwzględnienia w PUL - Dyrektywa szkodowa jest uwzględniona poprzez poddanie projektu Planu strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko Dokumentami krajowymi, w których określono cele ochrony środowiska istotne z punktu widzenia planu są: Polityka ekologiczna państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy do roku Jest do dokument określający ogólne cele prowadzenia polityki państwa w zakresie ochrony przyrody i wdrażania idei zrównoważonego rozwoju. Sposób uwzględnienia w PUL opracowanie Planu w uwzględnieniem: o utrzymania lub przywracania zdolności retencyjnych lasów, o dostosowania składów gatunkowych drzewostanów do siedliska, o zwiększania różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych. Polityka leśna państwa z 1997 r. Dokument wyznaczający ogólne ramy prowadzenia gospodarki leśnej, szczególnie w okresie jej przechodzenia z modelu surowcowego na model proekologicznej i zrównoważonej ekonomicznie, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej. Sposób uwzględnienia w PUL opracowanie Planu w uwzględnieniem: o planowania gospodarki leśnej na racjonalnych podstawach przyrodniczych, o zwiększania zasobów drzewnych i lesistości, o poprawy stanu i ochrony lasu tak, aby mogły one w szerszy sposób spełniać różnorodne funkcje, o zwiększania różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych, o zapewnienia w oparciu o Ustawę o ochronie przyrody, Ustawę o lasach oraz Ustawę o ochronie gruntów rolnych i leśnych, ochrony wszystkim lasom, a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz leśnych. Krajowy program zwiększania lesistości. Aktualizacja 2003 r. Dokument planistyczny określający cele, zasięg i sposób powiększania powierzchni leśnej kraju, w początkowych założeniach do ok. 30% w 2020 r. i 33% w 2050 r. Program operuje gminą, jako podstawową jednostką, dla której określone są wskaźniki preferencji zalesienia. Realizacja KPZL napotyka jednak na coraz 19

20 większe problemy, związane głównie z podażą gruntów pod zalesienie (wejście w życie Programu rozwoju obszarów wiejskich, uwarunkowania przyrodnicze). o W obecnym PUL nie przewiduje się zalesiania gruntów nieleśnych. 2.8 Zawartość projektu planu urządzenia lasu nadleśnictwa. w skład projektu planu wchodzą: opis ogólny lasów nadleśnictwa elaborat który zawiera: dane ogólne nadleśnictwa, charakterystyki: ekonomiczną, przyrodniczo-geograficzną, stanu lasu i zasobów drzewnych, opis bazy nasiennej, form ochrony przyrody, oraz przyjęte podstawy gospodarki planowanego okresu gospodarczego jak: funkcje lasu i podział na kategorie ochronności, podział na gospodarstwa i przyjęte wieki rębności. Istotną częścią elaboratu jest część planistyczna, zawierająca opisanie i zestawienie zadań z zakresu użytkowania głównego, hodowli lasu, oraz kierunkowe wytyczne z zakresu ochrony lasu, ochrony przeciwpożarowej, użytkowania ubocznego i gospodarki łowieckiej. Opisanie zawiera także analizę gospodarki leśnej w minionym okresie a także ogólne określenie potrzeb z zakresu budownictwa ogólnego, drogowego i wodnego, wytyczne w zakresie zagospodarowania rekreacyjnego i edukacji ekologicznej, oraz prognozę stanu zasobów drzewnych na koniec okresu gospodarczego, opis taksacyjny lasu który składa się ze szczegółowych opisów drzewostanów, ich siedlisk, funkcji jakie pełnią, oraz planowanych zadań gospodarczych, wykaz projektowanych zadań z zakresu użytkowania głównego i hodowli lasu, mapy obrazujące wyniki inwentaryzacji - mapa gospodarcza, mapy przeglądowe: drzewostanów, siedlisk, funkcji lasu oraz mapa sytuacyjna, program ochrony przyrody (POP) - zawierający opis walorów przyrodniczych nadleśnictwa, opisanie stanu środowiska i występujących zagrożeń abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych, inwentaryzację siedlisk leśnych (siedliskowych typów lasu), rezerwatów, chronionych roślin, grzybów i zwierząt oraz mapy tematyczne Rozmiar projektowanych zadań gospodarczych. Poniżej przedstawiono rozmiar przewidywanych zadań gospodarczych w projekcie planu urządzenia lasu na lata , zestawiony w grupy, dla których przeprowadzono ocenę oddziaływania na podstawowe elementy środowiska, lub na przedmioty ochrony 20

21 (siedliska przyrodnicze, gatunki roślin, gatunki zwierząt). Podano również procentowy udział zabiegów w ogólnej powierzchni Nadleśnictwa wynoszącej 11532,72 ha. Lp. Zadania gospodarcze Powierzchnia (ha) Udział (w %) 1 zalesienia 0,00 0,00 2 Odnowienia w tym: 2548,93 22,11 odnowienia na powierzchni otwartej 909,59 7,89 pod osłoną przy rębniach złożonych 230,64 2,00 podsadzenia 0,00 0,00 dolesienia luk i przerzedzeń 6,54 0,06 poprawki i uzupełnienia 258,97 2,25 melioracje agrotechniczne 1143,19 9,91 3 pielęgnowanie drzewostanów w tym: 11719,36 101,61 pielęgnowanie gleby 1439,74 12,48 czyszczenia wczesne (CW) 1421,62 12,33 czyszczenia późne (CP) 716,63 6,21 czyszczenia późne z pozyskaniem (CP-P) 1524,08 13,22 trzebieże wczesne (TW) 1963,44 17,02 trzebieże późne (TP) 4653,85 40,35 4 Rębnie w tym: 1401,30 12,15 rębnie zupełne (I) 836,69 7,25 rębnie częściowe (II) 18,84 0,16 rębnie gniazdowe (III) 281,73 2,44 rębnie stopniowe (IV) 264,04 2,30 5 Bez planowanych zabiegów 118,53 1,03 W ramach przedstawionych zadań (głównie poprzez rębnie stopniowe), prowadzona będzie również przebudowa drzewostanów, która obejmuje 88,49 ha, co stanowi 0,81 % powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Bardzo duża powierzchnia pielęgnacji drzewostanów wynika z zaprojektowania na tych samych powierzchniach, różnego rodzaju zabiegów np. rębnia lub trzebież w drzewostanie głównym i czyszczenia w młodym pokoleniu pod okapem drzewostanu. Dla zadań, w których przewidziano pozyskanie drewna została również określona orientacyjna miąższość drewna, jaką można pozyskać. W przypadku użytkowania rębnego (rębnie I, II, III i IV) została ona określona dla każdego wydzielenia. Sumaryczna wartość pozyskania stanowi etat użytkowania rębnego. Etat użytkowania przedrębnego (dla zadań: CP-P, TW, TP) w rozmiarze miąższościowym określony został, jako sumaryczna wartość w obrębie leśnym, której nie można przekroczyć w ramach użytkowania przedrębnego w całym Nadleśnictwie. Rozmiar miąższościowy wykonywanych zabiegów pielęgnacyjnych uzależniony jest od stwierdzonych na gruncie potrzeb hodowlanych. 21

22 Etaty zostały określone w rozmiarze brutto (z uwzględnieniem kory i odpadów zrębowych) oraz netto (miąższość rzeczywiście pozyskiwanego surowca). Zaprojektowane etaty w Nadleśnictwie Kędzierzyn przedstawiają się następująco: Projektowany etat Rozmiar miąższościowy (m 3 ) brutto netto Rębne (rębnie I, II, III, IV) Przedrębne (CP-P, TW, TP) Ogółem Zaprojektowany ogólny rozmiar użytkowania stanowi 32,2 % ogólnych zasobów miąższości wynoszących m 3 oraz 103,8 % spodziewanego przyrostu miąższości wynoszącego m 3. Oznacza to, że pełna realizacja zaprojektowanego użytkowania nieznacznie uszczupli dotychczasowe zasoby drewna do m 3, czyli o ok. 1,2 %. Do wskazań gospodarczych oddziaływujących na środowisko przyrodnicze zaliczono planowane zabiegi gospodarcze z zakresu użytkowania głównego (rębnego i przedrębnego), rębnie i trzebieże selekcyjne, oraz z zakresu hodowli lasu takie jak: odnowienia lasu na powierzchniach otwartych i pod osłoną drzewostanu, poprawki i uzupełnienia, oraz pielęgnowanie upraw (CW), młodników (CP) i zabiegi agrotechniczne. W planie urządzenia lasu w części opisowej w wytycznych dotyczących ochrony lasu, hodowli lasu w tym nasiennictwa i selekcji, ochrony przeciwpożarowej, zagospodarowania rekreacyjnego, opisane zostały zalecenia odnośnie czynności, które należy podjąć w wyniku wystąpienia niekorzystnych czynników abiotycznych i biotycznych w drzewostanach, oraz ogólne zasady prowadzenia gospodarki leśnej. Opisane zostały także potrzeby z zakresu budownictwa ogólnego, drogowego i małej retencji. Czynności opisano na podstawie dokumentów odnoszących się do tych zagadnień: Instrukcji ochrony lasu, Ustawy o leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz.U ), Rozporządzenia MSWiA w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U ), oraz Zarządzeń Dyrektora GLP. Poniżej w tabeli zestawiono wskazania gospodarcze mogące oddziaływać na obszary siedlisk przyrodniczych o charakterze naturowym. Tabela I. Elementy planu oddziaływujące na środowisko lub obszary siedlisk przyrodniczych o charakterze naturowym. Planowany zabieg lub czynność hodowlana Szczegółowość informacji zapisana w planie urządzenia lasu Opis Powierzchnia zabiegu Do konkretnego Skład gatunkowy odnowienia wynika z Odnowienia 2548,93 ha wydzielenia przyjętego GTD wg ustaleń KZP 22

23 Planowany zabieg lub czynność hodowlana Szczegółowość informacji zapisana w planie urządzenia lasu Opis Powierzchnia zabiegu Zabiegi selekcyjne mające na celu korygowanie składu gatunkowego pod kątem warunków Do konkretnego siedliskowych oraz zwiększenie odporność wydzielenia drzewostanów na szkodliwe czynniki biotyczne i abiotyczne. Zabiegi pielęgnacyjne (trzebieże, czyszczenia, pielęgnacja gleby) Rębnia Ia Rębnia Ib Rębnia IIa Rębnia IIb Rębnia IIIa Rębnia IIIb Rębnia IVd Usuwanie wiatrołomów oraz posuszu czynnego Uprzątniecie przestojów Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Do konkretnego wydzielenia Wytyczne - ogólny zapis dotyczący całego nadleśnictwa Do konkretnego wydzielenia Użytkowanie rębnią Ia (zupełną wielkopowierzchniową), wiąże się z usunięciem 95% powierzchni drzewostanu (maksymalnie do 6 ha), odnowienie przeważnie sztuczne Użytkowanie rębnią Ib (zupełną pasowa) wiąże się z usunięciem 95% powierzchni drzewostanu (maksymalnie do 4 ha), odnowienie przeważnie sztuczne W rębni częściowej wielkopowierzchniowej szerokość powierzchni manipulacyjnej (pasa) mieści się w granicach m, a jego ogólna powierzchnia nie przekracza 6 ha. W rębni częściowej pasowej szerokość powierzchni manipulacyjnej (pasa) mieści się w granicach m, a jego ogólna powierzchnia nie przekracza 3-4 ha. Rębnia gniazdowa zupełna (IIIa) o powierzchni manipulacyjnej do 6 ha ze średnim okresem odnowienia lat. Rębnia gniazdowa częściowa (IIIb) o powierzchni manipulacyjnej do 9 ha ze średnim okresem odnowienia lat. Sposób zagospodarowania przyjęty ze względu na Siedliskowy Typ Lasu, Gospodarczy Typ Drzewostanu oraz strukturę gatunkową odnowienia. Zachowana ciągłość drzewostanu w wydzieleniu. W planie zapisano zalecenia wynikające z Instrukcji ochrony lasu oraz zarządzeń GDLP m.in. Zarządzenia 11A Uprzątniecie przestojów polega na wycięciu nieznacznej ilości pozostawionych po cięciach rębnych drzew, które mogą niekorzystnie wpływać na rozwijające się pod nimi uprawy i młodniki ,36 ha 260,64 ha 576,05 ha 1,53 ha pow. manipulacyjna 17,31 ha pow. manipulacyjna 157,07 ha pow. manipulacyjna 124,66 ha pow. manipulacyjna 264,04 ha pow. manipulacyjna Cała pow. N-ctwa 9,7 % masy przestojów *- pow. manipulacyjna, powierzchnia wydzielenia lub części wydzielenia na której prowadzone jest użytkowanie rębne. Przedstawione w tabeli informacje odnoszą się do oddziaływania na siedliska przyrodnicze i gatunki roślin. W przypadku zwierząt, a w szczególności ptaków, oddziaływanie zaplanowanych zabiegów należy rozpatrywać w ujęciu globalnym. Zabiegi z zakresu użytkowania rębnego w przypadku niektórych gatunków ptaków w ujęciu miejscowym mogą przejściowo oddziaływać negatywnie poprzez przekształcenie ich środowiska bytowania, jednak w skali całego Nadleśnictwa nie nastąpi zmniejszenie powierzchni siedlisk ich bytowania. Kierując się zasadą zachowania ładu czasowego i przestrzennego, stosując rębnie stopniowe zapewnione zostanie zróżnicowanie wiekowe i

24 gatunkowe drzewostanów. Optymalne warunki bytowania dla poszczególnych gatunków zwierząt - w miejsce dotychczasowych - będą się pojawiać w nowych fragmentach drzewostanów. 2.9 Powiązanie projektu planu urządzenia lasu z innymi dokumentami. Program Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z perspektywą do roku 2014, przyjęty Uchwałą Zarządu Województwa Opolskiego Nr XVII/193/2008 z dnia 31 marca 2008r. w sprawie przyjęcia projektu Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Opolskiego jest podstawowym dokumentem regulującym cele i kierunki działań państwa podejmowane na szczeblu regionalnym w zakresie ochrony środowiska. Stanowi aktualizację poprzedniego Programu przyjętego Uchwałą nr XIV/131/2003 z dnia 18 listopada 2003 r. w sprawie przyjęcia "Programu Ochrony Środowiska Województwa Opolskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Zapisy zamieszczone w POŚ są zgodne z Polityką Ekologiczną Państwa (PEP). Dla realizacji nadrzędnego celu PEP, jakim jest tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno gospodarczego, oraz zapewnienie bezpieczeństwa ekologicznego państwa, na poziomie województwa opolskiego i przyjęte cele strategiczne. Zarząd Województwa Śląskiego na podstawie art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (tj.: Dz. U. z 2008r. Nr 25, poz. 150 z późn. zm.) i art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 3 października 2008r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska, oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227) przystąpił do opracowania projektu Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Śląskiego do roku 2013 z uwzględnieniem perspektywy do roku 2018 wraz ze strategiczną oceną oddziaływania na środowisko skutków realizacji tego programu. Sejmik Województwa Opolskiego w dniu 30 maja 2000 roku podjął uchwałę o uchwaleniu Strategii Ochrony Przyrody Województwa Opolskiego na lata Sejmik Województwa Śląskiego w dniu 30 lipca 2009 roku podjął uchwałę o przystąpieniu do opracowania Strategii Ochrony Przyrody Województwa Śląskiego na lata (Uchwała Nr 1967/290/III/2009). Opracowane Strategie Ochrony Przyrody stanowić będą istotny wkład Województwa Śląskiego i Opolskiego w realizację Krajowej Strategii Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej (2003), oraz celów proklamowanego przez ONZ Roku Różnorodności Biologicznej (rok 2010). Gminy w zasięgu, których położone są grunty Nadleśnictwa posiadają opracowania dotyczące planowania przestrzennego, w których określono politykę przestrzenną gminy, 24

25 ogólny planowany sposób zagospodarowania całego terytorium gminy, a także zawarto informacje o położeniu lasów, obszarów przeznaczonych pod zabudowę, do zalesień, o przebiegu głównych szlaków komunikacyjnych, terenów chronionych itp. Studium stanowi podstawę do opracowania miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla poszczególnych jednostek wchodzących w skład gminy. Zestawienie informacji o dokumentach określających strategie rozwoju i studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miast, gmin i powiatów występujących na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn: Programu ochrony środowiska województwa opolskiego na lata z perspektywą do roku Program Ochrony środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla miasta Kędzierzyn - Koźle na lata , wraz z przeprowadzeniem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko. Program Ochrony Środowiska miasta Kędzierzyn-Koźle na lata z perspektywą na lata Program Ochrony Środowiska wraz z Programem Gospodarki Odpadami dla gminy Głogówek. Program ochrony środowiska gminy Pawłowiczki. Plan gospodarki odpadami dla gminy Reńska Wieś. Powiatowy Program Ochrony Środowiska Powiatu Gliwickiego na lata Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego do roku Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego do 2004r. wraz z celami długoterminowymi do 2015r. Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata Programu rozwoju województwa opolskiego na lata Program dla Odry 2006 opracowany przez Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Gminy, w zasięgu, których położone są grunty Nadleśnictwa posiadają strategie rozwoju dotyczące planowania przestrzennego, w których określono politykę przestrzenną gmin, ogólny planowany sposób zagospodarowania całego terytorium poszczególnych gmin, a także zawarto informacje o położeniu lasów, obszarów przeznaczonych pod zabudowę, do zalesień, o przebiegu głównych szlaków komunikacyjnych, terenów chronionych itp. Niektóre gminy w zasięgu działania Nadleśnictwa posiadają również programy ochrony środowiska i plany zagospodarowania przestrzennego. 25

26 Wszystkie Programy Ochrony Środowiska zostały wykonane w sposób zintegrowany, to znaczy w sposób koordynujący gminne programy ochrony środowiska z programami powiatowymi i wojewódzkimi, oraz następującymi Studiami (oraz planami) uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kędzierzyn-Koźle przyjęte uchwałą Nr LII/610/10 Rady Miasta, oraz plany zagospodarowania przestrzennego z podziałem na jednostki miejscowe. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa opolskiego. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego. Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry - na odcinku województwa opolskiego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego województwa opolskiego - ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Plan Zagospodarowania Przestrzennego województwa śląskiego. Politykę Ekologiczną Państwa na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Kędzierzyn-Koźle. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Pawłowiczki. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Bierawa. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Cisek. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Reńska Wieś. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Głogówek. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego miasta Głogówek. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Leśnica. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Ujazd. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla gminy Rudziniec. Program Rozwoju Lokalnego Gminy Głogówek na lata Ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994 roku (Dz. U. z 1999 r. Nr 15, poz.139 z późn. zm.). Nowe studium jest spójne ze Strategią Rozwoju Miasta Kędzierzyn i przekłada zawarte w niej cele i kierunki rozwoju na decyzje przestrzenne: określa wiodące kierunki przeznaczenia terenów w obrębie miasta i lokalne zasady ich zagospodarowania. Z informacji uzyskanych z gmin wynika iż, nie planuje się zalesień powyżej 20 ha (D. U. Nr 257 poz. 2573). 26

27 W planie urządzenia lasu uwzględniono wyniki inwentaryzacji przyrodniczej przeprowadzonej przez Lasy Państwowe w 2006 i 2007r., oraz informacje udostępnione przez GDOŚ. Innego typu dokumentami planistycznymi powiązanymi z projektem PUL są plany ochrony dla form ochrony przyrody wynikające z Ustawy o ochronie przyrody. Na gruntach Nadleśnictwa Kędzierzyn jest 6 użytków ekologicznych, jednakże żadna z istniejących form ochrony nie posiada aktualnego planu ochrony Metody zastosowane przy sporządzeniu analizy. Przy sporządzeniu analizy oddziaływania na środowisko projektu planu urządzenia lasu zastosowano zapisy w formie macierzy według załączonych wzorów 1-4 w ramowym zakresie analizy i oddziaływania. Ponadto wykorzystano zestawienia, analizy i wnioski zawarte w opisaniu ogólnym, oraz programie ochrony przyrody dla Nadleśnictwa Kędzierzyn Metody analizy skutków realizacji postanowień Planu oraz częstotliwość ich przeprowadzania. Zgodnie z zapisami art. 34 pkt. 2c Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, organem nadzorującym, realizację zadań gospodarczych przewidzianych w planie urządzenia lasu jest dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. Skutki realizacji zadań z zakresu ochrony przyrody powinny być monitorowane w cyklu 10-letnim. Przy następnej rewizji planu urządzenia lasu w ramach aktualizacji programu ochrony przyrody przeprowadzone zostaną analizy, w jaki sposób realizacja postanowień planu wpłynęła na stan formy ochrony przyrody (pomniki przyrody, użytki ekologiczne, chronione gatunki) na terenie Nadleśnictwa. Monitoring powinien oprzeć się określeniu następujących wskaźników: liczba i stan obiektów chronionych (pomniki przyrody, użytki ekologiczne) w porównaniu ze stanem sprzed realizacji zapisów PUL liczba stanowisk chronionych gatunków w porównaniu ze stanem sprzed realizacji zapisów PUL Monitorowanie realizacji zadań określonych w planie urządzenia lasu wykonywane będzie również w ramach systemu kontroli istniejącego w Lasach Państwowych: Inspekcja Lasów Państwowych (ILP) przeprowadza kompleksową kontrolę w połowie i na koniec obowiązywania planu urządzenia lasu. Kontroli podlega całość prowadzonej gospodarki nadleśnictwa; w tym prawidłowość wykonania rębni i prowadzenia zabiegów hodowlanych i ochronnych, 27

28 Wydział kontroli RDLP - przeprowadza kontrole doraźne, oraz sprawdzające wykonanie zaleceń pokontrolnych ILP, Wydziały merytoryczne RDLP przeprowadzają kontrole bieżące i merytoryczne w zakresie kompetencji, Nadleśnictwo w leśnictwach przeprowadza się bieżące kontrole sposobu, terminowości i zgodności wykonania planowanych czynności zapisanych w planie U.L. Analiza i ocena gospodarki leśnej w minionym okresie, dokonywana w czasie Narady Techniczno Gospodarczej na etapie opracowania planu u.l. na kolejny okres. Zaproponowane powyżej metody analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu odnoszą się głównie do monitorowania stanu drzewostanów i siedlisk leśnych, dla których w projekcie Planu urządzenia lasu określone zostały precyzyjne dane ilościowe i jakościowe. Oprócz wskazanych metod kontroli realizacji postanowień Planu monitoringu stanu lasu odbywa się również poprzez: Monitoring stanu lasu na stałych powierzchniach obserwacyjnych prowadzony przez Instytut Badawczy Leśnictwa w Nadleśnictwie Kędzierzyn założono 3 SPO I rzędu. Monitoring stanu zdrowotnego i sanitarnego lasu prowadzony przez Zakład Ochrony Lasu. Kontrole zewnętrzne przez firmy certyfikujące w ramach FSC, Aktualizację Programu Ochrony Przyrody prowadzoną przez pracowników Nadleśnictwa. 28

29 3 OPIS, ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA. W rozdziale przestawiono opis, analizę oraz ocenę stano środowiska na całym obszarze objętym projektem Planu urządzenia lasu. 3.1 Ogólna charakterystyka warunków środowiskowych Położenie Nadleśnictwa. Ryc. Mapa zasięgu Nadleśnictwa Kędzierzyn w RDLP Katowice. 29

30 Położenie administracyjne. Nadleśnictwo Kędzierzyn należy do Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach i składa się z jednego obrębu leśnego Kędzierzyn. Nadleśnictwo Kędzierzyn położone jest we wschodniej części województwa opolskiego, na terenie powiatów kędzierzyńsko-kozielskiego, prudnickiego i strzeleckiego, oraz w zachodniej części województwa śląskiego na terenie powiatu gliwickiego. Terytorialny zasięg działania to powierzchnia około 351 km 2. Podział administracyjny w zasięgu terytorialnym przedstawia się następująco: Powiat kędzierzyńsko-kozielski: gmina Kędzierzyn-Koźle, gmina Pawłowiczki, gmina Bierawa, gmina Cisek, gmina Reńska Wieś, Powiat prudnicki: gmina Głogówek, Powiat strzelecki: gmina Leśnica, gmina Ujazd, Powiat krapkowicki: gmina Walce, Powiat gliwicki: gmina Rudziniec. Powierzchnia ogólna gruntów nadleśnictwa wynosi 11535,5187 ha, w tym: grunty leśne zalesione i niezalesione 10902,3246 ha, grunty zw. z gosp. Leśną 394,1326 ha, grunty nieleśne 239,0615 ha. Z powyższych gmin, na terenie 10 z nich znajdują się grunty będące w zarządzie Nadleśnictwa Kędzierzyn, poza tym w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa znajduje się 1 gmina (Walce), w której brak jest gruntów zarządzanych przez Nadleśnictwo. 30

31 Ryc. Mapa podziału administracyjnego. Położenie przyrodnicze. Według Regionalizacji Przyrodniczo Leśnej (IBL-Trampler 1999), opartej na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, Nadleśnictwo Kędzierzyn położone jest w: Kraina: V- Śląska, Dzielnica: V.6. Kędzierzyńsko-Rybnicka, Mezoregion Lasów Raciborskich obejmuje całość terenów nadleśnictwa. Znajduje się on na południe od mezoregionu Chełmskiego. Obejmuje tereny położone w zasięgu stadiału Odry zlodowacenia środkowopolskiego. Interesująca nas zachodnia część mezoregionu, obejmująca kotlinę Odry, jest znacznie niżej położona niż otaczające ją płaskowyże. Na tym obszarze występują również duże powierzchnie wydmowe. W całym mezoregionie dominuje krajobraz równin peryglacjalnych. 31

32 Ryc. Położenie przyrodniczo-leśne Nadleśnictwa. Wg podziału fizyczno-geograficznego ( Geografia fizyczna Polski, Kondracki 1988), grunty Nadleśnictwa położone są w: obszarze: Europa Zachodnia, podobszarze: Pozaalpejska Europa Zachodnia (1-924), strefa Lasów Mieszanych ( ), prowincji: Niż Środkowoeuropejski ( ), podprowincji: Niziny Środkowopolskie ( ), makroregionie: Nizina Śląska (318.5), mezoregionie: Kotlina Raciborska (318.59), mezoregionie: Płaskowyż Głubczycki (318.58). Większość terenów leśnych nadleśnictwa należy do Mezoregionu Kotliny Raciborskiej. Jest on najdalej na południe wysuniętą częścią Niziny Śląskiej wzdłuż biegu Odry, sąsiadując od wschodu z Płaskowyżem Rybnickim, Wyżyną Katowicką i Garbem Tarnogórskim, od zachodu zaś z Płaskowyżem Głubczyckim. 32

33 Ryc. Położenie według regionalizacji fizyczno geograficznej Kondrackiego. Według podziału Polski na regiony geobotaniczne (Matuszkiewicz J. M., 1993) lasy Nadleśnictwa Kędzierzyn położone są w: Państwie: Holarktyka, Obszarze: Europejskich Lasów Liściastych i Mieszanych, Prowincji: Środkowoeuropejskiej, Podprowincji: Środkowoeuropejskiej Właściwej, Dziale: Brandenbursko-Wielkopolskim (B), Krainie: Dolnośląskiej (B.5), Okręgu: Głubczycko-Ostrawskim (B.5.4), Podokręgu: Prudnicko-Głogóweckim (B.5.4 b), Dziale: Wyżyn Południowopolskich (C), Krainie: Górnośląskiej (C.3), Okręgu: Rybnicko-Strzeleckim (C.3.2), Podokręgu: Kędzierzyńskim (C.3.2 b). Odrę. Za umowną granicę działów na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn można przyjąć rzekę 33

34 3.1.2 Lesistość. Liczba i wielkość kompleksów należą do podstawowych czynników ekonomicznych, które kształtują warunki produkcji leśnej. W Nadleśnictwie Kędzierzyn wśród tych czynników istotne znaczenie ma małe rozdrobnienie kompleksów leśnych. Średnia wielkość kompleksu leśnego wynosi 2909,65635ha, zaś 81,70 % powierzchni Nadleśnictwa zajmują kompleksy powyżej 500,00ha, a kompleksy poniżej 5,00 ha zajmują zaledwie 0,31 %. Obszar Nadleśnictwa Kędzierzyn złożony jest z 54 kompleksów leśnych. Rozmieszczenie kompleksów leśnych w terytorialnym zasięgu Nadleśnictwa jest nierównomierne. Teren Nadleśnictwa stanowi w zasadzie duży zwarty kompleks leśny położony w części wschodniej, oraz kilkanaście małych po zachodniej strony Odry. Lesistość na terenie Nadleśnictwa, pomimo silnego zurbanizowania regionu, jest zbliżona do średniej krajowej i wynosi około 32,9 %, zaś w mieście Kędzierzyn około 46 %. Większe kompleksy leśne znajdują się we wschodniej i północno - wschodniej części Nadleśnictwa (tereny gmin Bierawa i Kędzierzyn Koźle), gdzie zajmują odpowiednio 7438,9111 ha i 1984,8655 ha powierzchni. Południowo-zachodnia i zachodnia część Nadleśnictwa to obszar prawie zupełnie wylesiony. Znajdują się tu jedynie niewielkie kompleksy leśne. Większość tych lasów pozostające w zarządzie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Ryc. Lesistość Dominujące funkcje lasu. Instrukcja Urządzania lasu z 2003r. wyróżnia, w zależności od funkcji lasu trzy główne grupy lasów: rezerwatowe, ochronne i gospodarcze. Na terenie Nadleśnictwa stwierdzono lasy gospodarcze na powierzchni 12,07 ha (0,1%), oraz lasy ochronne na pozostałej powierzchni 10890,25 ha (99,9 %). 34

35 Ryc. Udział powierzchniowy wg funkcji lasu. 3.2 Walory przyrodniczo-leśne obszaru Nadleśnictwa Rzeźba terenu, geomorfologia i typy gleb. Pod względem ukształtowania powierzchni, teren Nadleśnictwa Kędzierzyn przedstawia się, jako obszar mało urozmaicony. Największe różnice wysokości względnych występują w rejonach występowania krawędzi dolin rzecznych. Na obszarze Nadleśnictwa występują również znaczne powierzchnie wydmowe. W całym Nadleśnictwie dominuje krajobraz równin peryglacjalnych. Cała powierzchnia Nadleśnictwa Kędzierzyn należy do obszarów nizinnych (do wysokości 300 m n.p.m.). Wysokość bezwzględna najniższego punktu wynosi ok. 171 m n.p.m. Jest on położony w dolinie Odry, w okolicach Reńskiej Wsi. Wysokość bezwzględna najwyższego punktu wynosi około 256 m n.p.m., położony jest on w okolicach miejscowości Gościęcin, w zasięgu terytorialnym leśnictwa Pokrzywnica. Teren nadleśnictwa charakteryzują głównie dwa typy reliefu: nizinny równy, deniwelacje do 5m, związany jest z terasami rzecznymi, utworami peryglacjalnymi moreny dennej i równinami torfowymi. Generalnie równy typ reliefu związany z w/w formami, zdecydowanie dominuje na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn. nizinny falisty, o wysokościach względnych nie przekraczających 15m, związany jest z dolinami płynących rzek i okalającymi je wzniesieniami. Jednakże ostateczne oblicze morfologiczne wytworzyło się w warunkach zimnego klimatu peryglacjalnego, który panował w czasie ostatniego zlodowacenia. Pierwotny 35

36 kontrastowy krajobraz wysoczyznowo - dolinny przyjął postać falistej równiny degradacyjnoakumulacyjnej. Głównym czynnikiem modelującym naturalną rzeźbę terenu stał się w ciągu ostatnich dwustu lat człowiek. Pierwotna rzeźba terenu została zaburzona w wyniku przeobrażeń związanych z budownictwem mieszkaniowym i przemysłowym, oraz składowaniem odpadów. Wg Mapy Geologicznej Polski (1956), zasadniczą jednostką na omawianym terenie są mezozoiczne (w mniejszym stopniu starsze paleozoiczne) struktury tworzące Antyklinorium Śląsko-Krakowskie. Jednostki mezozoiczne wypełniają przede wszystkim margle, wapienie i opoki górnej kredy, eksploatowane na potrzeby przemysłu cementowego. Na strukturach mezozoicznych zalegają trzeciorzędowe osady zbudowane głównie z iłów i piasków. Na terenie nadleśnictwa dominują powierzchnie równin tarasowych, pomiędzy którymi znajdują się mniejsze dolin rzeczne i pradolina Odry. Teren nadleśnictwa obejmuje jedynie nizinny typ reliefu. Powierzchnię całego omawianego obszaru budują utwory czwartorzędowe (Q), podzielone na osady plejstoceńskie (Qp) i holoceńskie (Qh), oraz osady pośrednie, które tworzyły się w epoce lodowcowej, jak i w późniejszych cieplejszych okresach. Plejstocen na badanym terenie reprezentują osady złożone przez lądolód skandynawski i związane z nim wody podczas zlodowacenia środkowopolskiego, zasięgu maksymalnego (stadiał Odry). Okres holocenu reprezentują torfy, mursze oraz utwory mineralne współczesnych dolin rzecznych. Okres plejstocenu na badanym terenie stanowią utwory akumulacji eolicznej, utwory deluwialne oraz po części osady zastoiskowe. Na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn skałami macierzystymi gleb są wyłącznie skały osadowe przyniesione w plejstocenie poprzez nasuwający się od północy lodowiec. Na badanym terenie skałami macierzystymi gleb są skały osadowe okruchowe luźne, które reprezentują piaski, pyły, gliny i iły oraz skały osadowe organogeniczne: torfy (z podziałem na torfy niskie i torfy przejściowe) i powstające z nich mursze. Budowa geologiczna, zmienność form terenowych, oraz zmienność warunków hydrologicznych wpłynęły na różnorodność gleb. W trakcie prac V rewizji w Nadleśnictwie Kędzierzyn stwierdzono występowanie 16 typów gleb w 40 podtypach. Procentowy udział typów gleb przedstawia się następująco: Arenosole - 0,79 % Czarne ziemie - 0,05 % Gleby brunatne - 0,71 % Gleby płowe - 7,82 % Gleby rdzawe - 28,36 % 36

37 Gleby ochrowe - 0,14 % Gleby bielicowe - 40,67 % Gleby gruntowoglejowe - 3,59 % Gleby opadowoglejowe - 8,81 % Gleby mułowe - 0,14 % Gleby torfowe - 0,93 % Gleby murszowe - 0,03 % Gleby murszowate - 3,93 % Mady rzeczne - 3,21 % Gleby deluwialne - 0,01 % Gleby industrioziemne i urbanoziemne - 0,81 %. Ryc. Typy gleb Wody powierzchniowe i podziemne. Woda jest czynnikiem, który wywarł znaczny wpływ na warunki siedliskowe Nadleśnictwa, bowiem siedliska wilgotne i bagienne skartowano na 29,55 % powierzchni Nadleśnictwa. Zgodnie z podziałem hydrograficznym (Atlas Podziału Hydrograficznego Polski, Warszawa 2005), obszar Nadleśnictwa Kędzierzyn usytuowany jest w zlewisku Bałtyku. Na sieć hydrologiczną Nadleśnictwa Kędzierzyn składają się wody płynące, oraz stojące (głównie pochodzenia sztucznego). Sieć rzeczną na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn tworzą: Odra (jako główna rzeka), Kłodnica (prawy dopływ Odry) z Kanałem Gliwickim i Kanałem Kędzierzyńskim, Bierawka (prawy dopływ Odry) z Łączą, a także mniejsze cieki 37

38 (strumienie, kanały, rowy). Obszar Nadleśnictwa Kędzierzyn należy do dorzecza Odry, w zlewni wyżej wymienionych cieków. Odpływ wód na terenie nadleśnictwa poprzez rzekę Odrę ma generalnie kierunek północno-zachodni. Wszystkie rzeki przepływające przez teren Nadleśnictwa Kędzierzyn są rzekami nizinnymi o śnieżno-deszczowym reżimie zasilania, który charakteryzuje się wyraźnym wysokim stanem wody po roztopach wiosennych i mniej regularnym wysokim stanem wody po opadach letnich, oraz długim okresem zniżkowym (VIII-X), przedłużającym się nieraz na ostatnie miesiące jesienne i wczesno-zimowe. Obszar samego miasta Kędzierzyna-Koźla położony jest w obrębie zlewni rzeki Odry, która płynie z południowego zachodu na północny zachód przez zachodnie tereny miasta. Główny prawobrzeżny dopływ Odry rzeka Kłodnica - posiada przebieg równoleżnikowy, płynie ze wschodu na zachód. Sieć hydrograficzną Nadleśnictwa Kędzierzyn uzupełniają: Kanał Gliwicki - (sztuczna droga wodna, wybudowana w latach ), Kanał Kłodnicki (sztuczna droga wodna, uruchomiona w XIX wieku, łączy górną Odrę w rejonie Koźla z Górnym Śląskiem), oraz Kanał Kędzierzyński (sztuczna droga wodna, wybudowana w 1970 roku, odgałęziająca się od Kanału Gliwickiego w Blachowni i doprowadzona do Zakładów Azotowych. Na omawianym obszarze nie ma zbiorników wodnych o charakterze typowo rekreacyjnym. Występują tu przeważnie sztuczne zbiorniki o różnej wielkości i genezie, związane z gospodarczą działalnością człowieka, które pełnią różne funkcje takie jak np.: stawy rybne, oczka wodne, zbiorniki po eksploatacji kopalni piasku oraz zbiorniki naturalne starorzecza Odry i Kłodnicy. Na obszarze Nadleśnictwa nie występują większe naturalne zbiorniki wodne, a zagęszczenie antropogenicznych zbiorników wodnych na tym obszarze jest nieznaczne. Mimo swych niewielkich rozmiarów pełnią ważną funkcję hydrologiczną i przyrodniczą. 38

39 Ryc. Położenie hydrograficzne i sieć rzeczna Nadleśnictwa. Wody podziemne. Utwory czwartorzędowe występują na terenie całej powierzchni Nadleśnictwa, nie tworzą jednak zwartej pokrywy. Miąższość ich, uziarnienie i zasoby wodne są bardzo różne, co uniemożliwia dokładną charakterystykę czwartorzędowego poziomu wodonośnego. Spośród poziomów wodonośnych charakteryzujących się bardzo dobrymi parametrami hydrogeologicznymi i dobrą jakością wód, wydzielono główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP). Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) to naturalny zbiornik wodny znajdujący się pod powierzchnią ziemi, gromadzący wody podziemne i spełniający szczególne kryteria ilościowe i jakościowe. Teren Nadleśnictwa leży w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 332 Subniecka kędzierzyńsko-głubczycka o charakterze typu porowego. Zbiornik kędzierzyńsko-głubczycki reprezentuje środowisko geologiczne subniecki, w której warstwę wodonośną tworzą piaski zalegające w kompleksie ilastym neogenu. Zbiornik jest rozległy i na przeważającej powierzchni zakryty. Jego zawodnienie jest zróżnicowane w części centralnej i brzeżnej. Według Mapy Hydrogeologicznej Polski w skali 1: (arkusz Gliwice) rejon Kędzierzyna-Koźla należy do XXV - 4 Regionu Hydrogeologicznego Kędzierzyńskiego. W regionie tym występują dwa zasadnicze poziomy wodonośne: trzeciorzędowy i czwartorzędowy. Trzeciorzędowy poziom wodonośny w piaskach drobnych odznacza się bardzo dużą wydajnością i stanowi podstawę zaopatrzenia aglomeracji Kędzierzyna-Koźla w wodę pitną i 39

40 przemysłową. Wody w utworach trzeciorzędowych związane są głównie z piaskami i żwirami sarmatu. Wody trzeciorzędowe służą do zaopatrzenia w wodę, są one izolowane od powierzchni terenu iłami trzeciorzędowymi, tak że nie ma bezpośredniego niebezpieczeństwa ich zanieczyszczenia. Czwartorzędowy poziom wodonośny związany jest z piaszczysto-żwirowymi osadami akumulacji rzeki Kłodnicy. Posiada zwierciadło swobodne stabilizujące się na głębokościach 2,0 5,0 m ppt uzależnionych od morfologii terenu, nasilenia opadów oraz kontaktów z wodami powierzchniowymi Kanałem Gliwickim i rzeką Kłodnicą. Generalny spływ wód poziomu czwartorzędowego następuje na północny-zachód, do doliny rzeki Kłodnicy stanowiącej główną oś drenażu wód podziemnych w omawianym rejonie. Odmienne warunki hydrogeologiczne występują w utworach czwartorzędowych doliny kopalnej Odry. Dolina kopalna Odry to głęboko wcięta struktura wypełniona glinami, iłami zastoiskowymi, oraz wodonośnymi warstwami piasków i żwirów. W jej obrębie wyróżnia się dwa poziomy wodonośne czwartorzędu. Bardzo dobre parametry hydrauliczne doliny kopalnej Odry pozwalają uznać ją za perspektywiczne źródło dużych ilości dobrych jakościowo wód podziemnych mogących służyć, jako baza zaopatrzenia inwestycji przemysłowych i komunalnych tego rejonu. Pierwszy poziom wód podziemnych (gruntowych) związany jest z warstwami piaszczystymi pochodzenia wodnolodowcowego i lodowcowego poza dolinami rzek, oraz aluwialnego w dolinie rzeki Odry (a także Kłodnicy). Zwierciadło wód pierwszego poziomu wodonośnego występuje na głębokości od 0 do 2 m ppt w dolinach rzek oraz 2 5 m ppt. na pozostałym obszarze. Zagrożenie powodziowe. Obszar miejski Koźla i lewobrzeżne tereny podmiejskie należą do najbardziej zagrożonych powodziami w całej dolinie rzeki Odry, ponieważ już przepływy powyżej m 3 /s wywołują poważne szkody. Miasto leży w stosunkowo płaskiej dolinie rzeki Odry na wysokości 167 do 175 m n.p.m. Większość terenów w czasie wezbrań powodziowych znajduje się w dużej depresji. W dwudziestym wieku wystąpiły cztery szczególnie niszczące fale powodziowe, których rzędne kulminacji przed miastem wynosiły: w 1903 roku - 172,64 m n.p.m. w 1985 roku - 172,30 m npm w 1997 roku - 173,50 m n.p.m. Podczas powodzi, która wystąpiła na rzece Odrze w 2010 roku, praktycznie cały obszar Koźla został zalany. Od strony północno-zachodniej omawiany obszar ograniczony jest bezpośrednio łożyskiem rzeki Odry, a dalej na wschodzie prawobrzeżną częścią terasy zalewowej, która wznosi się tu nieznacznie w kierunku wschodnim. Głębokość zalegania wód gruntowych zależna jest w sposób bezpośredni od stanu wody w rzece Odrze z uwagi na podłoże, na którym zalega mada ciężka o grubości warstwy około 1 metra. Obszar samego miasta Kędzierzyna-Koźla można podzielić na dwie strefy: 40

41 I strefa o bezpośrednim zagrożeniu powodziowym Koźle (Stare Miasto), osiedle Rogi, Kłodnica, oczyszczalnia ścieków komunalnych i tereny rolne na osiedlu Pogorzelec. Tereny te są położone w dolinie rzeki Odry na wysokości m n.p.m. II strefa o pośrednim zagrożeniu osiedle Pogorzelec, Kuźniczki, Blachownia, Lenartowice, Sławęcice. Tereny te są położone wzdłuż rzeki Kłodnicy Jakość powietrza atmosferycznego. Rejon badań jest obszarem o silnie zdegradowanym środowisku przyrodniczym, do czego przyczynił się przede wszystkim rozwój przemysłu, transport, urbanizacja, oraz intensywna przeróbka bogactw naturalnych. W gospodarce powiatu kędzierzyńsko kozielskiego najważniejsze miejsce pod względem wpływu, na jakość powietrza zajmuje przemysł i transport. Lasy Nadleśnictwa Kędzierzyn zaliczone zostały do następujących stref uszkodzeń przemysłowych (powierzchnia leśna zalesiona i niezalesiona): I strefa o powierzchni 970,29 ha oddz ; II strefa o powierzchni 7316,50 ha oddz. 1-40; 44-54; 66-72; 84-92; ; ; ; ; ; ; ; ; ; III strefa o powierzchni 1950,01 ha oddz ; 55-64; 72A-83; 93-99; 106; ; ; 150A-156; ; ; ; 237; 255; IIIZAK o powierzchni 665,52 ha oddz ; A; ; ; ; ; 238. Długotrwałe oddziaływanie zanieczyszczeń przemysłowych w rejonie aglomeracji kędzierzyńsko-kozielskiej spowodowało obniżenie produkcyjności siedlisk leśnych, pogorszenie się stanu zdrowotnego i sanitarnego lasów, oraz ograniczenie ich funkcji pozaprodukcyjnych. Z tego też powodu na posiedzeniu KZP zdecydowano o wydzieleniu z III strefy - lokalnej strefy IIIZAK, jako pasa drzewostanów przylegających bezpośrednio do Zakładów Azotowych w Kędzierzynie-Koźlu, gdzie ze względu na zanieczyszczenia powietrza i degradację gleby, prowadzenie gospodarki leśnej w różnych jej aspektach jest bardzo utrudnione. 41

42 Ryc. Strefy uszkodzeń przemysłowych na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Zanieczyszczenia powietrza. Nadleśnictwo Kędzierzyn jest obszarem o silnie zdegradowanym środowisku przyrodniczym, do czego przyczynił się przede wszystkim intensywny rozwój przemysłu i transportu, przeróbka bogactw naturalnych, oraz urbanizacja. Niekorzystne zmiany w środowisku przyrodniczym dotyczą wszystkich jego elementów i wyrażone są przez przeobrażenia rzeźby, zanieczyszczenie atmosfery, zmiany stosunków wodnych, degradację gleb i szaty roślinnej, oraz obniżenie zdrowotności mieszkańców. Pomimo utrzymującej się tendencji zmniejszania się emisji zanieczyszczeń powietrza ze zlokalizowanych w tym rejonie uciążliwych zakładów przemysłowych, w dalszym ciągu ilość emitowanych do atmosfery pyłów i gazów należy do największych w skali kraju. Zanieczyszczenia powietrza wykazywane są jako jedna z głównych przyczyn obumierania lasów. Wśród nich największe zagrożenia stwarzają imisje gazów (dwutlenek siarki - SO2, tlenki azotu - NOx, tlenek węgla CO). Gazy te zaliczamy do związków kwasotwórczych będących głównymi przyczynami zakwaszenia opadów atmosferycznych. Oddziałują one bezpośrednio na aparaty asymilacyjne roślin, powodując ich uszkodzenia jak również pośrednio na glebę zakwaszając ją i zakłócając gospodarkę mineralną. Innymi silnie szkodliwymi substancjami są pyły. O obecnym poziomie zanieczyszczeń w Nadleśnictwie możemy wnioskować na podstawie badań prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Opolu na terenie województwa opolskiego, oraz z danych Głównego Urzędu Statystycznego dotyczących emisji zanieczyszczeń do atmosfery z zakładów przemysłowych i innych 42

43 jednostek gospodarczych województwa. W niniejszym opracowaniu posłużono się Raportem o stanie środowiska w 2009 roku na obszarze województwa opolskiego. Sieć monitoringu jakości powietrza, obejmująca teren całego województwa opolskiego, opiera się na pomiarach automatycznych, manualnych i pasywnych, w zależności od poziomu stężeń zanieczyszczeń występujących na danym obszarze. Pomiary pod kątem zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki są prowadzone metodą manualną i pasywną. Z uwagi na brak rocznej wartości dopuszczalnej SO2 dla kryterium ochrony zdrowia, uzyskane metodą pasywną wyniki traktowane są jako pomiary uzupełniające, które wskazują jednak na bardzo wysokie poziomy mierzonych stężeń. a) Emisja zanieczyszczeń powietrza. Działania człowieka powodujące zanieczyszczenia atmosfery można umownie podzielić na grupy, o charakterystycznych cechach. Najczęściej rozróżnia się: produkcję wyrobów przemysłowych, energetyczne spalanie paliw, transport towarów i ludzi, ogrzewanie budynków mieszkalnych i obiektów użyteczności publicznej, produkcję rolną. Zanieczyszczenia powietrza to wprowadzanie do atmosfery substancji stałych, ciekłych lub gazowych w ilościach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne szkody w środowisku. Wielkość emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych dotyczy ilości zanieczyszczeń doprowadzanych do atmosfery w ciągu roku. Do atmosfery emitowane są takie pyły jak: ze spalania paliw, cementowo-wapienne, materiałów ogniotrwałych, krzemowych, nawozów sztucznych, węglowych, sadzy i innych. Coraz istotniejszym źródłem zanieczyszczenia powietrza (a w szczególności w zwiększaniu się emisji tlenków azotu i węglowodorów) w tym rejonie są spaliny samochodowe, zwłaszcza w aglomeracji miejskiej Kędzierzyna - Koźla i w rejonie dróg o dużym natężeniu ruchu. Głównym ośrodkiem przemysłowym tego rejonu jest miasto Kędzierzyn Koźle. Dominującymi branżami są: przemysł chemiczny, petrochemiczny oraz wydobywczy. Przemysł dominuje w rejonie centralnym i północnym na terenie miasta Kędzierzyn -Koźle, pozostała część powiatu, czyli tereny południowe i zachodnie mają charakter rolniczy. Od kilkudziesięciu lat stan zdrowotny lasów Nadleśnictwa Kędzierzyn kreuje przemysł chemiczny, ze względu na istnienie dużych przedsiębiorstw, takich jak: Zakłady Azotowe Kędzierzyn, oraz liczne zakłady zlokalizowane na terenie dawnych Zakładów 43

44 Chemicznych Blachownia (obecnie Holding Blachownia), takich jak: Petrochemia Blachownia, PCC Synteza, ISCO Chemical Production i inne. Nadleśnictwo Kędzierzyn gospodaruje drzewostanami położonymi w najbardziej zindustrializowanym i zurbanizowanym obszarze kraju. Lasy Nadleśnictwa Kędzierzyn znajdują się pod dużym wpływem emisji przemysłowych z licznych zakładów przemysłowych, z których, należy wymienić m.in.: Zakłady Azotowe Kędzierzyn S.A. w Kędzierzynie Koźlu, Petrochemia Blachownia S.A. w Kędzierzynie Koźlu, Południowy Koncern Energetyczny S.A. w Jaworznie (Oddział Elektrownia Blachownia ) w Kędzierzynie Koźlu, Zakład Energetyki Blachownia Sp. z o.o. w Kędzierzynie - Koźlu, Kozielska Fabryka Maszyn KOFAMA Sp. z o.o., Cukrownia Cerkiew w Ciężkowicach (obecnie Südzucker Polska S.A.), BRENNTAG POLSKA Sp. z o. o. w Kędzierzynie Koźlu; SILEKOL Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, CeWe Color Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, Fabryka Aparatury i Urządzeń FAMET S.A. w Kędzierzynie Koźlu; Galwanizernia AGIS s.c. w Kędzierzynie Koźlu, GÓRAŻDŻE BETON Sp. z o.o., ICSO Chemical Production Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, JOKEY PLASTIK BLACHOWNIA Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, Miejski Zakład Energetyki Cieplnej Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, Miejski Zakład Komunikacyjny w Kędzierzynie Koźlu, - Młyny i Spichrze Zbożowe Musioł i Spółka (obecnie Polskie Młyny S.A.) w Kędzierzynie Koźlu, MOSTOSTAL ZABRZE Zakład Montażowo Produkcyjny Kędzierzyn Sp. z o.o., Polski Koncern Naftowy ORLEN S.A. baza magazynowa (zlikwidowana z początkiem 2005 r.), Przedsiębiorstwo Robót Drogowych i Mostowych S.A. w Kędzierzynie Koźlu, Stocznia Koźle Serwis Sp. z o.o. (obecnie DAMEN SHIPYARDS KOŹLE Sp. z o.o.) w Koźlu, Strzelczyk Jan Zakład Garbarski w Kędzierzynie Koźlu SYNTEZA S.A. w Kędzierzynie Koźlu, Zakład Przetwórstwa Tworzyw CHEMPACK Sp. z o.o. w Kędzierzynie Koźlu, Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe KWARCPOL s.c. w Kędzierzynie Koźlu, Zakład Mechaniki Obróbki Metali BERGER w Kędzierzynie Koźlu, NTP Galwanika sp. z o.o., BEKAERT FENCING Sp. z o.o. w Kotlarni, Kopalnia Piasku KOTLARNIA S.A. w Kotlarni, Wytwórnia Podłoża Pod Uprawę Pieczarek Karol Kania i Synowie Sp. z o.o. w Pawłowiczkach. Wyżej wymienione zakłady przemysłowe stanowią istotne zagrożenie dla lasów Nadleśnictwa. Zakłady te emitują 50 % gazów w skali całego województwa opolskiego, 82 % węglowodorów, 63 % dwutlenku siarki, oraz 53 % tlenków azotu. Zakłady Koksownicze w Zdzieszowicach, oraz Zakłady Azotowe Kędzierzyn emitują głównie węglowodory pierścieniowe i łańcuchowe (w tym rakotwórcze: benzo(alfa)piren, benzen, fenol, cyjanowodór), tlenki azotu, tlenki węgla, amoniak i inne. 44

45 Zanieczyszczenia pyłowe i gazowe emitowane do powietrza atmosferycznego podlegają zmianom fizycznym i chemicznym, zwłaszcza łączą się z parą wodną nasycającą atmosferę. Zanieczyszczenia pyłowe są jądrami kondensacji pary wodnej. Zanieczyszczenia gazowe zwłaszcza tlenki siarki, węgla i azotu wchodzą w reakcje z parą wodną dając kwasy: siarkowy, azotowy i węglowy. Od ilości tych kwasów zależy odczyn opadów. Kwaśne opady przyczyniają się do zakwaszenia gleby i wód powierzchniowych; wywierając szkodliwy wpływ na szatę roślinną, w tym również na lasy Nadleśnictwa Kędzierzyn. Oddziaływanie to ma charakter bezpośredni, gdy uszkadzane są nadziemne części roślin (igły, liście), lub pośredni, gdy szkody w lasach powstają w wyniku zanieczyszczenia gleby. Lasy kędzierzyńskie znajdują się na obszarze o największych w Europie emisjach przemysłowych. Stale wzrastające do lat 90-tych emisje SO2 i NOx przekraczają często biologiczną wytrzymałość ekosystemu leśnego. Monitoring zanieczyszczeń powietrza realizowany jest w oparciu o jedną stację automatyczną mierzącą pył zawieszony PM10, benzen, SO2, NO2, CO i O3, zlokalizowaną w Kędzierzynie-Koźlu przy ul. B. Śmiałego, nadzorowaną przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, oraz 3 stacje pasywne mierzące benzen, SO2 i NO2, zlokalizowane w Kędzierzynie-Koźlu przy ul. Kościuszki, ul. Skarbowej, oraz ul. Książąt Opolskich. Opady przemysłowe to przede wszystkim opad z zawartością pyłów. Poniższe dane przedstawiają zestawienia poziomu pyłu zawieszonego w badanym rejonie. Zestawienie poziomu pyłu zawieszonego BS (pomiar reflektometryczny). Lokalizacja Średnie stężenie w roku % stężenia dopuszczalnego dla kalendarzowym [μg/m 3 ] rocznego okresu uśrednienia Kędzierzyn Zdzieszowice Opole Na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn zakres stężeń średnich pyłu BS wahał się w przedziale od 42 μg/m 3 w Zdzieszowicach, do 44 μg/m 3 w Kędzierzynie. Średnie stężenie pyłu BS określane metodą reflektometryczną, z uwzględnieniem współczynnika korygującego na poziomie 1,5 przekracza bardzo często wartość dopuszczalną dla roku kalendarzowego, wynoszącą 40 μg/m 3. Zgodnie z obowiązującymi przepisami dopuszczalny poziom stężenia dwutlenku siarki, określony na poziomie 20 μg/m 3 obowiązuje ze względu na ochronę roślin. Na rycinach przedstawiono rozkłady stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu (NO2) w rejonie Kędzierzyna, na tle całego województwa opolskiego. 45

46 Ryc. Rozkład średniorocznych stężeń dwutlenku siarki w województwie opolskim na podstawie pomiarów pasywnych. Ryc. Rozkład średniorocznych stężeń dwutlenku azotu (NO2) w województwie opolskim na podstawie pomiarów pasywnych. Zestawienie poziomu dwutlenku siarki na terenie Nadleśnictwa. Lokalizacja Średnie stężenie w roku % stężenia dopuszczalnego dla kalendarzowym [μg/m 3 ] rocznego okresu uśrednienia Kędzierzyn 8 40 Opole

47 Zestawienie poziomu dwutlenku azotu na terenie Nadleśnictwa. Lokalizacja Średnie stężenie w roku % stężenia dopuszczalnego dla kalendarzowym [μg/m 3 ] rocznego okresu uśrednienia Kędzierzyn Zdzieszowice Zakres stężeń średnich NO2 wahał się w przedziale od 22 μg/m 3 w Kędzierzynie do 20μg/m 3 w Zdzieszowicach. Wartość dopuszczalna dla roku kalendarzowego, wynosząca 40μg/m 3 nie została przekroczona na terenie całego Nadleśnictwa. Ryc. Średnie stężenie benzenu w latach Benzen jest to węglowodór aromatyczny stosowany w przemyśle chemicznym (składnik benzyn i rozpuszczalników). Jest on silnie toksyczny, posiada silne właściwości rakotwórcze (wywołuje białaczkę), wchłania się w postaci par drogą oddechową i przez skórę. Powiat kędzierzyńsko-kozielski jest jedyną jak do tej pory strefą w Polsce, gdzie zanotowano przekroczenia wartości dopuszczalnych tego zanieczyszczenia. Wartość dopuszczalna benzenu dla roku kalendarzowego wynosząca 5 μg/m 3 została przekroczona na terenie całego Nadleśnictwa (zaznaczono ją na powyższym wykresie). Dane dotyczące zanieczyszczeń powietrza pochodzą z Raportu o stanie środowiska w województwie opolskim z 2009 roku. Dane o emisji gazów dotyczą: pyłu zawieszonego, dwutlenku siarki, dwutlenek azotu, oraz benzopirenu. Generalizując, jakość powietrza atmosferycznego obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn jest zła, na ogół normy zanieczyszczeń są znacznie przekraczane. Celem prowadzenia corocznej oceny jakości powietrza jest uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń na obszarze poszczególnych stref w zakresie umożliwiającym: 47

48 1. Wykonanie klasyfikacji stref w oparciu o przyjęte kryteria. 2. Uzyskanie informacji o przestrzennych rozkładach stężeń zanieczyszczeń na obszarze strefy w zakresie umożliwiającym wskazanie obszarów przekroczeń wartości kryterialnych, oraz określenie poziomów stężeń występujących na tych obszarach. 3. Wskazanie prawdopodobnych przyczyn występowania ponadnormatywnych stężeń zanieczyszczeń w określonych rejonach. 4. Wskazanie potrzeb w zakresie wzmocnienia istniejącego systemu monitoringu i oceny. Na potrzeby oceny rocznej wykonano klasyfikację stref w oparciu o następujące założenia: 1. Klasa A - poziom stężeń nie przekracza wartości dopuszczalnej/docelowej i nie jest wymagane prowadzenie działań na rzecz poprawy jakości powietrza. 2. Klasa B - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną, lecz nie przekracza wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji; w takim przypadku należy właściwymi metodami określić obszary występowania przekroczeń wartości dopuszczalnej. 3. Klasa C - poziom stężeń przekracza wartość dopuszczalną/docelową powiększoną o margines tolerancji; dla takich stref niezbędne jest opracowanie programu ochrony powietrza. Ocena za rok 2009, została opracowana wg układu stref (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 r. w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza), który województwo opolskie podzielił na 6 obszarów. Dodatkowo strefę dla ozonu stanowi obszar całego województwa opolskiego. Wyniki klasyfikacji stref uzyskane dla całego województwa opolskiego w ocenie jakości powietrza za rok 2009 dla kryterium ochrony zdrowia przedstawiono na rycinach poniżej. 48

49 Ryc. Rozkład stref zanieczyszczeń w województwie opolskim w 2009r. Imisje są czynnikami predyspozycyjnymi, inicjującymi i współuczestniczącymi w chorobach drzew, osłabiają odporność biologiczną drzew i trwałość całych ekosystemów leśnych. W ostatnich latach m.in. w wyniku stosowania coraz to lepszych, nowocześniejszych urządzeń redukujących emisje, odnotowuje się mniejsze ilości emitowanych zanieczyszczeń, niż to było w latach XX-wieku, choć nadal są to wielkości duże i często przekraczają dopuszczalne normy. Dawka zanieczyszczeń, która dostała się do środowiska naturalnego w ubiegłych latach została skumulowana w glebie i w tkankach organizmów żywych. 49

50 3.2.4 Klimat. Według regionalizacji ekoklimatycznej stosowanej w Lasach Państwowych, dokonanej na podstawie występowania klimatycznych i regionalnych odmian potencjalnej roślinności naturalnej oraz makrorzeźby terenu, Nadleśnictwo Kędzierzyn położone jest w południowo - wschodniej części środkowoeuropejskiej strefy ekoklimatycznej - B, wydzielonej jako makroregion Wyżyn Dolnośląskich - 3, w którym wpływy oceaniczne kształtujące klimat są równie silne jak kontynentalne. Powodują one, że jest to klimat łagodny, ciepły, korzystny dla roślinności, o długim okresie wegetacyjnym. Zarysowuje się tu występowanie sześciu pór roku z wyraźnym przedwiośniem i przedzimiem. Zima trwa od 60 do 70 dni, z przeciętnym okresem zalegania pokrywy śnieżnej wynoszącym 58 do 65 dni. Czas trwania lata to 90 do100 dni. Według regionalizacji klimatycznej E. Romera, dokonanej na podstawie temperatury powietrza i opadów atmosferycznych, całość obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn znajduje się w zasięgu obszaru, który cechuje typ klimatu E określany mianem klimatu podgórskich nizin i kotlin w krainie klimatycznej E4 i E5. W zamieszczonej (w literaturze Klimat Polski 1999), regionalizacji klimatycznej, opartej na zróżnicowaniu występowania określonych typów pogody, prof. A. Woś przydziela omawiany obszar do Regionu Dolnośląskiego Południowego. Region Dolnośląski Południowy to obszar południowo-wschodniego fragmentu Niziny Śląskiej. Stanowi wytyczoną wyraźnymi granicami samodzielną jednostkę klimatyczną. W porównaniu z innymi regionami klimatycznymi, w omawianym mniej liczne są dni z pogodą przymrozkową (14 w roku), szczególnie z bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem. Dni umiarkowanie mroźnych jest ogółem tylko 12, w tym bez opadu około 4, a pochmurnych i jednocześnie bez opadu 3. Mniej liczne są w tym regionie także przypadki występowania pogody dość mroźnej. Dni dość mroźnych bez opadu jest 10, wśród nich z dużym zachmurzeniem tylko 2. Natomiast liczniejsze są przypadki notowania pogody bardzo ciepłej i jednocześnie pochmurnej. Takich dni przeciętnie w roku jest tutaj blisko 60. Do najważniejszych przyczyn kształtujących mikro- i makroklimat okolic Kędzierzyna zaliczyć należy: ukształtowanie powierzchni terenu, ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, zbiorniki wodne naturalne i sztuczne, masywy leśne lub pasmowe zadrzewienia, rodzaje gleb, trwałe użytki zielone, miasta i osiedla. Stosunki annemologiczne. Udział poszczególnych kierunków wiatru w ciągu roku jest zmienny. Kierunki wiatrów uzależnione są od kierunku przemieszczania się głównych mas powietrza. Na całym obszarze Niziny Śląskiej najczęściej obserwowane są wiatry z sektora zachodniego, głównie z kierunku SW i W. Frekwencja wiatru z kierunku zachodniego wynosi około 23%, z kierunku 50

51 południowo-zachodniego około 30%. Stosunkowo najrzadziej pojawiają się wiatry z sektora północnego z kierunku N i NE i sektora wschodniego z kierunku E i SE. Ich średnia roczna częstość występowania nie przekracza 12%. Pomiędzy poszczególnymi porami roku zarysowuje się pewne zróżnicowanie we frekwencji głównych kierunków wiatru. Wiatry zachodnie zdecydowanie przeważają w porze letniej, a zimą bardzo często pojawiają się wiatry wiejące z kierunku południowozachodniego. Wiosną najczęściej występującym kierunkiem wiatru jest kierunek wschodni.. Zdecydowanie najrzadziej jesienią obserwowane są wiatry północne. O tej porze roku najczęściej obserwuje się wiatry z kierunku S i SW. Średnia roczna prędkość wiatru w tym rejonie wynosi od około 2,5m/s do 3,5m/s. Na całej Nizinie Śląskiej najczęściej występują wiatry bardzo słabe o prędkości do 2m/s oraz wiatry słabe o prędkości od 2m/s do 5m/s. Wiatry silne o prędkości 10-15m/s i bardzo silne o prędkości przekraczającej 15m/s pojawiają się sporadycznie. Nigdzie nie trwają one więcej niż 10 dni, z reguły zjawiają się one w okresie zimowym i wiosennym, co jest związane ze znacznymi gradientami ciśnienia powietrza atmosferycznego w szybko przemieszczających się nad Polską niżach barycznych. Termika. Temperatura to jeden z ważniejszych czynników klimatycznych. Wielkości temperatury (w ujęciu rocznym oraz miesięcznym) przedstawiają tabele zawarte w tym rozdziale. Wartość średniej temperatury na terenie nadleśnictwa należy do wyższych w kraju. Wpływa to istotnie m.in. na długość okresu wegetacyjnego. Stosunkowo długi okres wegetacyjny korzystnie wpływa na wzrost i rozwój drzew. Zaburzenia w przestrzennym rozkładzie temperatur powietrza wprowadza zespół miejsko-przemysłowy aglomeracji kędzierzyńsko-kozielskiej. Dla scharakteryzowania stosunków cieplnych konkretnego miejsca terenu posługujemy się przeważnie kilkoma wzajemnie się uzupełniającymi liczbami. Zwykle podaje się następujące wielkości, które praktycznie uważa się za najważniejsze. Dla Kędzierzyna i okolic wynoszą one: średnia roczna temperatura powietrza średnia temperatura stycznia średnia temperatura lipca średnia temperatura zimy średnia temperatura lata 8,6 o C 1,5 o C 18,6 o C 0,6 o C 17,6 o C amplituda roczna 20,1 o C. 51

52 Tabela II. Średnie miesięczne temperatury powietrza dla Nadleśnictwa wg stacji meteorologicznej Kędzierzyn - Koźle. Okres I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Temperatura ( o C) -1,5-0,4 3,4 8,2 13,7 16,7 18,6 17, ,1 0,1 8,6 Z chwilą podniesienia się średniej dobowej temperatury powietrza powyżej 5,0 o C, rozpoczyna się okres wegetacyjny. W okolicach Kędzierzyna okres wegetacyjny trwa przeciętnie 224 dni. Średnia temperatura okresu wegetacyjnego wynosi 14,9 o C. Opady. Opady atmosferyczne obok temperatury są jednym z istotniejszych czynników klimatycznych, w znacznym stopniu decydujący o bilansie wodnym. Średnie roczne opady na omawianym terenie są mało zróżnicowane i wahają się od 613 do 649 mm). Są to wartości średnie w stosunku do innych rejonów Polski i wystarczające dla prawidłowego wzrostu praktycznie wszystkich lasotwórczych gatunków drzew. Tabela III. Średnie miesięczne opady atmosferyczne dla Nadleśnictwa wg stacji meteorologicznej Kędzierzyn - Koźle. Okres I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Rok Opady (w mm) Zachmurzenie. Obszar ten charakteryzuje się znaczną zmiennością zachmurzenia w ciągu roku. Średnia liczba dni słonecznych w roku wynosi około 43, pochmurnych około 206, a z dużym zachmurzeniem 115 dni Drzewostany. Drzewostany stanowią podstawę ekosystemu leśnego, są głównym przedmiotem planu urządzenia lasu, dlatego też w analizie poświęcono im stosunkowo dużo uwagi. Gatunki panujące i rzeczywiste. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna stanowiąca 64,98 % powierzchni, następnie brzoza 16,61 % oraz dąb 7,73 %. Na terenie Nadleśnictwa występują prawie wszystkie lasotwórcze gatunki rodzimych drzew. 52

53 Ryc. Udział powierzchniowy gatunków drzew panujących. Dla porównania przedstawiono diagram według rzeczywistego udziału powierzchniowego gatunków drzew. Ryc. Udział powierzchniowy rzeczywistych gatunków drzew. 53

54 Z porównania udziału powierzchniowego gatunków drzew panujących do udziału powierzchniowego rzeczywistych gatunków drzew w drzewostanach widać, że skład gatunkowy drzewostanów jest bardziej zróżnicowany i mają w nim udział takie gatunki jak jodła, wiąz, czeremcha zwyczajna, kasztan, wierzba. Bogactwo gatunkowe. Dominują drzewostany zróżnicowane pod względem struktury gatunkowej. Z analizy danych wynika, że największą powierzchnię w Nadleśnictwie Kędzierzyn (30,2%) zajmują drzewostany dwugatunkowe. Na nie przypada również największa masa (32,0%). Również drzewostany trzygatunkowe zajmują dużą powierzchnię (27,7%) i masę (23,4%). Najmniejszą powierzchnię zajmują natomiast drzewostany jednogatunkowe (19,6%), głównie sosny zwyczajnej, dębu i brzozy, nie tworzą one jednak zwartych dużych kompleksów. Łącznie drzewostany zbudowane z dwóch lub więcej gatunków zajmują około 80,4% powierzchni leśnej zalesionej. Drzewostany trzygatunkowe i cztero- i więcej gatunkowe są to w przeważającej mierze drzewostany I i II klasy wieku będące efektem przebudowy monokultur iglastych na mieszane liściaste bardziej odporne na zanieczyszczenia powietrza. Ryc. Udział powierzchniowy drzewostanów jedno- i więcej gatunkowych. 54

55 Tabela IV. Zestawienie powierzchni i miąższości drzewostanów wg grup wiekowych i bogactwa gatunkowego. Nadleśnictwo Kędzierzyn Powierzchnia [ha]/ miąższość [m3] Bogactwo gatunkowe, Wiek Ogółem drzewostany <=40 lat lat > 80 lat Ogółem [%] jednogatunkowe 341, ,63 702, ,34 19, ,5 dwugatunkowe 1238, ,46 681, ,84 30, ,0 trzygatunkowe 1677,69 972,25 336, ,32 27,7 cztero- i więcej gatunkowe ,4 1490,25 670,74 259, ,20 22, ,1 Struktura pionowa. Drzewostany Nadleśnictwa Kędzierzyn pod względem budowy pionowej (struktury) należą do mało zróżnicowanych. Zdecydowaną większość (97,2 % powierzchni) stanowią drzewostany jednopiętrowe, zaś zaledwie 0,03 % (36,79 ha) to drzewostany o budowie dwupiętrowej. Klasy odnowienia łącznie z klasami do odnowienia stanowią jedynie 2,5 % powierzchni. Nadleśnictwo nie posiada drzewostanów o budowie przerębowej i wielopiętrowej. Ryc. Struktura pionowa drzewostanów Nadleśnictwa. 55

56 Ryc. Struktura powierzchniowa i masowa klas wieku. Struktura wiekowa. Jak widać największy udział stanowią drzewostany Ib klasy wieku, tj. 27,44 % powierzchni leśnej i 9,78 % masy, a w kolejności IIIa klasy wieku tj. 13,09 % pow. i 18,44% masy. Drzewostany I i II klasy wieku stanowią 43,55 % powierzchni, a ich zapas 17,78 % masy. Przeciętny wiek drzewostanów w nadleśnictwie wynosi 48 lat. Typy Siedliskowe Lasu. W Nadleśnictwie Kędzierzyn stwierdzono występowanie 10 typów siedliskowych lasu. Zdecydowanie dominuje siedlisko lasu mieszanego świeżego (LMśw) - 37,63 %. Drugim pod względem udziału powierzchniowego jest siedlisko boru mieszanego świeżego (BMśw) - 20,61 %. Siedliska olsowe i łęgowe mają około 4,48% udziału. Dominują siedliska świeże (67,24 %) w wariancie silnie świeżym. 56

57 Ryc. Zestawienie typów siedliskowych lasu. Ryc. Udział gatunków panujących w siedliskowych typach lasu. 57

58 W typach siedliskowych lasu dominują drzewostany: BMśw - sosnowe 85,01 % BMw - sosnowe 72,71 % LMśw - sosnowe 74,73 % LMw - brzozowe 39,37 % LMb - sosnowe 58,66 % Lśw - dębowe 33,14 % Lw - olchowe 78,83 % Ol - brzozowe 50,79 % OlJ - olchowe 90,73 % Lł - dębowe 39,67 %. Przyjęte przez KZP gospodarcze typy d-stanów i orientacyjne składy upraw. Zgodnie z decyzją KZP przyjęto następujące gospodarcze typy drzewostanów (GTD), oraz ramowe składy gatunkowe odnowień w zależności od siedliskowego typu lasu, które przedstawiono poniżej w tabeli. Tabela V. Typy gospodarcze drzewostanów i orientacyjne składy gatunkowe upraw przyjęte na KZP. Siedliskowy Typ Lasu Strefa uszkodzeń Gosp. Typ D-stanu Ramowy skład gatunkowy odnowień BMśw II So So 70%, Bk, Md, Lp inne 30% BMw III Brz-So So 60%, Brz 30% inne 10% IIIZAK Brz Brz 50%, inne 50% II III Db-So Brz- Brz- Db-So So 50%, Db 20%, Brz 20%, Ol inne 10% So 50%, Db 20%, Brz 20%, Ol inne 10% IIIZAK Brz Brz 50%, inne 50% LMśw I Db-So So 50%, Db 30%, Bk, Lp inne 20% II So So 50%, Db, Św, Ol inne 50% III Bk-So So 50%, Bk 30%, Md, Lp inne 20% IIIZAK Brz Brz 50%, inne 50% LMw II So-Db Db 50%, So 30%, Św, Ol inne 20% III Db-So So 50%, Db 30%, Jw, Lp inne 20% IIIZAK Brz-Ol Ol 60%, Brz 30%, inne 10% LMb I, II, III, IIIZAK Brz-Ol Ol 40%, Brz 30%, Św i inne 30% 58

59 Gosp. Siedliskowy Strefa Typ Typ Lasu uszkodzeń D-stanu Ramowy skład gatunkowy odnowień Lśw I Db Db 60%, Bk, Lp inne 40% II Bk-Db Db 50%, Bk 30%, Lp inne 20% III Db-Bk Bk 60%, Db 30%, Lp inne 10% IIIZAK Brz Brz 70%, Bk 20%, Lp inne 10% Lw II Ol-Db Db 50%, Ol 30%, Św inne 20% III Ol-Db Db 50%, Ol 30%, Św inne 20% Ol I Ol Ol 70%, Brz inne 30% II Brz-Ol Ol 60%, Brz 30%, inne 10% III Brz-Ol Ol 60%, Brz 30%, inne 10% IIIZAK Brz-Ol Ol 50%, Brz 40%, inne 10% OlJ II Ol-Js Js 40%, Ol 30%, Brz, Wz, Db inne 30% Lł I, II, III, IIIZAK Js-Db Db 40%, Js 30%, Ol, Wz, Lp, Jw inne 30% Powyższe składy gatunkowe mają charakter ramowy a przy odnowieniach będą uwzględnione warunki mikrosiedliskowe ( 24 IUL). Do czasu ustąpienia choroby jesiona dopuszcza się zastępować ten gatunek innymi np. Db, Jw, Wz, Św, Brz omszoną, Ol. Oznaczenie pogrubioną kursywą dotyczy GTD, które uzgodniono na NTG, po zakończeniu prac urządzeniowych, jako uzupełnienie założeń KZP. Nadleśnictwo sprowadza materiał sadzeniowy niezbędny do wykonania prac odnowieniowych (przebudowy, uzupełnień i dolesień) z Nadleśnictwa Rudy Raciborskie. Nasiona pochodzą z rodzimych drzewostanów nasiennych. Formy stanu siedlisk. Szczegółowe omówienie stanu siedlisk przedstawione jest w operacie siedliskowym. W operacie glebowo-siedliskowym, wyróżnia się trzy formy aktualnego stanu siedliska: siedliska naturalne i siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego lub mało zmienionym (określane również mianem stanu normalnego), siedliska zniekształcone (symbol "z"), siedliska zdegradowane (słabo symbol "d", oraz silnie zdegradowane symbol "D"). Siedlisko naturalne i w stanie zbliżonym do naturalnego - odpowiadające potencjalnym możliwościom produkcyjnym, ukształtowane i stale pozostające pod wpływem naturalnej zbliżonej do naturalnej lub mało zmienionej roślinności leśnej w dowolnym stadium rozwoju lub sukcesji; elementy trwałe i łatwo zmienne odpowiadają sobie pod względem ekologicznym. Siedliska naturalne i w stanie zbliżonym do naturalnego zajmują 87,57 % powierzchni Nadleśnictwa. Praktycznie zdecydowana większość siedlisk zaliczonych do tej kategorii stanowią siedliska w stanie zbliżonym do naturalnego (82,03 % 59

60 powierzchni Nadleśnictwa), o znacznym stopniu zaawansowania procesów je zniekształcających. Siedlisko zniekształcone (Z1 i Z2) o zmniejszonej zazwyczaj trochę produkcyjności, ukształtowane i pozostające pod wpływem wyraźnie zmienionej roślinności leśnej (na siedliskach żyźniejszych drzewostan z reguły sztucznie wprowadzony, sosnowy lub świerkowy z domieszką gatunków liściastych, roślinność runa mało zmieniona wykazująca cechy diagnostyczne siedlisk uboższych o jeden stopień na siedliskach lasowych i mniej niż o jeden na siedliskach borowych) i trwałe elementy siedlisk bez zmian, elementy zmienne słabo regresyjnie zmienione, z których głównie aktualna forma próchnicy wykazuje pogorszenie o jedną jednostkę taksonomiczną w kierunku butwiny, co w diagnostyce obniża o jeden stopień żyzność na siedliskach lasowych; wierzchnie warstwy gleb mają nieco obniżony odczyn ph, a czasem zaznaczają się w nich ślady wtórnego bielicowania. Siedliska zdegradowane (D1) - to siedliska bardzo niekorzystne zmienione; trwałe elementy siedliska bez zmian, natomiast elementy łatwo zmienne wyraźnie regresyjnie zmienione; aktualna forma próchnicy wykazuje pogorszenie jej stanu o dwie jednostki taksonomiczne; wierzchnie warstwy gleb noszą wyraźne ślady wtórnego bielicowania przy znacznym obniżeniu odczynu ph i nasycenia kompleksu sorpcyjnego oraz pogorszeniu właściwości tak fizycznych jak i chemicznych; drzewostany sztucznie wprowadzone utrwalone od kilku generacji, monokultury o niskiej bonitacji; roślinność runa silnie zmieniona pod względem składu gatunkowego i zastąpiona przez zbiorowiska odpowiadające siedliskom edaficznie uboższym o jeden lub dwa stopnie żyzności. Zniekształceniem (Z1 i Z2) objętych jest 8,96 % powierzchni siedlisk Nadleśnictwa. Dotyczą one głównie lasów świeżych i lasów mieszanych świeżych, w niewielkim stopniu innych siedlisk. Główną przyczyną zniekształceń jest brak dostosowania składów gatunkowych drzewostanów do potencjalnych możliwości produkcyjnych siedlisk, jako wynik przyjęcia, szczególnie w obrębie siedlisk żyźniejszych, niewłaściwych tendencji w sposobie zagospodarowania lasu - wprowadzenia monokultur sosnowych i świerkowych i związanego z tym zrębowego sposobu zagospodarowania lasu. Widocznym przejawem zniekształceń w obrębie tych siedlisk, obok monotonii gatunkowej drzewostanów, jest pogorszenie form próchnicy na znacznym obszarze oraz zmiana roślinności runa, które wykazuje cechy wskaźnikowe siedlisk uboższych, jak również znaczny stopień zdziczenia (np. łanowe występowanie jeżyny (Rubus sp.), czy trzcinnika leśnego (Calamagrostis arundinacea (L.) Roth). Przyczyną zniekształceń siedlisk jest również negatywny wpływ na nie zanieczyszczeń industrialnych. Działają one równolegle z wcześniej opisanymi czynnikami nakładając się wzajemnie. Ich wpływ potwierdza szereg danych dotyczących zarówno emisji 60

61 jak i imisji zanieczyszczeń, oraz sposobu ich oddziaływania na elementy siedliska. Szczególnie widoczne negatywne oddziaływanie zanieczyszczeń dotyczy łatwo zmiennych elementów siedlisk jak: drzewostan, runo, próchnica i odczyn ph gleby, w mniejszym stopniu elementów trwałych jak gatunek i podtyp gleby, oraz jej żyzność. Degradacją na terenie Nadleśnictwa objętych jest około (378,64 ha, tj. 3,47% powierzchni siedlisk. Siedliska zdegradowane to część kompleksu terenu pożarzyska w południowo-zachodniej części Nadleśnictwa, oraz drzewostany w najbliższym sąsiedztwie szkodliwych zakładów przemysłowych, świadczące o ich długoletnim, negatywnym oddziaływaniu na środowisko leśne. Są to siedliska na obszarach silnych imisji (II stopień), gdzie z reguły zachodzi konieczność przebudowy istniejących, oraz siedliska na obszarach silnych imisji (III stopień i IIIZAK), gdzie uszkodzenia gleby umożliwiają jeszcze rewitalizację siedliska (melioracje i zalesienie bez konieczności rekultywacji terenu). W pierwszym przypadku aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona o jeden - dwa typy siedliskowe (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej), zaś w przypadku III stopnia aktualna produkcyjność siedliska jest obniżona o dwa trzy typy siedliskowe (w odniesieniu do produkcyjności potencjalnej). Pożar jest również czynnikiem degradującym, zmieniającym zasadniczo niekorzystnie nietrwałe elementy siedlisk. Są to często monokultury sosnowe z małą domieszką gatunków liściastych na siedliskach lasowych. Poprawa stanu siedlisk uzyskiwana jest poprzez urozmaicenie składu gatunkowego przez wprowadzenie domieszek gatunków liściastych oraz przebudowę. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów wszystkich klas wieku z gospodarczym typem drzewostanu. Ocenę zgodności drzewostanów wykonano w stosunku do przyjętych składów docelowych ustalonych w obecnej rewizji urządzania lasu. Ocena zgodności składu gatunkowego drzewostanów z siedliskowym typem lasu jest jednym z ważniejszych wskaźników wykorzystania zdolności produkcyjnych siedlisk leśnych. Skład gatunkowy zgodny z przewidzianym dla danego siedliska, gospodarczym typem drzewostanu posiada 41,5 % drzewostanów. Są to głównie drzewostany sosnowe z domieszkami na siedlisku BMśw, LMśw, i BMw, bukowe i dębowe na Lśw, dębowe z domieszkami na LMw, Lw i Lśw oraz olchowe na siedlisku olsu. Drzewostany częściowo zgodne z siedliskiem (58,0 %) to głównie zróżnicowane gatunkowo drzewostany na wszystkich siedliskach, oraz lite sośniny na LMśw, LMw, buczyny na LMśw, Lśw, lite dębiny na LMśw, Lśw, Lw, oraz drzewostany modrzewiowe na wszystkich siedliskach. Drzewostany niezgodne (0,5 %) to głównie drzewostany sosnowe, modrzewiowe i brzozowe na siedlisku Lł, oraz drzewostany olszy szarej, akacji i świerka na siedlisku LMśw. 61

62 Na terenie nadleśnictwa zgodność (zgodnych i częściowo zgodnych) zinwentaryzowanych drzewostanów z gospodarczymi typami drzewostanu jest bardzo wysoka i wynosi łącznie 99,5%. Tabela VI. Zestawienie oceny zgodności składów gatunkowych drzewostanów. Stopień zgodności składu gatunkowego z siedliskiem Nadleśnictwo Kędzierzyn Pow. - ha % zgodne z siedliskiem 4469,41 41,5 częściowo zgodne z siedliskiem 6240,76 58,0 niezgodne z siedliskiem 51,53 0,5 Razem 10761,70 100,0 Ryc. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z GTD. Poniższa tabela przedstawia powiązania typów siedliskowych lasu z siedliskami przyrodniczymi o charakterze naturowym. 62

63 Tabela VII. Powiązanie leśnych siedlisk przyrodniczych z siedliskowymi typami lasu. Kod siedliska Nr siedliska Rodzaj siedliska przyrodniczego Siedliskowy Typ lasu Orientacyjna pow. siedliska przyrodniczego [ha] kwaśna buczyna niżowa LMśw, BMśw, (Luzulo pilosae-fagetum) Lśw żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-fagetum) E0-3 91F0 grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-carpinetum betuli) i subkontynentalny (Tilio cordatae-carpinetum betuli) środkowoeuropejski acydofilny las dębowy (Calamagrostio arundinacea-quercetum petraeae) łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum) łęg wiązowo-jesionowy (łęgowe lasy dębowo-jesionowo-wiązowe) (Ficario-Ulmetum minoris) 31,93 Lśw 7,14 LMśw, BMśw, BMw, LMw, Lw, Lśw, Lł LMśw, BMśw, Lśw, Lł Lł, BMw, LMw, Lw, OlJ, Ol, LMśw, BMśw Lł, LMśw, Lśw, OlJ 655,23 167,12 373,56 30,60 Formy degradacji ekosystemu leśnego. Borowacenie. Borowacenie (pinetyzacja) określona została w zależności od udziału sosny w górnej warstwie drzew, zgodnie ze wzorem 22 Instrukcji sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie z 1996r. Brak i słabe borowacenie wykazuje blisko 76,2 % drzewostanów. Tabela VIII. Borowacenie ekosystemu leśnego. Nadleśnictwo Stopień borowacenia Wiek Powierzchnia [ha] Ogółem [%] <=40 lat lat > 80 lat Ogółem brak 3072, ,75 274, ,23 42,1 Kędzierzyn słabe 1324, ,52 628, ,26 34,1 średnie 292, ,07 945, ,10 20,9 mocne 58,59 123,74 130,78 313,11 2,9 Borowacenie widoczne jest na siedliskach lasowych i jest następstwem zalesień gruntów użytkowanych rolniczo, sosną lub modrzewiem oraz świerkiem. W Nadleśnictwie Kędzierzyn zbyt duży udział świerka i sosny dotyczy 313,11 ha (tj. 2,9 %) powierzchni leśnej zalesionej. W wyniku prowadzonej przebudowy udział tych gatunków stopniowo maleje. 63

64 Ryc. Borowacenie w Nadleśnictwie Kędzierzyn. Monotypizacja. Ujednolicenie gatunkowe i wiekowe nie występuje w drzewostanach Nadleśnictwa. Nadleśnictwo nie posiada powierzchni powyżej 100 ha z drzewostanami w tym samym wieku i jednolitych gatunkowo (Instrukcja sporządzania POP, 1996r.). Neofityzacja. Gatunki obcego pochodzenia mają nieznaczny udział w składzie gatunkowym drzewostanów. Jako gatunek panujący tworzą drzewostany: sosna czarna, sosna wejmutka, dąb czerwony i robinia akacjowa. Tabela IX. Zestawienie powierzchni drzewostanów z panującym gatunkiem obcego pochodzenia. Nadleśnictwo Neofity <=40 lat Wiek Powierzchnia [ha] lat > 80 lat Ogółem Ogółem [%] (udział w pow. leśnej) Kędzierzyn So.c 11,50 1,54 13,04 0,12 So.w 5,01 5,01 Db.c 142,38 134,7 4,44 281,52 Ak 0,13 0,13 Razem 299,70 2,75 0,05 2,58 0,00 64

65 Wyłączenia z panującymi gatunkami obcego pochodzenia występują na łącznej powierzchni 299,70 ha. Z panujących gatunków obcego pochodzenia, aż 93,94 % pow. zajmuje dąb czerwony. Gatunkiem obcym występującym na największej powierzchni jest czeremcha amerykańska. Inna jej nazwa to czeremcha późna. Gatunek ten występuje głównie w warstwie podszytu, wkraczając jednak czasami do warstwy drzewostanu (I i II-piętra). Na terenie nadleśnictwa Kędzierzyn występuje w drzewostanach, których łączna powierzchnia wynosi 6129,89 ha, co stanowi ponad 54 % powierzchni leśnej nadleśnictwa. Powierzchnia rzeczywista (zredukowana), którą zajmuje czeremcha amerykańska to 1258,78 ha (około 11% pow. leśnej). Ryc. Drzewostany z panującym gatunkiem obcego pochodzenia. Drzewostany cenne. Ze względu na prowadzenie planowej gospodarki leśnej na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn trudno jest rozstrzygnąć o naturalnym charakterze tworzących je lasów. W ramach nadzwyczajnej waloryzacji przyrodniczej Nadleśnictwo wytypowało trzy drzewostany rodzimego pochodzenia o składzie gatunkowym dostosowanym do warunków siedliskowych i specyfiki terenu. Są to: Drzewostan lipowo - dębowy na siedlisku lasu łęgowego wiek 140 lat, oddz. 12a o pow. 23,40 ha, leśnictwo Czajka z ruinami świątyni "Rotunda", oraz ruinami grobowca rodziny Hohenlohe. Drzewostan dębowo - bukowy na siedlisku lasu świeżego wiek 169 lat, oddz. 127f o pow. 3,71 ha, leśnictwo Blachownia. 65

66 Drzewostan jaworowo - dębowo - bukowy na siedlisku lasu świeżego wiek 159 lat o pow. 3,43 ha, oddz. 149b, leśnictwo Blachownia. Drzewostany ponad 100-letnie. W Nadleśnictwie ponad 9,92 % powierzchni zajmują drzewostany od 100 do 170 lat. Przeważają wśród nich sośniny zajmujące około 78,65 % powierzchni drzewostanów ponad 100-letnich. Ryc. Udział procentowy drzew gatunków panujących w drzewostanach ponad 100 letnich. Ryc. Zestawienie udziału procentowego gatunków drzew panujących w drzewostanach ponad 100 letnich. 66

67 Przestoje. W drzewostanach pozostawiane są pojedynczo i grupowo przestoje. Przestoje w wieku ponad 100 lat zinwentaryzowano na łącznej powierzchni około 1075,44 ha, w tym w I i II klasie wieku na pow. 1003,56 ha. W przestojach dominują dęby, sosny i dęby czerwone. Pozostawiane są również buki, brzozy, świerki, jawory, olsze i jodły. Ryc. Udział gatunków drzew w przestojach (w opisie taksacyjnym na pierwszej pozycji) 67

68 3.3 Formy ochrony przyrody występujące na gruntach Nadleśnictwa. Tabela X. Zestawienie form ochrony przyrody na gruntach i w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rodzaj formy ochrony Liczba [sztuk] Pow.* na gruntach LP [ha] Pow. ogólna w tym na gruntach LP [ha] Pomnik przyrody Użytki ekologiczne 6 21,33 21,33 * powierzchnia ogólna Ryc. Mapa rozmieszczenia obszarów chronionych w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Rezerwaty przyrody. Na gruntach Nadleśnictwa nie ustanowiono rezerwatów przyrody Park krajobrazowy. Lasy Nadleśnictwa Kędzierzyn nie znajdują się w granicach parków krajobrazowych Obszary Chronionego Krajobrazu i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Na obszarze Nadleśnictwa nie ustanowiono obszarów chronionego krajobrazu, oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych Obszary Natura Nie zostały zgłoszone żadne obszary Natura 2000 z terenu Nadleśnictwa Kędzierzyn. W pobliżu zasięgu działania Nadleśnictwa Kędzierzyn położone są 4 obszary Natura 2000: Góra Świętej Anny - Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk, PLH160002, 68

69 Łęg Zdzieszowicki - Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk, PLH160011, Stawy Łężczok - Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk, PLH240010, Hubert Projektowany Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk, PLH24_14. Analizując potencjalny wpływ gospodarki leśnej na obszary Natura 2000 położone poza granicami zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Kędzierzyn, biorąc pod uwagę lokalizacje tego terenu, a także stopień zurbanizowania, można jednoznacznie stwierdzić, że gospodarka leśna nie będzie miała wpływu na obszary i spójność sieci Natura 2000 w województwie opolskim i śląskim Pomniki przyrody. Na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn znajduje się 35 pomników przyrody (drzew). Są to buki zwyczajne (13 sztuk), dęby szypułkowe (8 szt.), jesiony wyniosłe (4), wiązy szypułkowe (3), graby zwyczajne (3), wiąz polny (1), lipa drobnolistna (1), klon pospolity (1), czereśnia ptasia (1). Najokazalszy dąb znajduje się w leśnictwie Stara Kuźnia, liczy ponad 300 lat i 620 cm obwodu. Najokazalszy buk znajduje się w leśnictwie Blachownia, liczy 200 lat i 365 cm obwodu. Największy jesion znajduje się w leśnictwie Czajka (ma 370 cm obwodu i ponad 200 lat). Rozporządzeniem Nr 0151/P/43/05 Wojewody Opolskiego z 2005 roku, oraz rozporządzeniem Nr 144, Dz. U. nr. 2, poz. 12, z 15 lutego 1956 roku, uznano poniżej wymienione pomniki przyrody. Tabela XI. Pomniki przyrody w Nadleśnictwie Kędzierzyn. Numer rejestru woj./ Położenie nr rozporządzenia Leśnictwo, oddz., wydz. Ilość sztuk Uwagi (Gatunek drzewa) /P/43/05 leśnictwo Czajka, 10f 4 Jesion wyniosły 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 10i 1 Wiąz szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 12a 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 12a 2 Wiąz szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 12a 1 Lipa drobnolistna 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 12a 3 Grab pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Czajka, 12a 1 Klon pospolity 144 leśnictwo Sławięcice, 118d 1 Buk pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Blachownia, 119g 1 Buk pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Blachownia, 121d 4 Buk pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Blachownia, 122g 2 Buk pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Blachownia, 148a 2 Buk pospolity 0151/P/43/05 leśnictwo Blachownia, 149b 1 Wiąz szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Stampnica, 174a 2 Buk pospolity 144 leśnictwo Stara Kuźnia, 213o 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 262f 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 263f 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 264d 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 264h 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 265g 1 Czereśnia ptasia 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 272j 1 Dąb szypułkowy 69

70 Numer rejestru woj./ Położenie nr rozporządzenia Leśnictwo, oddz., wydz. Ilość sztuk Uwagi (Gatunek drzewa) /P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 273dx 1 Dąb szypułkowy 0151/P/43/05 leśnictwo Kotlarnia, 273dx 1 Wiąz polny Razem Użytki ekologiczne. Rozporządzeniem Nr 0151/P/9/2003 Wojewody Opolskiego z dnia 8 grudnia 2003r. Dz.U. Województwa Opolskiego Nr 109, Poz uznano poniżej wymienione użytki ekologiczne. Na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn znajduje się 6 użytków ekologicznych. Są to: U.E Naczysławki" w leśnictwie Pokrzywnica, w oddz. 310h, 310i, o pow. 2,8 ha na terenie gminy Reńska Wieś; przedmiotem ochrony jest śródleśna łąka, miejsce lęgowe ptactwa wodno-błotnego; U.E. Oczko za składnicą w leśnictwie Blachownia, w oddz. 72Ag, o pow. 0,36ha oczko wodne z roślinnością wodną i szuwarową; U.E. Ostojnik w leśnictwie Czajka, w oddz. 40f, o pow. 2,53 ha chroniący bagno wraz z otaczającą roślinnością szuwarową; miejsce rozrodu płazów; U.E. Kaczy dół w leśnictwie Brzeźce, w oddz. 55d, o pow. 1,15 ha śródleśne bagno z oczkami wodnymi, występują torfowce i roślinność szuwarowa, miejsce gniazdowania ptaków wodno-błotnych i rozrodu płazów; U.E. Żabi dół w leśnictwie Brzeźce, w oddz.78n, pow.0,49 ha bagno wraz z wierzbą łozą; U.E. Gacek w leśnictwie Brzeźce, w oddz. 107j, 107l, 107m, 108b, o pow. 14,0ha, chroniący krajobraz w polderze zalewowym Odry, miejsce gniazdowania ptaków i rozrodu płazów, z roślinnością szuwarowo-bagienną. 70

71 3.3.7 Ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt. Poniżej zestawiono chronione i rzadkie - (Ustawa o ochronie przyrody) - gatunki roślin, grzybów i zwierząt stwierdzone, lub obserwowane na gruntach Nadleśnictwa wg dostępnej literatury, POP, danych Nadleśnictwa oraz informacji zebranych w trakcie prac urządzeniowych. Uwzględniono także wyniki badań naukowych inwentaryzacji Natura 2000 przeprowadzonej na zlecenie Nadleśnictwa. Tabela XII. Rośliny (w tym objęte ochroną) zinwentaryzowane na gruntach Nadleśnictwa. Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony Lokalizacja *,**,*** Ochrona ścisła Gatunki specjalnej troski C Leśnictwo Kotlarnia: 1. Drosera rotundifolia L. Rosiczka okrągłolistna V *** Pozostałe gatunki objęte ochroną ścisłą 1. Daphne mezereum L. Wawrzynek wilczełyko C 2. Lilium martagon L. Lilia złotogłów C Leśnictwo Niezdrowice, Leśnictwo Rudziniec, Leśnictwo Brzeźce, Leśnictwo Sławięcice Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Pokrzywnica 3. Lycopodium clavatum L. Widłak goździsty Leśnictwo Kotlarnia; C Leśnictwo Rudziniec 4. Lycopodiella inundata (L.) Holub Widłaczek torfowy C Leśnictwo Kotlarnia Ochrona częściowa 1. Allium ursinum L. Czosnek niedźwiedzi Cz Leśnictwo Pokrzywnica 2. Vinca minor L. Barwinek pospolity Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Pokrzywnica; Cz Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Blachownia 3. Asarum europaeum L. Kopytnik pospolity Leśnictwo Rudziniec; Cz Leśnictwo Czajka 4. Convallaria majalis L. Konwalia majowa Leśnictwo Blachownia; Cz Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Pokrzywnica; Leśnictwo Czajka 5. Hedera helix L. Bluszcz pospolity Cz Leśnictwo Czajka; Leśnictwo Brzeźce; Leśnictwo Pokrzywnica; Leśnictwo Stara Kuźnia 6. Frangula alnus Mill. Kruszyna pospolita Cz Obszar N-ctwa Lista ważniejszych roślin runa (w tym rzadkich): Mszaki: 1. Hypnum cupressiforme Hedw. Rokiet cyprysowaty rzadki Obszar N-ctwa 2. Atrichum undulatum Web.et. Mohr. Żurawiec falisty rzadki Obszar N-ctwa Paprocie: 1. Dryopteris filix-mas (L.) Schott Nerecznica samcza Obszar N-ctwa 2. Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Orlica pospolita Obszar N-ctwa 3. Athyrium filix-femina (L.) Roth Wietlica samicza Obszar N-ctwa Pozostałe rośliny naczyniowe: 1. Geranium robertianum L. Bodziszek cuchnący Obszar N-ctwa 2. Vaccinium myrtillus L. Borówka czernica Obszar N-ctwa 3. Circaea lutetiana L. Czartawa pospolita Obszar N-ctwa 4. Alliaria petiolata Czosnaczek pospolity Obszar N-ctwa (M. Bieb.) Cavara et Grande 5. Paris quadrifolia L. Czworolist pospolity rzadki Obszar N-ctwa 6. Ajuga reptans L. Dąbrówka rozłogowa Obszar N-ctwa 7. Galeobdolon luteum Huds. Gajowiec żółty Obszar N-ctwa 71

72 Lp. Nazwa łacińska Nazwa polska Status ochrony Lokalizacja *,**,*** Stellaria holostea L. Gwiazdnica Obszar N-ctwa wielkokwiatowa 9. Lamium maculatum L. Jasnota plamista Obszar N-ctwa 10. Rubus caesius L. Jeżyna popielica Obszar N-ctwa 11. Corydalis solida (L.) Clairv. Kokorycz pełna rzadki Obszar N-ctwa 12. Corydalis cava (L.) Schweigg. & Kokorycz pusta rzadki Obszar N-ctwa Körte 13. Maianthemum bifolium (L.) F. W. Konwalijka dwulistna rzadki Obszar N-ctwa Schmidt 14. Luzula luzuloides (Lam.) Dandy & Kosmatka gajowa rzadki Obszar N-ctwa Wilmott 15. Festuca altissima All., syn.: F. Kostrzewa leśna rzadki Obszar N-ctwa silvatica (Pollich) Vill. 16. Luzula pilosa (L.) Willd. Kosmatka owłosiona rzadki Obszar N-ctwa 17. Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Orlica pospolita rzadki Obszar N-ctwa 18. Melica uniflora Retz Perłówka Obszar N-ctwa rzadki jednokwiatowa 19. Melica nutans L. Perłówka zwisła rzadki Obszar N-ctwa 20. Adoxa moschatellina L. Piżmaczek wiosenny rzadki Obszar N-ctwa 21. Urtica dioica L. Pokrzywa zwyczajna Obszar N-ctwa 22. Milium effusum L. Prosownica Obszar N-ctwa rozpierzchła 23. Galium aparine L. Przytulia czepna Obszar N-ctwa 24. Galium sylvaticum L. Przytulia leśna rzadki Obszar N-ctwa 25. Galium schultesii Vest Przytulia Schultesa Obszar N-ctwa 26. Trientalis europaea L. Siódmaczek leśny Obszar N-ctwa 27. Chrysosplenium alternifolium L. Śledziennica rzadki Obszar N-ctwa skrętolistna 28. Deschampsia flexuosa L. Śmiałek pogięty Obszar N-ctwa 29. Chaerophyllum temulum L. Świerząbek gajowy rzadki Obszar N-ctwa 30. Filipendula ulmaria (L.) Maxim. Wiązówka błotna rzadki Obszar N-ctwa 31. Poa nemoralis L. Wiechlina gajowa Obszar N-ctwa 32. Calamagrostis arundinacea (L.) Trzcinnik leśny Obszar N-ctwa Roth 33. Calamagrostis villosa (Chaix) J. F. Trzcinnik owłosiony Obszar N-ctwa Gmel. 34. Carex umbrosa L. Turzyca cienista Obszar N-ctwa 35. Carex pilulifera L. Turzyca pigułkowata rzadki Obszar N-ctwa 36. Anemone nemorosa L. Zawilec gajowy Obszar N-ctwa 37. Anemone ranunculoides L. Zawilec żółty rzadki Obszar N-ctwa 38. Isopyrum thalictroides L. Zdrojówka rzadki Obszar N-ctwa rutewkowata 39. Ficaria verna Huds. Ziarnopłon wiosenny rzadki Obszar N-ctwa 40. Gagea lutea (L.) Ker Gawl. Złoć żółta rzadki Obszar N-ctwa 41. Dentaria bulbifera L. Żywiec cebulkowy rzadki Obszar N-ctwa * - Ustawa o ochronie przyrody (D.U ), C ochrona ścisła, Cz ochrona częściowa ** - Czerwona lista roślin i grzybów Polski (2006); gatunek narażony na wyginięcie (kat. zagrożenia: V), gatunek wymierający (kat. zagrożenia: E), gatunek rzadki (kat. zagrożenia: R) - Polska Czerwona Księga; gatunek zagrożony (kat. zagrożenia: EN), gatunek narażony (kat. zagrożenia: VU), gatunek niższego ryzyka (LR) (***) Nowak A., Spałek K. (red.) Czerwona Księga Roślin Województwa Opolskiego. Tabela XIII. Gatunki grzybów (w tym chronione) występujące w Nadleśnictwie Kędzierzyn. Gatunek Ochrona Orientacyjna lokalizacja

73 Gatunek Szmaciak gałęzisty - Sparassis crispa (Wulf.) Fr. Ochrona Ścisła Orientacyjna lokalizacja Leśnictwo Blachownia; Z ciekawostek przyrodniczych występuje Okratek australijski - Clathrus archeri (Berk.) Dring na terenie leśnictwa Pokrzywnica. Tabela XIV. Gatunki zwierząt (w tym chronione) występujące w Nadleśnictwie Kędzierzyn. Lp. Nazwa i kod przedmiotu ochrony Status ochrony w Polsce Kategorie zagrożenia Orientacyjna lokalizacja: leśnictwo, oddział, pododdział Gatunki specjalnej troski (Gatunki chronione) Ssaki Mopek zachodni Barbastella barbastellus L Bóbr europejski Castor fiber L Wydra Lutra lutra L. A127 - Żuraw Grus grus L. Ścisła Częściowa Częściowa Ścisła Ptaki IUCN-LC, CLZ-VU, Bern2, HD2, HD4 IUCN- NT, Bern3, HD2 CLZ-VU, Bern2, HD2, HD4 IUCN-LC, Bern3 Leśnictwo Czajka Obecnie w okolicy Leśnictwa Czajka Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Pokrzywnica Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Pokrzywnica; Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Brzeźce Czerwończyk nieparek (Modraszek nieparek) Lycaena dispar Haworth Modraszek nausitous Phengaris nausithous Bergsträsser (Maculinea nausithous Bergsträsser) Pachnica dębowa (Pachnica próchniczka) Osmoderma eremita Scopoli Kret Talpa europaea L. Jeż zachodni Erinaceus europaeus L. Wiewiórka Sciurus vulgaris L. Gacek brunatny Plecotus auritus L. Borsuk (jaźwiec) Meles meles L. Daniel Dama dama L. Dzik Sus strofa L. Jeleń Cervus elaphus L. Ścisła Ścisła Ścisła Owady Bern2, HD4, IUCN-LC, CLZ-NT Bern2, HD4, IUCN-LC, CLZ-NT Bern2, HD4, CLZ-NT Ssaki Pozostałe gatunki chronione Obserwowany Leśnictwo Stara Kuźnia Obserwowany Leśnictwo Pokrzywnica Obserwowana Leśnictwo Pokrzywnica Częściowa IUCN-LC Obszar N-ctwa Ścisła IUCN-LC Obszar N-ctwa Ścisła CLZ-NT, Bern3 Obszar N-ctwa Ścisła - Gatunki nie objęte ochroną Leśnictwo Czajka - - Obszar N-ctwa - - Obszar N-ctwa - - Obszar N-ctwa - - Obszar N-ctwa 73

74 Lp. Nazwa i kod przedmiotu ochrony Status ochrony w Polsce Kategorie zagrożenia Orientacyjna lokalizacja: leśnictwo, oddział, pododdział Jenot (szop usuryjski) Nyctereutes procyonoides - - Obszar N-ctwa Gray 6. Lis Vulpus vulpus L. - - Obszar N-ctwa 7. Kuna domowa, kamionka Martes foina Erxleben - - Obszar N-ctwa 8. Kuna leśna, tumak Martes martes L. - - Obszar N-ctwa 9. Piżmak (piżmak amerykański) Ondatra zibethicus L. - - Obszar N-ctwa 10. Sarna Capreolus capreolus L. - - Obszar N-ctwa 11. Szop pracz Procyon lotor L. - - Obszar N-ctwa 12. Tchórz zwyczajny Mustela putorius L. - - Obszar N-ctwa 13. Zając szarak Lepus europaeus L. - - Obszar N-ctwa Dudek Upupa epos L. Dzięcioł czarny Dryocopus martius L. Ptaki Gatunki chronione Ścisła Ścisła IUCN-LC, CLZ-DD, Bern2 IUCN-LC, Bern2,BD1 Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Brzeźce Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Czajka; Leśnictwo Brzeźce 3. Dzięcioł zielony Picus viridis L. Ścisła IUCN-LC, Bern2 Leśnictwo Brzeźce 4. Jastrząb Accipiter gentili L. Ścisła IUCN-LC, Bern3 Obszar N-ctwa Częściowa Kormoran czarny Phalacrocorax carbo L. Krogulec Accipiter nisus L. (z wyjątkiem występującego na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane) Ścisła IUCN-LC, Bern2 Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Kotlarnia Obszar N-ctwa 7. Kruk Corvus corax L. Częściowa IUCN-LC, Bern3 Obszar N-ctwa 8. Kukułka Cuculus canorus L. Ścisła IUCN-LC, Bern2 Obszar N-ctwa 9. Myszołów Buteo buteo L. Ścisła IUCN-LC, Bern2 Obszar N-ctwa Pustułka Falco tinniculus L. Puszczyk zwyczajny Strix Aluto L. Ścisła Ścisła IUCN-LC, Bern2, BD1, CLZ-VU UCN-LC, Bern2, CLZ-DD Obszar N-ctwa Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Czajka; Leśnictwo Brzeźce 74

75 Lp. Nazwa i kod przedmiotu ochrony Status ochrony w Polsce Kategorie zagrożenia Orientacyjna lokalizacja: leśnictwo, oddział, pododdział Gatunki nie objęte ochroną 1. Bażant (b. szlachetny, b. łowny) Phasianus colchicus L. - - Obszar N-ctwa Grzywacz (gołąb grzywacz) Columba palumbus L. Krzyżówka (kaczka krzyżówka) Anas platyrhynchos L. Kuropatwa Perdix perdix L. Jaszczurka zwinka Lacerta agilis L. Padalec zwyczajny Anguis fragilis L. Zaskroniec zwyczajny Natrix natrix L. Żmija zygzakowata Vipera berus L. Ropucha szara Bufo bufo L. Żaba moczarowa Rana arvalis Nilsson Żaba wodna Pelophylax kl. esculentus L. gatunek łowny od 15 sierpnia do 30 listopada gatunek łowny w okresie od 15 sierpnia do 21 grudnia Obszar N-ctwa Obszar N-ctwa - - Obszar N-ctwa Gady (Gatunki chronione) Ścisła Ścisła Ścisła Ścisła Bern2, HD4 Bern3 Bern3 Bern3 Płazy (Gatunki chronione) Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Rudziniec (sporadycznie); Leśnictwo Czajka: (teren całego l-ctwa z wyj. gruntów podmokłych) Leśnictwo Blachownia (gat. częsty); Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Kotlarnia; (pojedynczo całe l-ctwo); Leśnictwo Czajka; Leśnictwo Brzeźce (cały teren bez gruntów podmokłych); Leśnictwo Niezdrowice (gat. częsty) Leśnictwo Blachownia (gat. częsty); Leśnictwo Rudziniec (sporadycznie); Leśnictwo Sławięcice (sporadycznie); Leśnictwo Kotlarnia; (sporadycznie całe l-ctwo); Leśnictwo Czajka; Leśnictwo Brzeźce (cały teren l-ctwa - szczególnie tereny podmokłe); Leśnictwo Niezdrowice (gat. częsty) Leśnictwo Blachownia; (gat. częsty); Leśnictwo Niezdrowice (gat. częsty); Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Czajka Leśnictwo Sławięcice (gat. częsty); Leśnictwo Brzeźce (cały teren l-ctwa bez gruntów podmokłych) Ścisła Bern3, CLZ-LC Leśnictwo Brzeźce Ścisła Ścisła Bern3, HD4, CLZ-LC, CLZ- LC Bern3, HD4, CLZ-LC Obszar N-ctwa Obszar N-ctwa 75

76 Lp. Nazwa i kod przedmiotu ochrony Status ochrony w Polsce Kategorie zagrożenia Orientacyjna lokalizacja: leśnictwo, oddział, pododdział Rzekotka drzewna Bern2, HD4, 4. Ścisła Obszar N-ctwa Hyla arboreta L. CLZ-LC Ciołek matowy Dorcus parallelipipedus L. Biegacz skórzasty Carabus coriaceus L. Biegacz wręgaty Carabus cancellatus Illiger Biegacz fioletowy Carabus violaceus L. Biegacz zielonozłoty Carabus auronitens L. Kwietnica okazała Protaetia aeruginosa L. Mrówka rudnica Formica rufa L. Paź królowej Papilio machaon L. Mieniak tęczowiec Apatura iris L. Ślimak winniczek Helix pomatia L. Ślinik wielki Arion rufus L. Owady Gatunki objęte ochroną Ścisła Ścisła Ścisła Ścisła Ścisła Ścisła Częściowa Gatunki nie objęte ochroną Mięczaki Gatunki objęte ochroną Częściowa (mogą być zbierane dla przetwórstwa spożywczego w czasie 1-31 maja, na miejscach wyznaczonych przez wojewodę, jeśli średnica muszli jest większa od 30 mm) Gatunki nie objęte ochroną IUCN-LC - Światowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) - gatunki niskiego ryzyka (LR/lc, LC) 40 BD1 - Gatunek z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej Bern2 - gatunek z załącznika II konwencji berneńskiej Bern3 - gatunek z załącznika III konwencji berneńskiej HD2 - gatunek z załącznika II Dyrektywy siedliskowej HD4 - gatunek z załącznika IV Dyrektywy siedliskowej BD1 - gatunek z załącznika I Dyrektywy ptasiej BD2/I - gatunek z załącznika II/1 Dyrektywy ptasiej BD2/II - gatunek z załącznika II/2 Dyrektywy ptasiej CLZ-NT - Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce - gatunki bliskie zagrożenia Leśnictwo Pokrzywnica: (1 stanowisko) Leśnictwo Pokrzywnica: (licznie); Leśnictwo Blachownia:(licznie); Leśnictwo Brzeźce Leśnictwo Pokrzywnica: (licznie) Leśnictwo Brzeźce Leśnictwo Brzeźce Leśnictwo Pokrzywnica: (kilka stanowisk) Leśnictwo Brzeźce; Leśnictwo Blachownia; Leśnictwo Stara Kuźnia; Leśnictwo Kotlarnia; Leśnictwo Niezdrowice; Leśnictwo Pokrzywnica; Leśnictwo Rudziniec; Leśnictwo Czajka. Leśnictwo Brzeźce: (w locie Biały Ług ) Leśnictwo Pokrzywnica: (w locie) Obszar N-ctwa Obszar N-ctwa 76

77 CLZ-LC - Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce - gatunki najmniejszej troski CLZ-DD - Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce - gatunki o słabo rozpoznanym statusie CLZ-CR - Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce - gatunki krytycznie zagrożone CLZ-VU - Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce - gatunki narażone Siedliska przyrodnicze o charakterze naturowym. Na terenie nadleśnictwa w ramach prac terenowych, oraz w wyniku inwentaryzacji przyrodniczej wykonanej przez Nadleśnictwo, odnaleziono siedliska przyrodnicze o charakterze naturowym na powierzchni 1265,58 ha. Siedliska te zostały wpisane do bazy danych programu Taksator. Są one zlokalizowane w wydzieleniach o łącznej powierzchni jak poniżej: Tabela XV. Siedliska przyrodnicze o charakterze naturowym znajdujące się na gruntach Nadleśnictwa. Kod siedliska Ranga Pow. wydzieleń Nazwa siedliska [ha] Siedliska leśne kwaśna buczyna niżowa (Luzulo pilosae-fagetum) - 31, żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-fagetum) - 7, grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-carpinetum betuli) i subkontynentalny (Tilio cordatae-carpinetum betuli) - 655, środkowoeuropejski acydofilny las dębowy (Calamagrostio arundinacea-quercetum petraeae) - 167,12 91E0-3 łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum) priorytetowe 373,56 łęg wiązowo-jesionowy 91F0 (łęgowe lasy dębowo-jesionowo-wiązowe) 30,60 (Ficario-Ulmetum minoris) Razem 1265,58 Charakter i stan w/w siedlisk przyrodniczych zdecydował o tym, że nie utworzono dla nich obszaru Natura Ochrona lasu. Zagrożenie środowiska leśnego jest wynikiem jednoczesnego oddziaływania wielu czynników powodujących niekorzystne zjawiska i zmiany w stanie zdrowotnym lasów Zagrożenia biotyczne. Z czynników biotycznych zauważalnym jest zagrożenie drzewostanów modrzewiowych ze strony krobika modrzewiowca i kornika modrzewiowca. Młodniki na pożarzysku są monitorowane ze względu na pojawiające się okresowo szkodniki olchy (hurmak olchowiec) i brzozy (brudnica nieparka). Jesienne poszukiwania szkodników pierwotnych sosny nie wykazują zagrożeń ze strony foliofagów. Prowadzony corocznie monitoring brudnicy mniszki nie wykazuje zagrożenia ze strony tego szkodnika. Szeliniak sosnowiec jest najgroźniejszym szkodnikiem upraw. Kontrolę występowania szeliniaka oparto na wykładaniu pułapek klasycznych, a także na metodzie dołków 77

78 chwytnych (z woreczkami nasączonymi terpentyną). Badanie zapędraczenia gleby na szkółce leśnej wykazuje stałe zagrożenie ze strony guniaka czerwczyka. W drzewostanach starszych, odnotowano sporadyczne coroczne szkody powodowane przez choroby grzybowe. Spośród nich należy wymienić hubę korzeni oraz opieńkową zgniliznę korzeni, które występowały pojedynczo głównie w starszych drzewostanach, powodując deprecjację drewna i osłabienie drzew na działanie wiatru. Corocznie występuje jednak zagrożenie ze strony grzybów zgorzelowych na szkółce leśnej, oraz osutki sosny na uprawach leśnych. Największe znaczenie mają stale występujące szkody powodowane przez zwierzynę płową w uprawach, uprawach podokapowych i młodnikach. Istotne szkody od zwierzyny są kluczowym czynnikiem obniżenia, jakości upraw i dużego rozmiaru poprawek. Wysokie stany zwierzyny płowej przy wyparciu właściwego runa przez trzcinnik oraz orlicę w drzewostanach znajdujących się pod silnym działaniem przemysłu prowadzą do powstania znacznych szkód w uprawach i młodnikach. Cierpią w zasadzie wszystkie gatunki, zarówno iglaste (So, Św, Md), jak i liściaste (dąb, buk, gatunki domieszkowe), zgryzane lub spałowane przez jelenie, daniele i sarny. Jedynym sposobem ochrony upraw w pełni skutecznym, a co za tym idzie najbardziej ekonomicznym w dłuższym okresie czasu jest stosowane w Nadleśnictwie Kędzierzyn grodzenie. Szkody wyrządzane przez zwierzynę łowną w uprawach i młodnikach polegają głównie na zgryzaniu pędów sadzonek iglastych i liściastych (sprawcami są jelenie, daniele, sarny i zające), wydeptywaniu sadzonek, spałowaniu starszych upraw i młodników So, Md i gat. liściastych (sprawcami są jelenie i daniele), czemchaniu, czyli obijaniu kory przy wycieraniu poroża sprawcami są (sarny-kozły, byki jelenie i daniele). Zagadnienia dotyczące w/w uszkodzeń zostały szerzej omówione w Opisaniu Ogólnym Planu U.L. Natomiast zagadnienia związane ze strukturą d-stanów lub niezgodnością składu gatunkowego z siedliskiem omówiono we wcześniejszych rozdziałach Zagrożenia abiotyczne. W minionym okresie gospodarczym silne huraganowe wiatry powodujące szkody wystąpiły w latach , odnotowano również trąby powietrzne w latach Według danych Nadleśnictwa szkody spowodowane przez czynniki abiotyczne występowały prawie corocznie, na powierzchni około 981 ha, powodując wzrost pozyskania użytków przygodnych. Maksymalne nasilenie szkód abiotycznych zaobserwowano w 2005 roku na powierzchni 589 ha, a minimalne w 2002 roku 0,06 ha. Największe znaczenie miały szkody spowodowane przez huraganowe wiatry i opady śniegu. W lipcu 2003 roku powstało około 1,8 tys. m 3 wywrotów i złomów; w listopadzie ,1 tys. m 3 ; w styczniu ,5 tys. 78

79 m 3 ; w lutym ,4 tys. m 3 ; w styczniu ,3 tys. m 3 ; w marcu ,1 tys. m 3 ; w sierpniu ,1 tys. m 3, a w lipcu ,7 tys. m 3 wiatrołomów. Największe znaczenie z punktu widzenia gospodarczego i ekologicznego miały szkody od wiatru w drzewostanach starszych klas wieku. Drugim istotnym, czynnikiem szkodotwórczym były intensywne opady mokrego śniegu, powodujące duże uszkodzenia koron drzew, deformacje strzał oraz złomy. Śniegołomy wystąpiły w marcu 2004 i lutym 2006 roku, co w powiazaniu ze szkodami od huraganowych wiatrów spowodowało zwiększenie rozmiaru cięć sanitarnych. Najdotkliwsze uszkodzenia od śniegołomów odnotowano w młodych drzewostanach, głównie I i II klasy wieku. Spośród innych szkód powodowanych przez czynniki abiotyczne w ostatnich latach obserwowano znaczne wydzielanie się posuszu ( ), jako reperkusje ekstremalnej suszy w lipcu 2006 roku. W okresie w ramach cięć sanitarnych pozyskano 11,5 tys. m 3 posuszu, stanowiącego 55 % całego posuszu pozyskanego w ubiegłym 10-leciu. Ze względu na uwarunkowania hydrologiczne i budowę geologiczną, w okresie intensywnych opadów deszczu, co kilka lat dochodzi do uszkodzenia drzewostanów w wyniku podtopień. Podczas ostatniej powodzi w 2010 roku silnemu podtopieniu uległo 16 ha upraw, 18 ha młodników i 106 ha drzewostanów starszych klas wieku. Podmokłe podłoże było przyczyną powstania wywrotów pojedynczych drzew na łączna masę 750 m 3. Uszkodzeniu w następstwie powodzi uległy także drogi leśne. Z powodu wystąpienia klęsk żywiołowych śniegołomów i wiatrowałów obowiązujący plan urządzenia lasu został zmieniony aneksem i zatwierdzony Decyzją Ministra Środowiska nr DLOPiK-L-lp /07 z dnia r. Spośród innych szkód powodowanych przez czynniki abiotyczne w ostatnich latach lokalnie obserwowano głównie na uprawach (nieistotne gospodarczo) uszkodzenia od mrozu i podtopienia. Istotne szkody w wyniku podtopień upraw i młodników wystąpiły w roku W ubiegłym okresie gospodarczym na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn odnotowano 187 pożarów. Najczęstszą przyczyną powstawania pożarów była nieostrożność i lekkomyślność ludzi przebywających w lesie, przerzuty z gruntów nieleśnych oraz celowe podpalenia. Duże pożary z lat 1989, 1990, a w szczególności z 1992 roku (2 230 ha w Nadleśnictwie Kędzierzyn) w istotny sposób wpłynęły na specyfikę działalności Nadleśnictwa. Zagospodarowanie pożarzyska z 1992 roku odbyło się według szczegółowego programu, którego ważną częścią jest system zabezpieczenia przeciwpożarowego tego dużego, równowiekowego kompleksu leśnego. 79

80 3.4.3 Stan zdrowotny. Na podstawie Hylopatologicznej charakterystyki Nadleśnictwa Kędzierzyn i wskazań z zakresu ochrony lasu (informacja ZOL w Opolu 2010r.), oraz przeprowadzonej w toku prac urządzeniowych w 2010r. lustracji terenowej wynika, iż stan zdrowotny lasów jest dobry, a stan sanitarny drzewostanów utrzymywany jest na odpowiednim poziomie. Przeważające drzewostany sosnowe i brzozowe charakteryzują się średnim stanem zdrowotnym, lokalnie wykazując jednakże symptomy chorobowe i osłabienie stanu zdrowotnego. Drzewostany sosnowe mimo cyklicznych szkód powodowanych zwłaszcza przez czynniki abiotyczne (wiatr, śnieg, podtopienia) i abiotyczne (zwierzyna) charakteryzują się zadawalającym stanem zdrowotnym. Gatunkiem liściastym wykazującym również obniżenie stanu zdrowotnego jest jesion, na którym występują typowe objawy zespołu chorobowego określanego mianem zamierania jesiona Stan sanitarny. Stan sanitarny lasów Nadleśnictwa Kędzierzyn można uznać jako dobry. Na obniżenie się stanu zdrowotnego drzewostanów wpływ mają głównie czynniki abiotyczne: bezpośrednie sąsiedztwo dużych zakładów przemysłowych, głównie o profilu chemicznym: ZAK Kędzierzyn Koźle, Zakłady Chemiczne Blachownia, Elektrownia Blachownia, Petrochemia Blachownia, Messer Polska (gazy techniczne), Chemzak Sp. z o.o., ICSO Chemical Production Sp. z o.o., Brenntag Polska Sp. z o.o. i inne. wpływ imisji przemysłowych, powodujący częściową defoliację aparatu asymilacyjnego w związku, z czym drzewostany zakwalifikowano zarówno do I, II, jak i III, oraz III ZAK strefy uszkodzeń przemysłowych, sąsiedztwo dużej aglomeracji miejskiej i związana z tym penetracja ludności, sieć szlaków komunikacyjnych przebiegających przez tereny leśne, sieć linii energetycznych i gazociągów, zagrożenie pożarowe lasów, śniegołomy i wiatrołomy, zakłócenia hydrologiczne spowodowane nadmiernymi opadami lub okresowymi suszami, uszkodzenia od zwierzyny (biotyczne). Bieżące metody i organizację pracy przy zwalczaniu szkodników wtórnych ocenia się jako właściwe. Udział drewna z cięć sanitarnych w ostatnich 5-ciu latach wyniósł około 43 % w stosunku do całego surowca drzewnego pozyskanego w tym okresie. Najgorszym rokiem 80

81 pod tym względem był rok 2006, kiedy udział pozyskanego w cięciach sanitarnych surowca stanowił około 70 % całości pozyskania. Udział drewna pochodzącego z wywrotów i złomów powstałych w wyniku huraganowych wiatrów wyniósł 82 % miąższości pozyskanej w cięciach sanitarnych w całym okresie gospodarczym. 3.5 Zagospodarowanie turystyczne. Nadleśnictwo chcąc pełnić wszystkie funkcje statutowe, w tym także rekreacyjne, prowadzi zagospodarowanie turystyczne, także po to, aby chronić przyrodnicze i produkcyjne funkcje lasu. Tworzenie miejsc postoju pojazdów, ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych pozwala na koncentrację ruchu turystycznego na znanym, ograniczonym obszarze, a co za tym idzie lepszą jego kontrolę. Przez tereny nadleśnictwa przebiega sieć szlaków turystycznych łączących sąsiadujące z kompleksami leśnymi osiedla i miejscowości, oraz aglomerację miejską Kędzierzyna-Koźla, umożliwiając korzystanie z walorów przyrody. W okolicznych lasach natrafimy także na różne obiekty z czasów II Wojny Światowej. Łączna długość wszystkich szlaków turystycznych wynosi około 26,5 km (stan na r.). Sieć główną tworzą 4 szlaki: Powstańców Śląskich (znaki niebieskie) - to szlak ocierający się o lasy Nadleśnictwa w okolicy miejscowości Brzeźce; Szlak turystyczny (znaki brązowe). Prowadzi z Leśnicy do Kędzierzyna; Szlak turystyczny (znaki czarne). Trasa szlaku prowadzi od stacji Sławięcice do Starej Kuźni; III Powstania Śląskiego (znaki czerwone). Z myślą o podróżnych przejeżdżających przez tereny Nadleśnictwa wzdłuż dróg utworzono 4 miejsca postoju pojazdów. Trasy rowerowe. Niezależnie od szlaków turystycznych na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn zlokalizowana jest sieć oznakowanych ścieżek rowerowych, które stanowią często utwardzone bądź nieutwardzone śródleśne drogi (linie oddziałowe), przy których umieszczone są miejsca postojowe z ławkami, stolikami, koszami na śmieci itp. Przebieg większości z istniejących i projektowanych tras rowerowych uwzględnia potrzeby komunikacyjne poszczególnych gmin (dojazdy z miejsca zamieszkania do pracy i na 81

82 zakupy), a z drugiej strony ukazują walory krajoznawczo-rekreacyjne rejonu Kędzierzyna- Koźla, zarówno mieszkańcom i turystom. Szlaki te wytyczyło Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. Są to m.in.: Trasa rowerowa nr 202: Stare Koźle Azoty Kędzierzyn; Trasa rowerowa nr 210: Trasa wokół Kędzierzyna. Pogorzelec Azoty Dąbrowa PKP Sławięcice - Sławięcice Kobylec Miejsce Kłodnickie Cisowa Kuźniczka Żabieniec Kłodnica Pogorzelec; Trasa rowerowa nr 211: Koźle (Kędzierzyn-Koźle) Dębowa Sukowice Roszowicki Las; Trasa rowerowa nr 215: Kędzierzyn-Koźle Biały Ług Nowa Wieś Osiedle Blachownia Blachownia Śląska Kobylec Machowa Sławięcice; Trasa rowerowa nr 216: PKP Sławięcice Niezdrowice, skraj; Trasa rowerowa nr 221: Stara Kuźnia Osiedle Korzonek Grabówka Bierawa Cisek Olszowa Zakrzów Wygłoda Polska Cerekiew Radoszowy Maciowakrze Baborów Księże Pole Nowa Cerekwia Chruścielów Nasiedle Jabłonka Uciechowice Wiechowice; Trasa rowerowa nr 226: Koźle Reńska Wieś Bytków Urbanowice Gościęcin Kózki Teszniów Lisięcice Zawiszyce Osada Lwowska Głubczyce Krzyżowice Zopowy Braciszów Pietrowice; Trasa rowerowa nr 373: Smolnica Sośnicowice Rachowice - Łącza Stara Kuźnia; Trasa rowerowa nr 381: Gliwice- Przyszówka Stare Łabędy Ligota Łabędzka Brzezinka Bojszów Łącza Sławięcice (Kędzierzyn-Koźle). Od szeregu lat Nadleśnictwo prowadzi edukacje ekologiczną w oparciu o program edukacji leśnej społeczeństwa. Celem edukacji leśnej jest upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym, gospodarce leśnej i wizerunku leśnika. Poza spotkaniami z leśnikami w terenie, pracownicy Nadleśnictwa biorą również udział w pogawędkach o lesie organizowanych w przedszkolach, szkołach oraz bibliotekach. Obiekty służące edukacji leśnej na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn: Ścieżka edukacyjno-przyrodnicza w Starej Kuźni. Zaczyna się ona przed budynkiem Nadleśnictwa w Starej Kuźni. Trasa ścieżki, licząca niespełna 1,5 km przecina pobliski kompleks leśny, którego zróżnicowanie, pozwala wędrującemu na zapoznanie się ze złożoną budową lasu, jego funkcjami, oraz występującymi w nim zwierzętami i roślinami. Ważnym elementem edukacji ekologicznej, docierającym do wszystkich turystów, są rozmieszczone wzdłuż niej 82

83 tablice informacyjne. Zawierają one podane w atrakcyjnej formie informacje o osobliwościach przyrodniczych i kulturowych, a ich tematyka przybliża osobom zainteresowanym, stan otaczającej przyrody, opisy różnych rodzajów zabiegów gospodarczych wykonywanych w Nadleśnictwie, ich cel oraz uzasadnienie konieczności ich wykonania i historię lasów Nadleśnictwa Kędzierzyn. Informacje te pozwolą rozwiać szereg wątpliwości u osób stykających się z takimi pracami gospodarczymi, jak również podnoszą poziom ich wiedzy na ten temat. Izba przyrodniczo-leśna Na terenie leśnictwa Stara Kuźnia w oddz.190i znajduje się też powstały na przełomie XIX i XX wieku zabytkowy obiekt, w którego skład wchodzą: murowana wieża obserwacyjna (do dziś używana, jako dostrzegalnia pożarowa), piętrowy murowany dom łowczego oraz murowana stajnia i stodoła. Obecnie obiekt został poddany gruntownej modernizacji i stanowi siedzibę Nadleśnictwa. W dawnej stajni i stodole od roku 2006 funkcjonuje Izba przyrodniczo-leśna. W budynkach tych przygotowano specjalne wystawy ukazujące walory przyrodnicze Nadleśnictwa Kędzierzyn. Obiekt ten umożliwia prowadzenie działalności edukacyjnej dla dzieci, młodzieży, osób niepełnosprawnych i dorosłych, dostępny jest zarówno dla osób miejscowych, jak też dla szerokiego grona turystów. W Izbie przyrodniczo-leśnej przy siedzibie Nadleśnictwa dla odwiedzających przygotowane są wystawy o tematyce leśnej, entomologicznej, łowieckiej, historycznej, oraz wystawa fotograficzna ukazująca przyrodę Nadleśnictwa Kędzierzyn "Mieszkańcy lasu". Obsługą Izby zajmują się pracownicy biurowi Nadleśnictwa Kędzierzyn w ramach obowiązków służbowych. Korzystanie z Izby jest nieodpłatne, w terminie do uzgodnienia po wcześniejszym zgłoszeniu przyjazdu. Od szeregu lat Nadleśnictwo prowadzi edukacje ekologiczną w oparciu o program edukacji leśnej społeczeństwa. Celem edukacji leśnej jest upowszechnienie w społeczeństwie wiedzy o środowisku leśnym, gospodarce leśnej i wizerunku leśnika. Poza spotkaniami z leśnikami w terenie, pracownicy Nadleśnictwa biorą również udział w pogawędkach o lesie organizowanych w przedszkolach, szkołach oraz bibliotekach. Wiata edukacyjna na Stampnicy Na Stampnicy organizowane są zielone klasy. Miejsce to wyposażone jest w tablice edukacyjne, wiatę, ławki, miejsce na ognisko plac zabaw dla dzieci oraz sanitariaty. Inne obiekty wykorzystywane do zajęć edukacyjnych: szkółka leśna w leśnictwie Czajka, 83

84 wiata przy stawie Kozieławy. Dla odwiedzających oprócz wycieczki po lesie z pogawędką, organizowane są ogniska, w zimie zaś akcje dokarmiania zwierzyny. Dzieci i młodzież z okolicznych szkół uczestniczą także w akcjach zalesienia i sprzątania śmieci. Od kilku lat przy Nadleśnictwie działa Zespół Sygnalistów Myśliwskich Raróg, który oprócz udziału w konkursach, swoimi występami uświetnia imprezy. Zespół odnosił znaczące sukcesy w konkursach sygnalistyki myśliwskiej na szczeblu regionalnym i ogólnokrajowym. Funkcje turystyczne lasów Nadleśnictwa Kędzierzyn są w znacznym stopniu ograniczone przez duży stopień skażenia przemysłowego i palność drzewostanów Inwestycje komunikacyjne. Planowane zamierzenia rozbudowy lub budowy nowych dróg przez samorządy mogą doprowadzić do zniszczenia znacznej części cennych przyrodniczo obszarów. Dla przyrody oznacza to wylesienia sporej powierzchni lasów, zaburzenia stosunków wodnych, przerwanie korytarzy ekologicznych, zwiększenie presji turystycznej i gospodarczej na środowisko. Plan U.L. nie odnosi się do tego typu przedsięwzięć. 3.6 Określenie obszarów potencjalnej kolizji między celami ochrony przyrody a gospodarką leśną. Analiza stanu środowiska przyrodniczego terenów Nadleśnictwa pozwala na określenie miejsc oraz zagadnień, gdzie może wystąpić potencjalny konflikt pomiędzy gospodarką leśną, a ochroną przyrody. Tabela XVI. Obszary potencjalnej kolizji między celami ochrony przyrody, a gospodarką leśną Rodzaj zagadnienia 1. Przyjęty GTD a naturalny typ lasu w odniesieniu do leśnych siedlisk przyrodniczych. 2. Ochrona lasu a konieczność pozostawiania martwego drewna. 3. Wykonywanie prac leśnych. Zrywka drewna. Uwagi Konflikt może wystąpić w odniesieniu do tych rodzajów leśnych siedlisk przyrodniczych, dla których nie przyjęto GTD odpowiadającego naturalnemu typowi lasu. Obecnie prowadzona jest inwentaryzacja fitosocjologiczna i florystyczna, która da podstawy do modyfikacji GTD dla siedlisk przyrodniczych. W związku z czym zagrożenie, że skład gatunkowy uprawy będzie powodował pogorszenie stanu ochrony siedliska nie powinno mieć miejsce. Konflikt występuje w związku z brakiem jednoznacznych, obiektywnych kryteriów w zakresie inwentaryzacji martwego drewna. Dane na temat ilości drewna martwego przyjmowane są na podstawie wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu, zaś osiągnięcie zakładanego przez FSC wskaźnika 5% zasobności, będzie procesem rozciągniętym w czasie (kilkanaście lat). Ilość drewna martwego nie powinna się zmniejszać. Nowelizacja IUL przewiduje inwentaryzację martwego drewna. Przy prowadzeniu prac leśnych zachodzi potrzeba wyznaczenia szlaków zrywkowych udostępniających las. Plan U.L. nie odnosi się do ich planowania i sposobu wykonania. Wyznaczenie szlaków zrywkowych powoduje przemyślane poruszanie się po drzewostanie, ograniczenie niszczenia gleby i kaleczenia drzew. 84

85 3.7 Problemy ochrony przyrody istotne przy realizacji Planu U.L. Istotnym problemem przy sporządzaniu Planu było: brak planów ochrony lub planów zadań ochronnych dla obszarów siedlisk o charakterze naturowym; brak sygnowanych przez Ministerstwo Środowiska szczegółowych wytycznych dotyczących sposobów ochrony poszczególnych gatunków lub typów siedlisk przyrodniczych; brak szczegółowych informacji o występowaniu niektórych gatunków. 3.8 Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji Planu. Prowadzenie gospodarki leśnej na terenie Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, opiera się na wykonywanych dla każdego nadleśnictwa planach urządzenia lasu. Zgodnie z zapisami Ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach, sporządzanie planu urządzenia lasu jest obligatoryjnym wymogiem prawnym. Plany są opracowywane w cyklu 10-cio letnim. Podstawowa działalność nadleśnictwa jest związana z zapisami planu. Brak realizacji planu urządzenia lasu może spowodować następujące skutki: uniemożliwienie realizacji zasad wielofunkcyjnej, trwale zrównoważonej, opartej na podstawach ekologicznych, gospodarki leśnej. pogorszenie stanu zdrowotnego drzewostanów poprzez zmniejszenie odporności na zagrożenia biotyczne, abiotyczne i antropogeniczne (np. w wyniku przegęszczenia, gradacji szkodników owadzich, braku przebudowy), pogorszenie warunków dla rozwoju młodego pokolenia drzew, występujących w postaci nalotów, podrostów, II piętra, wydłużenie okresu przebudowy drzewostanów niezgodnych z typem siedliskowym lasu, nadmierne starzenie się drzewostanów może powodować obniżenie stabilności drzewostanów, a w konsekwencji zmiany w krajobrazie, utratę ochrony przed wiatrami, zmiany w mikroklimacie, zmiany w zbiorowiskach roślinnych, nadmierny spływ powierzchniowy, obniżenie retencji a w konsekwencji zmianę stosunków wodnych, zwiększenie zagrożenia pożarowego, zakłócenie ładu czasowego i przestrzennego w drzewostanach. Wyżej wymienione czynniki w sposób wyjątkowo niekorzystny oddziaływałyby na organizmy żywe i człowieka. Możliwe stało by się również ograniczenie możliwości spełniania potrzeb społecznych lasów wobec ludzi. 85

86 4 OPIS, ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA NA OBSZARACH OBJĘTYCH PRZEWIDYWANYM ZNACZĄCYM ODDZIAŁYWANIEM. Przeprowadzone analizy wykazały że realizacja działań przewidzianych w projekcie Planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Kędzierzyn nie będzie znacząco negatywnie oddziaływać na poszczególne elementy środowiska takie jak: różnorodność biologiczna, ludzie, zwierzęta, rośliny, woda, powietrze, powierzchnia ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne. W związku z powyższym obszary objęte przewidywanym znaczącym oddziaływaniem na środowisko na terenie Nadleśnictwa nie występują. 86

87 5 PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE PLANU URZĄDZENIA LASU NA ŚRODOWISKO I OBSZARY O CHARAKTERZE NATUROWYM. 5.1 Przewidywane oddziaływanie planu na środowisko. Ocena przewidywanego oddziaływania zapisów projektu planu urządzenia lasu na środowisko dla Nadleśnictwa Kędzierzyn obejmuje rodzaje planowanych czynności i zadań gospodarczych oraz ich przewidywane oddziaływanie na elementy środowiska. Do zadań gospodarczych, które mogą mieć znaczący wpływ na środowisko zaliczamy między innymi: odnowienia, pielęgnację upraw i młodników, trzebieże, rębnie I, II, III, IV. W skład elementów środowiska, na które może oddziaływać plan urządzenia lasu wchodzą zarówno czynniki biotyczne takie jak: różnorodność biologiczna, ludzie, rośliny, zwierzęta, oraz abiotyczne takie jak: woda, powietrze, powierzchnia ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki i dobra materialne. W analizie zastosowano skalę oddziaływania określającą wpływ dodatni, ujemny lub obojętny oraz określenie terminu oddziaływania w skali trzystopniowej (1-krótkoterminowe, 2-średnioterminowe, 3-długoterminowe). Należy jednak zwrócić uwagę, że oddziaływanie łączne planowanych czynności i zadań gospodarczych nie zawsze jest ich prostą sumą. Pozytywna ocena łączna może być wynikiem braku zaplanowanych czynności, np.: w przypadku lasów łęgowych, olsów i innych naturalnych formacji przyrodniczych brak zaplanowanych działań gospodarczych ma charakter pozytywny Oddziaływanie na różnorodność biologiczną. Różnorodność biologiczna oznacza zróżnicowanie życia na wszelkich poziomach jego organizacji. Różnorodność biologiczną można podzielić na: a) różnorodność gatunkową bogactwo roślin i zwierząt, b) różnorodność genetyczną (wewnątrzgatunkową) zróżnicowanie genów poszczególnych gatunków, c) różnorodność ekosystemów bogactwo siedlisk warunkujących bogactwo ekosystemów. Ważnym elementem wpływającym na różnorodność biologiczną są siedliska hydrogeniczne. Bagienne typy siedliskowe lasu zajmują prawie 1,39 % powierzchni leśnej Nadleśnictwa Kędzierzyn. Poza nimi jako bagna opisano 5 wydzieleń (9,42 ha). Stwarza to dogodne warunki do kształtowania siedlisk bagiennych oraz biotopów dla roślin i zwierząt związanych z środowiskiem wodnym. Głównym czynnikiem warunkującym właściwe zachowanie siedlisk hydrogenicznych jest utrzymanie stosunków wodnych. Na siedliskach bagiennych (LMB, OlJ), nie planowano rębni a jedynie zabiegi pielęgnacyjne, a w stosunku 87

88 do bagien nie planowano żadnych zadań gospodarczych. Zabiegi te nie wpłyną negatywnie na kształtowanie stosunków wodnych. Można zatem przypuszczać, że stan zachowania siedlisk hydrogenicznych nie ulenie pogorszeniu. Program ochrony przyrody dla Nadleśnictwa Kędzierzyn określa zasady postępowania mające na celu ochronę różnorodności biologicznej w oparciu o zarządzenia obowiązujące w Lasach Państwowych. Na podstawie tych dokumentów określono wybrane istotne zasady postępowania. Różnorodność gatunkowa. Materiał sadzeniowy powinien pochodzić z jak największej liczby osobników oraz z różnych miejsc Nadleśnictwa docelowo ograniczy to zubażanie różnorodności genowej, Dolesianie luk i pojawiających się przerw w zwarciu (przerzedzeń) wykorzystać należy do wprowadzania gatunków biocenotycznych niezależnie od wieku drzewostanu, Należy zwracać uwagę na skład gatunkowy piętra górnego, młodego pokolenia i podszytu stosowanie zalecanego składu gatunkowego, dużej liczby domieszek biocenotycznych. Właściwa pielęgnacja drzewostanu i podrostu, oraz wprowadzanie podsadzeń, wzbogaci różnorodność gatunkową biocenozy leśnej. Wszelkie czynności gospodarcze w drzewostanie należy realizować tak, by wytworzyły się korzystne warunki dla rozwoju wszystkich warstw lasu. Zapisy planu urządzenia lasu przyczyniają się do ochrony różnorodności gatunkowej poprzez zainwentaryzowanie znanych stanowisk roślin i zwierząt chronionych, oraz przedstawienie ich w zestawieniach i na odpowiednich mapach tematycznych. Informacja taka pozwoli odpowiednio dostosować prace gospodarcze w lasach do zasad ochrony tych gatunków i przez to przyczyni się do ich zachowania. Szczególnie cenne gatunki chronionych roślin występują również na terenie nielicznych form ochrony przyrody, zlokalizowanych w Nadleśnictwie Kędzierzyn, dla których generalnie nie planowano żadnych zadań gospodarczych. W związku z tym przyjęte zasady gospodarki nie będą negatywnie oddziaływać na biotopy tych roślin. Zagrożenia i szczegółowe sposoby ochrony określone zostaną w planach ochrony dla różnych form ochrony przyrody, na których te rośliny występują. Na biotopy gatunków chronionych roślin występujące powszechnie (np. kruszyna pospolita), wpływ zmian wynikających z cyklu rozwojowego drzewostanów nie oddziałuje znacząco negatywnie z uwagi na dużą liczebność populacji. Chwilowy zanik niektórych stanowisk gatunków częstych nie wpłynie negatywnie na liczebność populacji, a stanowiska utracone z czasem się odbudują. 88

89 Różnorodność genetyczna. Najważniejszym elementem wzbogacania różnorodności genetycznej jest protegowanie odnowienia naturalnego, które nabiera coraz większego znaczenia w nowoczesnej hodowli lasu, jako najlepszy sposób na zachowanie całego bogactwa genetycznego. Dla zachowania najcenniejszych ekotypów drzew Nadleśnictwo prowadzi działania z zakresu nasiennictwa i selekcji. W planie zamieszczono wykazy i zestawienia bazy nasiennej leśnego materiału podstawowego. Na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn bazę nasienną stanowią gospodarcze drzewostany nasienne, oraz drzewa mateczne (doborowe). Ideą tworzenia różnorodnej bazy nasiennej jest możliwość pozyskiwania materiału siewnego (głównie drzew i krzewów leśnych), z jak największej liczby osobników oraz z różnych miejsc Nadleśnictwa. Różnorodność ekosystemów. W celu zachowania różnorodności ekosystemów plan zwraca uwagę m.in. na: Wykorzystanie wykonanego w ramach urządzania lasu operatu glebowo siedliskowego, który posłuży do lepszego rozpoznania gleb i siedlisk leśnych i przyczyni się do dostosowania zadań w zakresie hodowli lasu do wymogów występujących siedlisk. Jak najpełniejsze wykorzystanie zmienności mikrosiedlisk poprzez wprowadzanie na te powierzchnie odpowiadających im gatunków. Zachowanie w stanie nienaruszonym śródleśnych zbiorowisk nieleśnych jak: źródliska, młaki i torfowiska oraz śródleśne łąki i polany. Wykonanie przewidzianej w planie przebudowy drzewostanów o składzie gatunkowym niezgodnym z siedliskiem. Będzie to skutkowało w przyszłości wzrostem różnorodności biologicznej oraz poprawą stanu zdrowotnego lasu. Pozostawienie niektórych gruntów leśnych do naturalnej i spontanicznej sukcesji z zaleceniem nie planowania zabiegów gospodarczych. W perspektywie zarówno krótkookresowej, średnio-, jak i długoterminowej w wyniku przebudowy niektórych drzewostanów należy się spodziewać ukształtowania zróżnicowanych wiekowo i gatunkowo drzewostanów, co zdecydowanie dodatnio wpłynie na różnorodność ekosystemów. Zapisy projektu planu urządzenia lasu dodatkowo przewidują ochronę cennych siedlisk przyrodniczych oraz znanych stanowisk chronionych roślin i zwierząt w powiązaniu z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej. Należy stwierdzić, że wpływ zapisów projektu 89

90 planu urządzenia lasu na różnorodność biologiczną będzie w długim okresie czasu zdecydowanie dodatni Oddziaływanie na ludzi. Oddziaływanie zapisów projektu planu urządzenia lasu na ludzi należy rozpatrywać w dwóch wymiarach. Pierwszym są korzyści ekonomiczne związane z funkcją produkcyjną lasu, realizowaną przede wszystkim poprzez pozyskanie drewna. Drugim wymiarem są szeroko rozumiane korzyści o charakterze społecznym. Możliwość realizowania funkcji ekonomicznej lasu wiąże się ściśle z wymogami planu, ponieważ prowadzenie gospodarki leśnej odbywa się wyłącznie w oparciu o zapisy tego dokumentu. Korzystny wpływ postanowień planu na ludzi uwidacznia się poprzez zapewnienie, pracy i dochodów zarówno społecznościom lokalnym, zamieszkującym teren Nadleśnictwa, jak też w szerszym ujęciu, grupom zawodowym związanym z leśnictwem i branżą drzewną. Trudnym do zmierzenia aspektem ekonomicznym, który wiąże się z zasadą zachowania trwałości lasów, oraz ich powszechnej dostępności, są korzyści (dochody) związane z możliwością pozyskania runa leśnego. Pośredni wpływ na ludzi uwidacznia się poprzez wpływ lasu na klimat lokalny (mikroklimat), stabilizację składu atmosfery, ochronę powietrza, wzbogacenie krajobrazu, regulację stosunków wodnych, akumulację zasobów wodnych. Duże zdolności retencyjne lasu (zdolność zatrzymywania wód opadowych) powodują, że spływ wód opadowych do otwartych cieków ulega regulacji, co w dużej mierze przyczynia się m.in. do osłabienia niebezpieczeństwa wystąpienia powodzi. Dodatni wpływ zapisów planu w wymiarze społecznym jest związany, przede wszystkim z szerokim udostępnianiem lasów jako miejsca rekreacji, wypoczynku oraz prowadzenia różnorodnych działań z zakresu promocji i edukacji ekologicznej min. prowadzenie zajęć z młodzieżą, organizowane cyklicznych akcji plenerowych, oraz zajęć terenowych w oparciu o wytyczone i oznakowane ścieżki dydaktyczno-edukacyjne i obiekty edukacji leśnej. Zadania związane z tymi zagadnieniami są opisane w części składowej projektu planu urządzenia lasu, jaką jest program ochrony przyrody w nadleśnictwie z zaleceniem kontynuowania. Zapisy planu, a w szczególności programu ochrony przyrody, mogą być pomocne dla Nadleśnictwa przy projektowaniu miejsc turystyczno rekreacyjnych, szlaków turystycznych, ścieżek edukacyjnych, oraz edukacji przyrodniczo-leśnej. Wpływ zapisów projektu planu urządzenia lasu na ludzi, zarówno w krótkim, jak też w długim okresie czasu należy uznać za dodatni Oddziaływanie na chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt. Ocenę oddziaływania zapisów projektu planu urządzenia lasu na chronione i rzadkie gatunki roślin i zwierząt przeprowadzono z zastosowaniem analizy dostępnych danych o 90

91 występowaniu gatunków, zebranych podczas prac terenowych, w oparciu o ankiety zebrane od pracowników Nadleśnictwa Kędzierzyn przez wykonawców planu i na podstawie dostępnej literatury, aktualnej wiedzy o biologii i ekologii gatunków chronionych. Uwzględniono także wyniki inwentaryzacji przyrodniczej siedlisk i gatunków ważnych dla Wspólnoty (w tym priorytetowych) przeprowadzonej przez Nadleśnictwo Kędzierzyn w latach , oraz Raport o ochronie przyrody w nadleśnictwie Kędzierzyn w oparciu o inwentaryzację Natura 2000" zestawiony wg stanu na roku przez Arkadiusza Mańczyka, na podstawie przeprowadzonych na zlecenie Nadleśnictwa dokładnych badań naukowych. W projekcie planu urządzenia lasu i programie ochrony przyrody kompleksowo zostały zestawione wszystkie wykonywane dotychczas inwentaryzacje gatunków chronionych i rzadkich. Informacje te zostały umieszczone w odpowiednich elementach planu i uwzględnione przy planowaniu zabiegów gospodarczych. Zaprojektowane w projekcie planu wskazania gospodarcze dają możliwość należytej ochrony dla poszczególnych gatunków. W Nadleśnictwie Kędzierzyn spośród roślin chronionych wybrano gatunki specjalnej troski, do których zaliczono zlokalizowane na gruntach Nadleśnictwa gatunki naturowe (Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) oraz wymienione w Czerwonej księdze roślin województwa opolskiego. Spośród nich na terenie Nadleśnictwa zainwentaryzowano jedynie rosiczkę okrągłolistną (Drosera rotundifolia L.). Należy w jej przypadku zwrócić szczególną uwagę na zachowanie obecnych stosunków wodnych, gdyż głównie one decydują o istnieniu siedlisk bagiennych i roślinności z nimi związanej. Występowanie rosiczki dotyczy jedynie 3 wydzieleń (leśnictwo Kotlarnia - 260a, 239d, 240d). Dla wydzielenia 260a (stanowiącego grunt leśny SUKCESJA) nie przewiduje się wykonywania jakichkolwiek zabiegów gospodarczych. W wydzieleniach 239d i 240d, w projekcie Planu przewidziano zabiegi pielęgnacyjne w postaci czyszczeń późnych z masą. W przypadku tych wydzieleń nie należy przeprowadzać jakiejkolwiek regulacji stosunków wodnych, bo może to spowodować zmiany w dynamice populacji rosiczki okrągłolistnej. Ponadto w celu zachowania istniejących stanowisk zaleca się również ochronę czynną obejmującą kontrolę efektów wykonanych zabiegów pielęgnacyjnych, poprzez coroczny monitoring (kontrolę liczby i rozmieszczenia stanowisk rosiczki okrągłolistnej (Drosera rotundifolia L.). W przypadku stwierdzenia występowania innych gatunków specjalnej troski, miejsca ich występowania należy objąć szczególną ochroną i prowadzić coroczny monitoring ich stanu. Należy również wyniki monitoringu zamieszczać w tabelach zawartych w wyciągach z Programu Ochrony Przyrody przekazanych do poszczególnych leśnictw. 91

92 Analiza zaplanowanych wskazań gospodarczych wykazała, że projekt Planu nie będzie negatywnie oddziaływał na pozostałe rośliny chronione, dla których określono lokalizację: Gatunki objęte ochroną ścisłą Wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum L.) - w wydzieleniach: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (trzebieże wczesne i trzebieże późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin; wydzielenie ( ) to linia energetyczna, gdzie nie planowano żadnych zbiegów; w wydzieleniu ( ) zaplanowano rębnię Ib, jednak zaprojektowany pas zrębowy w części wschodniej wydzielenia nie obejmuje stanowiska wawrzynka, w miejscu występowania chronionej rośliny nie będą wykonywane żadne zabiegi. Lilia złotogłów (Lilium martagon L.) - w wydzieleniach: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia późne i trzebieże późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin. Widłak goździsty (Lycopodium clavatum L.) - w wydzieleniach: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia późne, trzebieże wczesne i trzebieże późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin; wydzielenie ( ) to grunt przewidziany do sukcesji naturalnej, gdzie nie planowano żadnych zbiegów. Widłaczek torfowy (Lycopodiella inundata (L.) Holub) - w wydzieleniu: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowiska chronionej rośliny. Gatunki objęte ochroną częściową Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum L.) - w wydzieleniu: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (trzebież późna), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowiska chronionej rośliny. Barwinek pospolity (Vinca minor L.) - w wydzieleniach: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia późne, trzebieże wczesne i trzebieże późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin. Kopytnik pospolity (Asarum europaeum L.) - w wydzieleniu: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (trzebież wczesna), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowiska chronionej rośliny; w wydzieleniu: ( ) nie planowano żadnych zbiegów; wydzielenie: ( ) to klasa odnowienia, gdzie zaplanowano cięcie uprzątające w rębni IIIb ze względu na nieduży rozmiar cięć (zadrzewienie 0,2) i dużą powierzchnię już odnowioną (50%) nie zachodzi obawa zniszczenia stanowiska chronionej rośliny. 92

93 Konwalia majowa (Convallaria majalis L.) - w wydzieleniach: ( ) i oddziałach ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (czyszczenia wczesne i późne, trzebieże wczesne i późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin; wydzielenie: ( ) to klasa odnowienia, gdzie zaplanowano cięcie uprzątające w rębni IIIb ze względu na nieduży rozmiar cięć (zadrzewienie 0,2) i dużą powierzchnię już odnowioną (50%) nie zachodzi obawa zniszczenia stanowiska chronionej rośliny, wydzielenie: ( ) to drzewostan dwupiętrowy, gdzie zaplanowano cięcie uprzątające w rębni IVd ze względu objęcie cieciami tylko górnego piętra (60% masy do pozyskania) nie zachodzi obawa zniszczenia stanowiska chronionej rośliny. Bluszcz pospolity (Hedera helix L.) - w wydzieleniach: ( ) zaprojektowano cięcia pielęgnacyjne (trzebieże późne), których właściwa realizacja nie doprowadzi do zniszczenia stanowisk chronionych roślin; wydzielenia: ( ) to szkółka leśna, gdzie chronione rośliny występują w zadrzewieniach nie objętych produkcją szkółkarską; w wydzieleniu: ( ) zaplanowano cięcie obsiewne w rębni IVd - 30% masy do pozyskania - nie zachodzi obawa zniszczenia stanowiska chronionej rośliny. Kruszyna pospolita (Frangula alnus Mill.) - występuje pospolicie na całym obszarze Nadleśnictwa pomimo uszkadzania pojedynczych osobników, gospodarka leśna nie zagraża trwałości jej populacji. Brak jest obecnie szczegółowej inwentaryzacji występowania gatunków naczyniowych rzadkich tj. takich, których siedliska występują w Nadleśnictwie w rozproszeniu, na niewielkich powierzchniach lub na skraju zasięgu. Zestawienie pełnej listy roślin na tak dużym obszarze, jak omawiane Nadleśnictwo jest bardzo trudne i wymaga wieloletnich prac florystycznych. W przypadku gatunków rzadkich występujących na terenie Nadleśnictwa przy wykonywaniu prac leśnych należy zwrócić uwagę na ochronę ich stanowisk. Zaleca się, aby w miejscach występowania gatunków chronionych lub rzadkich, prace związane z pozyskaniem drewna i jego zrywką, przeprowadzaniem cięć pielęgnacyjnych realizować w sposób pozwalający uniknąć dużych zniszczeń runa, ściółki i gleby. Przykładem może być np. planowanie pozyskania zimą, przy pokrywie śnieżnej, wyznaczanie szlaków zrywkowych z ominięciem stanowisk roślin chronionych, pozostawianie (przy cięciach rębnych) biogrup i kęp z wszystkimi warstwami lasu. Wykonanie przytoczonych zabiegów wymaga również, aby przy wyznaczaniu szlaków zrywkowych oraz podczas wykonywania cięć omijać stanowiska roślin chronionych oraz przy użytkowaniu rębnym rębnią częściową pozostawiać 93

94 biogrupy i kępy z wszystkimi warstwami lasu. Są to bardzo istotne zalecenia szczególnie w odniesieniu do wykonywania cięć uprzątających w ramach rębni częściowej wielkopowierzchniowej. Zastosowanie tych cięć podyktowane jest koniecznością odsłaniania podrostów i nalotów i projektowane w drzewostanach w fazie zaawansowanej klasy odnowienia. Pozostawienie biogrup starodrzewu pozwoli uniknąć negatywnego oddziaływania zabiegów na stanowiska roślin chronionych. W ramach aktualizacji Programu Ochrony Przyrody należy również na bieżąco inwentaryzować nowe i weryfikować zasięg istniejących stanowisk roślin chronionych. W przypadku gatunków występujących powszechnie (np. Kruszyna pospolita) z uwagi na ich liczebność racjonalnie prowadzona gospodarka leśna nie wpłynie na stan ich populacji. Nie zachodzi więc potrzeba specjalnego ich traktowania. W odniesieniu do chronionych gatunków zwierząt zaliczonych do gatunków specjalnej troski szczegółowy wpływ ustaleń planu na obszary ich występowania opisany został w rozdziale Wpływ ustaleń planu na zwierzęta i rośliny chronione w zasięgu Nadleśnictwa Kędzierzyn, oraz na chronione siedliska przyrodnicze. Wykazano, że realizacja ustaleń planu nie będzie negatywnie oddziaływać na stanowiska tych gatunków. W odniesieniu do grup pozostałych gatunków chronionych należy stwierdzić: 1. Drobne ssaki chronione (kret, jeż zachodni, wiewiórka) gatunki występujące powszechnie, zrównoważona gospodarka leśna prowadzona w oparciu o zapisy planu nie doprowadzi do uszczuplenia siedlisk ich bytowania brak negatywnego oddziaływania. 2. Pozostałe nietoperze niezaliczone do gatunków specjalnej troski (gacek brunatny) występują na tych samych stanowiskach, co zaliczony do gatunków specjalnej troski mopek zachodni wykazany brak negatywnych skutków realizacji postanowień planu odnosi się do wszystkich gatunków nietoperzy. 3. Ptaki związane ze strefami ekotonowymi (dudek) stosowne zapisy w Programie ochrony przyrody dotyczące kształtowania stref ekotonowych zapewniają zachowanie we właściwym stanie siedlisk bytowania tych gatunków - brak negatywnego oddziaływania. 4. Ptaki związane ze środowiskiem wodnym (kormoran czarny) realizacja zapisów planu nie pogorszy siedlisk gatunków (zbiorniki wodne i ich otoczenie) - brak negatywnego oddziaływania. 5. Ptaki szponiaste, krukowate i sowy (jastrząb, krogulec, myszołów, pustułka, kruk, puszczyk zwyczajny) - zrównoważona gospodarka leśna prowadzona w oparciu o zapisy planu zapewnia trwałe występowanie mozaiki ekosystemów (starodrzewy, 94

95 młodniki, tereny otwarte) zapewnia to istnienie zarówno odpowiednich siedlisk bytowania jak i terenów łowieckich - brak negatywnego oddziaływania. 6. Dziuplaki (dzięcioł czarny, dzięcioł zielony) zaplanowane użytkowanie rębne nie spowoduje uszczuplenia powierzchni starych drzewostanów (100-lenie i starsze) trwale będzie zapewniona odpowiednia powierzchnia siedlisk bytowania tych gatunków - brak negatywnego oddziaływania. 7. Drobne ptaki leśne (kukułka i szereg innych gatunków) - zrównoważona gospodarka leśna prowadzona w oparciu o zapisy planu zapewnia trwałe występowanie mozaiki ekosystemów (starodrzewy, drzewostany w średnim wieku, młodniki, tereny otwarte) zapewnia to istnienie odpowiednich siedlisk bytowania dla szeregu gatunków o zróżnicowanych wymaganiach ekologicznych - brak negatywnego oddziaływania. 8. Gady (jaszczurka zwinka, padalec zwyczajny, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata) - większość gadów wymaga obecności terenów otwartych, o dobrym nasłonecznieniu zaplanowana gospodarka leśna zapewnia stałą obecność takich terenów - brak negatywnego oddziaływania. 9. Płazy (ropucha szara, żaba moczarowa, żaba wodna, rzekotka drzewna) w Programie ochrony przyrody zamieszczono zalecenia mające na celu zachowanie w stanie nienaruszonym istniejących oczek wodnych, bagien i torfowisk, stanowiących ich naturalne środowisko bytowania i rozrodu - brak negatywnego oddziaływania. 10. Chronione owady (ciołek matowy, biegacz skórzasty, biegacz wręgaty, biegacz fioletowy, biegacz zielonozłoty, kwietnica okazała, mrówka rudnica) wymienione gatunki charakteryzują się różnymi wymaganiami ekologicznymi. Zamieszczone w dokumencie dane o ich występowaniu pochodzą z informacji zebranych od pracowników Nadleśnictwa. Brak jest szczegółów dotyczących miejsc występowania, co uniemożliwia przeprowadzenie analiz oddziaływania zapisów projektu PUL na te gatunki. Wysokie kompetencje pracowników Nadleśnictwa w oznaczeniu tych gatunków pozwalają stwierdzić, że zinwentaryzowane stanowiska będą w należyty sposób chronione. Żadne zapisy projektu PUL nie wykluczają takiej ochrony. Program ochrony przyrody zawiera wytyczne w zakresie ochrony i tworzenia warunków bytowania chronionych gatunków zwierząt: 95

96 W odniesieniu do ptaków przewiduje się pozostawianie przestojów i drzew dziuplastych, oraz sukcesywne inwentaryzowanie drzew z gniazdami ptaków drapieżnych i gatunków strefowych. W przypadku stwierdzenia gniazd gatunków strefowych składane będą wnioski o wyznaczenie stref ochronnych. Projekt planu U.L. zaleca kontynuować rozwieszanie skrzynek lęgowych, oraz na większych otwartych przestrzeniach instalować czatownie dla ptaków szponiastych. W miejscach obserwacji rzadkich i cennych gatunków gadów - zaleca się pozostawiać uformowane w stosy gałęzie, a w odniesieniu do płazów należy chronić miejsca ich rozrodu. W celu ochrony ksylobiontów należy systematycznie pozostawiać w lesie coraz więcej martwego, rozkładającego się drewna, które jest środowiskiem życia tych organizmów, zaniechać usuwania drzew obumierających (szczególnie buka i dębu). Większa ilość martwego drewna w lesie to wzrost ilości i liczebności gatunków roślin i zwierząt z nim związanych. Dla ochrony mrowisk zastosowano grodzenie drewnianymi żerdziami. Mrowiska chronione są przede wszystkim tam, gdzie są narażone na mechaniczne uszkodzenia, np. przy drogach oraz szlakach turystycznych. W związku z możliwością wystąpienia konfliktu pomiędzy koniecznością ochrony lęgów niektórych gatunków ptaków a zasadą powszechnej dostępności lasów, plan urządzenia lasu zaleca, aby penetrację i ruch turystyczny ograniczyć do wyznaczonych szlaków turystycznych i miejsc specjalnie do tego przeznaczonych. W przypadku gatunków, których areał występowania jest bardzo duży (liczne gatunki ptaków) lub gatunków, dla których nie można było określić precyzyjnie miejsc występowania, przeprowadzona analiza spodziewanych zmian struktury wiekowej i gatunkowej drzewostanów pozwala przyjąć, że wskutek realizacji projektu planu urządzenia lasu nie zostaną uszczuplone powierzchnie biotopów dla gatunków obecnie występujących na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Podsumowując należy stwierdzić, że realizacja ustaleń Planu Urządzania Lasu dla Nadleśnictwa Kędzierzyn nie będzie się wiązała z wystąpieniem oddziaływań skutkującym trwałym pogorszeniem stanu populacji chronionych gatunków roślin i zwierząt występujących na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn. Zidentyfikowane w Prognozie oddziaływania mogą, co prawda, wpływać na fluktuacje liczebności i rozmieszczenia populacji gatunków zwierząt i roślin, to jednak na podstawie informacji i analiz zawartych w 96

97 analizowanym opracowaniu, można przyjąć, że zmiany te nie mają charakteru trwałego są nieodłącznie związane z fazami rozwoju i rozpadu drzewostanów, a więc z procesami, które również w warunkach naturalnych, bez ingerencji człowieka, w środowisku przyrodniczym występują w sposób spontaniczny. Na podkreślenie zasługują również fakt uwzględnienia w Planie Urządzania Lasu zastosowania działań minimalizujących możliwość wystąpienia ewentualnych negatywnych oddziaływań wynikających m.in. ze sposobu prowadzenia prac leśnych. W oparciu o wyniki analiz dotyczących rodzaju, rozmieszczenia przestrzennego i sposobu wykonania czynności gospodarczych przewidzianych w Planie Urządzania Lasu, można stwierdzić, że mimo okresowych fluktuacji, stanowiska chronionych gatunków roślin i zwierząt oraz siedliska przyrodnicze będą utrzymane we właściwym stanie ochrony. Zgodnie z art. 52a Ustawy o ochronie przyrody, gospodarka leśna, prowadzona na podstawie dokumentu poddanego strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko, obejmującego oddziaływanie na dziko występujące populacje gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej i chronionych gatunków zwierząt oraz ich siedlisk, której ustalenia zapewniają, że czynności wykonywane zgodnie z tym dokumentem nie są szkodliwe dla zachowania gatunku we właściwym stanie ochrony, nie naruszą zakazów, o których mowa w art. 52 ust. 1 pkt 1, 3-5 i 11 Ustawy o ochronie przyrody. Przedstawiona powyżej analiza oddziaływania projektu PUL na poszczególne grupy gatunków pozwala stwierdzić, że zapisy planu nie są szkodliwe dla zachowania we właściwym stanie ochrony gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty i chronionych gatunków ptaków oraz ich siedlisk - dokument ten wypełnia, zatem kryterium określone w art. 52a Ustawy o ochronie przyrody Oddziaływanie na wodę. Podstawową funkcją w ramach wodochronności jest retencyjność zapewniająca rezerwy wody w okresach jej niedoboru oraz zatrzymująca nadwyżki w okresach jej nadmiaru i zagrożenia powodziowego. Woda zatrzymywana jest głównie w glebie, ale duże znaczenie ma również zatrzymywanie opadów w koronach drzew, oraz wyczesywanie mgły. W ramach poprawienia retencyjności należy zwrócić uwagę na następujące zadania: Podniesienie retencyjności gleb leśnych poprzez przebudowę drzewostanów zmierzające do dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do siedlisk i przeciwdziałania degradacji gleby. W możliwie jak najkrótszym czasie odnawianie wylesień spowodowanych oddziaływaniem szkodliwych czynników biotycznych i abiotycznych. 97

98 Współdziałanie z administracją terenową, by w ramach planów zagospodarowania przestrzennego gmin i miast przywrócić las w wylesionych zlewniach i strefach wododziałowych np. poprzez dostarczanie sadzonek dla odbiorców indywidualnych. Współdziałanie z zarządcami przedsiębiorstw i kopalniami prowadzącymi eksploatację kopalin w celu eliminacji lub złagodzenia szkód powstałych w wyniku ich wydobycia. Nieco innym zagadnieniem łączącym się również z podniesieniem retencyjności terenów leśnych są melioracje wodne związane dotychczas jednostronnie tylko z odwodnieniem gruntów. Celem melioracji winno być polepszenie warunków wilgotnościowych gleby, przy czym nie należy osuszać bagien, młak i torfowisk. Zabiegi należy dostosować ściśle do lokalnych warunków. W miarę możliwości należy stosować zabudowę biologiczną (wprowadzać gatunki fitomelioracyjne). Na rowach melioracyjnych powinien działać sprawny system zastawek. Do zagadnień kształtowania stosunków wodnych można wliczyć również ochronę śródleśnych bagien, mszarów, torfowisk, źródlisk, młak wraz z ich florą i fauną w formie użytków ekologicznych. W Nadleśnictwie jak i w gminach zastosowana została ta formy ochrony obszarowej. Inną z form działań miejscowych mających na celu gromadzenie i zatrzymywanie zasobów wodnych jest mała retencja. Zabiegi małej retencji mają służyć przede wszystkim zapobieganiu ujemnym skutkom okresowych anomalii pogodowych, a także zapewniają miejsce bytowania, rozmnażania i zimowania wielu gatunkom płazów. Stanowią również ważny element siedliska dla ptaków i ssaków leśnych. Gromadzenie i zatrzymywanie wody można uzyskać poprzez stosowanie zabiegów techniczno-budowlanych i gospodarczych. Dla dłuższego zatrzymania wody w obniżeniach terenu i zwiększenia jej objętości można pogłębić istniejące oczka wodne. Dogodną lokalizacją dla małych zbiorników retencyjnych są doliny małych cieków, które po uprzednim wybudowaniu progów i przetamowań w kaskadowym układzie zabudowy, magazynują zasoby wodne i spowalniają jej przepływ. Dla drzewostanów stworzone są w ten sposób dogodniejsze warunki mikroklimatyczne. Nadleśnictwo bierze udział w programie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych. Plan zagospodarowania przestrzennego gmin przy przeznaczaniu terenów pod zabudowę powinien przewidywać doprowadzenie tam infrastruktury komunalnej (wodociągi i kanalizacja). Udzielanie ewentualnych zezwoleń powinno być uwarunkowane zobligowaniem właściciela do utylizacji ścieków (stosowanie biopreparatów do podczyszczania szamb, wybudowanie przydomowej oczyszczalni ścieków). 98

99 Konieczny jest udział Nadleśnictwa w opiniowaniu planu zagospodarowania przestrzennego gmin a szczególnie tych gmin, na których prowadzona jest eksploatacja kopalin (piasków podsadzkowych gmina Bierawa miejscowość Kotlarnia). Zaleca się ograniczenie użytkowania na terenach źródliskowych, oraz stosowania chemicznych środków ochrony lasu, jak również w trakcie prac leśnych bioolejów. Projekt planu urządzenia lasu zaleca również ochronę śródleśnych źródlisk, młak i torfowisk. Realizacja przez Nadleśnictwo programu małej retencji w powiązaniu z zachowaniem trwałości lasu wpływa na ograniczenie niekorzystnych wahań poziomu wód gruntowych. W Nadleśnictwie Kędzierzyn nie przewiduje się wykonywania zabiegów prowadzących do pogorszenia stosunków wodnych. Wpływ zapisów planu na stosunki wodne należy uznać za dodatni Oddziaływanie na powietrze. Las działa jako naturalny filtr wody i powietrza oraz jest producentem tlenu, pochłaniając jednocześnie znaczne ilości dwutlenku węgla. Sprzyja temu bogactwo roślin i trwałe utrzymywanie pokrywy roślinnej. Zachowanie zasobów leśnych przyczynia się, więc do poprawy parametrów powietrza. Wpływ na powietrze atmosferyczne należy uznać za dodatni Oddziaływanie na powierzchnię ziemi. Wyznaczenie lasów ochronnych, utrzymanie trwałej roślinności leśnej sprzyja zabezpieczeniu gleby przed erozją i wypłukiwaniem. Na terenach leśnych występują naturalne podtypy glebowe nie przeobrażone przez działalność człowieka. Wykonywanie niektórych zaplanowanych zabiegów gospodarczych i hodowlanych może się wiązać z nieznacznym przeobrażeniem wierzchniej pokrywy glebowej jednakże wpływ planu na powierzchnię ziemi w długim okresie czasu należy uznać za dodatni Oddziaływanie na krajobraz. Zapisy projektu planu urządzenia lasu wpływają na kształtowanie krajobrazu leśnego poprzez wyznaczenie zasad funkcjonowania gospodarki leśnej w zakresie odnowień, użytkowania rębnego, zachowania lasów. Określają miejsce, rodzaj oraz rozmiar działań gospodarczych i hodowlanych. Wykonywanie przewidzianych w planie zabiegów gospodarczych (np. cięcia uprzątające w rębni częściowej lub rębnia zupełna) może powodować krótkoterminowe oddziaływanie ujemne poprzez przeobrażenia krajobrazu leśnego. Rębnie stopniowe i częściowe wykonywane są najczęściej w zróżnicowanych wiekowo drzewostanach z zaawansowanym odnowieniem (klasie odnowienia), co wynika z przyjęcia długiego okresu odnowienia. Gwarantuje to szybkie uzyskanie zwarcia przez młody 99

100 drzewostan i możliwość ciągłego spełniania zadań ochronnych. Ważnym aspektem w kształtowaniu krajobrazu jest odpowiedni dobór metod zagospodarowania i odnawiania lasu. Najbardziej odpowiednim sposobem zachowania trwałości i niezmienności postaci lasu w krajobrazie jest przyjęcie rębni stopniowych zwłaszcza stopniowej udoskonalonej (Jaworski 2000). Naturalność składu gatunkowego i mnogość faz rozwojowych drzewostanu, kształtowana w wyniku rębni, jest podstawowym czynnikiem różnorodności krajobrazu w skali lokalnej. Wszelkie działania gospodarcze przewidziane w projekcie planu opierają się na zasadach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, zakładającej zachowanie i pomnażanie zasobów leśnych. Plan ochrony przyrody zawiera dodatkowo zapisy odnośnie prawidłowego kształtowania strefy ekotonowej, czyli strefy przejściowej pomiędzy dwoma różnymi ekosystemami np. pomiędzy lasem i łąką, lasem i rolą czy lasem i wodą. Istotny jest również zapis dotyczący zachowania różnorodności i bogactwa krajobrazu zalecający pozostawienie w stanie nienaruszonym śródleśnych łąk, bagienek, polan czy różnego rodzaju nieużytków będących często ostoją chronionych gatunków roślin i miejscem bytowania zwierzyny. Należy wiec uznać, że w długiej perspektywie czasu, wpływ zapisów planu urządzenia lasu na krajobraz, w różnym czasie może być zróżnicowany, jednak w dłuższym okresie czasu jest dodatni. Mozaikowatość lasów, zróżnicowanie powierzchniowe, gatunkowe i wiekowe wzbogacają i urozmaicają krajobraz Oddziaływanie na klimat. Wpływ krótko- i średnioterminowy uwidacznia się w stabilizacji lokalnego mikroklimatu, złagodzeniu amplitudy wahań temperatury, w zwyżkach wilgotności względnej powietrza. Pozytywny wpływ długoterminowy jest widoczny, jako łączne oddziaływanie lasów całej strefy klimatycznej. Podobnie jak przy wpływie na powietrze las ma dodatni wpływ na warunki klimatyczne. Ze względu na lokalny charakter zaplanowanych prac nie przewiduje się, aby realizacja ustaleń planu miała znaczący wpływ na klimat. Zmiany mikroklimatu pod wpływem realizowanych zadań gospodarczych będą dotyczyły bezpośrednio powierzchni objętych danym zabiegiem. Skutki tych zmian nie wpłyną jednak istotnie na warunki topo- i mezoklimatyczne regionu. W związku z tym w ocenie ogólnej wpływ planu na klimat oceniany jest jako neutralny Oddziaływanie na zasoby naturalne. Gospodarka leśna prowadzona jest obecnie na zasadach zachowania i powiększania zasobów drzewnych i trwałości lasu. Głównym celem planowania urządzeniowego jest zapewnienie trwałości i ciągłości użytkowania zasobów przyrodniczych, głównie odnawialnego surowca, jakim jest drewno. PUL jest dokumentem wyznaczającym ramy dla 100

101 takiego postępowania gospodarczego, które ma umożliwić trwały wzrost lub co najmniej utrzymanie stanu i wielkości zasobów drzewnych. W tym celu za pomocą algorytmów matematycznych obliczone zostały tzw. etaty miąższościowe użytkowania, czyli takie wielkości użytkowania, które pozwalają wnioskować, że nie nastąpi zmniejszenie zasobów drzewnych oraz zostaną zachowane wszelkie możliwe funkcje lasów. Etaty, te po zatwierdzeniu PUL przez Ministra Środowiska, stają się maksymalną wielkością wyrażoną w m 3, niemożliwą do przekroczenia w trakcie obowiązywania planu urządzenia lasu. Oddziaływanie projektu planu urządzenia lasu na zasoby naturalne sprowadza się do wpływu jego zapisów na stan i wielkość zasobów drewna w lasach nadleśnictwa. W przypadku użytkowania rębnego poziom pozyskania został dostosowany do potrzeb hodowlanych, stanu zdrowotnego oraz potrzeb przebudowy drzewostanów. Użytkowanie główne zaprojektowano na poziomie 28,5 % spodziewanego przyrostu zasobów brutto kierując się w głównej mierze potrzebami hodowlanymi drzewostanów. Zapas drzewny Nadleśnictwa Kędzierzyn na wynosi m 3 a przeciętna miąższość użytków rębnych na 1 ha drzewostanów wynosić będzie ok. 1,6 m 3 /ha. Prognozuje się, zatem że na 1 ha drzewostanów Nadleśnictwa Kędzierzyn, przy pełnym wykonaniu użytków głównych, będzie odkładał się przyrost w wysokości ok. 4,5m 3 rocznie. Tak, więc projekt planu urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Kędzierzyn, przyjmuje etat użytkowania głównego (rębnego i przedrębnego) w rozmiarze zapewniającym powiększanie zasobów drzewnych stanowiących odnawialne zasoby naturalne. W długim okresie czasu oddziaływanie na zasoby naturalne będzie pozytywne Oddziaływanie na zabytki i dobra kultury materialnej. W trakcie wykonywania projektu planu urządzenia lasu jest sporządzany wykaz walorów kulturowych znajdujących się w zasięgu terytorialnym nadleśnictwa. Wykaz ten został zamieszczony w programie ochrony przyrody. Dzięki takim zapisom plan urządzenia lasu jest ważnym źródłem informacji o zabytkach i dobrach kultury materialnej danego terenu. Las bezpośrednio nie wpływa na zabytki i dobra kultury materialnej, tworzy natomiast niepowtarzalne ich tło, wzbogacając wnętrza krajobrazowe Zestawienie zbiorcze przewidywanego oddziaływania planu na środowisko. Sumaryczne ujęcie przewidywanego oddziaływania projektu planu urządzenia lasu na środowisko zostało przedstawione w poniższej tabeli. Tabela XVII. Przewidywane oddziaływanie projektu planu urządzenia lasu na środowisko w granicach zasięgu terytorialnego Nadleśnictwa Kędzierzyn 101

102 Rodzaje planowanych czynności i zadań gospodarczych oraz ich przewidywane znaczące Oddziaływanie łączne Elementy oddziaływanie na elementy środowiska planowanych Lp. środowiska Pielęgnowanie Rębnie Rębnie Rębnie Przebudowa czynności i zadań Odnowienia drzewostanów zupełne częściowe stopniowe drzewostanów gospodarczych Różnorodność biologiczna +1/+2/+3 +1/+2/+3 01/02/+3 +1/+2/03 +1/+2/03 +1/+2/+3 +1/+2/+3 2. Ludzie +1/02/+3 +1/+2/+3 01/02/+3 +1/02/+3 +1/02/+3 +1/+2/+3 +1/+2/+3 3. Zwierzęta -1/02/+3 01/+2/+3-1/02/+3-1/02/+3-1/02/+3 01/+2/+3-1/02/+3 4. Rośliny 01/+2/+3 01/02/03-1/02/03 01/+2/+3 01/02/03 01/+2/+3 01/+2/+3 5. Woda +1/+2/+3 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/+2/+3 01/+2/+3 6. Powietrze +1/+2/+3 01/02/+3 01/02/+3 01/+2/+3 01/02/+3 +1/+2/+3 +1/+2/+3 7. Powierzchnia ziemi -1/02/+3 01/+2/+3-1/02/+3-1/02/+3-1/02/+3-1/+2/+3-1/02/+3 8. Krajobraz +1/+2/+3 +1/+2/03-1/02/03-1/02/03 01/02/03 01/+2/+3 +1/+2/+3 9. Klimat +1/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/ Zasoby naturalne +1/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 +1/+2/ Zabytki 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/ Dobra materialne 01/+2/+3 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/02/03 01/+2/+3 01/02/ Łączna ocena oddziaływania projektu planu urządzenia lasu na środowisko +1/+2/+3 +1/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 01/+2/+3 +1/+2/+3 +1/+2/+3 Symbole przewidywanego znaczącego oddziaływania planowanych czynności gospodarczych na elementy środowiska oraz symbole dotyczące okresu tego oddziaływania: + (plus) wpływ dodatni, pozytywny; 0 (zero) brak znaczącego wpływu, - (minus) wpływ ujemny, negatywny, 1. oddziaływanie krótkoterminowe (1-5 lat) 2. oddziaływanie średnioterminowe (okres obowiazywania planu - 10 lat) 3. oddziaływanie długoterminowe (jedno pokolenie drzewostanu ok. 100 lat) (np. symbol -3. ujemnego oddziaływania długookresowego uznaje się jako równoznaczny z oddziaływaniem znacząco negatywnym). 5.2 Wpływ ustaleń planu na zwierzęta i rośliny chronione w zasięgu Nadleśnictwa Kędzierzyn, oraz na chronione siedliska przyrodnicze. Analiza oddziaływania projektu planu urządzenia lasu obejmuje wpływ zadań gospodarczych na chronione siedliska przyrodnicze na obszarach przyrodniczych o charakterze naturowym. W poniższych tabelach zostały zestawione informacje dotyczące przedmiotów ochrony i planowanych na nich zabiegach gospodarczych oraz ustalone przyrodnicze typy lasu. W tabeli XX określono dla konkretnego siedliska powierzchnię i symbol znaczenia siedliska oraz rodzaj i powierzchnię zabiegów na nim prowadzonych. Oddziaływanie łączne planowanych zadań dla siedlisk z Dyrektywy Rady 92/43/EWG na obszarach zostało przedstawione w tabeli XXII. Jednym z kryteriów oceny był czas oddziaływania, wyróżniono tutaj oddziaływanie krótko-, średnio- i długoterminowe. W ocenie wzięto też pod uwagę naturalny zasięg siedliska, strukturę drzewostanów i funkcje konieczne do długotrwałego zachowania siedliska oraz stan ochrony typowych gatunków siedliska. W ocenie dokonano także porównania gospodarczych typów drzewostanu i ustalonych składów odnowienia z naturalnym składem gatunkowym lasów wg Matuszkiewicza (2007) i metodyki inwentaryzacji leśnych siedlisk przyrodniczych Natura 2000 w Lasach Państwowych. Oprócz tego określono przewidywane zmiany struktury wiekowej na siedliskach Natura 2000 na początku i na końcu obowiązywania planu urządzenia lasu. Wyniki tej symulacji dla siedlisk naturowych zapisano w formie wykresu. 102

103 Przedmiotem ochrony na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn są siedliska o charakterze naturowym, oraz gatunki roślin i zwierząt. Dotyczy to również tych siedlisk przyrodniczych, które potwierdzono podczas inwentaryzacji przyrodniczej Nadleśnictwa w latach Podczas wykonanej w Lasach Państwowych powszechnej inwentaryzacji zasobów przyrodniczych, obejmującej siedliska przyrodnicze oraz siedliska dzikiej fauny i flory, na gruntach Nadleśnictwa Kędzierzyn zidentyfikowano 6 leśnych siedlisk przyrodniczych. Sposób zagospodarowania przyjęty dla poszczególnych typów siedlisk przyrodniczych przedstawiają tabele XIX i XX. Na podstawie inwentaryzacji wykonanych w ramach programu Natura 2000 na obszarze Nadleśnictwa Kędzierzyn stwierdzono występowanie następujących gatunków zwierząt, opisanych w ramach dyrektyw: ptasiej i siedliskowej. Tabela XVIII. Gatunki ssaków, owadów i ptaków (naturowe) zlokalizowane w Nadleśnictwie Kędzierzyn. Lp. Kod Gatunek Status ochrony w Polsce Orientacyjna lokalizacja leśnictwo, oddział, pododdział Gatunki specjalnej troski A127 Mopek zachodni Barbastella barbastellus L. Bóbr europejski Castor fiber L. Wydra Lutra lutra L. Żuraw Grus grus L. (Gatunki chronione) Ssaki Ptaki Owady Ścisła Częściowa Częściowa Ścisła Leśnictwo Czajka: bunkry (schrony w Sławięcicach przy obozie pracy z II wojny światowej) inwentaryzacja zimowych schronień w dniu r. (dr G. Hebda). Nie stwierdzony podczas inwentaryzacji Leśnictwo Czajka: (w roku 2008 na wysokości oddz. 16, oraz 13 (rzeka Kłodnica, ścięte świeże drzewa) w dwóch miejscach, na Odrze (wlot Kłodnicy do Odry teren gminy). Leśnictwo Niezdrowice (rów Bojszówka, oddz. 311); Leśnictwo Pokrzywnica: (na Dębowej, oddz. 302) Leśnictwo Niezdrowice: (na żerowisku w oddz.: 320j - 2,00ha - śródleśne bagno); Leśnictwo Pokrzywnica: (oddz: 303); Leśnictwo Rudziniec: (oddz.: 204 miejsce żerowania - bagienko); Leśnictwo Blachownia (przy starym kanale); Leśnictwo Kotlarnia (pola Goszyckie na oziminach 4 osobniki), 239d (bagienko); Leśnictwo Brzeźce: (oddz. 57n w roku 2007 obser. para) 103

104 Lp. Kod Gatunek Status ochrony w Polsce Orientacyjna lokalizacja leśnictwo, oddział, pododdział *Gatunek priorytetowy Czerwończyk nieparek (Modraszek nieparek) Lycaena dispar Haworth Modraszek nausitous Phengaris nausithous Bergsträsser (Maculinea nausithous Bergsträsser) Pachnica dębowa (Pachnica próchniczka) * Osmoderma eremita Scopoli Ścisła Ścisła Ścisła Obserwowany Leśnictwo Stara Kuźnia: (3 okazy, w tym 2 samce, 1 samica) oddz 213i Obserwowany Leśnictwo Pokrzywnica: (2 okazy) oddz 291k Obserwowana Leśnictwo Pokrzywnica: (1 stanowisko) oddz 284f Wpływ ustaleń planu na obszary występowania gatunków naturowych. W Nadleśnictwie spośród zwierząt chronionych wybrano gatunki specjalnej troski, do których zaliczono zlokalizowane na gruntach Nadleśnictwa gatunki naturowe (wg Dyrektywy Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków, oraz Dyrektywy Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) oraz gatunki wymagające objęcia ochroną strefową. Do gatunków zwierząt stanowiących gatunki specjalnej troski zaliczono: mopka zachodniego (Barbastella barbastellus L.), bobra europejskiego (Castor fiber L.), wydrę (Lutra lutra L.), żurawia (Grus grus L.), czerwończyka nieparka (Lycaena dispar Haworth), modraszka nausitousa (Phengaris nausithous Bergsträsser) i pachnicę dębową (Osmoderma eremita Scopoli). W przypadku mopka zachodniego (Barbastella barbastellus L.), którego występowanie stwierdzono w schronach w Sławięcicach przy obozie pracy z II wojny światowej (na gruntach obcych) nie przewiduje się bezpośredniego oddziaływania zaplanowanych zabiegów gospodarczych na jego stanowiska. Należy jednak zwrócić uwagę na wykonywanie zabiegów zaplanowanych w sąsiedztwie jego stanowisk ( ). Dla ochrony mopka zachodniego przy wykonywaniu w tym oddziale cięć zarówno rębnych jak i pielęgnacyjnych należy pozostawiać stare dziuplaste drzewa. Zabiegi te potencjalnie stwarzają zagrożenie negatywnego oddziaływania, jednak ich realizacja z zachowaniem wytycznych dotyczących ochrony tego gatunku (głównie w zakresie terminu realizacji zabiegów, poza okresem rozrodczym) nie powinna wpłynąć negatywnie na zachowanie jego biotopów. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska mopka zachodniego należy ocenić jako neutralne. Należy tu zaznaczyć, że las stanowi jedynie bazę pokarmową mopka. Zamieszkuje on z reguły bunkry, jaskinie, schrony, strychy, a więc miejsca położone jedynie w sąsiedztwie lasów. 104

105 W przypadku bobra europejskiego (Castor fiber L.), którego występowanie stwierdzono na terenie gminnym (wlot Kłodnicy do Odry), w pobliżu oddziału ( ), odpowiednio wykonane w nich planowe zabiegi (głównie pielęgnacyjne), nie wpłyną negatywnie na zachowanie jego biotopów. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska bobra europejskiego należy ocenić jako neutralne. W odniesieniu do wydry (Lutra lutra L.), w oddziałach, w których stwierdzono jej występowanie ( ), przewidziano zabiegi pielęgnacyjne w postaci trzebieży późnej i czyszczeń późnych. Odpowiednio wykonane w/w planowe zabiegi pielęgnacyjne, nie wpłyną negatywnie na stosunki wodne, a tym samym na stan zachowania jej biotopów. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska wydry należy ocenić jako neutralne. W przypadku żurawia (Grus grus L.), na części wydzieleń, w których, stwierdzono jego występowanie (śródleśne bagna), nie planuje się żadnych zabiegów gospodarczych. Na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn występowanie żurawi stwierdzono jedynie na żerowiskach (bagnach). Zabiegi zaplanowane w sąsiedztwie istniejących stanowisk żurawia należy realizować z zachowaniem wytycznych dotyczących ochrony tego gatunku (głównie w zakresie terminu realizacji zabiegów poza okresem rozrodczym). Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska żurawia należy ocenić jako neutralne. W przypadku czerwończyka nieparka (Lycaena dispar Haworth), w wydzieleniu, w którym stwierdzono jego występowanie nie planuje się zabiegów gospodarczych (oddz. ( ) - Ps powierzchnia nieleśna). Odpowiednio wykonane planowe zabiegi (jedynie pielęgnacyjne), w sąsiedztwie w/w wydzielenia, nie wpłyną negatywnie na zachowanie jego biotopów. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska czerwończyka nieparka należy ocenić jako neutralne. W odniesieniu do modraszka nausitousa (Phengaris nausithous Bergsträsser), stwierdzonego w wydzieleniu ( ) w projekcie Planu przewidziano jedynie zabiegi pielęgnacyjne. Modraszek nausitous (Phengaris nausithous Bergsträsser) jest to gatunek stenotopowy (gatunek wysoce wyspecjalizowany, o wąskiej tolerancji ekologicznej), występujący w ściśle określonym siedlisku, w warunkach wąskiej zmienności czynników środowiskowych. Modraszek nausitous związany jest z zespołami łąk wilgotnych; jednakże jego występowanie jest ograniczone do łąk, na których występuje jego zasadnicza roślina żywicielska - krwiściąg lekarski (Sanguisorba officinalis L.). Krwiściąg lekarski stanowi jedyną roślinę pokarmową dla gatunków myrmekofilnych motyli dziennych w tym modraszka nausitousa, których gąsienice początkowo żerują w jego główkach kwiatostanowych, następnie kontynuują rozwój w gniazdach mrówek. Jednakże bezwzględnym warunkiem 105

106 zasiedlenia przez modraszka nausitousa danego stanowiska jest występowanie rośliny pokarmowej oraz odpowiedniego gatunku mrówki gospodarza, a takie warunki stwarzają łąki położone z sąsiedztwie wydzielenia ( ). Biologia tego gatunku decyduje więc o tym, iż modraszek nausitous pojawiają się w tym wydzieleniu w zasadzie sporadycznie, motyl ten jedynie tu zalatuje. Fakt ten decyduje o tym, iż zaplanowane w tym wydzieleniu zabiegi pielęgnacyjne nie będą oddziaływać negatywnie na fluktuacje (wahania populacji) modraszka nausitousa. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska modraszka nausitousa należy ocenić jako neutralne. W przypadku pachnicy dębowej (Osmoderma eremita Scopoli) w wydzieleniu ( ), w projekcie Planu przewidziano jedynie zabiegi pielęgnacyjne. Przy ich wykonywaniu należy część drewna pozostawić do naturalnego rozkładu celem stworzenia odpowiednich warunków dla rozwoju populacji pachnicy dębowej. Biorąc powyższe pod uwagę łączne oddziaływanie zapisów projektu Planu na stanowiska pachnicy dębowej należy ocenić jako neutralne. Ponadto w stosunku do wszystkich w/w gatunków specjalnej troski w celu zachowania istniejących populacji zaleca się również ochroną czynną obejmują kontrolę efektów wykonanych zabiegów pielęgnacyjnych, poprzez coroczny monitoring. W przypadku stwierdzenia występowania innych gatunków specjalnej troski, miejsca ich występowania należy objąć szczególną ochroną i prowadzić coroczny monitoring ich stanu (np. potwierdzenie występowania, data, liczba osobników). Ewentualne zabiegi gospodarcze należy realizować w sposób zapewniający zachowanie ich stanu. Należy również ewentualne wyniki monitoringu zamieszczać w tabelach zawartych w wyciągach z Programu Ochrony Przyrody przekazanych do poszczególnych leśnictw. Płazy stanowią również bardzo ważną część składową ekosystemów leśnych Nadleśnictwa Kędzierzyn. Z powodu swej wyjątkowej wrażliwości na negatywne zmiany zachodzące w środowisku naturalnym, mogą one spełniać rolę bioindykatorów, czyli wskaźników informujących o negatywnych zmianach zachodzących w środowisku. Wymienione w Programie Ochrony Przyrody gatunki płazów są zwierzętami ziemnowodnymi, składającymi jaja w wodzie a zimującymi na lądzie. Dlatego też w celu doskonalenia działań w zakresie ochrony płazów zaleca się więc, zachować w stanie nienaruszonym istniejące oczka wodne, bagienka i torfowiska, stanowiące ich naturalne środowisko bytowania i rozrodu. Dla większości w/w gatunków zwierząt racjonalnie prowadzona gospodarka leśna nie stwarza zagrożenia stabilności ich populacji. W projekcie Planu nie wyznaczono obecnie stref ochrony gatunków strefowych. W przypadku stwierdzenia gniazd gatunków strefowych (np. orlika krzykliwego, bociana 106

107 czarnego), należy niezwłocznie złożyć wniosek o utworzenie stref ochronnych. Ewentualne wyznaczenie stref będzie obligować Nadleśnictwo do podjęcia niezwłocznych działań praktycznych tj. zaniechania wykonywania czynności gospodarczych w strefie ochrony całorocznej, a czynności w strefie ochrony okresowej wykonywać w dopuszczonym prawem terminach. 107

108 Tabela XIX. Siedliska przyrodnicze w zasięgu obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn. Planowane zabiegi gospodarcze (powierzchnia w ha) Lp. Nazwa i kod przedmiotu ochrony Orientacyjna powierzchnia (w ha) Bez zabiegu Odnowienia Pielęgnowanie drzewostanów Rodzaj rębni I II III IV V Razem Siedliska leśne kwaśna buczyna niżowa (Luzulo luzuloidis-fagetum) 31,93 brak 5,00 36,93 brak brak 6,84 brak brak 6, żyzna buczyna niżowa (Galio odorati-fagetum) 7,14 7,14 brak brak brak brak brak brak brak brak grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-carpinetum betuli) i subkontynentalny (Tilio cordatae-carpinetum betuli) 9190 środkowoeuropejski acydofilny las dębowy (Calamagrostio arundinacea-quercetum petraeae) 91E0-3 - łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum) 91F0 łęg wiązowo-jesionowy (łęgowe lasy dębowo-jesionowo-wiązowe) (Ficario-Ulmetum minoris) 655,23 25,20 42,32 633,80 4,49 3,06 22,65 86,71 brak 116,91 167,12 brak 3,15 162,07 brak brak 13,93 brak brak 13,93 373,56 0,10 15,47 382,55 13,41 brak 3,38 1,76 brak 18,55 30,60 0,01 7,06 40,37 brak brak 6,52 brak brak 6,52 Tabela XX. Wpływ ustaleń projektu planu na siedliska przyrodnicze w zasięgu obszaru Nadleśnictwa Kędzierzyn. 108

109 L.p. Nazwa siedliska Okres oddziaływania na przedmiot ochrony 2) Rodzaje planowanych czynności gospodarczych 3) i ich przewidywany wpływ 1) na zachowanie stanu ochrony przedmiotów ochrony Pielęgnowanie Rębnie Rębnie Rębnie Bez Odnowienia stopniowe zabiegu drzewostanów zupełne częściowe i przerębowa Oddziaływanie łączne planowanych czynności i zadań gospodarczych Uzasadnienie do oceny oddziaływania kwaśna buczyna niżowa (Luzulo luzuloidis-fagetum) Siedliska leśne 1 2 brak brak brak brak brak brak Brak negatywnych skutków oddziaływania planu 3 brak + + brak brak + + w okresie długoterminowym żyzna buczyna niżowa (Galio odorati- Fagetum) grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-carpinetum betuli) i subkontynentalny (Tilio cordatae-carpinetum betuli)cordatae-carpinetum betuli) 9190 środkowoeuropejski acydofilny las dębowy (Calamagrostio arundinacea-quercetum petraeae) 1 brak brak brak brak brak brak brak 2 brak brak brak brak brak brak brak 3 brak brak brak brak brak brak brak Brak negatywnych skutków oddziaływania planu Brak negatywnych skutków oddziaływania planu w okresie długoterminowym 1 2 brak brak brak brak brak brak Brak negatywnych skutków oddziaływania planu 3 brak + + brak brak + + w okresie długoterminowym 5. 91E0-3 - łęg jesionowoolszowy (Fraxino-Alnetum) brak brak Brak negatywnych skutków oddziaływania planu brak + + w okresie długoterminowym 109

110 L.p. Nazwa siedliska Okres oddziaływania na przedmiot ochrony 2) Rodzaje planowanych czynności gospodarczych 3) i ich przewidywany wpływ 1) na zachowanie stanu ochrony przedmiotów ochrony Pielęgno Rębnie Bez wanie Rębnie Rębnie Odnowienia stopniowe zabiegu drzewostanów zupełne częściowe i przerębowa Oddziaływanie łączne planowanych czynności i zadań gospodarczych Uzasadnienie do oceny oddziaływania F0 - łęg wiązowojesionowy (łęgowe lasy dębowojesionowo-wiązowe) (Ficario-Ulmetum minoris) brak brak brak brak Brak negatywnych skutków oddziaływania planu brak brak + + w okresie długoterminowym 1) Symbole wpływu planowanych czynności gospodarczych na stan ochrony przedmiotów ochrony : + (plus) wpływ dodatni, pozytywny; 0 (zero) wpływ obojętny, - (minus) wpływ ujemny, negatywny, brak gdy brak danej czynności w planie, 2) Symbole dotyczące okresu tego oddziaływania: 1. oddziaływanie krótkoterminowe, 2.oddziaływanie średnioterminowe, 3. oddziaływanie długoterminowe, 3) Zadania gospodarcze formułowane na poziomie ogólnym (nie adresowane do wydzieleń drzewostanowych) nie kwalifikują się do ujęcia w formie macierzy, stąd omówienie ich przewidywanego wpływu możliwe tylko w formie tekstowej pod tabelą. 110

111 Z przedstawionych danych wynika, że: Nie planuje się zalesiania gruntów; Na siedlisku leśnym 9130 nie planuje się jakichkolwiek działań gospodarczych; Pielęgnowanie drzewostanów (CW, CP, TW, TP) planowane do wykonania na leśnych siedliskach przyrodniczych (9110-1, 9170, 9190, 91E0-3, 91F0) powinno przyczynić się do poprawienia niektórych parametrów siedliska i wyeliminowania gatunków niepożądanych; W przypadku czyszczeń wczesnych (CW), czyszczeń późnych (CP), trzebieży wczesnych (TW), trzebieży późnych (TP), należy spodziewać się możliwości wystąpienia długoterminowego oddziaływania pozytywnego. Wykonanie tych zabiegów w zakresie dostosowanym do przyrodniczych wymogów poszczególnych siedlisk, spowoduje, że eliminowane będą gatunki niepożądane, obce ekologicznie powodujące zniekształcenie siedlisk. Rozluźnienie zwarcia drzewostanu dodatkowo wpłynie na poprawę warunków świetlnych dla chronionych zbiorowisk leśnych; W przypadku zastosowania rębni II, III i IV stwierdzono brak średniookresowego oddziaływania negatywnego; Grąd środkowoeuropejski (Galio sylvatici-carpinetum betuli) i subkontynentalny (Tilio cordatae-carpinetum betuli) jest na terenie Nadleśnictwa Kędzierzyn dominującym siedliskiem zajmującym około 52 % powierzchni wszystkich siedlisk przyrodniczych zaliczonych do sieci Natura W projekcie planu urządzania lasu większość siedlisk grądu środkowoeuropejskiego i subkontynentalnego zagospodarowana jest zabiegiem pielęgnacji drzewostanów (CW, CP, TW, TP). Spośród rębni najczęściej projektowaną rębnią jest rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona - IVD (znacznie rzadziej gniazdowa częściowa (IIIB) i zupełna (IIIA).). Rębnia IVd prowadzi do powstawania drzewostanów o dużym zróżnicowaniu gatunkowym, strukturalnym i wiekowym, a długi okres odnowienia sprzyja powstawaniu naturalnego odnowienia o składzie gatunkowym zgodnym z gospodarczym typem drzewostanu. Ochrona leśnych siedlisk przyrodniczych odbywa się w dwojaki sposób: poprzez zachowanie i brak ingerencji w zachodzące w nich procesy lub przez odtwarzanie tych zbiorowisk za pomocą odpowiednio dobranych rębni i składów odnowieniowych. Na chronionych siedliskach przyrodniczych zaproponowano w projekcie planu urządzenia lasu stosowanie składów gatunkowych upraw i gospodarczych typów drzewostanu zgodnych (oprócz nielicznych wyjątków) z naturalnymi typami lasu (Matuszkiewicz 2007). 111

112 Zaprojektowane w ten sposób zabiegi gospodarcze nie będą wywierały w trakcie realizacji negatywnego wpływu na siedliska, a w większości wypadków wpływ ten będzie pozytywny np. przebudowa drzewostanów związana z wprowadzaniem gatunków odpowiednich dla danego siedliska. 112