Praca doktorska. Muzyka w Biblii

Transkrypt

1 Praca doktorska Robert Rachuta Muzyka w Biblii Napisana pod kierunkiem Prof. dr hab. Kazimierza Ilskiego 1

2 C h c i a ł b y m w t y m m i e j s c u s e r d e c z n i e p o d z i ę k o w a ć P r o f e s o r o w i S t e f a n o w i Z a w a d z k i e m u, k t ó r y s w o j ą w i e d z ą i d o ś w i a d c z e n i e m n i e j e d n o k r o t n i e u c h r o n i ł m n i e p r z e d p o p e ł n i e n i e m b ł ę d ó w. O g r o mn e p o d z i ę k o w a n i a w i n i e n j e s t e m P r o f e s o r o w i J e r z e m u A l b r e c h t o w i, j e g o w i e d z a d o t y c z ą c a k u l t u r y I z r a e l a, k t ó r ą p r z e k a z y w a ł m i p o d c z a s t w o r z e n i a t e j p r a c y, b y ł a b e z c e n n a. J e s t e m r ó w n i e ż n i e z w y k l e w d z i ę c z n y P r o f e s o r o w i P i o t r o w i B r i x o w i z a j e g o p o m o c w r o z w i ą z y w a n i u p r o b l e mó w d o t y c z ą c y c h t e k s t u B i b l i i. S k ł a d a m r ó w n i e ż p o d z i ę k o w a n i a P a n u D o k t o r o w i W i t o l d o w i T y b o r o w s k i e m u, k t ó r y z a w s z e s ł u ż y ł s w o j ą w i e d z ą d o t y c z ą c ą h i s t o r i i i k u l t u r y M e z o p o t a m i i. 2

3 Spis treści Strona t yt u ł o w a s. 1 P odziękowan i a s. 2 S pis t r eś ci s. 3 S pis ilustracj i s. 5 W s tęp s. 7 I. Dzieje muzyki Izraela s Kształtowanie się muz yk i Iz r a el a n a p rzestrz en i dziejów s. 17 II. Instrumenty Muzyczne w Biblii s Ogólna ch a r ak terys t yk a s R ó g s Trąby s Bęben s Halil s Kinnor s Nevel s Uggav s As e y b r o szim s Cym b a ł y ( t al erze) s S istrum s Dz wo nki s P s alteri um s S ym p o n ya s

4 III. Współczesna teoria muzyki a muzyka w Starym Testamencie s Skale i notacj a muz yc z n a s. 169 IV. Zjawiska muzyczne występujące w Biblii s Śpiew s ś piew kobiet - ś piew antyf o n al n y i r e sponsorialny - 2. Psalm s Ekstaza i pro r octwa s Taniec s. 222 Zakończ enie s. 230 Bibliografi a s

5 Spis ilustracji. 1. Wiz e ru n ek m enora, lulav, mahtta i szofar, s : S ygnał szofar, C odex Ad l er, XIII w. N e w Yo rk, J ew ish Theo logical S eminary N o 932, fol. 21b, s R óżne rodz aj e ro gów (szofarów ) w g The J ew ish Encyc l o p e dia, s Ko biet y grające n a b ębenkach (t of). Fi gurki z t e r ak ot y, IX - V III w. prz ed C hr ys t usem, a) S chiqm ona, IAA(The Is r a e l Antiquities A u thority) , b) Tel-el-Far`ah, Ecole biblique F-3426, s III w. p.n.e. halil, Abu Schuscha (Gezer) 1 s Malowi dło nagrobne Beni-Hassan w Egipci e, ok w. prz ed C h r ys t u s em, s Wizerunki lir na monetach z czasów powstania Bar- Kochby, r. a) Kinnor, zbiory prywatne, b) Nevel, Heretz Museum K-4647, s T al e rz e (m e silttayi m ), XII- X w. prz ed Chrys t usem, Meggido, IAA 36, 1986, s Grzechotki gliniane ( mena` an i m ), późna ep oka brązu a).hazor, IAA (The Is r a e l Antiquities Au thorit y) , b ) Gez e r, IA A ( T h e Is r a e l An tiquities Authority) , s Dz wo nki a. I- III w. z nalezion y w C ez area, IA A ( T h e Is r a e l Antiquities A u thority) D i e M u s i k i n G e s c h i c h t e u n d G e g e n w a r t. A l l g e m e i n e E n z y k l o p a e d i e d e r M u s i k b e g r ü n d e t v o n F r i d r i c h B l u m e. Z w e i t e, n e u b e a r b e i t e t e A u s g a b e, h e r a u s g e g e b e n v o n L u d w i g F i n s c h e r, S a c h t e i l 1, B d. 1 A - B o g, B ä r e n r e i t e r, K a s e l i i n , s

6 b. okres rz ym s k i, IAA (T h e Is r a e l Antiquities Authority) , s

7 Wstęp P rz edm iotem studiów w n iniejsz ej r ozprawi e j est m uz yk a, o k tórej p am ięć z a ch o w ał a się na k artach Starego T estam e ntu 2. P odstaw o w ym m a teriał em ź ró dłow ym, k tóry p oz w al a w nioskować o t ym istotnym e l em e n ci e kultury Iz r a e litów j e st T a nach. W t ej s yt u a c ji a n aliz a posz cz e gólnyc h t e k stów nie może b yć o cz yw i ś ci e w o lna o d m e tod stosowanyc h p rz ez biblistów, j ed nak Bi blia j a ko t e kst, trak towan a jest prz ez e mnie głównie j ak o źródło historyc z n e. A b y o b s e r w ować p r o c es k ształtowania instrum en t arium i w ys t ę p o wania z j aw isk muz yc z n yc h, trz e b a b ył o przyj ą ć z a p o dstawę w yn i k i badań 3 i n a ich podstaw ie u szeregować k sięgi i i c h fragm e nt y p o d wzgl ę d em chro nologii i ich pochodz enia. Zachowan y i o p ublikowany m a t e r i ał a r c h eo logiczn y s t a n o wi o d r ębną gru p ę źródeł. Ni es t et y, n i e j e st o n d ość l icz ny z o b szaru 2 W s z y s t k i e w y k o r z y s t a n e w p r a c y w y d a n i a i p r z e k ł a d y B i b l i i p o d a n e s ą w b i b l i o g r a f i i. N a j c z ę ś c i e j c y t u j ę : B i b l i a T y s i ą c l e c i a, P o z n a ń - W a r s z a w a, J e ś l i c y t u j ę i n n e p r z e k ł a d y z a w s z e t o z a z n a c z a m. 3 P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u, R e d. k s. M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ), k s. M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ), P o z n a ń P i s m o Ś w i ę t e. S t a r y i N o w y T e s t a m e n t. R e d. k s. M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ), k s. M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ). P o z n a ń P i s m o Ś w i ę t e, O p r. Z e s p ó ł B i b l i s t ó w P o l s k i c h z i n i c j a t y w y T o w. Ś w i ę t e g o P a w ł a, r o k w y d a n i a : B i b l i a. S t a r y T e s t a m e n t w e w y j ą t k a c h, p o d ł u g t ł u m a c z e n i a k s i ę d z a J a k ó b a W u j k a, p r z e z k s i ę d z a P r o b o s z c z a P e r l i ń s k i e g o s t a r a n n i e z e s t a w i o n y c h. P o z n a ń K s i ę g a I z a j a s z a, W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s. L e c h S t a c h o w i a k, P o z n a ń K s i ę g a P s a l m ó w, W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s. S t a n i s ł a w Ł a c h, P o z n a ń P s a l m y, p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w, K r a k ó w K s i ę g a P i ę c i u M e g i l o t, p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w, K r a k ó w K s i ę g a J e r e m i a s z a, p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w, K r a k ó w K s i ę g a H i o b a, p r z e k ł a d I z a a k C y l k o w, K r a k ó w K s i ę g a J e r e m i a s z a, W s t ę p - P r z e k ł a d z O r y g i n a ł u i K o m e n t a r z o p r a c o w a ł k s. L e c h S t a c h o w i a k, P o z n a ń B o o k o f P s a l m s, p r z y p i s y J. W e l l h a u s e n, L o n d o n

8 P al e styn y i d l a tego m u si b yć p o r ó wn yw a n y z i n n ym i a r tefaktami i uz upełniany n a t ej drodz e. P r a c a nad materiał em ź ró dłowym, b ez w ys t a r cz aj ą co sz e r okiej w e r yf i k a c ji a r c heologicz n ej, niesie z e s obą r yz yk o, iż w w i el u punktach omawian e z j a wisko nie j est ostatecz nie w yj a ś n ione, a e f ek t ci ą gle zachowuje postać hipotezy. U stawi cz n a p r a c a z e ź ró dłami pisanym i i a r ch eo logicznym i, n i e z a ś z n utami i u gru ntowaną p r a ktyk ą w yk o n a w cz ą p osz cz e gólnyc h u tworów s p r aw iła, ż e p rz ed kładam moją p r a c ę j ak o d ys e r t a cj ę z historii a nie z m uz yk o l o gii, gd yż n i e n al eż y o cz e kiwać, iż s p ełnione z ostan ą t ak ie w ym o gi, j a kie się s t aw ia p rz e d pracam i poświęco n ym i muz yc e b a r oku lub klas yc yzmu. Zajmując s i ę w c z e śniej muz yk ą M ezopotamii o r az Starożyt n e go E giptu 4, miał em możliwość o bserwować, iż p l emiona s e mick ie b ył y b a r dzo istotnym ł ą cznikiem międz y t ym i c yw i l iz a cj ami, a i ch w ędrówki miały o gromny w pł yw n a r oz p rzestrz enianie się i nform a cji i z w yc z a j ów o r az powstawanie n o w yc h z j a wisk. Semici p ośred nicz yl i w cz as a c h n aj d aw n iejsz yc h w w ym i a nie kulturo w ej p omiędz y M e z o potamią a Egiptem, G recją a E giptem, w r esz ci e, w cz as a c h nowoż yt n yc h, p omiędzy A z j ą a E u ro p ą i Am e r yk ą. Z t yc h p o wo dów trudno ustalić n i ekiedy o r yginalne c e ch y i c h k ultur y m u z yc z n e j. Ni e dostat kiem j e st b rak p rz e dstawi e ń ikonografi cz n yc h. N iemożność p oparcia a n al iz y t e kstowej p rz e dstaw i en i ami malarskimi cz y r z e źbiarskimi, jak t o m ał o miej s c e w innyc h starożyt n yc h kulturach, j es t z n a czn ym u t ru dnieniem w pracach badawcz yc h n a d m at e ri a łem biblijnym. Zanim z a jmiem y s i ę a naliz ą wł aś ci wyc h f r a gm e n tów Bi blii, w a r to prz yj ą ć j as ną d e fi nicj ę dz ieła l ub utwo ru muz yc z n e go, o r az f u nkcj i s połecz n yc h muz yk i. Pogląd In gardena j es t c i ą gl e o b owiąz ujący. A u t o r t en u waż a ł, iż u t wó r m uz yc z n y n i e j e st z j a wiskiem ps yc h iczn ym - nie stan o wi b owiem cz ęści ż yc i a p s yc h i c z n e go t wó r cy, a n i prz eż yć s ł u ch a cz y. N i e j e st on też nicz ym f iz yc z n ym - n ie m ożna s p ro wadz ić go do dźwi ę ków "produkowan yc h " w t r ak c ie w yk o n yw a nia utworu - dźwi ęki t e 4 R. R a c h u t a, M o n o c h o r d v o l S t r ó j i n s t r u m e n t ó w i n o t a c j a m u z y c z n a w s t a r o ż y t n y m E g i p c i e, T o r u ń , s

9 s t an owią t yl k o cz ys to a kustyc z n e j e go podłoże 5. N atomiast c o d o z ap isu dzieła m uzyc z n e go i nteres ującą o pinię w ygłasza U. E c o, k tóry t w i e rdzi, że obecn a notacj a pows t ał a z e staroż yt n yc h z a pisów gestyk u l a cji i z notacj i n eum a t yc z n e j, która rejestrowała z j aw iska z a raz e m k inez yc z n e i p ara lingw istyc z n e, a w s e miologii z a gadnienia m uz yk i p orusz a s ię, gd y c h o d z i o s prawdz enie m ożliwo ś ci skodyf i k o w ania t onem ó w 6. E n c yk l o p e d yc z n e u j ę ci e muz yk i o kreśla j ej fu nkcj e, j ak o z ad a nia, które p eł ni ona w ż yc i u s połeczeństw. Zadania t e s ą różne w r óżn yc h o k r es a ch dziej o w yc h. W z al eżności od swoich z a d ań m uz yk a z m i enia ś ro d ki, z a pomocą któryc h j e r e aliz uje. Muz yk a m oże s łuż yć o b r z ę d om m a gicz n ym, w yc h o w a n iu s połeczeństwa, k o ntemplacji, religii, roz r yw c e i t p. J ej p odstawo w ym z a daniem j est j e dnak dostarcz a nie przeż yć e s t et yc z nyc h 7. W sz ys t kie t e fu nkcje w ys t ę pował y w w i ększ ym l u b m niej sz ym s topniu w k ulturze m uz yc z n ej Iz r a e l a, której c echą specyf i c z n ą b ył o p rz ed e w sz ys tkim z achowan i e b a rdz o u nikalnego źródła l iterackiego, j a k nazyw a j e A. Cz ek an o ws ki, j a kim b ył a Biblia. 8 N a Bliskim W s chodzie m uz yk a Iz r a e litów t r wa, z pewnym i p rz e r w ami, o d ponad t rz e ch t ys i ę c y l a t, z mien iając fo r m y o r a z i nstrum en t arium. Za k r e s z m i an t ru dno j es t ustalić, d l at e go w moich b a d an iach z as ad nicz o nie w yc i ą g a m wn iosków dotyc z ą c yc h s t arożyt n o ś ci n a podstawi e obserwacj i w s p ółcz esnej muzyk i N a r o d u W yb r a n e go, cz y m uz yk i, k tóra z n iej cz e r pała (j a k c hrześci j ań ska z a ró wn o rz ym s k okatolicka j ak i biz a nt yj s k a ). Zasadę t ę łamię t yl k o w kilku m iejscach, kiedy w yd a j e się t o niez w yk l e w ażne, a n a wet k o nieczne. T e m at, którem u poświ ę co n a jest t a p r a c a, b ył j uż przedm iotem b a d ań, c hoć z ajmowało się nim stosunkowo niew i elu naukowców. Szcz e gólnie godna u w a gi jest cz ęść e n c yk l o p ed ii muz yk i o p r a co w an ej p rz ez F. Blum e 9 d o t yc z ą c a b iblijnyc h i n stru m entów. 5 R. I n g a r d e n, S t u d i a z e s t e t y k i, W a r s z a w a , s U. E c o, P e j z a ż s e m i o t y c z n y, W a r s z a w a , s T h e N e w G r o v e D i c t i o n a r y o f M u s i c a n d M u s i c i a n s, S e c o n d E d i t i o n e d i t e d b y S t a n l e y S a d i e a n d J o h n T y r r e l l, O x f o r d , V o l. X V I I, s A. C z e k a n o w s k a, K u l t u r y m u z y c z n e A z j i, K r a k ó w , s D i e M u s i k i n G e s c h i c h t e u n d G e g e n w a r t. A l l g e m e i n e E n z y k l o p a e d i e d e r M u s i k b e g r ü n d e t v o n F r i d r i c h B l u m e. Z w e i t e, n e u b e a r b e i t e t e A u s g a b e, 9

10 M imo upływ u c z asu i p ew n e go b r ak u a k tual ności, b ardzo w aż n e dla r oz wo ju wi edz y w t ej dziedzinie s ą książki A. Z. Id e l s ohna 10 o r az C. S a ch sa 11. In n e, n i ezwyk l e w ażne i n fo rm a cj e, um ożliwi a j ące p ostęp w p rz ygotowaniu tej r ozpraw y n a u k o w ej, z aw a r t e s ą w p r a c a ch a utoró w, k t ór yc h w ym i e n ię w p rz yp i sie w k o lejności a l f ab e t yc z n e j, ponieważ t r udno mi u łoż yć j e w e d ł u g w a gi c z y z n a cz en i a, j ak ie m iał y d l a r ozwoju bad a ń 12. N i e c ał e pięć l a t t em u u k azał się p rzekład b a r dzo d obrej pracy J. M ontagu 13, d ot yc z ą cej i nstrum en tów w Biblii. A utor porusz a s ię w n i ej idąc t ro p em posz czególn yc h k siąg. J es t t o b a rdz o pociągaj ą c a k o nstrukcj a, al e uz n ał em, ż e l ep sz a d la z r ozum i enia i stoty i w a r tości m uz yk i Iz r aela, b ędz ie m etoda polegająca na u k az a niu p osz cz e gólnyc h z j aw isk muz yc z n yc h i a n aliz i e i nstrum en t arium w s posób przekro jowy, n a podstaw ie całego mat e ri ał u biblijnego. h e r a u s g e g e b e n v o n L u d w i g F i n s c h e r, S a c h t e i l 1, B d. 1 A - B o g, B ä r e n r e i t e r, K a s e l i i n A. Z. I d e l s o h n, J e w i s h L i t u r g y a n d I t s D e v e l o p m e n t, D o v e r P u b l i c a t i o n s, I n c. N e w Y o r k A. Z. I d e l s o h n, J e w i s h M u s i c i n i t s h i s t o r i c a l d e v e l o p m e n t, N e w Y o r k C. S a c h s, H i s t o r i a i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h, W a r s z a w a C. S a c h s, M u z y k a w ś w i e c i e s t a r o ż y t n y m, W a r s z a w a B. B a y e r, M u s i c, B i b l i c a l P e r i o d, i n : E n c y c l o p e d i a J u d a i c a, J e r u s a l e m, B. B a y e r, T h e B i b l i c a l N e b e l, i n : Y u v a l 1, E. J. D e n t, T h e M u s i c o f t h e P e n t a t e u c h, C o p y r i g h t i n U. S. A., , b y t h e M u s i c a l A s s o c i a t i o n. E. G e r s o n - K i w i, M i g r a t i o n s a n d M u t a t i o n s o f t h e M u s i c i n E a s t a n d W e s t, T e l A v i v U n i v e r s i t y, I s r a e l O. K e e l, P i e ś ń n a d P i e ś n i a m i, P o z n a ń E. K o l a r i, M u s i k i n s t r. U n d i h r e V e r w e n d u n g i m A T, H e l s i n k i R. L a c h m a n n, G e s a n g e d e r J u d e n a u f d e r I n s e l D j e r b a, J e r u z a l e m R. L a c h m a n n, J e w i a h C a n t i l l a t i o n a n d S o n g i n t h e I s l e o i D j e r b a, J e r u s a l e m A. S e n d r e y, M u s i c i n A n c i e n t I z r a e l, V i s i o n P r e s s L t d., L o n d o n A. S h i l o a h, J e w i s h M u s i c a l T r a d i t i o n s, W a y n e S t a t e U n i v e r s i t y P r e s s D e t r o i t E. W e l l e s z, A n c i e n t a n d O r i e n t a l M u s i c, L o n d o n O x f o r d U n i v e r s i t y P r e s s, L o n d o n E. W e r n e r, J e w i s h M u s i c, T h e G r o v e D i c t i o n a r y o f M u s i c a n d M u s i c i a n s, 6 t h E d i t i o n, V o l. I X, L o n d o n, J. M o n t a g u, I n s t r u m e n t y m u z y c z n e B i b l i i, K r a k ó w

11 N a z ak ończ en i e t e go k ró tkiego p rz e glądu l iteratur y t r z eb a w ym i e nić j esz cz e p r a c ę J. Brau n a 14, która r ównież miała w p ł yw na k o ńcowy k sz t ałt t ej dys e r t a cji. M ożna z a uważ yć, że w w ym i e nionej liście a utoró w n ie ma ż ad n e go P olak a, a t yl k o jedna p r aca b ył a w yd a n a w j ęz yk u p olskim. Ś wi a dcz y t o o b r ak u z ai nteresowań t ym z a gadnieniem w n a sz ym k r aj u. W a rto t eż z a uważyć, ż e ż a dna z w ym i e nion yc h t u taj p r a c nie z ajmuje się temat em muz yk i w Biblii w c a łości. O graniczają s i ę o n e t yl k o do p ewn yc h f r a gm e ntów l ub sz cz e gółowyc h z a gadnień z a wart yc h w t ym t em a ci e. Z z azdrości ą s poglądałem n a b ad an i a n ad m uz yk ą grecką, ś wi e tnie o p r a co w an e, i to stosunkowo niedawno, p rz ez La n d e r s a 15 cz y W esta 16, k tórz y b a r dzo sz cz e gółowo i an a lit yc z n e podeszli d o t e go z a gadnienia, w yk az ując o gro mne z roz umienie b a d an e go p rz e dmiotu. O d różnienia t o t e prace od p u blikacji S eidela 17, z ajmującego s ię muz yk ą Iz r a e litów, k tóry c yt u j e f r a gmenty Biblii n i e m aj ą c e z wi ązku z opis yw a n ym z a gadnieniem, a t ab el a u miesz cz ona n a stronach j ego k s iążki, pełna b ł ę dów i n i eś ci słości, j es t z a p rz e cz eniem rzetel ności j a k ą p o winien k ierować s i ę każ d y, k t o chce d ojść do prawdy h i storyc z n ej. A u tor c h c ą c ustrz ec się t ak i e go sposobu p r a c y, s t a r ał się d okładnie ś l edzić t ek st Biblii, która s am a w sobie j e st trudnym m at e ri a ł em. N i e wi el ka i lość artefaktów nie może b yć t a k pom ocna j a k w p rz yp a d k u an a lizy t e k s t ów p o ch odz ą c yc h z t e r enów innyc h s t arożyt n yc h k u ltur. Zatem jedyn ą s łuszną m etodą wyd a j e się p o dążanie z a h ebrajską w e rs j ą j ęzyk o w ą Starego Testamentu, uz upełniając a nalizę t ek stów z a p om ocą greckiego (S e ptuaginta) i ł a ci ńskiego (W ulgata) t łum a cz en ia. Starsz ym i bliższ ym o r yginałowi j es t Septuaginta i o n a będz ie z d e c yd o w a n ie b a r dziej p om o cn a n iż W ulga t a, w której t e rminologia m uz yc z n a p rz eł ożona z o stał a niekonsekwentnie, może nawet bez dokładnego zroz umienia. W p r a c y t e j poró w n yw a n e b ę d ą ró w nież p rz ekłady p olskie i a n giel skie. J a k w ielkie s ą różnice w t łum a cz en i ach Biblii, ch o ćb y t yl k o n a j ęz yk p o lski, m oże ś wi ad czyć c yt o w a n y p o niżej w dwóch r óżnyc h w e r sjach tekst. 14 J. B r a u n, M u s i c i n a n c i e n t I s r a e l - P a l e s t i n e, C a m b r i d g e J. G. L a n d e r s, M u z y k a s t a r o ż y t n e j G r e c j i i R z y m u, K r a k ó w M. L. W e s t, M u z y k a s t a r o ż y t n e j G r e c j i, K r a k ó w H. S e i d e l, M u s i k i n A l t i s r a e l, F r a n k f u r t

12 N e Zwier z ch nika mi l ew itów byli: Chaszabiasz, Szer e biasz, Jo zue, B innuj, Kadmi el i braci a i c h - którzy w e dług rozporządzenia D aw ida, męża Bożeg o, przy wiel bieniu i dziękczynieniu stali n a przeci w nich, oddział równo z oddziałem 18 N e przełożonymi l ewitów byl i : C haszabia, Szerebia, Jo zue, Binnuj, K admi el i i ch bracia z urzędu, kt órzy przy śpiew aniu hymn ów p o ch walnych i dziękczynnych zgodnie z rozporządzeniem Daw ida, m ę ż a Bożego, stali naprzeci w nich j ako ch ór [śpiewający] na p rzemi an z drugim chórem. 19 W t ym c yt a c i e w i dać d okład nie j a k au torz y p r z ek ładów z m i eniają z n a cz en i e nie t yl k o posz czególn yc h w yr a z ó w, a le r ównież c ał yc h f r az i to w s posób i stotny. S ł o w a " stali n aprzeciw nich, oddział r ów no z o ddziałem" mają c a łkowici e i nne z n a czenie n iż " stali n a przeci w n i ch jako c h ór [śpiewający] na przemi an z d rugim c h órem". K orz ys t an i e z r óżn yc h p rz ek ł ad ów i często nied ostat e czna i c h weryf i k a cj a, czy b r a k w i e dz y w sz cz e gółowyc h z a gadnieniach w p ł yw a n a powi el an i e w cz eśniejsz yc h i tworzenie now yc h błędów. P onieważ praca p isana j es t w język u p o lskim, d l at e go n a j części ej c yt o w a n e b ędą fragm e nty z Bi blii T ys i ą c l ecia 20, która j e st n aj popularniejsz ym p olskim prz ek ł ad em, a l e nie n aj lepsz ym i d l at e go w m i ejscach, gdzie błędy b ę d ą sz czególnie w yr a ź n e c yt o w a n e będą fragm e nt y z e Starego T es tamentu w przekładzie i nterlinearnym 21. W w yj ą t k ow yc h p r z yp a d k a ch, k i ed y u s t al e nie l ub 18 B i b l i a T y s i ą c l e c i a, P o z n a ń - W a r s z a w a, P i s m o Ś w i ę t e. S t a r y i N o w y T e s t a m e n t. R e d. k s. M i c h a ł P e t e r a ( S t a r y T e s t a m e n t ), k s. M a r i a n W o l n i e w i c z ( N o w y T e s t a m e n t ). P o z n a ń B i b l i a T y s i ą c l e c i a, P o z n a ń - W a r s z a w a, H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P i ę c i o k s i ą g ), P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i, t r a n s l a c j ą o r a z i n d e k s e m r d z e n i, o p r a c o w a n i e i w s t ę p A. K u ś m i r e k, W a r s z a w a H e b r a j s k o - p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t ( P r o r o c y ), P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i, t r a n s l i t e r a c j ą i i n d e k s e m s ł ó w h e b r a j s k i c h, R e d a k c j a i w s t ę p A. K u ś m i r e k, W a r s z a w a

13 d ys k u sja n a d z a kresem s e mant yc z nym p o j ę ć b ędzie k oniecz n a, p rz yt a c z am ró wn i eż t e kst heb r ajski, gr e c ki i incyd e n t al nie łaci ński. W sz ys t kie t e rminy m uz yc z n e, a wi ę c i n az w y i n strum en tów, b ędą t r an sliterowan e n a j ęz yk p o lski, z w yj ą t kiem miej sc, w któryc h t a k a t r a nsliteracja (zdaniem autora) nie jest wskaz a na. Zestawi en i e z a p om o c ą t a b el, w p r z yp a d k u t ak s z erokiej i nterp r et a cj i n az ew n ictwa t erminów m uz yc z n yc h, o kazało się o stat e cz nie konieczne. T ab el e z am iesz czone będą w różnyc h m iejscach t ej d ys e r t a cj i, w z al eżności od potrzeb. Ze w z ględu n a dużą różnorodność, t ru dno p isać o m uz yc e ż yd o w s kiej, j ej w ł aś ci w ości a c h styl i s t yc z n yc h, gatunkach cz y i nstrum en t a ch. In a c z ej w yglądała m uz yk a o k r e s u n ajdaw n iejsz e go to z n a cz y m u z yk a n om ad ów i wo jowników (wąski am bitus, s t ał e p o wt a rzanie k ilku f o rm uł, a klam a cj a ), i n a czej muz yk a w okres i e r oz kwitu p a ństwa Iz r a e litów oraz m uz yk a w o k r e s ie p i e r wsz ej d i as pory ( d i at onika, 8 m odeli m e lodyc z n yc h ). In a c z e j jesz cze b rzmiał a m uz yk a Ż yd ó w p o o stat e cznym u p a d ku p a ństwa w c z as a c h r z ym s k i ch. W t ym o statnim o kresie z a z n a cz ył y s i ę b a r dzo w yr a ź n e r óżnice pomiędz y m uz yk ą Ż yd ó w z a ch o dnich np. muz yk ą Ż yd ó w ż yj ą c yc h n a t e r en i e Hisz panii, o c h a r a kterys t yc z nej budowie s t ro fi cznej i Ż yd ó w o ri en taln yc h pieśni kształ towan e i mpro wiz a c yj n i e, w c yk l a c h wg z a s ad y m a k am u, bogato m el izmowane, o liczn yc h c h r o matyz m a c h i s k al a ch d r obnointerwał ow yc h. J ed n ą z f orm m uz yc z n yc h k ształtowan yc h w e dług t yc h z a s ad b ył p s a lm. Pod wz ględem w yk o n a w cz ym n a tom i ast w skaz a ć t rz eb a n a b o gactwo f orm responsorial n yc h i a n t yf o n i cz n yc h. Ż yd o w s kie śpiew y m iały s w o i ch n a ślad o w có w. Bi nder uważa 22, że b ył y o n e b a z ą d l a p o wstania c horał u gregoriańskiego, który z n a n y i w yk o n yw a n y j e s t d o dnia dzisiejsz ego. W ś ró d Ż yd ó w s t arożyt n y s posób k ant yl a c ji p rz et r w ał do dzisiaj n a Bliskim i Środkowym W s c hodzie. Z cz a sem, kiedy m e l o die r oz p rzestrz eniały s w ó j z a sięg p o dcz a s migracj i Iz r a el itów, w ch ł aniały e l e m e nty m u z yk i z a ch odniej. Dzisiaj s posób k ant yl a c j i n a t e r en a c h M ezopotamii jest H e b r a j s k o p o l s k i S t a r y T e s t a m e n t, P i s m a, P r z e k ł a d i n t e r l i n e a r n y z k o d a m i g r a m a t y c z n y m i, t r a n s l i t e r a c j ą i i n d e k s e m s ł ó w h e b r a j s k i c h i a r a m e j s k i c h, O p r a c o w a n i e i w s t ę p A n n a K u ś m i r e k. 22 A. W. B i n d e r, S t u d i e s i n J e w i s h M u s i c, C o l l e c t e d W r i t i n g s o f A. W. B i n d e r, e d i t e d b y I r e n e H e s k e s, B l o c h P u b l i s h i n g C o. N e w Y o r k C i t y , s

14 c a ł kowi ci e inny n iż w o rt odoks yj n yc h gm i n a ch żyd o w s kich Zachodniej Euro p y. N a d al j e dnak m ożna w muz yc e t yc h o bsz a ró w z n a leź ć i rozpoznać w spólne korzenie. Znaczenie muz yk i ż yd o w s kiej dla r oz wo ju kultury m uz yc z n e j c h rz eś c ijan z a uważ ył W e llesz 23, k tóry w w i e l u m iejscach swej b a r dzo ci e kawej p racy z w r a c a uwagę n a o gromn y w p ł yw j a ki miała sz tuka muz yc z n a Iz r a e l itów n a muzyk ę k o ś ci oła b izan t yj s k i e go. Zasięg m uz yk i ż yd o ws kiej i j ej u dział w t wo rz en iu s i ę n o w yc h s t yl ó w cz y c a ł yc h k i erunków m uz yc z n yc h w c z as a ch n asz ej e r y j e s t o gromn y, nie t o będz i e j e dnak t e m at em t ej d ys e r t a cj i. A b y l e p i e j z r ozumieć kształ towan i e się muz yk i Iz r a e l a, n a l eż y z ap oznać się z o gólnym i z as ad a mi f o rmowan i a m uz yk i i i nstrum en t arium na p rz estrz en i dziej ów. R ozwój c yw i l izacji, od f o rm p r eh istoryc z n yc h i pr ym i t yw n yc h, p o ci ą gnął z a sobą o dpowied nią e wolucj ę instru mentów, k tóre z n a rz ędz i ludowyc h i o brz ę dowyc h p r z e k ształ ci ł y s i ę w instrum ent y p rz eznacz one d l a c e lów sz tuki i r oz r yw k i. P odz iał pracy w ś r odowisku m iejskim s powodował u f o rmowanie się z a wo dowej k l as y ś p iewaków i m uz yk ó w. O b ok l udzi gr yw a j ą c yc h i ś piewaj ą c yc h w c e l a c h m a giczn yc h, r e ligijn yc h c z y t o warzys k i c h, p o wstała o d r ębna k l as a, c z y n a w e t k a sta, m uz yk ó w z a w o dowyc h. O d t e go m om e ntu i nstrum en t y p o dziel ić m ożna n a d wi e grupy l udowe i p ro f esjonalne (uż yw a n e przez z a wo dowyc h a r t ys t ó w ). R ozwój t yc h o s t atnich idzie w kieru n ku osiągnięcia w i ększ yc h m ożliwo ś ci muz yc z n yc h i ułatwienia techniki gr y. N a p o cz ątkowym e t a pie r ozwoju 24 f o r m y m uz yk i w o k alnej i i nstrum en t alnej n i gd y s i ę n i e miesz ały i n i e z biegały. M e lodia nie b ył a p om ys ł em a bstrakcyj n ym, a b y m o gła być d o w olnie r e a liz owana n a i nstrum en tach l ub przez głos ludzki. W p i erwsz yc h c yw i l iz a cj a ch, t a kich j a k staroż yt n y E gipt, cz y S u m er, m el odia k ojarzona b ył a z e z jawi skami a stral n ym i l u b ś wi a tem mitów E. W e l l e s z, H i s t o r i a m u z y k i i h y m n o g r a f i i b i z a n t y j s k i e j, K r a k ó w s W p o s z c z e g ó l n y c h k u l t u r a c h b ę d z i e m y m i e l i d o c z y n i e n i a z i n n ą d a t a c j ą, a l e z a w s z e d o t y c z y ć b ę d z i e o n a o k r e s u p r e d y n a s t y c z n e g o, l u b c z a s ó w p o p r z e d z a j ą c y c h s c e n t r a l i z o w a n y s y s t e m p a ń s t w o w y. 25 R. R a c h u t a, M o n o c h o r d v o l S t r ó j i n s t r u m e n t ó w i n o t a c j a m u z y c z n a w s t a r o ż y t n y m E g i p c i e, T o r u ń s

15 P rz yk ł a d e m może b yć z a pis nutowy, k tóry u E gipcj a n b ył p r a wie i d ent yc z n y z o p isem ś wi at a k osmicznego. W rz e cz yw i stości o d ż ad n e go i nstrum en talist y n i e o cz e kiwano, b y grał c a ntab ile, j ak t o m a miejsce obecnie. G r a na j ak imkolwiek instru m en ci e i śpiew a nie t e kstów poet yc k i c h był y d w i e ma odrębn ym i cz yn n o ś c iami, które nie m o gły s i ę stap i a ć w j ed ną 26. R ównież żaden z e z n a nyc h nam p i erwotnyc h j ę z yk ó w, z w yj ą t kiem a k ad yj s kiego ( m uz yk a n igûtu) 27, nie posiadał słowa, k tóre był o b y o d powi e dnikiem n a sz e go o gólnego p ojęci a "muz yk a ", o b e jmującego obie t e c z yn n o ś ci. Zapewne P s almom D a w idow ym t o w a rz ys z ył a gra n a i n strumentach, a l e cz y b ył o t o w yd o b yw a n i e dźwi ę ków międz y w e r s am i, cz y m el od yj n e wt órowan i e m e lorecyt a c j i trudno dziś określić. D o pocz ątków dwu dzies t e go w i ek u w dziełach z ajmującyc h s i ę genezą i nstrum e ntów z azwyc z a j ł ączono i c h powstawanie z k o nkret n ym i osobami l ub cz ęści e j b óstwam i. J e dnak w w ieku d w udziest ym t a kie p o dejści e stał o się a n a c h ro niczne. J uż C. S a ch s w yk a z yw a ł n ai w ność t ez y, iż J ubal jest ojcem m uz yk ó w grającyc h n a h arfie i o r gan a c h, bożkowi Panowi p rz yp i s yw a n o z asługę w yn a l e z i en i a f letni P an a, a M e rk u r y m iał rzekomo z b udować l irę z n a potkanej na brz egach Ni lu w ys c h niętej skorup y ż ółwi a. 28 O b e c nie w i em y, i ż w i ększość instrum e ntów pows t aw ała n a d ro dze e w olucji i wzaj em n yc h w p ł yw ó w, co d ot yc z y r ó wnież i nstrum en t arium biblijnyc h Iz r a e litów. Badając dz i eł a staroż yt n e, a z w ł asz cza Biblię, n al eż y p a m iętać, iż w t e rminologii określaj ą c ej p e w ne z j a wiska m o gą w ys t ę p o wać r óżnice p owstaj ą ce n a prz e strz eni w i ek ó w i w yn i k aj ą c e z r óżnorodności kulturowej. Mimo t ej r ó żnorodności m am y t e ż d o c z yn i e n i a z p odobień stwami. J e dnym z n i ch j es t o kreślan i e w ys o k o ści dźwięku. S em icki W s c hód p osiad ał podobną t e rminologię muz yc z n ą do greckiej. G r am atyc y ż yd o w s c y j uż w II w i e k u n az yw a l i 26 U l e g n i e t o z m i a n i e w c z a s a c h p ó ź n i e j s z y c h. W p r z y p a d k u I z r a e l i t ó w m a m y p e w n o ś ć, i ż m u z y k a w o k a l n o - i n s t r u m e n t a l n a f u n k c j o n o w a ł a ( w n a s z y m t e g o s ł o w a z n a c z e n i u ) j u ż w c z a s a c h S a l o m o n a, a b y ć m o ż e i n i e c o w c z e ś n i e j z a p a n o w a n i a D a w i d a. 27 T h e A s s y r i a n D i c t i o n a r y o f t h e O r i e n t a l I n s t i t u t e o f t h e U n i v e r s i t y o f C h i c a g o, e d i t o r i a l b o a r d J. A. B r i n k m a n, M. C i v i l, I. J. G e l b, A. L. O p p e n h e i m, E. R e i n e r, C h i c a g o , n / 2, s N i g û t u j o y f u l m u s i c. 28 C. S a c h s, H i s t o r i a i n s t r u m e n t ó w m u z y c z n y c h, W a r s z a w a , s

16 n a j ci em niejsz e s amogłoski o i u hagbdhah od słowa g a vo ah w ys o k i ". W piśmie h e b rajskim k ro pka p oniżej s półgłoski oznacz a, ż e n as tępuje po niej samogłoska i, natomiast kropka powyż e j s półgłoski, ż e następuje p o n i ej s a mogłoska o. Podobnie A r a bowi e stawi a ją k r ó tką, u kośną kreskę p oniżej spółgłoski d l a oz n a czenia, ż e n as t ępuje po n i ej i, a powyż e j spółgłoski n a oz n a czenie, ż e n astępuje p o niej a. G łos męski j e st w ys o k i ", p o dcz a s gd y ż eń ski niski". Od powi e dnio do t e go, skaczą oni w górę" n a dźwi ę k niższ y, a n a j niższ ą s t ru nę l utni n az yw a j ą bamm, c z yl i najw yż sz a ". N a s e mick im Bliskim W s c hodzie p i erwotne z n a cz en i e słowa w yż sz y" n i e odpowiad a ło n a szemu n a wi ę ksz ej w ys o k o ści", l e cz n a sz emu dłuższ y"; w e dług t ej z as a d y n p. n a jdłuższ e pisz czałki organów daj ą naj niższ e dźwi ęki. 29 A n al iza poszcz e góln yc h z j a wi sk m uz yc z n yc h o r az i nstrum e ntarium n a p rz es t rzeni c ałego t ek stu Bi blii p oz woli n a k reślen i e p ew n ej m a p y, n i ez w yk l e p rz yd a t n e j w p o ru sz aniu się po świecie m uz yc z n ym Iz r a e litów. M et oda, polegaj ą c a n a p o ró w n yw a n i u k o nkret n yc h z j a wisk w ys t ę pującyc h w poszcz e góln yc h K sięgach i a n a lizowan i e i ch pod wi el om a wz ględami, poz wo li na p rz eśledz enie z mian w czasie i b yć m oże o kreś li j as n e r am y c z as owe i p rz e strzenne w ys t ępowania p osz czególnyc h i n strum en tów, cz y f o r m m uz yc z n yc h. M et oda t a p ozwala ró wn i eż n a j a sne p rz ed stawi e nie t em a tu o r az m inimaliz uje r yz yk o c z ę st yc h p o wt ó rzeń p osz cz e gólnyc h z agadnień, c o j e st nieuniknione j e śli porusz am y s i ę w e dług schem at u zaproponowanego na p rz yk ł a d prz ez Montagu 30. T a k a an al iza umożliwi w yk r yc i e p e w n yc h t r en dów, z mian cz y w p ł yw ó w w kulturze muz yc z n ej Iz r a elitów. W t ym k r ótkim wp ro w a dzeniu ws k azuję kilka kierunków b a d ań, a b y uz m ys ł o wi ć j a k z łożone j es t z a gadnienie z at yt u łowan e "Muz yk a w Biblii" i j a k t r udno d o kładnie z b ad a ć t e n t em a t, nie pomijając j e go i stotn yc h a s pektów. 29 C. S a c h s, M u z y k a w ś w i e c i e s t a r o ż y t n y m, W a r s z a w a , s J. M o n t a g u, I n s t r u m e n t y m u z y c z n e B i b l i i, K r a k ó w

17 Rozdział I Dzieje muzyki Izraela 1. Kształtowanie się mu zy ki Izra el a na p r zestrzen i d zi e jów Pierwsz e z a pis d ot yc z ą c y m u z yk i p o j aw i aj ą się w Biblii j uż w h istorii opisującej s tworzenie ś wi ata i z n aj duje się w K siędz e R odz aj u 4,21. W erset t en o pisuje J u b al a j ak o o j ca grającyc h n a u ggav. N az wę 32 עוּג ב k innor (h a r f a, cyt r a l ub lira) 31 i כּ נּוֹר d r u giego z w ym i en ionyc h i n strum e ntów t łumacz y s i ę w polskich p rz e kład a c h Bi blii z az w yc z a j j ak o o r gan y l u b f let. O d cz yt u jąc d osłown i e t e n f r a gm e nt możem y w yw n ioskować, iż m ówi n a m on o p i erwsz ym m uz yk u l ub w yn a l az c y p o t rafiącym grać n a o b u t yc h i nstrum en t a ch. S hiloah 33 s ą dził, iż dawni biblijni k omentatorz y r oz szerz yl i to z naczenie p rz yd z i elając J u b alowi t yt u ł t w ó rc y m uz yk i w o góle. W t en sposób b ył o n p ostrz e gany w ś r e dniowi e cznej literat urz e Ż yd ó w i c h rz eś c ijan. Shiloah uz n ał J ubala z a b iblijnego w yn a l az c ę b ę d ą c e go odpowied nikiem Pitagorasa r ep r ez en tującego p o gański ś wi at. Zgodnie z b a d an iami w s półcz e sn yc h b iblistów, m ożem y i n t e rp r et o w ać h a rfę i fl e t j ak o m et a f orę dwóch rodz in instru m entów stru nowyc h i dętyc h. P otwi e rdz a to r ó wn i eż t r eś ć f r a gm entu z a w artego w M idras h h a- G a d ol, k tóry m ó w i, ż e J u b al w yn a l azł n ie t yl k o d w a i nstrum e nty w s pom niane w Biblii, a l e b ył w yn a l a z c ą c a ł e go instru m en t arium. A n a w et b ył t w ó r cą sztuki ś piewan i a 34. Oznacz a t o, ż e b ył o d powi edz ialn y z a stworz e nie muz yk i w o góln ym t ego słowa z n a cz en iu. Frazer u w aż ał, że istotne j e st p ostawi e nie w yn a l a z k u m uz yk i o b ok m i edzi cz y ż e l aza, w yn a l ezion yc h p rz ez Tubal k aina, b r at a J u b al a 35. Bliskość muz yk i i ż el az a w t e kści e Starego 31 W ą t p l i w o ś c i a m i c o d o t ł u m a c z e n i a s ł o w a k i n n o r z a j m i e m y s i ę w r o z d z i a l e p o ś w i ę c o n y m t e m u i n s t r u m e n t o w i. 32 kołczan, d ł u g i f l e t עוּג ב W i e l k i S ł o w n i k H e b r a j s k o - P o l s k i i A r a m e j s k o - P o l s k i S t a r e g o T e s t a m e n t u. K o e h l e r L., B a u m g a r t n e r W., S t a m m J. J., W a r s z a w a , t. I, s A. S h i l o a h, J e w i s h M u s i c a l T r a d i t i o n s, W a y n e S t a t e U n i v e r s i t y P r e s s D e t r o i t , s M i d r a s h h a - G a d o l, e d. M. M a r g o l i o t, J e r o z o l i m a , T. 1, s J. G. F r a z e r, F o l k l o r e i n t h e O l d T e s t a m e n t, L o n d o n , v o l. 3, s

18 T e stam e ntu p ro w adzi do spek ulacj i o m ożliwyc h k o n e ksjach międz y m uz yk ą a z b ro jeniami l ub dźwi ę kiem ż e l aza w m uz yc e. W yn a l az ki b r a ci dopro w adz iły d o t e go, iż w k ulturz e Iz r a el a, j ak r z ad ko w k tórej, p ojawi aj ą się ścisłe z wi ązki pomiędz y m u z yk ą a m ilitarną s f e r ą ż yc i a. In n e go z d a nia jest k s iądz M. P e ter, k tóry t w i e rdz i, ż e o m a wi an y f r a gm e nt, naz yw a n y Li s tą K ainitów j est j e dn ym z najstarsz yc h t e kstów b iblijn yc h i ulegał o n z m i anie p o dcz a s k olej n yc h r e d ak cj i. Słowem, które z ostało d odan e b ył o w ł aś nie ż el azo, gd yż w c z as a ch, kiedy p o w stawał ten d okum e nt, nie z n an o j asz cz e t e c hnologii w yt o p u ż e l aza l ub d opiero j ą poz n aw a no 36. J eśli t ez ę tę p rz yj m iemy z a s łuszną, t o w yż e j p rz yt a cz an e d yw a gacje Frazera, o ś c isł ym z wi ąz ku muz yk i z żelazem, okaż ą się t ru dne do obro n y. M imo iż j est to pierwsz a w tekście Biblii info rm a c ja dotyc z ą c a i nstrum en tów, t o n i e możem y t r a ktować j ej j ak o p odstawy d o n a sz yc h b a d a ń. J es t o na bowi e m z wi ąz an a z p ostacią m ityc z n ą z o k r es u p at ri a r c hów, a mitologia, ch o ć c z ęsto bardzo pom o cn a, nie m oże b yć b a z ą w n a sz yc h d o ci e k aniach. Będz i e ona j e dnak i ch n i ezwyk l e c e n n ym u z u p eł nieniem, gd yż m i t y o d bijaj ą n at u rę ś wi a ta, w którym p o ws tawał y i n i e n al eż y n i e d o ceniać i ch z n a cz en i a. Zajmijm y s i ę z a t em cz a sami, w k tóryc h i stniało p ań stwo Iz r a e l itów. N a l eż y p a m i ę tać, że c z as powstaw a nia p a ń stwa iz raelskiego, a w i ę c X I - X w i ek prz e d C hr ys t u sem, szczególnie s prz yj a ł powstawaniu t e kstów p o et yc k i ch. P o wstała w t ym c z as i e międz y i nn ym i c z ęść p s almów p rz yp i s yw a n yc h c z ęsto D aw i dowi. Li t e r atura t e go t yp u c z yt a n a b ył a z azwyc z a j prz y a k o m p aniamen ci e i nstrumentów 37, gdzie i c h słodki dźwi ę k miał w prowadz a ć w n astrój i o b r azować p rz e dstawi a n y t e k st. Ł a two z n aleźć p a r al el ę do s posobu o d cz yt yw a n i a t ek stów w i nn yc h k u lturach staroż yt n yc h. J ed n ym z t a kich p rz yk ł a d ów m oże b yć s t a roż yt n a G r e cj a, gdzie j uż o d XVIII w. p.n.e. cz yt a niu literatury z a w sz e t o warz ys z ył a m uz yk a, a i nstrum en t em n ajczęści ej w yk o r z ys t yw a n ym, p o d obnie j ak w 36 P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u, P o z n a ń , K s i ę g a R o d z a j u 4, , k o m e n t a r z k s. M i c h a ł P e t e r. 37 L e p s z e b y ł o b y w t y m m i e j s c u u ż y c i e l i c z b y p o j e d y n c z e j, g d y ż z w y c z a j o w o b y ł o t o s u b t e l n e t o w a r z y s t w o j e d n e g o k o n k r e t n e g o i n s t r u m e n t u ( n a j c z ę ś c i e j l i r y l u b h a r f y ), a u ż y t e s ł o w o z a z w y c z a j s u g e r u j e, i ż n i e w k a ż d y m o k r e s i e a k o m p a n i a m e n t m u z y c z n y b y ł s t o s o w a n y. 1 8

19 Iz r a e l u, b ył a l i r a 38. In s t r u m entari um greckie b ył o n i e co sz e rsz e o d iz r a elskiego, ale m imo t o p o dstawow ym k r yt e r i um w yk o r z ys t yw a n i a instrum entów d o ak om p aniamentu w o bu t yc h k ulturach b ył o i ch s łodkie i d e likatne b rzmienie, które nie p rz e szkadz ał o przek az o wi słownemu. W ś r ód Iz r a e litów bardz o cz ęsto stosowana b ył a h o m o fo nia a n a w et, j e śli j ed nocz e śnie w ys t ę p o wał śpiew i gra n a i nstrum encie, t o b ył o t o unisono lub r ó w nolegle p ro w adz ona m el odia w o k t aw ie. W n ioskuję to na podstawi e nas tępującego tek stu: ( 2 Krn 5,13) ו י ה י כ א ח ד למחצצרים [ל מ ח צּ ר ים] ו ל מ שׁ ר ר ים ל ה שׁ מ יע קוֹל א ח ד ל ה לּ ל וּל ה דוֹת ל יהו ה וּכ ה ר ים קוֹל בּ ח צ צ רוֹת וּב מ צ ל תּ י ם וּב כ ל י ה שּׁ יר וּב ה לּ ל ל יהו ה כּ י טוֹב כּ י ל עוֹל ם ח ס דּוֹ ו ה בּ י ת מ ל א ע נ ן בּ ית י הו ה Kiedy tak zgodnie, j a k j e d en, trąbili i śpiew ali, tak iż słychać było t yl k o jed en głos w ys ław iający m ajestat Pana, ki ed y podnieśli głos w y soko przy wtórze trąb, cymb ałów i instrumen tów muzycz n y ch przy w y ch walaniu Pana, że jest dobry i że na wieki Jego ł askaw ość, ś wiątynia napeł niła się obłoki e m chwały Pański e j 39. J ę d rniejsz a w s woim w yr a z i e w yd a je s i ę r e dakcj a p oznańska, w k tórej S tanisław Stańcz yk k o m entując t en f r a gm ent wskaz uje n a uż yc i e p o dobnego r e f r e nu, s ł aw iącego J a h w e, w wi elu Psal m ach ( n p. Ps 100,1; 105,1; 107,1; 118,1; 136,1). ( 2 K rn 5,13) [...] taka zaś zgodność panowała mi ę dzy t y mi, co grali na trąbach, a t y mi, co śpiew ali, że słychać był o jakby j ed e n głos sławiący i w y ch walający Ja hwe - gdy j e szcz e głośniej grali na trąbach, c y m b ałach oraz innych i nstrumen tach muzycznych i ch walili Jahw e, ż e j es t dobry, że na wieki [trwa] mi łosierdzie J eg o, Świątynia n a pełniła się obłoki e m Chw ały Jahwe J. G. L a n d e r s, M u z y k a S t a r o ż y t n e j G r e c j i i R z y m u, K r a k ó w , s B i b l i a T y s i ą c l e c i a, P o z n a ń - W a r s z a w a, P i s m o Ś w i ę t e S t a r e g o i N o w e g o T e s t a m e n t u, P o z n a ń , D r u g a K s i ę g a K r o n i k 5, 1 3, k o m e n t a r z o. S t a n i s ł a w S t a ń c z y k. 1 9

20 U n isono u kaz uje n a m s p ec yf i c z n y s posób s pojrz e nia n a ś wi at N a r odu W yb r a n e go i ł ą cz y s i ę z niezwyk l e rz a dkim w tym c z a sie m onoteizmem. T a j e dnorodność o dnosi się r ównież do t e go, iż w k aż d ej cz ęści p ań stwa iz r a elskiego c a łość oprawy m uz yc z n e j w yk o n yw a n e j n a c z eś ć J a hwe musiała b yć p o d obna, n a d cz ym p i e czę sprawowali prz eznacz e ni do t ego Le w i c i. Pieśń La m e k a d o j e go ż on A d y i C illo j est z d a niem A. S e ndreya 41 p i e rwsz ym p rzejawem muzyc z n e j p i eśni w Biblii. Nie s t ri ct e pieś ni, j a k pieśń Debory, c z y p i e ś ń z n ad Morz a Czerwonego, a l e j e st prz yk ł a dem d aw n ej poezji, której r yt m i a k c e ntacj a t r ak towan e są j ak o pierwsz y p r z ej a w m uz yc z n e go prz ek azu. W cz as a ch, kied y głowy r o d ó w sprawował y p o sługę k a płańską, c e r e moniał i śpiew y m u siał y b yć r a c z ej nies komplikowane, gd yż n i e b yl i t o l udz i e p rz ygotowani do t ej p osługi, a s p rawo w al i j ą z e w z gl ę du n a s wo j ą p oz yc j ę r o dzinną. W t ym p rz yp a d k u m el o r e c yt a c j a był a i d e al n ą formą p rz e kaz u. W sz ys t kie n a jdawn iejsz e c yw i l izacje uż yw a ł y j e j d o p rz e kaz yw a n i a n a stępnym p o koleniom s wo i ch p r aw, z w yc z a j ów i opowieś ci o w i el kich h e r osach. M elorecyt a c j a u kładał a tek st w o dpowied ni s p osób i o r ganiz o w ał a go, p rz ez co b ył ł a t wi ej sz y d o z a p amiętania p rz ez o dtwórcę, j a k i przez słuchacza 42. Pieśń La m e k a j e st b iblijnym p r z yk ł a dem t e kstu i d ealnie n a d aj ą c e go s i ę do m el orecyt a c ji. Rz e cz ą o cz yw i s t ą jest, że ro dzaj a kom p aniamentu z mien i ał się w r az z e z mianą w ł a d c y, c z y z e z mian ą w pływ ó w n a r odów o ś ci en n yc h lub n aj eź dźców. J eś li natomiast miel ib yś m y p r z yj ą ć o gólną z a sadę fu n kcjonowan ia a kompaniam e ntu, t o z ap e w ne n a jlogicz niej p odz ielić muz yk ę N a r o du W yb r a n e go n a dwa okresy. 41 B i b l i a T y s i ą c l e c i a, P o z n a ń - W a r s z a w a, ( R d z 4, ) L a m e k r z e k ł d o s w y c h ż o n, A d y i S i l l i : «S ł u c h a j c i e, c o w a m p o w i e m, ż o n y L a m e k a. N a s t a w c i e u c h a n a m o j e s ł o w a : G o t ó w j e s t e m z a b i ć c z ł o w i e k a d o r o s ł e g o, j e ś l i o n m n i e z r a n i, i d z i e c k o - j e ś l i m i z r o b i s i n i e c! J e ż e l i K a i n m i a ł b y ć p o m s z c z o n y s i e d m i o k r o t n i e, t o L a m e k s i e d e m d z i e s i ą t s i e d e m r a z y!» 42 A. S e n d r e y, M u s i c i n A n c i e n t I z r a e l, V i s i o n P r e s s L t d., L o n d o n , s